c
BOEKEN
Kuijers "Eend voor eend"
Sf nog steeds springlevend
Dondergoden en pestkoppen
Kinderpoëzie van niveau
MI51MAU
Mensen in
intriges
verstrikt
Lyrische poëzie van
Guillaume v.d. Graft
BS)
Nederlandse misdaad
"Mijn beer heeft altijd wat"
WOENSDAG 15 JUNI 1983
Extra
'Dondergoden en Pestkoppen'
zijn oude Germaanse goden
verhalen, naverteld door Henk
van Kerkwijk. Een machtig
epos vanaf de schepping van
de wereld tot aan het einde der
tijden, met in de hoofdrol de
oppergod Wodan. Maar ook an
dere goden, reuzen, mensen en
dwergen doen van zich spre
ken.
Germaanse goden zijn net als
mensen. Ze zijn vrolijk, maken
plezier, vrijen, of halen rotgein-
tjes met elkaar uit als het zo
uitkomt. Wodan is hun onbe
twiste leider. Drinken uit de
bron der wijsheid - 't kostte de
heerser wel een van zijn ogen -
heeft hem inzicht gegeven in
allerlei gebeurtenissen. Zo
voorziet Wodan het einde der
tijden en stelt alles in het werk
om dit zo lang mogelijk uit te
stellen. Daarbij wordt hij flink
dwars gezeten door de god Lo-
ki.
De strijd tussen Wodan en Loki
loopt als een rode draad door
alle verhalen. Loki, aanvanke
lijk de vrolijke noot in het go
dengezelschap, haalt voortdu
rend grappen uit, ook ten koste
van anderen. Als Loki zelf een
aantal malen voor gek is gezet,
besluit hij wraak te nemen. Er
ontstaat een machtsstrijd met
Wodan die het einde van het
onbezorgde godenbestaan in
luidt.
Henk van Kerkwijk geeft een le
vendig beeld van deze Ger
maanse godenwereld. Het be
gin, de schepping, vraagt enig
doorzettingsvermogen: namen
en gebeurtenissen volgen el
kaar in razend tempo op. Maar
daarna raakt de lezer gevangen
door de wonderlijke perikelen
waarin de goden verzeild ra
ken als gevolg van liefdesavon
tuurtjes, jaloezie, ruzie of ande
re bemoeienissen. De verhalen
zijn boeiend, soms uiterst ver
makelijk, vaak wreed. De Ger-
goden waren geen
doetjes en hielden niet van hal
ve maatregelen.
Lezers (ook volwassenen) vanaf
12 jaar met een voorkeur voor
wonderlijke verhalen, historie
en magie komen ruimschoots
aan hun trekken.
Het boek is geïllustreerd door Li-
dia Postma. Hoewel ik een
groot bewonderaar ben van
haar talent, vind ik de zwart
wit tekeningen in 'Dondergo
den en Pestkoppen' op een en
kele uitzondering na teleurstel
lend.
MARGOT KLOMPMAKER
'Dondergoden en Pestkoppen', Henk
van Kerkwijk, uitg. Sjaloom, ill.
L.Postma, f 19.50.
In de eindeloze rij van Prisma
pockets zijn nu twee opmerke
lijke boekjes van de in Enge
land geboren maar in Amerika
getogen Robert McCrum ver
schenen.
Zijn eersteling werd onder de
Nederlandse titel "In de gehei
me staat" als Prisma nr. 2044
uitgegeven. McCrum geeft
daarin niet bloot wat hij pre
cies onder die geheime staat
verstaat. Hij blijft het hardnek
kig over "het departement"
praten. In dat departement
wordt een man dood aange
troffen. Zelfmoord, zegt het of
ficiële onderzoek. De verras
send gewipte chef van het de
partement gelooft daar echter
niet in.
Natuurlijk kan de man na diep
speurwerk de dader onthullen.
Maar eigenlijk is dat bijzaak.
Het gaat de auteur erom te ont
hullen welk een macht infor
matie betekent. Informatie, die
vandaag de dag in een compu
ter zit opgeslagen. Volgens
McCrum ligt de werkelijke
macht van een regering bij het
departement dat de bediening
van die computers beheert
McCrum is geen meeslepend
schrijver. Geen boeiend vertel
ler. Integendeel eigenlijk. Hij
ontwikkelt zijn verhalen traag,
moeizaam bijna en hij wil zich
nog eens in details verliezen.
