Politiek in houdgreep
van arbeid en kapitaal
Het "gelijk" van
Milton Friedman
Zomerhausse luidt herstel in
Economie
Extra
Internationaal
Beursweek
ZATERDAG 18 JUNI 1983
PAGINA 27
Als WD-senator Zoutendijk in
navolging van Max Geldens,
directeur van organisatiebu
reau Mc Kinsey, uitspreekt dat
de huidige crisis kan helpen bij
het terugschroeven van werk
nemersinvloed en uitkeringen
volgens 'gezonde marktver
houdingen' windt hij er geen
doekjes om. Hij gelooft on
voorwaardelijk in een zo groot
mogelijke vrijheid voor het on
dernemerschap. Vakbonden
die de lonen opdrijven en over
heden die het vrije spel van
vraag en aanbod ontregelen
zijn uit den boze. Hij is een
adept van neo-klassieke econo
men uit de school van Adam
Smith, die heilig geloven in de
zelfregelende werking van de
vrije markt. Zoals de natuur
zichzelf regelt volgens het
recht van de sterkste.
Als PvdA-leider Den Uyl met
FNV-voorman Kok betoogt
dat het fout is om werkenden
en werklozen tegen elkaar uit
te spelen omdat dat zal leiden
tot een sociale oorlog, zijn zij
niet minder duidelijk. Hun re
denering grijpt rechtstreeks te
rug op de theoriën van Karl
Marx, die voorspelt dat het ka
pitalisme zichzelf zal vernieti
gen. De 'verelendung' van het
volk die voortvloeit uit onge
breidelde macht van het kapi
taal, zal uiteindelijk leiden tot
opstand en revolutie.
De Sowjet-Unie heeft Marx wel
zijn bewijs opgeleverd, maar
nog niet het gelijk van zijn so
cialistische ideeën. Hij zal niet
hebben voorzien dat het sys
teem dat sindsdien "uit naam
van het volk" in het Oostblok
regeert zou uitgroeien tot een
niet minder onderdrukkend
mechanisme.
De recente (politieke) successen
van Reagan in de Verenigde
Staten en Margaret Thatcher in
Engeland lijken nu het pleit in
het voordeel van Adam Smith
te beslechten. Maar alweer is
de juistheid van die politiek
nog geenszins aangetoond,
want het industriële succes dat
zich aftekent in de VS en
Groot-Brittannië gaat hand in
hand met grote verpaupering.
De tegenstelling tussen arbeid
en kapitaal staat daarmee nog
steeds recht overeind. Toch is
er in Nederland, zo constateert
de WRR, sprake van depoliti
sering. En dat klopt ook wel,
zoals deze week nog bleek in
Amsterdam waar Wim Kok
niet uit de toon viel bij de grote
verkoopshow van de Neder
landse regering tijdens een
conferentie voor (buitenland
se), georganiseerd door het Fi-
nancieele Dagblad.
Afgezien van wat stekelige op
merkingen over de on
rechtvaardige lastenverdeling
- "Ik zeg niets over nivelle
ring, maar wel over evenredig
inleveren. De hoge inkomens
hebben nog niets van de crisis
gemerkt" - en het ontbreken
van een gericht stimulerings
beleid deed Kok gewoon mee.
Want we hebben hier en realis
tische vakbeweging, die ook
inziet dat het financieringste
kort omlaag moet en dat be
drijven winst moeten maken.
Niet voor niets is het aantal sta
kingsuren in Nederland bui
tengewoon laag, zo schotelde
ook de vakbondsman de verza
melde ondernemers een aan
trekkelijke kluif voor. Laat
werknémers en vakbeweging
volwaardig meepraten en het
levert je een zinvolle bijdrage
aan de bedrijfsvoering en bete
re motivatie van je personeel
op, zo sprak Hij minister De
Koning (sociale zaken) na.
