'Tot het centrum
doordringen, daar
schort het aan"
"Landbouwgif kan de
hersens beschadigen"
Onderzoek naar rol van vredesbewegingen
Toxicoloog was bijna zelf slachtoffer
ZATERDAG 18 JUNI 1983
"Het is moeilijk tot het politieke centrum door te dringen. De vredesbeweging heeft lang niet
zoveel invloed als men in het buitenland soms denkt". Mr. Ph. P. Everts evalueert de rol van het
IKV en andere vredesbewegingen bij de discussie over plaatsing van nieuwe kernwapens in
Nederland. "De regering kan niet om ons heen".
door Simone van Driel
Eind 1983 is het zo ver. Dan moet
Nederland, nadat de beslissing
twee jaar was uitgesteld, een defi
nitieve beslissing nemen over
plaatsing van nieuwe kernwa
pens. De vredesbewegingen in
Nederland rest nog zes maanden
tijd om de regering, als die zelf an
ders beslist, ervan te kunnen
weerhouden tot plaatsing over te
gaan. Het is nog lang niet zeker of
Nederland in december inderdaad
een definitieve beslissing tot
plaatsing zal nemen, omdat er bin
nen het kabinet nog teveel tegen
standers zijn en omdat Den Haag
langzamerhand niet meer om de
massale protesten van de bevol
king heen kan.
"Voor de politici is er iets grandioos mis
gegaan met het grootscheepse verzet
vanuit het land. Zo'n massale vredes
beweging hadden ze niet verwacht", is
de mening van mr. Philip Pelgrim
Everts, directeur van het Instituut
voor Internationale Studiëën van de
Mr. Philip Everts: "Vredesbewegin
gen bezorgen een hoop kopzorg"
(Foto Holvast)
Rijksuniversiteit van Leiden en lid
van het landelijk beraad van het Inter
kerkelijk Vredesberaad (IKV).
In een ruim 400 pagina's tellend proef
schrift, getiteld "Public opinion, the
churches and foreign policy", waarop
hij volgende week hoopt te promove
ren, gaat hij in op de oorzaken van het
relatieve succes van de vredesbewe
ging, de houding van de kerken ten
aanzien van kernwapens, de wijze
waarop de vredesbeweging is doorge
drongen tot de politiek en de publieke
opinie over kernwapens.
Neutronenbom
"Het protest tegen de bom is verdampt
schreef Everts in 1976 in een artikel.
Hij doelde hiermee op het vacuüm dat
was ontstaan nadat de Ban de bom-be-,
weging min of meer was doodgebloed.
Een jaar later, in 1977, kreeg die bewe
ging weer een krachtige impuls door
de dreigende productie van de neutro
nenbom. De toenmalige president van
de Verenigde Staten Carter kwam met
het plan deze bom te gaan produceren,
met als gevolg een fel protest vanuit
de vredesbeweging. Dat later beslist
werd het plan tot april 1978 uit te stel
len, is echter niet het gevolg van die
protesten geweest, zoals de vredesbe
wegingen eerst meenden. Zij hadden
te vroeg gejuicht, maar de schijn van
een overwinning leidde er wel toe dat
de animo voor de vredesbewegingen
toenam. Een andere oorzaak voor de
grootscheepse opleving van de bewe
ging is geweest dat het IKV, na tien
jaar een vredesweek te hebben georga
niseerd, wat feller van leer trok door
de kerken te manen om tot een alge
mene veroordeling van de kernwa
pens te komen.
De basis van de vredesbeweging in Ne
derland werd bovendien uitgebreid.
Naast het traditionele bereik van groe
peringen als linkse socialisten PSP
en de communisten, die al actief wa
ren in de beweging van de zestiger ja
ren, bleken de ideeën ook bij de grote
instellingen als vakbonden en kerken
aan te slaan.
De Nederlandse vredesbeweging was er
met haar protesten snel bij. Onmidde-
lijk na het NAVO-besluit van 1979 om
tot modernisering van de kernwapens
te komen waren de protesten massaal.