Dat blijkt nog meer uit zijn
tweede boek "Moed der wan
hoop" (Prisma nr. 2032).
Maar ondanks dat gebrek aan
tempo is het fascinerend de
draden te volgen waarin de
centrale figuur van dit verhaal
verward raakt en ten slotte
zelfs verstikt.
Het verhaal draait om Philip
Taylor, een volstrekt argeloze
man. Volkomen kleurloos. Hij
is altijd in de schaduw geble
ven van zyn spirituele broer.
Zijn vrouw heeft hem verlaten,
zijn vader heeft hem niets
meer te zeggen. Geheel buiten
zijn wil wordt hij toch meege
sleurd in een draaikolk van ge
beurtenissen als een vriendin
netje van die broer hem totaal
onverwacht om hulp komt vra
gen.
Ondanks al zijn goede wil wordt
Philips een weerloos slachtof
fer van dubieuze personen, za
ken en omstandigheden die hij
niet of nauwelijks kent en die
hij zeker niet kan beïnvloeden.
Het levenslot van ieder van ons
kan door anderen worden be
paald. Althans in de versie van
Robert McCrum.
KOOS POST
"In de geheime staat" en "Moed der
wanhoop" door Robert McCrum,
Prisma-pockets van 9,90 per
In zijn boek Het geminachte
kind trok kinderboeken-schrij
ver Guus Kuijer fel van leer te
gen de volwassenen die op alle
mogelijke manieren proberen
kinderen er onder te houden.
Die bundel deed nogal wat stof
opwaaien. Mensen die denken
te weten wat goed is voor kin
deren - de pedagoochelaars -
klommen in de pen om uit te
leggen dat Kuijer het beslist bij
het foute eind moest hebben.
Vergeefs, want tegen zijn oor
spronkelijkheid konden ze niet
op. Nu zou het natuurlijk tra
gisch zijn geweest als Kuijer
zelf vervelende moralistische
kinderboeken zou schrijven.
Gelukkig is dat niet het geval.
Hij slaagt er telkens weer in zo
te schrijven dat kinderen niet
het idee hoeven te krijgen dat
er een volwassen mens in
hurkstand voor hen zit; als een
aap zogezegd.
"Eend voor eend" is zijn laatste
produkt. Een belangrijk deel
verscheen in afleveringen in
het weekblad voor de jeugd
Taptoe. Het boek - de titel zegt
het al - gaat over eenden. Guus
Kuijer houdt van eenden, want
hy schrijft in het boek.
"Eenden hebben een aantal din
gen slecht geregeld. Net als an
dere dieren. Net als wij. Ik hou
van eenden omdat ze krakke
mikkig denken. Ik hou ook
van eenden omdat hun regels
te kort schieten".
■Wie deze regels leest denkt on
willekeurig: het boek had dus
ook over mensen kunnen gaan.
Nu is het aardige natuurlijk dat
in de verhaaltjes óók de weder
waardigheden van mensen
worden behandeld. Dat wil
zeggen: zijdelings.
Kuijer schrijft namelijk op een
dusdanige manier over het ver
driet van de eenden, hun ge
luk, hun alledaagse problemen
dat je denkt: het zijn allemaal
dingen waar ook mensen mee
geconfronteerd worden.
De eenden die Kuijer ten tonele
voert - Jaap, Gerdien, Kareltje,
Hendrik, Hennie, om er maar
eens een paar te noemen - zijn
allemaal verschillend van ka
rakter. En dat leidt tot moei
lijkheden. Neem Gerdien. In
het leven van deze pronte meid
spelen twee woerden een be
langrijke rol.
Jaap, wilde haar alleen
dicht bij huis verdedigen en de
andere, het mooie type, wilde
haar overal verdedigen, behal
ve dicht bij huis. Waren er dan
"De
geen echte mannen meer? Ger
dien tobde met de begrensd
heid van hun liefde".
En passant vertelt Kuijer in dit
boek overigens ook de nodige
feiten over eenden. Waarom
bijvoorbeeld zijn jonge eendjes
zonder moeder in het begin zo
lek als een mandje?
In dit boek komen een paar men
sen voor. Jagers o.a; en die ko
men er niet zo goed af. "Weetje
wat het beste is? Die mensen
uitlachen. Dat is het beste.