En ook vorige week zondag -
Kok in debat met Lubbers -
betoogde de FNV-voorzitter
dat zijn verzet tegen het kabi
netsbeleid niet stoelt op "ideo
logische argumenten". Kok
sprak toen over de wenselijk
heid van een stimuleringsbe
leid en waarschuwde voor be
zuinigingen die nieuwe bezui
nigingen oproepen. Hij ver
wees toen handig naar de ver
deeldheid in het werkgevers
kamp, waar bijvoorbeeld aan
nemers en wegenbouwers drif
tig roepen om een stimule-
Waar is de oude tegenstelling tussen arbeidersbeweging en uit
buitend kapitalisme gebleven, waar de christelijke midden
weg? De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid
(WRR) vroeg het zich af en bracht deze week een toekomst
verkenning van de economie met drie scenario's uit. Voor elk
van de drie stromingen één. Doel: het stuiten van de depoliti
sering en het aanzwengelen van de politieke discussie. Want
ze zijn er natuurlijk nog wel, de tegenstellingen.
Maar het is wel waar. In deze tijd van recessie wordt slechts in
de marge strijd gevoerd op het politieke toneel. Er is vooral
overeenstemming in het streven naar economische groei. De
meningsverschillen heten niet zozeer politiek alswel zakelijk
van aard. Het aantrekken en stimuleren van nieuwe bedrij
vigheid overheersen het denken van CDA, WD èn PvdA.
Voor alles komt één ding: Nederland wil niet de boot missen.
Waar is de politiek gebleven? Een poging tot antwoord op die
vraag.
ringsbeleid en waar winkelbe
drijven waarschuwen voor een
te grote aantasting van de
koopkracht.
Politiek opportuun, natuurlijk.
Waarom zou Kok de zaak op de
spits drijven, de vakbeweging
bij voorbaat verdachte stellin
gen laten betrekken, als het an
ders kan. Maar deze a-politieke
opstelling heeft ook diepere
wortels. Want Smith is al in
investeringen niet automatisch
gevolgd door een lagere rente
en dus weer investeringen, om
dat beleggers juist door het in
zakken van die investeringen
voorzichtig worden en liever
hun geld oppotten. De rente
blijft dus hoog, investeringen
blijven achterwege.
Zijn oplossing: een tijdelijk in
grijpen door de overheid. Die
zou bij het inzakken van inves-
verwachtingen, of ze nu wor
den gewekt door politici of
door bedrijven (jaarverslagen).
Bovendien heeft zijn theorie
over (internationale) stimule
ring vrijwel algemeen ingang
gevonden. Dat de huidige hoge
begrotingstekorten blokkeren
dat dit in daden wordt omgezet
is Keynes niet te verwijten. Hij
heeft het immers steeds over
een tijdelijk tekort gehad in tij
anders dan een rapport, dat
niet door de censuur is ge
weest".
Een mooi succesje dus voor de
FNV-voorzitter, temeer omdat
het debat voor hem verdacht
veel weghad van een politiek
examen. Het bijna voltallige
PvdA-bcstuur zat in Amster
dam op de eerste rij om te kun
nen oordelen hoe de opvolger
1790 ten grave gedragen en
Marx precies een eeuw gele
den. Sindsdien zijn er wel wat
nanceringen aangebracht in
het economisch denken en
zien nog maar weinigen heil in
de klassestrijd - arbeider ver
sus kapitalist. Rusland als fa
lend voorbeeld, van het Marxis
me en de crisis van de dertiger
jaren als blijk van falend kapi
talisme hebben daarbij gehol
pen. De theorieën werden bij
gesteld, het zoeken was naar
een compromis.
Een belangrijke naam, niet toe
vallig nu genoemd: de Britse
econoom John Maynard Key
nes (zie ook hiernaast) Gebo
ren in het jaar dat Marx stierf,
1883, maakte hij de crisis van
de jaren dertig mee om tot de
conclusie te komen dat het
marktmechanisme geenszins
zelfrichtend was, zoals Adam
Smith een eeuw voor hem had
verklaard.
