c
Het wordt
druk in
het heelal
3
Duizenden onder de armoedegrens door teveel lenen
Kosmos strijdtoneel van de toekomst
ZATERDAG 28 MEI 1983
Alarm op de US Air Force
basis Vandenberg. Acht
mannen in ruimtepakken
worden in razende vaart naar
vier Delta-vleugelige toestellen
gebracht. Even later wordt de
stilte op de militaire basis
verscheurd door donderend
geweld. Bijna vertikaal
verdwijnen de
raketvliegtuigen uit het zicht.
De boordcomputers werken op
volle toeren. Buiten de
dampkring gaan de vier
toestellen uiteen. Even later
flitsen laserstralen door de
ruimte. Beneden op aarde gaan
400 juist gelanceerde
Russische kernraketten in
vlammen op. Space Command
in Colorado Springs kan
tevreden zijn. Maar vrijwel op
hetzelfde moment melden de
computers dat alle contacten
met veertien kernonderzeeërs
zijn verbroken. Ook het
Kremlin heeft zware lasers
ingezet.
Science Fiction? Nee, in het
Kremlin en in het Pentagon zijn dit
de scenario's voor de toekomst. De
meest fantastische wapens die ooit
slechts leken te kunnen
voortkomen uit creatieve breinen
van SF-schrijvers, worden nu door
de serieuze
wetenschapsbeoefenaren op
diverse universiteiten
daadwerkelijk ontwikkeld. Het zal
nog wel een jaar of 25 duren
voordat ze echt operationeel zijn,
maar de kosmos wordt het
strijdtoneel van de nabije
toekomst.
Extra
Wat tot voor kort nog sciene fiction leek, zal over niet al te lange tijd werkelijkheid worden: tot in
details uitgewerkte oorlogsscenario's waarin het heelal als potentieel slagveld zal gaan
functioneren. De ontwikkeling van de Space Shuttle biedt daartoe nu al tal van mogelijkheden.
En de kosten, die zijn duizelingwekkend vergeleken met die van de wapenwedloop op aarde.
Begin
En het gaat wat kosten. Ronald
Reagan heeft zijn begroting
ingediend en de getallen die daarin
worden genoemd zijn niet
misselijk. Dit jaar f644
miljard voor defensie. Voor 1984 en
het daarop volgende vijfjarenplan
is f 5.115.450.000.000 nodig. In het
Kremlin zullen bedragen
circuleren die niet veel lager zijn.
En dat is dan nog maar het begin.
De wapenwedloop in de ruimte is
in 1981 met de eerste vlucht van de
Amerikaanse Space Shuttle in een
stroomversnelling terecht
gekomen. De Russen hebben
steeds geprobeerd de shuttle onder
een of ander nieuw verdrag te
vangen, maar het verzet van de
Amerikanen was effectief. Net zo -
effectief als de shuttle.
Het Pentagon, het Amerikaanse
ministerie van defensie, is zo
gecharmeerd van de
mogelijkheden van dit ruimteveer,
dat het opdracht heeft gegeven tot
de „voorbereiding van het
doelmatig voeren van een
ruimteoorlog". En de politieke
koers moet zo worden bijgesteld,
dat „elk verdrag waaronder
ruimtewapens worden verboden,
wordt tegengehouden". In een
officieel rapport van 136 bladzijden
staat ook dat „ruimtewapens een
nieuwe dimensie toevoegen aan
onze (Amerikaanse - red.) militaire
mogelijkheden. Bij voorrang
moeten die gebieden van de
technologie worden gestimuleerd
die potentieel geschikt zijn voor
een aanmerkelijk militair voordeel
En speciaal die ruimtestelsels
moeten worden ontwikkeld die
hebben bewezen het Amerikaanse
machtsevenwicht te bevorderen."
Het stuk was ondertekend door
Caspar Weinberger,
defensie-minister van Amerika.
Het is vanzelfsprekend dat
Weinbergers tegenspeler in het
Kremlin, maarschalk Oestinov,
ook een dergelijk rapport heeft
laten uitbrengen. Het heelal, zo
staat in een ander
Pentagon-rapport, wordt het
potentiele slagveld, een nieuwe
arena in de confrontatie tussen
Oost en West.
Ruggegraat
De Space Shuttle met zijn nuttige
ladingscapaciteit van 30.000 kg,
wordt de ruggegraat van de
Amerikaanse ruimtestrijdkrach
ten. Over vier jaar moet op de
luchtmachtbasis Peterson in
Colorado, een „militaire NASA"
komen, een ruimte-oorlogcentrale
van de US Air Force.
