De mafia
overleeft
alles en
iedereen
Niet eerder in de naoorlogse
geschiedenis van Italië zijn er
in de betrekkelijk korte
tijdspanne van een jaar zoveel
arrestaties verricht in
kringen van de
georganisserde misdaad. De
daarvoor verantwoordelijke
man - Emanuelle de
Francesco, fervent
mafiabestrijder - is daarmee
tot een nationale held
uitgegroeid. Maar de
geschiedenis geeft weinig
reden tot hoop: er bestaat
namelijk niet iets als dè
mafia, wel is er sprake van
een banditisme dat alleen al
vanwege zijn wijdvertaktheid
ongrijpbaar lijkt te zijn. Een
mafia-vrij Italië is derhalve
een illusie.
door Ton van Brussel
Generaal Carlo dalla Chiesa
moest zijn vroegere bemoeienissen
met de mafia vorig jaar met de
dood bekopen. Tijdens een autorit
in Palermo werden hij en zijn
vrouw doodgeschoten.
«foto ANP)
re van het Leidsch/Alphens Dagblad
Hij houdt kantoor in een tot
vesting getransformeerde
zijvleugel van het ministerie
van binnenlandse zaken in
Rome. De media roemen zijn
intelligentie, nuchterheid,
integriteit en vastberaden
aanpak. In cafés hangt zijn
beeltenis naast die van de
paus.
Met de 61-jarige Emanuelle de
Francesco heeft Italië weer een
nationale held. Sinds zijn
benoeming tot hoge commissaris
(speciaal belast met de bestrijding
van de georganiseerde misdaad)
zijn er opmerkelijke successen
geboekt, wat moge blijken uit
honderden arrestaties en
ongetwijfeld nog een veelvoud
daarvan in het verschiet. Zijn werk
heeft de illusie van een uitgeroeide
mafia weer tot leven gewekt, al is
De Francesco zelf de eerste om die
bewieroking te relativeren. Aan
zijn zijde vindt hij vele Sicilianen
en Napolitanen die eerst willen
zien en dan geloven en die de
lessen van de geschiedenis veel te
goed kennen: de mafia overleeft
alles en iedereen, nog geen
tienduizend arrestaties maken
daar een einde aan.
Veel onzin
Over de mafia op Sicilië, de
camorra in Napels en de
'ndrangheta op Sardinië zijn
bibliotheken vol onzin geschreven.
Geen fenomeen dat zo tot de
verbeelding spreekt als de mafia.
Maar hoe raar het ook klinkt: dè
mafia bestaat niet. Er is niet één
organisatie die door de eeuwen
heen de vele varianten van
misdaad bundelde. Er is wel een
lange Siciliaanse traditie van
"banditisme", als een logische
reactie op de eveneens lange
traditie van vreemde overheersing
die Zuid-Italië meer nog dan de
rest van het land heeft gekend.
In deze door wisselende
(buitenlandse) regimes geregeerde
feodale provincie bood de
onderwereld, geheel in de lijn van
Robin Hood, de bevolking brood
en spelen en vormde-op die manier
de enige constante factor. Stelen
van de rijken, zakken vullen en wat
resteert doorschuiven naar de
armen; het werd door vele families
en ettelijke minder hechte
groepjes gepraktizeerd.
Begin vorige eeuw kreeg die
misdaadpraktijk een
nadrukkelijker functie.
Grootgrondbezitters vreesden
voor hun positie en huurden leden
van de misdaadfamilies in om hun
belangen met grof geweld en
chantage tegenover boeren,
overheid en justitie te verdedigen.
De verschillende groepen waren
lokaal van opzet, maar verleenden
elkaar zonodig hand- en
spandiensten. De mafiafamilies
opereerden in een sterk
hiërarchische structuur. Aan het
hoofd een "don", de natuurlijke
leider aan wie ie<iereen
verantwoording schuldig was. Hij
bepaalde niet alleen de zakelijke
handel en wandel, maar bemoeide
zich ook nadrukkelijk met het
privé-leven van de clanleden.
