r
"Ik voel woede
van soldaten"
ZELFS DE
PRIJS
VAN ONZE
GOUD
GRAANTJES
IS
GEZOND.
HET BESTE BEGIN
VAN'N
WAARDEVOLLE
HOBBY LIGT NU OP
T POSTKANTOOR.
1?
WOENSDAG 8 JUNI 1983
Precies herinneren doe ik het mij
allemaal niet meer, maar ik weel
nog wel dat ik de bevrijding in
Hippolytushoef in Wieringen be
leefde waar ik met mijn broertje
Rob bij oma Zwart de hongerwin
ter het hoofd had geboden, en dat er
op die vijfde mei wel veel Duitseri,
waren (de verliezers dus), maar
geen enkele Canadees of Engels
man of Amerikaan of welke andere
overwinnaar ook. Een korte span
ne tijds waren wij, Wieringers, zelf
de overwinnaars. Wat ik mij bij
voorbeeld niet herinner is, of de Ca
nadezen of Engelsen nu al meteen
de zesde mei Wieringen bereikten,
of pas de zevende, of de aJchtste?
Wat ik mij wel herinner is% dat ik
met de andere kinderen uit het
dorp naar de Betonweg ging, om
dat ze die op weg naar I rtesland
zouden passeren. En wat ik mij ook
nog heel goed herinner is. dat ik al
les aan die Canadezen ven beetje
gek, maar tegelijk ook groots vond.
Blijkbaar waren de kranten nooit
scheutig geweest met het tonen van
de vijand, want die baretten bij
voorbeeld troffen mij als een blik
semslag. Ik vond ze machtig mooi,
dat wel, maar ook wel een beetje
gek, een beetje - hoe zal ik dat zeg
gen? - een beetje „vertonnen". La
ter, toen ik zelf in dienst was en
zo'n baret moest dragen (om de een
of andere reden zaten ze bij ons
nooit zo sjiek als bij veldmaar
schalk Montgomery, maar meer als
de verzinnebeelding van de atoom
paddestoel), heb ik mijzelf dan ook
moeten beloven dat ik de rest van
mijn leven nooit meer een hoofd
deksel zou dragen, - zelfs niet bij
felle vorst of voetbalwedstrijden
van het Nederlands elftal.
Wat ook grote indruk op mij maak
te waren de trucks die de geallieer
den gebruikten, en dan met name
de inspringende ramen met de on
derkant dichter naar de chauffeur
toe dan de bovenkant. Bij gewone
auto's is dat precies andersom. Die
trucks kregen daardoor iets ouder
wets en schonkigs, maar nadat we
ons hadden laten uitleggen dat dat
juist buitengewoon slim was, om
dat die voorruiten op die manier
de zon niet konden weerkaatsen zo
dat de troepen van Rommel de troe
pen van Montgomery pas aan za
gen komen toen het al te laat was,
kregen die trucks in onze jongenso
gen het imago van een goochelnum-
mer.
Toch ging onze voorkeur en liefde
vooral uit naar de jeeps. Wij waren
de DKW's (Duitse Kinder Wagens)
van de Duitse officieren gewend,
maar die jeeps bleken een alle
mansvriend, zij vervoerden zowel
de G.I.'s als de hoge officieren, en
zij waren... vreemd. Maar gehaaid,
dat zag je in één oogopslag. Alles-
kunners. We vonden ze niet alleen
behendig en slim en beresterk maar
ook geestig! Tegendraads, maar
daarom juist! Nu begrepen we pas
goed waarom wij, de geallieerden,
gewonnen hadden: een DKW kan
het nooit winnen van een jeep.