Als voorschotje op deze militaire
NASA is al een hele verdieping van
het „burgerlijke"
NASA-hoofdkwartier in Houston
vrijgemaakt. Vooral de shuttle is
erg belangrijk voor defensie. Maar
liefst een derde van alle
shuttle-vluchten is puur militair.
Weinberger schrijft daarover: „Om
de militaire missies van het
ruimteveer te beschermen, zal het
militaire ruimtevaartprogramma
op zodanige wijze moeten worden
opgezet en uitgevoerd, dat de
vijand er zo weinig mogeUjk van te
weten komt en niet goed in staat is
onderscheid te maken tussen de
specifieke ruimtevluchten en de
vele kunstmanen voor nationale
veiligheid".
Maar omdat niet alles geheim te
houden valt, is nu al bekend dat
uiterlijk 1985 de eerste
laserkanonnen met de shuttle
omhoog moeten. Laserkanonnen
die Russische satellieten
simpelweg moeten „doven",
wapens die in een later stadium
ook strategische raketten direct na
de start onschadelijk moeten
maken. De hemel, nu al vol
militaire satellieten voor spionage,
navigatie, raketwaarschuwing,
onderzeebootopsporing en ga
maar door, zal nog veel voller
worden.
Een van de grootste Amerikaanse
zorgen op dit moment is de
Russische killer-satelliet. Dat is
een kunstmaan die doodeenvoudig
Amerikaanse satellieten kan
„uitblazen". En zonder deze
elektronische „ogen" is het
Pentagon blind.
Schijnbewegingen
De nieuwste Amerikaanse
waarschuwingssatellieten zullen
dan ook een laserbeveiliging
krijgen en het vermogen door
schijnbewegingen aanvallende
Russische jagers te ontwijken. Ook
zullen er „dode" satellieten in een
baan om de aarde worden gebracht
die tot leven kunnen worden
gewekt als een Russische
kunstmaan toch een Amerikaanse
uitschakelt. Als voorschotje op al
dit fraais ontwikkelt Vought
Altair-raketten met een
conventionele lading die door
F-15-straaljagers op zo'n 20km
hoogte kunnen worden gelanceerd
tegen vijandige kunstmanen.
Een andere voorzorgsmaatregel
wordt getroffen door Airborne
door Hans Hoogendijk
Command Posts, de vliegende
commandoposten. Deze toestellen
krijgen een speciale uitrusting
waarmee ze vanuit satellieten alle
informatie krijgen over - in geval
van oorlog - nog niet vernietigde
vijandige doelen. Mochten dus alle
aardse commandocentrales in puin
liggen, dan kan vanuit zo'n
vliegtuig toch de laatste klap
worden uitgedeeld. In de verdere
toekomst gebeurt dat uiteraard uit
een ruimtestation.
Een ontwikkeling apart is het
laserkanon. Een fascinerend
wapen, waarvan de ontwikkeling
echter nog in de kinderschoenen
staat. Maar een wapen met
toekomst. Over een jaar of wat
willen de Amerikanen hun eerste 5
mW-laser met een spiegeldoorsnee
van 5 meter in het heelal
uitproberen. De Russen liggen
volgens experts niet veel achter.
De eerste met lasers uitgeruste
„vechtstations" zouden eindjaren
80', beginjaren 90' klaar moeten
zijn.
Lichtkanon*"^^^^""
Nog wat verder in de toekomst en
dus nog op de tekentafel lonkt het
lichtkanon. Een röntgen-laser, die
niet met licht maar met
röntgenstralen wordt opgepompt
tot een prestatie van meerdere
miljoenen Watts. Met deze
Dauphin kunnen volgens het
vakblad Aviation Week Space
Technology vijftig doelen tegelijk
worden vernietigd. Ook op
Stanford University, het hart van
Silicon Valley in Californiè, wordt
veel gedacht. Daar zijn ingenieurs
nu druk bezig met ontwikkeling
van een één- of
tweemans-ruimtekruiser, die voor
man-tegen-mangevechten in de
ruimte moet worden gebruikt.
Ook in dit alles speelt de shuttle
een belangrijke rol. Op het
luchtmachtsteunpunt Vandenberg
by Los Angeles heeft het Pentagon
al een start-landingsaccommodatie
laten bouwen voor de eigen twee
shuttles.