Keynes rekende in de eerste
plaats af met de opvatting dat
er ijzeren wetten van vraag en
aanbod zijn. Hij heeft de eco
nomie een menselijk gezicht
gegeven en heeft de aanzet ge
geven voor het ontwikkelen
van wijdvertakte economi
sche modellen, die rekening
houden met de 'animal spirits'
ofwel instincten. Toekomst
verwachtingen bij de onderne
mer spelen in zijn gedachten
een belangrijke rol. Zij kunnen
zorgen voor een opeenstape
ling van negatieve reacties, die
het marktgebeuren verstoren.
Zo wordt het inzakken van de
teringen onderbesteding moe
ten voorkomen door de uitga
ven op te voeren, dus het geld
weer in de kringloop te bren
gen. Op die manier geeft de
overheid een impuls aan de in
vesteringen. Het tekort dat
daar uit voortvloeit kan zij la
ter terugpakken door, in tijden
van overbesteding, de belas
ting te verhogen of in uitgaven
te snoeien. Want later volgt de
omgekeerde reactie: consump
tie en investeringen die elkaar
over en weer versterken.
door
Wim Fortuyn
De ideeën van Keynes zijn vooral
in de na-oorlogse jaren driftig
toegepast in het Westen en het
is duidelijk dat velen hem nu,
nogal onheus, als kwade ge
nius aanwijzen. Onder aanvoe
ring van de Amerikaan Milton
Friedman grijpen nu velen te
rug naar het (neo-)klassieke
model van Smith. De roep om
minder overheidsbemoeienis
is de laatste jaren luider en lui
der geworden (deregulering),
terwijl de hoge tekorten op
staatsbegrotingen, niet ten on
rechte, worden aangewezen als
dé rente-opdrijvers.
Maar daarmee heeft de Brit niet
afgedaan. Wie het kent, die da
gelijkse nervositeit op de aan
delen- en geldmarkten in Am
sterdam, Wall Street, Londen
of Frankfort, weet hoe de stem
ming wordt bepaald door
den van crisis. De huidige te
korten hadden dan al niet
meer mogen bestaan. Die
vloeien in feite voort uit over
besteding van de overheid zelf.
Keynes is nog steeds actueel, zo
als al blijkt uit de waarschu
wing van Kok dat de ene bezui
niging de andere kan oproe
pen, als er te drastisch wordt
gesnoeid. De gewijzigde eco
nomische opvattingen hebben
de de-politisering in de hand
gewerkt. Politieke menings
verschillen worden snel her
leid tot zakelijke meningsver
schillen en wie het meest gevat
reageert heet winnaar. Het de
bat Kok - Lubbers leverde ook
daarvan een illustratie, toen
Lubbers even zijn voorzichtig
heid liet varen en in een valkuil
stapte. Kok had namelijk een
"onafhankelijk" rapport van
de Organisatie voor Economi
sche Samenwerking en Ont
wikkeling aangegrepen om
zijn pleidooi voor stimulering
in internationaal verband
kracht bij te zetten.
Lubbers dacht, dat daarmee ook
voor hem de weg vrij was om
naar een OESO-rapport te grij
pen en wel het laatste rapport
over Nederland, dat de huidige
bezuinigingspolitiek als juist
bestempeld. "Jaha", aldus een
triomfantelijke Kok, die de val
voor de nog even tegensputte
rende Lubbers snel dichtsloeg.
"Dat zijn die rapporten die eer
ste ter goedkeuring aan onze
departementen worden voor
gelegd. Dan gaat het over onze
eigen winkel. Dat is iets heel
van Den Uyl het er af
bracht.
In Nederland heeft zonder twij
fel ook de macht van het CDA
te maken met het versluieren
van politieke tegenstellingen.
Zowel PvdA, als vertegen
woordiger van de arbeidersbe
weging, als de kapitalistisch
georiënteerde WD hebben de
christelijke middenpartij no
dig om macht te kunnen uitoe
fenen. Het CDA overbrugt de
tegenstellingen en draagt zelf
ook niet bij tot politieke duide
lijkheid. De rol van het geloof
in het CDA-denken is allengs
teruggedrongen als gevolg van
de deconfessionalisering.