Niemand trouwde zonder zijn
toestemming. Huwelijken werden
bij voorkeur in eigen krihg
gesloten, al vierde die teugel weer
wat op momenten dat
onvermijdelijke inteelt de kracht
van de familie dreigde te
ondermijnen.
Vrouwen taboe
Deelname van vrouwen werd in de
traditionele mafia-families als een
teken gezien van absolute zwakte.
Echtgenotes en dochters wisten
doorgaans niets van wat broers, of
vader uitspookten. Zij waren er
voor het huishouden, de
opvoeding van de kinderen en
voor liefdadigheidswerk. Binnen
één familie mocht het ene gezin
zich niet van het andere
onderscheiden, behalve als de
positie van het gezinshoofd
daartoe noopte. Extravagante
kleding, hoewel altijd passend
Een recente moordaanslag in Monreale, gedateerd 13 juni 1983. Mario D'Aleo, commandant i
neergeschoten, samen met twee van zijn ondergeschikten.
i de plaatselijke carabinieri (paramilitaire politie) door de mafia
binnen de burgelijke normen, was
voorbehouden aan de vrouw van
de don.
De opvoeding van vooral de
mafia-dochters was streng
katholiek en leidde zeker als
fysieke tekortkomingen een
huwelijk binnen de familie
uitsloten, tot intrede in het
klooster. In de zonen werd
daarentegen veel geïnvesteerd. Die
mochten naar een universiteit en
werden naar het buitenland
gestuurd om de wereld te leren
kennen.
Halverwege de negentiende eeuw
vestigde de mafia op Sicilië zijn
reputatie van allesbepalende
machtsfactor. De in de omerta
afgesproken gedragscodes (delen
met de armen, eer aan de leider,
zwijgplicht etc.) werden strikt
nageleefd. De eenheid van toen
was uniek, maar duurde kort.
Onderlinge concurrentie leidde tot
grote spanningen en ruzies, die
veelal bloedig werden beslecht.
Pogingen om de mafiosi onder één
noemer te brengen liepen stuk op
de onvermijdelijke aantasting van
de posities van verschillende dons.
De mafia werd om die reden nooit
de centrale organisatie die
menigeen achter het fenomeen
vermoedt.
Camorra
Zo heeft de onderwereld in Napels,
de camorra, niets met de
Siciliaanse mafia te maken. Dit
eveneens in het geheim
opererende gezelschap kent
weliswaar ook de strikte regels die
in de vorige eeuw bij de mafia
golden, maar heeft een veel breder
werktterrein. De familiecultus
ontbreekt in de camorra-traditie,
die vermoedelijk in de Spaanse tijd
in Napels is ontstaan. Voor de
mafia is de camorra een grote
concurrent in vooral de
drughandel en men zal zich
daarom op Sicilië wel in de handen
wrijven nu de Napolitaanse justitie
recentelijk tot een arrestatiegolf is
overgegaan en de camorra zware
slagen toebrengt. Een actie die
terdege was voorbereid en
waarvoor in januari al initiatieven
werden genomen om ruimte te
scheppen in de overvolle
gevangenissen van Napels.
Politici, winkeliers,
vakbondsleiders en zelfs
kerkvaders gingen toen met
spandoeken de straat op in het
anders zo onverstoc -bare
Florence. Een demonstratie
gericht tegen de plannen van het
ministerie van justitie om
vijfhonderd gevangen camoristi
van Napels naar Florence over te
plaatsen. Het departement wilde
niet alleen ruimte scheppen, maar
ook proberen de camorra te
isoleren.
Recreatie- en luchttijd werden
door de gevangen camorra-leden
gebruikt voor beraadslaging.
Bezoekers vervulden de rol van
boodschapper met opdrachten
voor de buitenwacht. Cipiers die
niet meewerkten werden aan het
mes geregen. In afwachting van
mogelijkheden tot een werkelijk
nationale spreiding, werd de
uittocht naar Florence gelast om
althans een deel van de camorra uit
te schakelen.