Zaterdag las ik in The Times dat de
jeep als legervoertuig heeft uitge
diend, na 42 jaar trouwe dienst. Na
de mustang, schreef The Times,
kwam de jeep op de tweede plaats
als het meest geëigende transport
middel voor de Amerikaanse man
en zijn machismo. Het werkpaard
van de slagvelden, de lieveling van
de G.I.'s. Maar niet alleen van de
gewone soldaten, ook de vierster-
rengeneraals reden rond in hun
jeep met hun eigen chauffeur, want
de jeep was een democratisch ver
voermiddel. Ik heb er „Het laatste
hoofdstuk" van Enrie Pyle, Ameri-
ka's en 's werelds beroemdste oor
logscorrespondent \n de Tweede
Wereldoorlog nog eens op nage-
vlooid. Ernie Pyle reed zelf natuur
lijk in een jeep rond, maar gene
raal Omar Bradley ook:
„De generaal reed veel langs het
front. Op Sicilië maakte hij vijf
uur per dag in zijn jeep. Soms wer
den het er acht. Hij hield vol dat
rijden in een jeep goed voor je lever
Nu is een rondje om de kerk al een
hele opoffering voor iemand die
geen jeep gewend is, dus het moet
helemaal een verschrikking zijn ge
weest om uren achtereen in zo'n
hotsende jeep te rijden. Gelukkig
had Bradley's chauffeur Alex Stout
de zitplaatsen opgewerkt met
sponsrubber en onder de achterzit
plaatsen een provisiekast gemaakt.
De jeep werd echter ook gebruikt
om gewonden te vervoeren, op twee
draagbaren die in een stalen
raamwerk op de bak hingen. En als
ze niet gewond wilden raken, slie
pen Ernie Pyle c.s. met hun hoofd
onder de jeep.
Zijn naam dankte de jeep aan de
letters G.P. (dzjie-pie): General
Purpose, ofte wel Algemeen Ge
bruik. Maar de naam vond ingang
dankzij de tekenstripfiguur Euge
ne thejJeep, een dier dat in een Po-
peye-ètrip van Elzie Segar voor
kwam, het piepende geluid ,jeep,
jeep" maakte en bijna alles kon
Captain R. G. Howie van het tank-
corpd had de jeep al in 1932 ont
worpen, maar pas in 1940 kwamen
de eerste 70 uit de fabriek. Op 22
februari 1941 werd hij op spectacu
laire wijze voor het eerst aan het
Amerikaanse publiek getoond, toen
hij de trappen van het Capitool in
Washington opreed. Later werd hij
naar de producent, Willys, pok wel
de Willys genoemd. De jeep werd op
alle vier wielen aangedreven, kon
een snelheid van 104 km per uur be
reiken en verbruikte ongeveer 1,5
liter benzine op 10 kilometer. Daar-
onj heb ik geen jeep.
Rabbijn Awraham Soetendorp gelooft dat joden en Arabie
ren naast elkaar kunnen leven in een gebied waar de vre
de moeilijker is te realiseren dan waar ook op de wereld.
Soetendorp vreest intussen wel de dreigende oorlog tussen
Israël en Syrië. „Weer doden en gedood worden", merkt
hij op. Soetendorp maakt zich een jaar na de inval van de
Israëli's in Libanon nogal kwaad op de Israëlische pre
mier Begin in zijn boek „Volgend jaar Jeruzalem".
Taco Slagter, die een jaar geleden tijdens de oorlog in Liba
non was, had een gesprek met hem.
Het interview wordt onderbroken. Iemand heeft rab
bijn Awraham Soetendorp (40) van de liberaal-joodse
gemeenschap in Den Haag om hulp gevraagd voor
een joodse Nederlander die geestelijk is ingestort. Het
oorlogstrauma. Concentratiekampen. Soetendorp ad
viseert £ijn vrouw de „Stichting 40-45" te bellen en de
Jelgersmakliniek voor oorlogsslachtoffers in te scha
kelen.
De rabbijn zwijgt. Pakt de draad
weer op. Over de oorlog in Li
banon. nu een jaar geleden
door Israël met een invasie in
het zuiden begonnen. In het
laatste hoofdstuk van zijn on
langs verschenen boek „Vol
gend jaar in Jeruzalem" be
steedt hij aandacht aan de
slachtoffers van die oorlog.