Maar tegelijkertijd is een bewe
ging in omgekeerde richting
waarneembaar. Juist nu de cri
sis noopt tot bezuinigingen,
keert het CDA terug op haar
christelijke grondslagen die
het gezin en maatschappelijke
offervaardigheid centraal stel
len. De WD op haar beurt zet
zich momenteel af tegen de
Keynesianen en de vakbewe
ging (zie Zoutendijk) en valt te
rug op de theorieën van Adam
Smith en Friedman. En de
PvdA tenslotte, in de moeilijk
ste positie, is driftig op zoek
naar een alternatieve bezuini
gingspolitiek die aan socialisti
sche maatstaven voldoet.
Daarom komt het rapport van de
Wetenschappelijke Raad voor
het Regeringsbeleid op het
juiste moment. Want er is meer
dan alleen een gezamenlijk
streven naar het opnieuw ver-
van rijkdom.
Deze maand is het honderd jaar
geleden dat in Cambridge
John Maynard Keynes werd
geboren, de man die zich tot
een briljant econoom ontwik
kelde en wiens theorieën we
reldfaam verwierven. Een ge
boorte- of sterfdag is jaren later
veelal de gelegenheid bij uit
stek om markante persoonlijk
heden voor vergetelheid te be
hoeden. Het grootste compli
ment dat Keynes kan worden
gemaakt is dat hij honderd jaar
na zijn geboortedag en zeve
nendertig jaar na zijn sterven
dat eerbetoon niet nodig heeft.
De stroom van herdenkingsar
tikelen in dag- week- en vak
bladen, hoe nuttig en interes
sant ook, bevestigen wat
steeds al duidelijk was: Key
nes is actueel gebleven.
Hij was het in de perode van
bloei, tussen 1950 en 1970, om
dat regeringen zijn uitgangs
punten tot beleid verhieven.
Hij was het in 1973 toen de olie-
cricis de motor werd achter
een sterk oplopende inflatie en
menigeen constateerde dat dit
"de dood van Keynes stimule
ringseconomie was". Hij is het
weer, nu in de strijd tegen hoge
inflatie aanzienlijke successen
zijn geboekt en medicijnen om
aan een neerwaartse spiraal te
ontkomen weer aan populari
teit
Het Britse weekblad The Econo
mist heeft de geboortedag van
Keynes aangegrepen om vier
economen en Nobelprijswin
naars te laten schrijven over
Keynes theorie en de toepas
singen in de praktijk. Twee
nes neiging zich door de korte
termijn te laten inspireren, be
toogt Friedman met zoveel
worden dat Keynes voor zijn
tijd heel interessante dingen
heeft gedaan, maar dat die nu
niet veel meer dan curiositeits-
waarde hebben, in elk geval
voor de ellende van vandaag
niet handzaam meer zijn.
Nu is er geen fris denkend politi
cus die Keynes werk als
blauwdruk voor een beleids
plan hanteert, maar zijn er ge
lukkig nog heel wat probleem
oplossers die in hun werk een
historisch perspectief preferen
boven het opnieuw uitvinden
van het wiel. Het is evident dat
Keynes varianten op zijn theo
rie zou ontwikkelen als hij nu
nog leefde. Uitgesloten is het
dat daarmee het fundamenteel
verschil van inzicht tussen
hem en Friedman zou worden
opgeheven. Dat Keynes ooit
Friedmans allergie voor een re
gelende overheid zou delen, is
eenvoudig niet voor te stellen.
Friedman probeert in zijn artikel
ook nog een goedkoop su<
je te boeken door Keynes
tacten met communisten
te stippen. Hij verwijst zijde
lings naar de bewondering var
Keynes voor het werk van jon
ge intellectuele communisten
spreekt daar geen oordeel
uit, maar vergeet niet te
melden dat die bewondering
mensen betrof als Anthony
Blunt en Guy Burgess, die la
ter als spionnen voor de Sow-
jet-Unie werden ontmaskerd.