Want ze lullen maar wat. Een
dejagers schieten lukraak op
elke eend die over-vliegt. Ze
kunnen niet zien of het een
jong of oud dier is, een woerd
of een eend, zwak of sterk".
Kuijer eindigt lyrisch. In het laat
ste verhaaltje schrijft hij dat hij
zich verbeeldt vroeger zelf een
eend te zijn geweest. Een tip
trouwens: zorg dat er eenden
in de buurt zijn als je dit boek
leest. Ga bijvoorbeeld aan de
waterkant zitten. Want wat is
er mooier dan een boek over
eenden te lezen terwijl je hun
gesnater en geplons kunt ho-
O ja, dan nog iets: in dit boek
staan niet alleen teksten. Elk
verhaaltje is geillustreeerd
door The Tjong Khing. Duide
lijke tekeningen die het boek
er nog fraaier op maken. En
mocht je zelf eenden hebben:
het boek is stevig genoeg om
een agressieve kat of rat mee
voor z'n kop te gooien.
WIM BRANDS
Eend voor eend", Guus Kuyer, ill.
The Tjong Khing, uitg. Querido,
prijs 18.25.
Science fiction nog steeds in op
mars? Laat u niks wijsmaken.
Ja, in het bioscoopje om de
hoek of op uw prive-scherm in
de huiskamer misschien; daar
wil men nog wel 's wat engige
films, een zoveelste reprise van
Westworld, aflevering 80 van
De Hulk of Matthew Star, dan
wel een knullig geschetst en
nauwelijks bewegend ruimte-
tekenfilmpje vertonen. Met de
SF-literatuur is het, vooral
kwantitatief, droever gesteld.
Alleen met psychotisch door
zetten kan de liefhebber hier
en daar nog wel 's redelijk (ver
taald) SF-werk op vermoeide
boekhandelplankjes aantref
fen.
Maar hoop doet leven en 't kan
niet blijven regenen. Met zie
kelijk geduld is het me toch ge
lukt wat interessante boekjes
voor u te sprokkelen.
Alweer een aantal maanden gele
den verscheen bij Meulenhoff
(die flink meedoet in de zuinig
heidsrace en -rage) de space
opera-achtige roman Vuurvo
gel van Charles Harness. Een
uitstekend, in grote vaart
voortsnellend verhaal over de
cyclus van instorting en we
dergeboorte van net heelal.
"Alle ontelbare keren dat het
heelal ingestort en opnieuw
ontploft is en herschapen, is er
nooit enige structuur bewaard
gebleven uit de ene kringloop
tot in de volgende. Maar boze
machten aan de uiteinden van
het heelal zijn vastbesloten de
komende instorting te verijde
len - zodat zij oneindig onster
felijk zullen zijn. Dit belooft
slavernij voor alle levende we
zens tot in alle eeuwigheid
U kent dat wel.
Toch schuilt achter deze flap
tekst een boeiend en spannend
verhaal, waarin de auteur een
fascinerend spel speelt met
tijdparadoxen, almachtige
computers en helden van ni-
Ook al wat ouder is Indoctrinair,
de eerste SF-roman van- de
Britse schrijver Christopher
Priest uit 1970. Van Priest is al
meer (en beter) werk vertaald,
maar voor liefhebbers van
Priest en zijn "psychische SF"
is dit, nog wat onbeholpen ge
schreven debuut een onmisba
re aanvuling.
Zelf ben ik meer een warm be
wonderaar van de romantische
visies en visioenen van Priests
vriend en leeftijdgenoot Ro
bert Holdstock van wie zojuist
de bundel Sintels en andere
verhalen is verschenen.
Holdstock zoekt zijn thema's -
soms ternauwernood in de
marge van science fiction -
minder in de mens en zijn pa
ranoïde kronkelingen of her
senspinsels. De verhalen in de
ze bundel bewegen zich dicht
in de buurt van de natuur en
haar verschijningsvormen, die
niet zelden een soort zelfstan
dig bewustzijn wordt toege
kend.