Verhalen van Israëlische sol
daten die kameraden hebben
zien sneuvelen, omdat ze niet
op gewapende Palestijnse jon
gens van vijftien jaar wilden
schieten. En het relaas van jon
ge Israëli's die wegens schok
kende oorlogservaringen in
1967 (Zesdaagse oorlog) en
1973 (Jom Kippoer) psychiatri
sche hulp nodig hadden. „Hoe
moeilijk is het voor vrede en
gerechtigheid op te komen",
zegt Soetendorp zacht. „Wie
had kunnen weten wat mensen
mensen kunnen aandoen. Ik
voel de woede van soldaten
over het vuil van een oorlog".
Overleefd
Met zijn ouders ontsprong Soe
tendorp de vernietigingsma
chine van de nazi's. Als peuter
zat hij tweeëneenhalf jaar on
dergedoken bij een familie in
Velp. Zijn ouders hadden een
onderduikadres in Brabant.
Op de dag van de bevrijding
ontkwam hij opnieuw aan de
dood. Zijn pleegvader wierp
zich op het kind toen de Duit
sers het vuur openden. De man
stierf.
In het boek loopt het schuldge
voel van de rabbijn als een ro
de draad door de hoofdstuk
ken heen. Waarom heeft hij de
oorlog overleefd en vele ande
ren niet? Waarom is zijn pleeg
vader niet beloond voor zijn
moed onderduikers op te ne
men? Volgens Soetendorp is
dat schuldbesef van de joden
„onze huid geworden die onbe
schermd is tegen de kou".
Doen al die vragen er nu nog
toe?
Soetendorp: „Voor mij welja. Ik
heb weinig leeftijdsgenoten
door die oorlog. Degenen die
zijn overgebleven worstelen
met de zin van het bestaan.
Mijn antwoord op dat pro
bleem is een zeer werkzaam le
ven. Het geeft misschien hoop
en perspectief aan mensen die
veel meer hebben meegemaakt
dan ik. Veel dichter bij de dood
hebben gestaan. Dat schuldge
voel mag geen obsessie wor
den. Het belemmert je te leven.
Herinneren en je voortdurend
afvragen wat je beweegt door
te gaan is een leerproces dat je
de kracht geeft niet ziek te
worden".
U schrijft dat Israël al veel ont
wikkelingslanden met raad en
daad bijstaat. In welke landen
staan Israëli's aan de ploeg?
Soetendorp: „Israël vervult daar
in een voortrekkersrol. De ken
nis die Israël bezit op het ge
bied van ontginning van woes
te gronden wordt al in veel ar
me landen toegepast. Ik ken
die projecten. Maar ze halen de
publiciteit niet. Het zijn landen
waarmee Israël officieel geen
diplomatieke betrekkingen
heeft. Openbaarmaking brengt
die hulp in gevaar. Israel's vij
anden zullen maatregelen tref
fen tegen die landen".
Sharon
Toch bezocht vorig jaar de
toenmalige minister van defen
sie Ariel Sharon de Afrikaanse
staat Zaire, niet om agrarisch-
culturele hoogstandjes aan te
bieden, maar om er wapens te
verkopen en militaire advi
seurs aan te bieden om het regi
me van Moboetoe en het daar
aan verwante despotisme in
het zadel te houden.
Soetendorp: „Ik heb moeite met
het optreden van Sharon. Ik
ben tegen wapenleveranties.
Maar dat moet dan gelden voor
alle landen. Nederland levert
ook wapens aan landen met
een twijfelachtig regime. Het is
huichelachtig Israël voortdu
rend in dit soort zaken voorop
te stellen. Pers en politiek in
Israël volgen zulke handelin
gen op de voet en uiten veel
kritiek. Ik ben wel bang dat de
niet aflatende militaire span
ning in het Midden-Oosten zo-
ADVERTENTIE
DE COMPLETE COLLECTIE POSTZEGELS 1982, LEUK OM TE KRIJGEN EN
Op 't postkantoor zijn nu alle postzegels die in 1982 door PTT Post
zijn uitgegeven in een handig mapje verkrijgbaar. Een prima bezit
voor iedereen en een goede aanzet tot een eindeloze hobby. De
collectie 1982 bestaat uit twee mapjes die ook afzonderlijk verkrijg
baar zijn. Het ene mapje kost f 28,- en bevat alle bijzondere uitgaven,
zoals bijvoorbeeld de zomerzegels. Het andere mapje bevat de
complete serie Beatrixzegels en kost f 38,-. Alle postzegels zijn over
zichtelijk gerangschikt en voorzien van interessante informatie
Maak kennis met die bijzondere collectie postzegels Gewoon ver
krijgbaar op het postkantoor. (Zolang de voorraad strekt).