Friedman is er van overtuigd dat
toepassing van Keynes opvat-
door
Ton van Brussel
van de vier hebben dat inmid
dels gedaan. Onder hen Milton
Friedman, bij het brede pu
bliek vooral bekend door zijn
televisieserie "Aan ons de
keus". Hij is een van de opmer
kelijkste exponenten van de
"monetaire economie" een
man die als volstrekte tegen
pool van Keynes niag gelden.
Opvallend in Friedmans bijdrage
over Keynes is de milde toon
zetting. Natuurlijk ontkent hij
niet dat de aanpak van Keynes
hem een doorn in het oog is,
maar hij verpakt zijn kritiek in
vriendelijke termen, die een
groot respect voor zijn collega
moeten verraden. Nu is er niets
tegen en juist alles voor een
richtingenstrijd waarbij riva
len fatsoensregels in het oog
blijven houden, maar in dit
verband zijn toon en inhoud
minstens even belangrijk.
De toon van Friedmans bijdrage
mag aangenaam van klank
zijn, inhoudelijk is er op min
stens twee punten minder aan
leiding tot enhousiasme. Fried
man gaat zo overtuigd en arro
gant met zijn eigen gelijk op de
loop dat hij er niet voor terug
deinst Keynes in zijn eigen
kamp in te lijven. Het aloude
cliché- "als hrij langer geleefd
had dan..." wordt afgestoft, om
het publiek er van te overtui
gen dat Keynes, bij leven en
welzijn in de jaren zeventig,
zijn opvattingen duchtig aan
die van Friedman zou hebben
aangepast.
Hij schrijft dat Keynes vakman
schap geen eer aan wordt ge
daan als de specifieke oplos
singen die hij voor specifieke
problemen ontwikkelde als al
gemeen geldig worden gehan
teerd. In samenhang met Key-
tingen een stijging van de in
flatie tot gevolg hebben. En
waar dat toe leidt schrijft hij in
"Free to choose": "De enorme
inflatie in Rusland en Duits
land na de eerste Wereldoorlog
legde de grondslag voor het
communisme in het ene land
en voor het nazisme in het an
dere. De enorme inflatie in
China maakte het mogelijk
voor Mao om Chiang Kai-Shek
te verslaan".
Van inflatie komt communisme
en fascisme zegt hij. Fried
man was een briljant econoom,
maar had bewondering voor
communisten en bepleitte een
aanpak met hoge inflatie als
prijs. Als dat laatste al waar is,
dan is dat nog altijd onvol
doende reden voor het in het
westen nogal belaste verwijt
dat een econoom onder valse
voorwendsels de vrije econo
mie in Moskou's kielzog wil
brengen.
door
C. Wagenaar
De hausse lijkt met hernieuwde
kracht in beweging te zijn ge
komen, want vele beurzen, en
in elk geval die van New York
en Amsterdam, kwamen deze
week op nieuwe historische
topniveaus. De afgelopen we
ken van reactie en terugslag
bleken dus een periode van
consolidatie te zijn waarin
nieuwe kracht werd verzameld
om een oude klassieke zomer
hausse te beginnen. Want op
getogen commentaren van ve
le beurskringen spreken nu
van een hausse die in menige
zomer met aantrekkende eco
nomie is opgetreden.
De eerlijkheid gebiedt echter
Wall Street alle eer te gunnen.
Ook voor de hernieuwde haus
se in Amsterdam, want na de
Newyorkse effectenbeurs be
gon zich vorige week ook op
onze beurs een zeer positieve
stemming af te tekenen. Voor
al voor de hoofdfondsen, waar
onder vrijwel alle internatio
nals, toonden Amerikaanse be
leggers onverwacht weer zo'n
grote belangstelling dat zij
massaal aan de bel trokken.
Texas Instruments liet echter be
gin deze week op één dag 40
dollar op de koers vallen. Dit
was ongeveer een kwart van de
beurswaarde.