Heel sterk is dat bijvoorbeeld
aanwezig in het openingsver
haal, Aarde en steen. Het is het
verhaal van John Farrell die
ver teruggaat in de tijd en
slechts kan overleven door -
geheel letterlijk - op te gaan in
en te paren met "de aarde"
Verhalen vol bezwerend taal
gebruik en hartstochtelijk ver
langen naar de natuur en af
keer van heden en toekomst:
"een waarlijk grote en nobele
glorie zal verdwenen zijn in
mijn tijdperk van glas en
staal." (p. 36)
Van Brian Aldiss tenslotte is pas
verschenen Helliconia Lente,
het volumineuze eerste deel
de Helliconia-trilogie. Een
boeiende fantasy-roman over
de ontwikkeling van primitie
ve mensen, wonderlijke we
zens en barre weersomstandig
heden op de verre planeet Hel
liconia. In meerdere betekenis
sen een indrukwekkende
schepping, al staan de kroniek
achtige stijl en beschrijving
van gebeurtenissen meesle
pend lezen soms in de weg.
Een berg van een boek niette-
In elk geval bewijst elk van deze
SF-boeken dat dit fantastische
genre nog springlevend is - een
levensvatbaarheid waar de uit
gevers in ons taalgebied mo
menteel wat te weinig aan bij
dragen. Zo'n 100 jaar science
fiction: we hebben pas het ui
terste topje van de ijsberg ont
dekt
ROB VOOREN
Charles Harness, Vuurvogel. Uitg.
MeulenhofT, Amsterdam 1982,
14,50. Christopher Priest, Indoc
trinair. Uitg. CentriPress, Bussum
1982. Robert Holdstock, Sintels
e.a. verhalen. Uitg. Het Spectrum
(Prisma), Utrecht/Antwerpen 1983,
9,90. Brian Aldiss, Helliconia
Lente. Uitg. Het Spectrum,
Utrecht/Antwerpen 1983, gebon
den, 29,90.
Nog voor de Tweede Wereldoor
log ten einde was dat wil zeg
gen in een tijd toen er in de ste
den van het Westen honger
werd geleden, de kachel alleen
kon branden als je eerst buiten
een boom ging omhakken en
de kamerverlichting beperkt
bleef tot microscopische olie
pitjes - in die dagen geviel het
dat een vriend mij een gesten
cild literair tijschrift in handen
gaf waarin verzen stonden van
iemand die zich noemde: Guil
laume van der Graft.
Ik weet nog precies welke in
druk die verzen op mij maak
ten. Hier sprak iemand die niet
alleen virtuoze toeren uithaal
de met woorden, maar die ook
begrippen en betekenissen liet
meespelen. Poëzie als spel en
als ernstig tegelijk.
Een jaar later verschenen zijn
eerste bundels bij A. A. M.
Stols, simpele, niet-dure en
toch kostbare boekjes. Men
kon zich nu een duidelijker
beeld vormen van deze dich
ter. Daar waren melancholieke
heimwee-verzen bij, kennelijk
tijdens de oorlog in Duitsland
geschreven, er werd ook een
heel persoonlijk natuurbeeld
opgeroepen, af en toe klonk er
echte muziek en dan was er, in
enkele verrukkelijke verzen,
sprake van een meisje of mis-
scheien wel een vrouw, een
Katinka die zo scherp in de
bladspiegel stond geëtst als
zelden eerder een andere
Ik ken mensen die, onder de in
druk van deze poëzie, hun
dochter Katinka noemden.
Van deze begenadigde dichter,
Guillaume van der Graft zijn
nu, bijna veertig jaar later, bij
Bosch Keuning in twee de
len de „Verzamelde gedich
ten" verschenen. Drie vrien
den Ad den Besten, Paul Gil-
laerts en Theo Govaart, heb
ben op verzoek van de dichter
aan de totstandkoming van de
ze editie meegewerkt.
Daarbij zijn merkwaardige din
gen gebeurd. Op verzoek van
die vrienden maakte de dichter
een driedeling: verzen die hij
zelf meende „tot de eer der al
taren te moeten verheffen" (hij
noemde die collectie Nimbus),
hij aarzelde.
ADVERTENTIE
BOEKHANDEL
DE KLER
Alle op deze pagina bespro
ken boeken zijn bij ons direkt
leverbaar, óf via onze TERMI
NAL te bestellen en dan bin
nen drie dagen verkrijgbaar.
die nog in een soort voorge
borchte verkeerden (Limbus)
en de gedichten die hij onwaar
dig achtte, die hij voor zichzelf
wilde houden - de zogenaam
de Wim-bus (de werkelijke
naam van Guillaume van
Graft is Wim Barnard).