Everts heeft daar geen verklaring
voor. "Misschien kwam dat omdat we
in Nederland een meer open politiek
systeem hebben dan in menig ander
land, waardoor het veel makkelijker is
om te protesteren. Het heeft de rege
ring zelf ook verrast dat het verzet zo
snel gemobiliseerd was".
"Ik denk dat de NAVO al heel snel spijt
heeft gekregen van die beslissing tot
modernisering, want de vredesbewe
gingen bezorgen een hoop kopzorg.
De NAVO weet donders goed dat het
militair gezien helemaal niet nodig is
om nieuwe kernwapens te produce
ren, maar houdt de beslissing in stand
om de geloofwaardigheid van de NA
VO tegenover de Sowjet-Unie in stand
te houden. Het besluit van Denemar
ken om niet langer bij te dragen in de
kosten van de NAVO is dan ook een
fikse deuk in het image van eenheid
dat de NAVO wil ophouden".
Invloed
"De vredesbeweging is behalve de NA
VO ook de Sowjet-Unie een doorn in
het oog. De Sowjets overschatten'de
invloed van de vredesbewegingen
toch wel een beetje, gezien de spasti
sche reactie die het heeft op een, laat
ik zeggen, machteloze minderheid als
wij in feite zijn. Ik denk dat de Sowjet-
Unie liever Amerikaanse raketten ge
plaatst ziet in Europa dan dat de
ideeën van de vredesbewegingen naar
het Oosten zouden overslaan. Niet zo
zeer waar het de militaire ideeën be
treft, als wel de sociaal-maatschappe
lijke ideologie die de beweging heeft.
Solidariteit en Magnacarta '77 zijn na
tuurlijke bondgenoten van de vredes
bewegingen in West-Europa, maar die
worden door de Sowjet-regering
monddood gemaakt. Deze groeperin
gen waren voor een inernationaal con
gres van vredesbewegingen in Berlijn
uitgenodigd, maar de regering ver
bood hen te gaan. Als je daarnaar
kijkt, is het vreemd dat veel i
verwijten aan de leiband van de
Sowjet-Unie te lopen en dat onze acti
viteiten van daaruit worden georgani
seerd".
Everts is kennelijk nogal sceptisch over
de werkelijke invloed die de vredesbe
wegingen hebben. "In het buitenland
schijnt iedereen te denken dat het hier
allemaal zo goed geregeld is en dat de
vredesbeweging toch wel veel in te
brengen heeft. Dat valt nog te bezien.
De PvdA en D'66 zijn uiteindelijk wel
onze kant opgeschoven en wat dat be
treft hebben we wel een steentje bijge
dragen. Maar het is juist zo essentieel
om tot het centrum door te dringen.
Daar hebben we tot nu toe veel te wei
nig van kunnen afknabbelen. Er is bij
voorbeeld nog steeds geen breuk in
het CDA, ondanks de loyalisten. En
die zal er ook wel niet komen, denk
ik".
Het effect van de grote vredesdemon
stratie van november 1981 op het daar
na door de regering gevoerde beleid is
volgens hem moeilijk te bepalen. "Ik
zou willen dat er twee situaties waren,
namelijk een zonder en een met de de
monstratie. Is het verschuiven van de
beslissing over nieuwe kernwapens
van december 1981 naar december
1983 het gevolg geweest van de de
monstratie? Ik weet het echt niet. Van
Agt zei na afloop: Zeer indrukwek
kend, de regering zal met nieuwe ini
tiatieven komen. Nou, die zyn er nog
steeds niet".
Consequenties
Voor zyn proefschrift heeft Everts een
vergelijkende analyse gemaakt van al
le beschikbare opinie-onderzoeken
die op het gebied van de kernbewape
ning zijn gehouden, waarbij hij tegen
strijdige conclusies tegenkwam. Aan
de ene kant is er ruime steun voor het
NAVO-lidmaatschap en de handha
ving van een militair evenwicht tussen
Oost en West. Aan de andere kant
wordt de concrete politiek van de NA
VO - plaatsing van nieuwe kernwa
pens en het gebruik daarvan - verwor
pen.