Awraham Soetendorp: "Wie had kunnen weten wat mensen elkaar kannen aandoen?"
<Foto GPf».
KLEINE ZAKEN. GROTE ZAKEN. JE DOET ZE OP HET POSTKANTOOR,
veel alertheid en paraatheid
van het Israëlische volksleger
vereist, dat het de investerin
gen voor ontwikkelingshulp
aantast".
Over de Israëlische premier
Menachim Begin maakt u zich
in het boek nogal kwaad. De
demagogie ergert u. Zijn reto
riek verafschuwt u. Schaadt
Begin de reputatie van zijn
land?
Soetendorp: „Het is kwaadheid
en tegelijkertijd begrip. Er
heerst een gevoel van grote te
leurstelling dat de Israëli's
maar geen vrede tot stand
brengen. Het Westen zoekt de
schuld te veel bij Israël en niet
bij Arabische landen. Maar zou
je dan willen dat een linkse Is
raëlische generaal een coup
pleegt om de regering-Begin
uit Jeruzalem te verdrijven?
Elke Israëli zou dat verschrik
kelijk vinden. Het is een ver
worvenheid dat Israël een de
mocratie is. Er gaan stemmen
op uit de extreem-rechtse en
linkse politieke hoek om bur
gerlijke vrijheden in Israël be
perken. Dat knabbelen aan de
mocratische vrijheden is le
vensgevaarlijk. In dat opzicht
schaadt het de reputatie van Is
raël".
„Ik heb Begin ontmoet. En ik
moet vaststellen: hij is niet cor
rupt, leeft bescheiden en vecht
voor een ideaal van een Israël
met veilige grenzen. Over die
veiligheid kun je van mening
verschillen. Je kunt de bezette
gebieden in de Gaza-strip, op
de Westelijke Jordaanoever en
op de Golan om veiligheidsre
denen behouden of juist opge
ven. Daarover moest de Israëli
sche burger zich uitspreken in
een gezonde discussie".
Verkiezingen
- Is die discussie wel zo gezond
en zuiver. Nog steeds is een
meerderheid er vóór de bezette
gebieden vanwege de sterke
historische banden met Judea,
Samaria en Gaza te annexe
ren. Bovendien streven fana
tieke orthodox-religieuze groe
peringen er naar een „Groot Is
raël" te stichten, de bakens te
verzetten naar de bijbelse gren
zen van de in Irak gelegen ri
vieren de Eufraat en de Tigris.
Soetendorp: „Er zijn geen teksen
in de Tora (de vijf boeken van
Mozes - red.) die duidelijk
aangeven waar die grenzen
hebben gelegen. In 1967 kwam
de Westbank onder Israëlisch
bestuur. Niet omdat Israël de
aanval had ingezet, maar om
dat Nasser van Egypte en
Hoessein van Jordanië Israël
wilden vernietigen. Ik ben be
zorgd over de positie van de
één miljoen Palestijnen op de
Westelijke Jordaanoever. Je
kunt zo'n grote groep niet on
der bezetting houden. Ik zou
door algemene vrije verkiezin
gen op de Westbank wel eens
willen weten hoe de Palestij
nen denken over een toekom
stige staatsvorm. Maar hoe vrij
zijn die verkiezingen onder de
gegeven omstandigheden? Het
probleem is dat intimidatie
van radicale groeperingen on
der de Palestijnen zeker niet is
uitgesloten".
Intussen gaat de regering-Be
gin wel onverdroten door met
het uitbreiden van de nederzet
tingen in dit gebied.
Soetendorp: „Dat is een veilig
heidsaspect. In Israël bestaat
de redenering: als je ons een
onafhankelijke Palestijnse
staat in dit gebied opdringt is
dat zelfmoord voor Israël. Ik
geef toe dat de meest humane
bezetting een bezetting blijft.