Daarom is de indeling in bundels
vervangen door een chronolo
gische indeling, wat enerzijds
misschien een verlies betekent
voor wie die bundels als eenhe
den zag, maar anderzijds het
geheel nu klemmender als
eenheid presenteert.
Vele verzen zijn dan ook van
turn of jaartal voorzien en 1
vendien staat vaak de plaats
van ontstaan vermeld, wat
minder pretentieus is dan het
lijkt omdat er vaak een nauwe
band blijkt te bestaan tussen
vers en woon- en verblijfplaats
van de dichter.
In elk geval is het buitengewoon
boeiend om, met die eerste
bundels in gedachten, bepaal
de lijnen in dit werk te volgen.
Het heimwee naar Holland van
de gedeporteerde student
blijkt zich in later jaren te be
vestigen landelijke verzen, zo
als de cyclus "Landarbeid".
Het natuurbeeld wordt duidelijk
minder lyrisch en ook de m
kaliteit uit het vroege werk
klinkt al spoedig gedempter,
om plaats te maken voor een
meer nuchtere, hoewel vaak
bezielde spreektoon. En Katin
ka het meisje van wie de jonge
dichter zo verrukt heeft gezon
gen, neemt gaandeweg een vol-
wassener gedaante aan: "Maar
zij lachte zonder argwaan -
verklaarde mij teder voor gek".
En verder zijn er, wie zal het ver
bazen bij een dienaar van het
woord Gods, de verzen uit de
kerkelijke sfeer, soms bepaald
onorthodox, zoals dit slot van
het wrevelige vers "Gezangen
commissies", dat kennelijk re
fereert aan de dagen dat de
dichter met enkele anderen
werkte aan de psalmberijming:
"De ware kerk is als een bruid,
zij ouwehoert niet in en u
maar zingt met tranen
haar strot - van haar eeuwige
rijmwoord God".
Zelf ben ik het contact met dit
dichterschap, dat mij in zijn
eerste ontwikkeling zeer had
getroffen, in later jaren kwijt
geraakt. Hoe gaat dat - men
verliest op een gegeven mo
ment zijn belangstelling voor
de poëzie als men zich laat
meeslepen door de roman, en
nog weer later door het dag
boek en andere egotistische
geschriften. Maar er komt
moment dat men opeens,
schoksgewijs, de poëzie her
ontdekt. Zo is het mij vergaan
met het werk van Van der
Graft.
HANS VAN STRATEN
Guillaume van der Graft, Verzamel
de Gedichten. Gebonden editie i
twee delen. Uitgeverij Bosch
Keuning, Baarn.
Misdaad is niet exclusief. Mis
daad kan overal en altijd op
duiken. Maar het weligst tiert
zij toch aan de zelfkant van de
maatschappij.
De meeste misdaadschrijvers
plaatsen daar ook hun decors.
Daar vissen zij in troebel wa
ter. Hun verhalen zijn uit de
aard der zaak vaak weinig op
wekkend.
Maar nog somberder worden de
zaken als de schrijver zelf een
agressie tegen die samenleving
koestert, die zich ontlaadt in
een opeenstapeling van cyni
sche bitterheden. Zoals Bert
Hiddema doet in "Zwart geld",
waarin hij zijn ik-figuur al na
enkele regels "aan de tepels
van de verzorgingsstaat" laat
liggen.
Deze ik-figuur is een man die el
ke klus wil opknappen, als de
ze maar geen moeite kost en
goed geld oplevert. De oplich
tingsaffaire waarin hij betrok
ken raakt mag op zichzelf niet
eens onaardig zijn, de manier
waarop hij wordt verteld hoeft
voor mij niet. Met moeite heb
ik het einde gehaald.
"Zwart geld" door Bert Hiddema,
Uitgeverij Van Veen, prijs 10,50.
Nederlands (2)
H.J. Oolbekkink laat heel wat
bloed vloeien bij zijn terugkeer
als thrillerschrijver met "In
plaats van kaarten". Niet min
der dan drie vrouwen worden
in zijn boek op bijna rituele
wijze met een mes afgeslacht.