"Het is merkwaardig te zien hoeveel
mensen de uitgangspunten
NAVO onderschrijven, maar de conse
quenties daarvan niet willen aanvaar
den. Als je mensen vraagt: wilt u een
hoger loon, dan schreeuwt iedereen ja.
Maar op de vraag of ze voor werkloos
heid zijn, wat de consequentie zou zijn
van het doorvoeren van hogere lonen,
zeggen ze nee. Zo is het ook met de
kernwapens. De tegenstrijdige conclu
sies zijn bovendien het gevolg van de
verschillende vraagstelling bij de opi
nie-onderzoeken. Op de vraag of de
kernwapens Nederland uitmoeten,
antwoordde bij een onderzoek 65 pro
cent met ja. Bij een ander onderzoek
werd dezelfde vraag gesteld, maar dan
met de toevoeging: als enig land. Dan
keldert het aantal mensen dat ja zegt
gigantisch".
De vredesbewegingen en met name het
IKV wordt nogal eens verweten te
eenzijdig bezig te zijn door te hameren
op het gevaar van kernwapens en niet
op de conventionele wapens. "Het is
een kwestie van prioriteiten stellen",
meent Everts. "De voorstanders van
kernwapens hebben als argument dat
de kans op oorlog groter wordt als de
kernwapens verdwijnen. Maar dat is te
weerleggen met het tegenargument
dat het een te riskant systeem is, de
kans dat het misgaat is te groot. Je
kunt niet eeuwig blijven hopen dat het
goed blijft gaan. Bovendien zijn er na
de Tweede Wereldoorlog ongeveer
honderd oorlogen gevoerd zonder
kernwapens. Maar die prioriteit is een
interessant punt. De internationale
vredesbewegingen worden bij elkaar
gehouden door de gezamenlijke noe
mer: eerst de kernwapens de wereld
uit. Maar daarna? Als we het gaan heb
ben over andere, conventionele wa
pens, zullen de meningen van de ver
schillende groeperingen wel uiteenlo
pen. Menigeen zal zeggen dat een leger
voor een land nodig is, omdat ze vin
den dat je beter kunt aanvallen dan
overrompeld worden".
Twijfelgroep
Speculeren over de beslissing die Ne
derland in december zal gaan nemen
over de plaatsing van kernwapens is
moeilijk, vindt Everts. "Waar het om
gaat is die twijfelgroep in Den Haag,
die nog geen standpunt heeft kunnen
innemen. Aan de ene kant zijn er de
tegenstanders, aan de andere de trou
we NAVO-aanhangers en daar tussen
zit een groep van ongeveer 25 procent
die nog besluiteloos is. Waar die uit
eindelijk voor kiest, is beslissend". Hy
doet nogal laconiek over de beslis
singsdatum. "Als die raketten er ko
men, is de rol van de vredesbeweging
echt niet uitgespeeld. Ze kunnen via
allerlei gerechtelijke procedures weer
worden weggehaald".
Een aantal jaren nadat het IKV daarop
had aangedrongen, is dan nu eindelyk
een brief van de Nederlandse Rooms-
katholieke bisschoppen naar de rege
ring gegaan, waarin gepleit wordt voor
eenzijdige ontwapening. "Het effect
daarvan is nihil", meent Everts. "De
brief is zo open, dat iedereen eruit kan
halen wat hy wil, omdat gesteld wordt
dat het een zaak van de politici is uit te
zoeken wat het beleid wordt. De ker
ken hebben het heel moeilyk met dit
soort vraagstukken, omdat ze al snel
worden beschuldigd van politieke in
menging".
Hoe de tweede grote anti-kernwapende
monstratie zal verlopen die dit jaar in-
oktober wordt gehouden, weet Everts
niet. "Het ligt aan het politieke kli
maat op dat moment. Als de twijfe
laars dan nog geen standpunt hebben
ingenomen en er dus een politiek va
cuüm is, zal de animo denk ik minder
groot zijn. Het feit dat er nu niet één
grote demonstratie, maar meerdere in
verschillende plaatsen worden gehou
den, zal afbreuk doen aan het massale
idee ervan. Wat ik wel zou willen is dat
mensen niet meer individueel, maar
als groep naar buiten treden. Byvoor-
beeld alle B en W's van gemeenten in
Nederland die verklaard hebben een
kernwapen-vrije gemeente te willen
blijven bij elkaar, vrouwengroepen
verenigingen, noem maar op. Op die
manier kun je er toch een nieuw ele
ment aan toevoegen".