Florence protesteerde, staakte en
won. De camorra-familie zou
immers zeker met de gevangenen
meeverhuizen met alle
bijbehorende straatterreur die een
prominente toeristenplaats zich
slecht kan veroorloven. Het
gemeentebestuur putte zich uit in
verontschuldigingen. Men besefte
wel degelijk dat ook op Florence
de (nationale) plicht rustte om het
zuiden te helpen. "Wij hebben
niets tegen Napels, maar alles
tegen de camorra", aldus de
burgemeester. Maar in Napels
werd bitter vastgesteld dat het
welvarende noorden voor de
zoveelste keer geen boodschap
wilde hebben aan de problemen
van het armoedige zuiden. Een
belangentegenstelling die min of
meer bepalend is voor de
successen van de onderwereld.
"Het beest"
Napels kan bogen op een geslaagd
offensief, maar de Pioggioreale, de
gevangennis, puilt nu aan alle
kanten uit. Afgelopen maand
werden achthonderd camorristi
gearresteerd, onder wie politici,
advocaten, vakbondsleiders,
ondernemers, en zelfs een priester
en een non, die verdacht worden
van "boodschapactiviteiten".
Opmerkelijk is ook de aanhouding
van Enzo Tortora, een soort
Italiaanse Fred Emmer, die bij de
televisiekijker grote populariteit
geniet, maar er niettemin van
wordt verdacht een centrale rol te
Over de mafia is in de loop der tijden veel onzin geschreven en ook veel films waren sterk geromantiseerd. Een
uitzondering is "The Godfather", waarin een redelijk betrouwbaar beeld wordt geschetst van een mafia-famihe.
(foto PR)
spelen in de distributie van
camorra-drugs in de
televisiewereld.
De meeste arrestanten zouden
banden hebben onderhouden met
de zg. nuova camorra organizzata,
de nieuwe camorra organisatie, die
volgens justitie verantwoordelijk
is voor tenminste duizend doden
gedurende de afgelopen driejaar.
Aan het hoofd van deze groep staat
Raffaele Cutolo, die al eerder werd
opgepakt maar die zijn leiderschap
vanuit de cel weet voort te zetten.
Tot de operatie kon worden
overgegaan nadat Cutolo's
rechterhand, Pasquale Barre -
bijgenaamd "het beest" - het met
de politie op een akkoordje gooide,
in ruil voor uitputtende informatie
over zijn collega's. Zo staat nu vast
dat zeker de helft van de
Napolitaanse winkeliers door de
carmorra op straffe van geweld tot
maandelijkse betalingen wordt
gedwongen.
Maar ook het een en ander van wat
aan Cutolo's club werd toegedicht,
blijkt nu voor rekening te moeten
komen van zijn belangrijkste
rivalen in de niLovafamiglia, de
nieuwe familie, een ander
camorragroep waar justitie veel
minder van weet.
Verklikkers
Ook bij de bestrijding van de mafia
op Sicilië is de politie sterk
afhankelijk van verklikkers en van
onderlinge verdeelheid. Een
tijdlang viel er weinig voor elkaar
te krijgen, maar een paar jaar
geleden stond Sicilië weer in het
teken van hevige familietwisten. In
1981 stierven 102 bendeleden de
traditionele mafiosi-dood
(doorzeefd met kogels of met
messen afgeslacht), een jaar later
werd een aantal van 104
geregistreerd. Die ruzies maakten
een einde aan de zoveelste poging
tot samenwerking. De twee
onbetwiste peetvaders op het
eiland Stefano Bontade en
Salvatore Inzerillo beheerden een
gemeenschappelijk fonds,
vanwaaruit onder meer mafia-geld
werd geinvesteerd in het
Amerikaanse gokimperium
Atlantic City. Maar de boeken
bleken al snel niet te kloppen,
waarop de families hun heil
zochten in bloedvergieten.