Maar het mag geen onderdruk
king zijn. Daar is heel veel con
trole op. Het klinkt tegenstrij
dig, maar wat is een nederzet
ting? Wie zijn het? Mensen met
een ideaal die niet de bedoe
ling hebben aan de andere be
woners hun wil op te leggen".
U erkent het zelfbeschikkings
recht van de Palestijnen. In uw
boek beschouwt u de Israëliërs
en de Palestijnen als partners
in een conflict tussen recht en
recht. Maar waar moet dat te
huis voor de Palestijnen dan
komen?
Soetendorp: „We spreken over
zoveel Palestijnen. In Gaza, op
de Westoever en in wat je kan
noemen de diaspora, de Pale
stijnen, die in, kampen wonen
in de Arabische landen. Een
deel van die Palestijnen zal
daar wel blijven. Ook alle jo
den in de verstrooiing zijn niet
naar Israël gekomen. Je komt
bij het bepalen van een tehuis
voor de Palestijnen toch uit op
de Jordaanoever en in Jorda
nië. Ik hoop dat een meerder
heid van het Palestijnse volk
toch voor een vreedzame op
lossing kiest".
Sadat
Gelooft u in zo'n vreedzame
toenadering?
Soetendorp: „Ja, want wie had in
1945 gedacht dat er ooit nog
eens een vriendschapsband
zou ontstaan tussen Israël en
Duitsland. En wie had ooit ge
droomd dat Sadat van Egypte
nog eens door de straten van
Jeruzalem zou wandelen en
door de Israëliërs met vlag
getjes zou worden toegejuicht.
De staatsvorm die ik voor een
Palestijns tehuis voor ogen
heb is het plan van de toenma
lige minister van buitenlandse
zaken onder Golda Meir, Abba
Eban. Hij wil een vorm zoals
die in de Benelux bestaat.
Open grenzen met mogelijkhe
den voor de joden om bijvoor
beeld in Hebron te wonen en er
scholen te stichten. In een vre-
dessituatie is het niet nodig dat
gebied ook onder Israëlisch
bestuur te hebben".
Terug bij de slachtoffers van de
oorlogen. De gevechten in Li
banon hebben tot 31 mei aan
488 Israëlische soldaten het le
ven gekost. Alleen al in de
maand mei werden 17 militai
ren vanuit hinderlagen ge
dood. De strijd die Israël was
begonnen om haar noordelijke
grenzen te vrijwaren van aan
vallen van de PLO, liep uit op
een poging de totale militaire
structuur van de Palestijnse
bevrijdingsorganisatie te eli
mineren. Met als gevolg de slag
om de Libanese hoofdstad Bei
roet waarvan tienduizenden
burgers het slachtoffer wer
den.
In het laatste hoofdstuk van het
boek met de voor de leek onbe
grijpelijke titel „Volgend jaar
in Jeruzalem" is een brief afge
drukt van een Israëlische sol
daat die deze drie dagen voor
dat hij in Libanon sneuvelde
schreef aan de redactie van de
krant Haaretz. Meedad Eloks
schrijft: „Dus zo ziet de oorlog
eruit. En dan begrijpt men dat
het stinkt, de oorlog, dat het
geen spel is, geen spel. Wij zijn
de generatie van Sharon, wij
hebben de prijs betaald, elke
dag betalen wij de prijs".
U heeft die brief stuk gelezen.
Met ingehouden woede.
Soetendorp: „Hij gaat nog verdfer
in die brief. Valt Sharon nog
scherper aan. Het is ook zo af
schuwelijk. Maar had die oor
log voorkomen kunnen wor
den? Ik denk van niet. Er be
stonden plannen bij de PLO
om samen met Syrië met mas
saal geweld Israël aan te val
len. Israël kan zich geen neder
laag veroorloven. Elke neder
laag zou de laatste zijn".
Maar die verschrikkelijke bom
bardementen op Beiroet waren
toch buiten proporties. Boven
dien hadden die niets meer te
maken met het oorspronkelijke
doel van de invasie: vrede voor
Galilea.