Vrouwen die soms in een na
drukkelijk beschreven liefde
rijke relatie met de centrale fi
guur staan. Gewoonlijk schrijft
deze man thrillers, nu beleeft
hij er één. Het begint als een
jeugdvriend hem verzoekt een
vrouw op te sporen. Ondanks
fikse tegenzin stemt hij toe.
Oolbekkink leidt hem van de ene
liefdesrelatie naar de andere
moord. De politie holt er vrij
stompzinnig en nogal onge
loofwaardig achteraan. Het zit
allemaal niet zo logisch in el
kaar maar Oolbekkink heeft -
zoals ik me ook van vroeger
kan herinneren een gemak
kelijke pen en een levendige
fantasie. Bij elkaar genoeg
voor een verteerbare thriller.
"In plaats van kaarten" door HJ.
Oolbekkink, De Arbeiderspers,
prijs 24,50.
KOOS POST
'De eend op de pot' van de Lei-
derdorpse Nannie Kuiper, vo
rig jaar bekroond meteen Gou
den Griffel, heeft een vervolg
gekregen in 'Mijn beer heeft al
tijd wat'. Een nieuwe bundel
kinderpoëzie met dit keer Jas
per, het vriendje van Marijke
uit 'De eend', en zijn beer in de
hoofdrol.
Opnieuw wordt een situatie
waarmee kinderen vaak te ma
ken hebben op speelse wijze
uitgewerkt. De beer van Jasper
- nou ja, eigenlijk Jasper zelf
natuurlijk - 'heeft altijd wat',
zodra ze in bed liggen. Nooit
kan hij meteen inslapen. Pijn
in zijn oor, jeuk aan zijn arm,
voeten te koud, handen te
warm. Opa belooft een nieuw
bed voor Jasper te timmeren.
Dan zal het slapen vast wel be
ter gaan. Ook oma en mamma
helpen mee.
'De beer' kenmerkt zich door de
zelfde vlot lopende, pittige ver
sjes als in 'De eend'. Gemaakt
volgens een bepaald ritme, dat
soms in het midden of aan het
eind verrassend wordt door
broken. Zo weet Nannie Kui
per de bekende kleuterdreun
te vermijden, en bepaalde stro
fes uit het geheel te lichten en
te accentueren. Wederom
wordt veel gebruik gemaakt
van alliteratie, die suggestief
werkt en de tekst versterkt.
Een van de mooiste gedichtjes:
Beer durft heel dicht/ bij de apen
te staan! En met zijn poot/ door
de tralies te gaan/ Beer durft ze
pinda's te geven/ Dappere
Beer/ durft nog veel meer/ Hij
raakt zelfs de slurf/ van een oli
fant aan/ niet lang hoor/ maar
toch wel heel even.
Niet altijd is de ritmewisseling
geslaagd: soms krijgt de lezer
het gevoel dat er iets 'hapert'
Ook is de tekst in een enkel ge
val onduidelijk: bladzijde 16
bijvoorbeeld.
Maar dit zijn details. Deze nieu
we bundel kinderpoëzie is in
zijn geheel van hetzelfde hoge
niveau als 'De eend'. Afwisse
lend, niet in de laatste plaats
door het gevarieerde woordge
bruik, een hele kunst met een-
en tweelettergrepige woorden.
Kinderpoëzie lijkt een simpele
zaak, maar in praktijk zijn
maar weinig auteurs in staat
hun gedichten boven kneuteri
ge rijmelarij uit te tillen. De
verfrissende kleuterpoëzie van
Nannie Kuiper, gemaakt met
taalgevoel, variatie en inzicht,
is een zeldzaamheid.
De illustraties van Dagmar Stam
vormen een aardige aanvulling
op de tekst. Er valt nog heel
wat op de plaatjes te ontdek
ken. Details die tijdens het
voorlezen en bekijken van de
plaatjes het verhaal verder
kunnen aankleden. Zwakte
bod is is dat de tekeningen te
veel lijken op die uit 'De eend'.
Er is wat uiterlijk betreft nau
welijks verschil tussen Jasper
en zijn ouders en de personen
uit 'De eend'.
MARGOT KLOMPMAKER
'Mijn beer heeft altijd wat', Nannie
Kuiper, ill. Dagmar Stam, uitg.
Leopold, prijs f 14,90.
Illustratie uit Mijn beer heeft altijd wat van Dagmar Stam