Voor één keer draaide Cèes
van Tiggelen dé rollen om. Niet
zijn patiënten waren
proefkonijn, maar hijzelf
alsmede een paar bereidwillige
vrienden. Ze namen om de
paar dagen enkele buisjes
bloed af en verzamelden urine.
Doel was er achter te komen
welke effecten
bestrijdingsmidddelen op het
lichaam hebben. De uitslag
bevestigde zijn vermoeden:
landbouwgif tast op den duur
de hersenen aan.
Ruim zes jaar geleden speelde dit
tafereel zich af in Australië waar
Van Tiggelen het bestaan van
huisarts combineerde met dat van
boer. Spuiten met giffen is ook
daar, net als in de Bollenstreek en
andere delen van het land, een
economische noodzaak. Er is een
dosering voorgeschreven, maar de
boeren en loonspuiters lappen die
doorgaans aan hun laars. Ze
mengen, weet Van Tiggelen, vaak
een dubbele concentratie, omdat
het effect dan groter.is.
Onruststoker
"Men weet nu eenmaal dat die
"twee stoffen elkaar versterken. En
wij deden gewoon mee.
Beschermende kleding trokken we
niet aan. Het was in dat valleitje
tussen de heuvels bloedheet. Wel
veertig graden. Links en rechts om
ons heen werd er volop gespoten.
Soms kreeg je een hele lading van
die troep over je heen gegoten. Een
doek om het af te drogen hadden
we niet bij ons. We wreven ons
droog. Belachelijk natuurlijk.
Want zo masseerden we het in de
huid."
Zich nogmaals aan die gevaren
blootstellen doet Cees van
Tiggelen voor geen goud. Voor
Van Tiggelen: veel patiënten uit de Bollenstreek.
hem is het allemaal goed
afgelopen, omdat hij slechts korte
tijd met het gif heeft gewerkt.
Angst dat zich na zoveel jaar nog
iets zal openbaren heeft hij niet.
De arts uit het Brabantse Vught
stond met zyn stelling lang alleen.
Praktisch niemand geloofde hem
dat bestrijdingsmiddelen een
verwoestende werking hebben op
het zenuwstelsel en zelfs kunnen
leiden tot dementie bij mensen die
daar nog lang niet aan toe zijn. Nu
krijgt hij steun, zij het nog
mondjesmaat. Van het
Academisch Ziekenhuis in Leiden
bijvoorbeeld dat onlangs in de
Bollenstreek een onderzoek is
begonnen naar de gevolgen van
langdurig werken met giftige
stoffen.
"Ik weet het nog", vertelt Van
Tiggelen, "ze noemden me een
onruststoker, een milieufreak. Hoe
triest het ook is, maar ik vind het
toch wel leuk dat de
wetenschappers nu toegeven dat
er inderdaad wat aan de hand is. In
vooraanstaande medische
tijdschriften (in Scandinavië) heeft
gestaan dat langdurig in aanraking
komen met chemische
bestrijdingsmiddelen leidt tot een
i psychiatrische ziekte.
Misschien zullen er mensen zijn
die zeggen: nou, dan moet het
bollen vak maar plat. Onzin. Die
kwekers kunnen zelf al het nodige
doen om hun gezondheid in
bescherming te nemen. Om te
beginnen zorgvuldiger met het gif
omgaan, niet meer roken en de
borrel voortaan laten staan."
Gevoelig
Wat zijn doorgaans de gebreken
van mensen die hun hele leven met
(landbouw)gif hebben gewerkt?