De oorzaak waren alarmerende
berichten over de funeste in
vloed van de op de markt voor
huiscomputers heersende prij
zenslag.
Het zijn vooral ook positieve ver
wachtingen van de conjunc
tuur en mogelijkheden voor
rentedaling die Wall Street de
ze week omhoog trokken.
Daarbij kwam dat de herbe
noemingskansen voor Paul
Volcker als president van de
FED door het bestuur van de
gezamenlijke Amerikaanse
centrale banken steeds hoger
worden aangeslagen.
Hoewel de man in de afgelopen
jaren ook in Wall Street aan he
vige kritiek heeft blootgestaan,
o.a. als de veroorzaker van de
extreem hoge rente destijds
van 20 procent, wordt hij nu in
financiële en beurskringen al
lerwegen geprezen vanwege
het vrijwel uitschakelen van de
inflatie.
Voor de Amsterdamse effecten
beurs, maar in feite ook voor
ons hele land, was het ditmaal
een zeer belangrijke week om
dat de inschrijving op een
nieuwe staatslening het einde
zou kunnen inhouden van een
vrij alarmerende periode van
snelle rentestijging. Zoals be
kend was deze inschrijving
zo'n succes - het onvoorstelba
re bedrag van 8,5 miljard gul
den - dat allerwegen de rente
van 9,5 procent als een keer
punt werd aangemerkt. Deze
opvatting kreeg steun door de
uitstekende beursontvangst
van de nieuwe lening. De eer
ste beurskoers stelde zich even
beneden de inschrijvingskoers
van 100 procent op en daarna
ging het snel naar boven.
Een gunstig teken was ook de
enorme buitenlandse belang
stelling. Geschat werd dat
rond 2 miljard gulden voor bui
tenlandse rekening is ge
plaatst. Dit is weer de eerste
ruime belangstelling van bui
ten onze grenzen voor de gul
den sinds onze munt in april jl.
werd gerevalueerd. Bank en
regeringskringen rekenen er
nu stellig op dat de rente vrij
snel zal gaan dalen. Dit te meer
nu uit de jongste cijfers de te
rugval van ons betalingsba
lansoverschot blijkt te zijn ge
stuit en ook minister Ruding
voor 1983 op meer dan 10 mil
jard gulden aan overschot re
kent.
Bovendien heeft, volgens schat
ting, de Staat dit jaar nog maar
5 miljard gulden nodig van de
beurs zodat voor september
geen lening meer wordt ver
wacht. Dit geeft flinke ruimte
voor het bedrijfsleven. Het her
stel van de gulden als interna
tionaal beleggingsvaluta bleek
ook uit de koersstijging van
onze munt op alle belangrijke
valutamarkten. De dollar liet
deze week zelfs vijf cent vallen.
De beurs had overigens al een
voorgevoel van het enorme
succes van de nieuwe staatsie
ning. Maandag werd, vooral
dankzij een flinke koersstij
ging voor ons hoofdfonds Ko
ninklijke Petroleum een nieu
we historische top gevestigd
voor het algemeen beursge
middelde waarmee de vonge
top op 12 april jl. werd over
troffen. En nadien ging het de
ze week elke dag naar een
nieuw hoogtepunt.
Ook de index voor de internatio
nals bereikte deze week nieu
we historische toppen. Hoewel
alle internationals koerswinst
boekten, haalden Akzo en Ko
ninklijke Petroleum met elk
rond f5,- het meeste binnen.
Vijf gulden kwam er ook bij op
de koers van Nationale Neder
landen, Westland-Utrecht en
KLM, de laatste als reactie op
de gepubliceerde jaarcijfers.
Tot ongeveer f 10 liep de koers
stijging op voor Elsevier-NDU,
Ahold, Océ-van der Grinten en
Centrale Suiker Maatschappij.
Vijftien gulden in herstel wa
ren IBB-Kondor en ACF.
De financiële sector lag door het
verbeterde renteklimaat posi
tief in de markt. ABN steeg
f 20, NMB f 10 en AMRO-Bank
f5.-.