Justitie wist enkele leden tot
bekentenissen te brengen, maar
met tenminste twee van hen liep
het slecht af. Tony Spica werd in
verkoolde staat in Milaan
gevonden. Zijn metgezel Pietro
Marchese werd in de gevangennis
van Palermo met 36 messteken
gedood, waarmee eens te meer is
bewezen dat de arm van de mafia
ver reikt
Op het ogenblik schijnen opnieuw
twee families de dienst uit te
maken. De familie Greco, geleid
door de paus" Don Michelle; en
de familie Marchesebeiden
gezegend met een talrijk
nageslacht. Specialiteiten:
bouwondernemingen, en drugs.
Paniek
Hoge commissaris Emanuelle de
Francesco, die zich vooral toelegt
op de Siciliaanse mafia en met de
acties tegen de camorra niet veel te
maken heeft, wees onlangs in een
gesprek met Associated Press op
de toenemende paniek in
mafia-kring. "We hebben meer dan
vijftig bankrekeningen
geblokkeerd, beslag gelegd op een
hotel in Milaan en meer dan
vijfhonderd mensen aangeklaagd.
Er zijn zoveel arrestaties verricht
dat de regering extra rechters moet
benoemen om de vloed van
strafzaken te behandelen. De
politie heeft goede methodes
ontwikkeld om mafia-laboratoria
voor het versnijden van heroïne op
te sporen en dat heeft vruchten
afgeworpen. De laatste tijd hebben
we er niet één meer ondekt. Het
duidt erop dat ze zich nu
concentreren op de doorvoer van
zuivere heroine via Sicilië naar de
VS en West-Europa, maar dat
levert ze veel minder geld op",
aldus De Francesco.
De Fransesco werd vorig jaar
september benoemd nadat zijn
voorganger generaal Carlo dalla
Chiesa samen met zijn vrouw
tijdens een autorit in Palermo
werden doodgeschoten. Dalla
Chiesa, die in de jaren zestig furore
maakte met de arrestatie van de
Amerikaans-Italiaanse
mafiakoning Frank Coppola, had
zijn krachten sedertdien vooral
aangewend in de strijd tegen de
linkse terreurorganisatie Rode
Brigades. Hij was het brein achter
de bevrijding van de gekidnapte
NAVO-generaal Dozier, maar kon
zijn komst naar Palermo al luttele
maanden later met de dood
bekopen. Lang is gesuggereerd dat
het hier om een wraakactie van de
Rode Brigades ging, maar op
Sicilië weet men wel beter.
Aftappen
De bevoegdheden waar Dalla
Chiesa tevergeefs om had
gevraagd, heeft zijn opvolger De
Fransesco terstond gekregen. Hij
mag telefoons aftappen, mensen
zonder gerechtelijk bevel
oppakken en heeft ook steun aan
de anti-mafiawet die kort na Dalla
Chiesa's dood door het Italiaanse
parlement werd aangenomen. De
wet telt 44 artikelen onderverdeeld
in vier hoofdstukken:
strafvoorzieningen, preventie,
fiscale controle en parlementaire
controle.
De Fransesco's succes doet
denken aan de tijden van
Mussolini die in Cesari Mori een
verbeten mafia-bestrijder had en
door hem eveneens honderden
clanleden achter de tralies kreeg.
Een aantal jaren leek het er
inderdaad op dat de mafia onder
het fascistische regime een
definitieve dood was gestorven.
Wie niet werd opgepakt nam de
wijk naar de Verenigde Staten,
waar de mafia in de jaren dertig
volop van zich deed spreken.
Na de oorlog echter keerden op
Sicilië de tijden van weleer
spoedig terug. Sicilië bleef een
door politici vergeten deel van
Italië waaraan ook de welvaart van
de jaren zestig voorbijging. Een
provincie waar politie, politiek en
mafia zo zeer in afhankelijkheid
van elkaar leven, dat niemand
verbaasd zal opkijken als ook
Emanuelle de Fransesco's naam
straks moet worden bijgeschreven
op de lijst met zijn 22 voorgangers,
die de afgelopen 25 jaar door de
"mannen van eer" werden
vermoord.