Een lang verzwegen gezondheidsprobleem kwam onlangs pas aan de oppervlakte: het
nonchalant werken met landbouwgif leidt tot vele klachten, die variëren van slapeloosheid tot
geheugenverlies, de toxicoloog Cees van Tiggelen uit Vught behoorde self ooit bijna tot de
slachtoffers en zet zich sedertdien in om het bewijs van zijn stelling boven water te krijgen:
"Bestrijdingsmiddelen zijn een gevaar voor de volksgezondheid".
door Jan Westerlaken
Moeheid, stressgevoeligheid,
lusteloosheid, hartafwijkingen,
ademhalingsmoeilijkheden, snel
geprikkeld zyn, vergeetachtigheid
Cees van Tiggelen vertelt hoe dat
komt: het lichaam verwerkt de
kwalijke stoffen, maar de hersenen
niet. Die zijn een stuk gevoeliger.
Helaas worden niet alleen de giffen
geweerd, maar ook stoffen die
noodzakelijk zyn hebben geen
toegang meer en afvalstoffen
worden niet meer weggevoerd.
Gevolg: de hersenen gaan op een
laag pitje functioneren.
Jarenlang zocht Van Tiggelen. Met
succes. Hij ontdekte dat het bloed
in het lichaam een normaal
vitamine B12-gehalte bevatte,
maar dat dit in de hersenen
nauwelijks aanwezig was. Die
vitamine B12 is onder meer nodig
om de zinkspiegel op peil te
houden. Daalt die, dan kunnen er
allerlei klachten van psychische
aard ontstaan.
Wat de arts uit Vught doet is zijn
patiënten inspuiten met deze
vitamine. "Na een week of zes",
zegt hy"is het vitaminegehalte in
de hersenen dikwijls weer op peil
en zyn heel wat klachten
verdwenen. Heeft het te lang
geduurd, dan is er een
onherstelbare beschadiging
opgetreden."
Zijn uitspraak liegt er niet om:
bestrijdingsmiddelen zijn een
gevaar voor de volksgezondheid.
"De risico's zyn zo groot. En we
springen er veel te lakoniek mee
om. Als we alle voorgeschreven
regels nu eens werkelijk in acht
zouden nemen, dan waren we al
een eind op de goede weg."
Dokter
Van Tiggelen, die binnenkort in
Australië gaat wonen en die om de
drie maanden enige tyd naar
Nederland terugkomt om zijn
patiënten te behandelen en om
over de vorderingen van zijn
onderzoek te praten, constateert
dat steeds meer mensen met de al
eerder gesignaleerde klachten by
hem op het spreekuur komen. Niet
alleen uit de Bollenstreek, maar
ook uit gebieden waar chemische
industrieën staan. De arts pleit
ervoor dat wanneer hier
ongelukken plaats vinden, de
mensen die erbij betrokken waren
gedwongen zouden moeten
worden direct een dokter te
raadplegen. En het onderzoek na
een maand of zes herhalen.
"Iedereen verkondigt maar dat het
om psychische oorzaken gaat.
Behandelende artsen laten een
psycholoog opdraven en dat
terwijl die man een
hersenbeschadiging heeft.
Wanneer er aan een patiënt wordt
gesleuteld is het zo belangryk dat
er ook eens even wordt stilgestaan
bij de vraag wat voor werk die man
doet of heeft gedaan. Of dat hij
soms in z'n vrye tyd met
chemicaliën rommelt. Wanneer
hier meer aandacht aan wordt
besteed, kan veel kwaad sneller en
effectiever worden bestreden."
Waar nu precies de grootste
risicogroep zit durft Van Tiggelen
niet te zeggen. "Wie met
koolwaterstoffen omgaat (alle
bekende brandstoffen zijn
koolwaterstoffen) loopt een
verhoogd risico. In de Bollenstreek
ligt het risico misschien wat hoger,
omdat in deze omgeving met een
combinatie van middelen wordt
gewerkt. Dan - en dat staat
onomstotelijk vast - loopt men
sneller kans op een kwaal. Maar
ook schilders en tapijtleggers
zouden zich eigenlijk geregeld
moeten laten onderzoeken."