Die zullen steeds onder zo'n hoek
worden gelanceerd, dat ze de
Russen vanuit alle mogelijke
posities in de gaten kunnen
houden. Met de shuttle moeten
ook defensiekunstmanen omhoog
worden gebracht. Nu schieten de
Amerikanen hun 13 ton zware
Big-Bird-satellieten nog met de
Delta-raket omhoog, maar dat is
binnenkort verleden tijd. De Big
Birds passen namelijk precies in
het laadruim van de Shuttle.
Toevkl?
Welnee, het Pentagon heeft een
hele dikke vinger in de
ontwikkelingspap van het
ruimteveer gehad. In ruil voor
«politieke steun voor het kapitale
NASA-budget werd de shuttle
aangepast aan de defensie-eisen.
Ook de speciale arm waarmee
satellieten kunnen worden
binnengehaald en uitgezet, is er
niet puur voor civiele doeleinden.
Met die arm kunnen natuurlijk ook
Russische satellieten uit de ruimte
worden geplukt. En dus lanceren
de Russen nu
booby-trapsatellieten.
Antwoord"^—
Maar daar is ook al weer een
antwoord op: de infraroodkijker
Het Pentagon heeft er vanuit de
shuttle al proeven mee genomen.
Volgens Aviation Week kan met de
kijker extreem lage
infraroodstraling worden
opgevangen. Het achterlicht van
een fiets of een diepvarende
onderzeeer kan worden gevolgd,
elke raket- of vliegtuigstart wordt
geregistreerd. Met het apparaat
kan zelfs „in" Russische
ruimtestations worden gekeken. In
combinatie met de laser is deze
kijker een onverslaanbaar wapen.
De laser fascineert de experts
eigenlijk het meest Het idee van
de opflitsende wapenstraal die
door de dikste pantserplaat gaat
als een mes door de zachte boter en
die de tegenstander gewoon
„oplost", is voor elke militair om
van te watertanden. De Russen en
Amerikanen stoppen miljarden in
de militaire research, en een
doorbraak zal dan ook wel niet
lang uitblijven. In het Pentagon
bestaan plannen voor 30 tot 50
laser-gevechtsbases in het heelal,
elk met een 25 mW-laser, die
spiegels krijgt met een doorsnee
van 15 meter. Volgens een
Congres-rapport kunnen met dat
systeem 1200 raketten, 200
bommenwerpers, 50
AWACS-vliegtuigen, 200
onderscheppingsjagers en 80
satellieten onder schot worden
gehouden.
Senator Malcolm Wallop zei over
dit toekomstbeeld: „Elk land dat
drie dozijn van de eerste generatie
chemische lasers in de ruimte
heeft, bepaalt of een ander land
raketten buiten de dampkring kan
brengen". „Maar de
verwezenlijking van deze plannen
zou in het gunstigste geval 25 jaar,
250 miljard dollar en een hele
nieuwe, veel grotere shuttle
vergen".
Haan
Dan is er ook nog een technisch
probleem. De laser is wel
onwaarschijnlijk snel, maar er
ontstaat toch een afwijking, als
bijvoorbeeld over een afstand van
6400 km vanuit de ruimte een al
gestarte strategische raket moet
worden geraakt. Tussen het
commando „Vuur!" en het
moment van aankomst zou zo'n
raket, volgens de militaire experts,
57 meter verder zijn. En dat is
uiteraard niet de bedoeling. Maar
de ontwikkeling gaat door, want de
deskundigen willen het.
Een zo'n deskundige zei eens: „Ze
(de generaals - red.) zijn bezeten
van het idee elke SF-film realiteit
te laten worden". Een andere
expert, generaal b.d. Graham,
vroeger chef van de Amerikaanse
inlichtingendienst en nu voorzitter
van de uiterst rechtse club
Verbond voor Vrede door Kracht,
zei: „Wie de baas wordt in het
heelal, is de haan in het
kippenhok".
De kosten van de wapenwedloop
op aarde zijn gigantisch. Maar de
bedragen die zijn gemoeid met de
strijd om de macht in het heelal,
zijn duizelingwekkend. Duizenden
miljarden dollars zullen nodig zijn
om de kapitale SF-dromen van de
generaals in Oost en West te
vervullen. Paul C. Warnke, eens
wapenonderhandelaar voor
Jimmy Carter, zei het zo: „Voor het
einde van de jaren 80' kan de
ruimteoorlog een feit zijn".
En toch is er nog hoop. Frank
Barnaby, directeur van het in
Zweden gevestigde Instituut voor
Vredesonderzoek, CIPRI, licht een
tipje van de sluier op. De
„elektromagnetische stoot" kan
heel wat roet in het eten gooien.