Soetendorp: „Hoe ver ga je. Met
veel Israëliërs heb ik nog
steeds grote moeite met de
aanvallen op Beiroet. Bombar
dementen van een stad waarin
burgers zitten opgesloten is de
uiterste afschuwelijke conse
quentie van een oorlog. De
wonden daarvan zijn nog zicht
baar in Israël. Er is een
scheidslijn getrokken. De
grens is bereikt. De roep om
vrede is groot. Want wat moet
een volgende oorlog Israël
brengen?".
Zuiver
U laat ook soldaten spreken die
de vechtmethoden van de PLO
hekelen. Zij verwijten de Pale
stijnse strijders achter vrou
wen en kinderen dekking te
hebben gezocht. Is dat ook niet
de uiterste consequentie als je
je tegen een overmacht ge
plaatst ziet?
Soetendorp: „Ik vind dat terreur
op eigen mensen van een ge
welddadige minderheid. Wij
schieten niet op kinderen
Maar dat heeft de oorlog wel
doen verdergaan. Hoe tegen
strijdig het ook klinkt, maar in
de joodse traditie moeten de
wapens zuiver gehouden wor
den. Dat wil zeggen: als je te
genstander de menselijke
waarde zo verlaagt datje wordt
gedwongen andermans inte
griteit aan te tasten, ben je ver
plicht voor het martelaarschap
te kiezen. In deze oorlog waren
soldaten bereid voor de dood
te kiezen, omdat ze weigerden
uit lijfsbehoud gewapende of
ongewapende vrouwen en kin
deren neer te knallen"
De kritiek op het militaire optre
den van Israël in Libanon, die
de rabbijn in grote lijnen deelt,
wordt misschien wel scherper
en doeltreffender verwoord
door een andere soldaat uit zijn
boek: „Hij die mij hier naartoe
heeft gezonden had moeten
weten, dat hij van mij eist een
stad en een vluchtelingen
kamp te onwrichten om er der
tig terroristen te doden".
Soetendorp ziet evenwel toch
nog een lichtpuntje in deze
omstreden oorlog. „Het gevolg
is misschien een vermindering
van de militaire spanningen in
het Midden-Oosten. Israël
heeft PLO-kringen ervan door
drongen, dat er geen militaire
optie is. De veiligheid van Is
raël zal altijd gewaarborgd blfj-
Van het vredesverdrag met Liba
non heeft Awraham Soeten
dorp goede verwachtingen. Hij
noemt het een „historische
stap" van beide landen. De we
reld gaat er echter aan voorbij,
meent hij. Met cynisme in de
stem: „Van de Nederlandse re
gering zyn in Jeruzalem nog
geen felicitaties binnengeko-
Niettemin maakt de dreiging van
Syrië met een nieuwe oorlog
hem angstig. „Weer doden en
gedood worden", zegt hij met
een vertwijfelde bhk in de
ogen.
Geloof
„Volgend jaar in Jeruzalem", de
titel van het boek, is een wens-
spreuk die joden elk jaar met
Pesach (het joodse paasfeest)
uitspreken. De betekenis er
van is een toekomstverwach
ting voor vrede en gerechtig
heid. Volgens Soetendorp zijn
joden erfelijk belast met het
geloof in een goede toekomst.
- Komt er vrede in het Midden-
Oosten?
Soetendorp: „Er is wellicht geen
plaats in de wereld waar een
vrede moeilijker is te realise
ren dan in het Midden-Oosten.
Maar er zfjn impulsen uit de
Arabische wereld. Joden en
Arabieren hebben in de midde
leeuwen bewezen in vrede
naast elkaar te kunnen leven.
Ik ben ervan overtuigd, dat er
in Israël een brede stroming is
die terwille van de vrede be
reid is vergaande concessies te
doen".
ADVERTENTIE
Boordevol puur natuur. Bereid
met zuivere zonnebloemolie.
En eerlijk van smaak. Zelfs de
I prijs is gezond 139
300 gram ^95
Geldig t/m 15 juni 1983