Die „stoot" treedt op als er ergens
een atoombom ontploft. In een
gebied met een straal van
duizenden kilometers valt dan alle
computerverkeer, radio, tv,
energievoorziening enzovoort uit.
Dit gegeven is niet nieuw. De
Amerikaanse fysicus Arthur Holly
Compton wees er in 1923 al op dat,
indien radioactieve stralen op
luchtmoleculen stuiten, er een
geweldige elektronenstroom
losbarst, die binnen enkele
miljoensten van seconden naar het
aardoppervlak schiet en in
elektronische systemen
hoogspanning doet ontstaan.
Een voorbeeld: als 400 km boven
ons land een kernbom ontploft,
dan valt in een gebied met een
doorsnee van meer dan 4000 km
alles, maar dan ook alles wat met
elektriciteit te maken heeft, uit. En
dat, terwijl gezien de hoogte van de
nucleaire plof, niemand door
radioactieve straling besmet raakt
Een regelrechte ramp voor
iedereen, maar vooral voor de
generaals, die volslagen „blind"
worden, net als al hun
geavanceerde wapentuig. Barnaby
constateerde in Frankfurt: „Dat is
erg ongemakkelijk voor de
regeringen".
Gelijk heeft hij, maar de generaals
in Oost en West mogen
desondanks gewoon doorgaan met
de verwezenlijking van hun
SF-dromen. In hun scenario's is de
juimte het strijdtoneel.
Van de ongeveer 71.000 ge
zinnen in ons land die als
gevolg van een hoge
schuldenlast in financiële
moeilijkheden zijn ge
raakt, zakt een groot aan
tal onder de armoede
grens. Na aftrek van de
vaste lasten (huur-hypo-
theek, schuldenregeling,
energie, verzekeringen,
enz.) moeten die gezinnen
zien rond te komen met
een netto besteedbaar be
drag van f 200 tot f 1000
per maand.
Daarvan moet worden gegeten,
kleding en de auto betaald,
plus de voorkomende on
voorziene uitgaven bekos
tigd; kortom, met dat bedrag
moet worden Voorzien in de
dagelijkse levensbehoeften.
Men verkeert dan onder het
minimum-bestaansniveau,
zoals dat in Nederland geldt.
Deze conclusie kan worden
getrokken uit het vervolgon-
derzoek: „Ja, nee, geen le
ning" van de Stichting We
tenschappelijk Onderzoek
Konsumenten Aangelegen
heden (SWOKA).
Alle lagen
Het eerste deel van dit onder
zoek werd vorig jaar juni ge
publiceerd. Daaruit bleek dat
eind 1980 ongeveer 54.000 ge
zinnen in een zogeheten
„problematische schuldsi
tuatie" verkeerden. Zij kon
den hun leningen niet meer
aflossen. Nog eens 17.000'ge-
zinnen verkeerden wel al in
financiële moeilijkheden,
maar waren op het moment
van het onderzoek nog niet
geheel en al „vastgelopen".
In het vervolgonderzoek heeft
de SWOKA veertig gezinnen
uit de groep van 71.000 ge
licht en nader aan de tand ge
voeld. Het betrof meestal der
tigers. Maar ook de leeftijd
tussen 20 en 30 jaar was na
drukkelijk vertegenwoor
digd. In beginsel lijken geld
problemen zich in alle lagen
van de bevolking voor te
doen.
„Naast personen die afkomstig
zijn uit de sociaal zwakke mi
lieus, worden evenzeer men
sen aangetroffen uit families,
die gerekend kunnen worden
tot hogere sociale klassen",
aldus de SWOKA. Mensen
met een inkomen van f 4000
netto per maand geraken
evenzeer in de problemen als
mensen die moeten rondko
men van een wao-uitkering
van f1453 per maand. Het
merendeel van de onder
vraagde gezinnen heeft een
netto-inkomen dat tussen de
f2000 en f3000 schoon per
maand ligt.
De SWOKA heeft ontdekt dat
de mensen die nu in geldpro
blemen verkeren, in de be
ginfase van hun moeilijke si
tuatie veelal geen enkel in
zicht hadden in hun financië
le positie. Ze worden geken
merkt door een aanzienlijke
mate van zorgeloosheid („wie
dan leeft, wie dan zorgt") en
kunnen volgens de onderzoe
kers eigenlijk niet goed met
geld omgaan.
Dom
Nogal wat ondervraagde gezin
nen geven te kennen achteraf
van mening te zijn: „eigenlijk
ontzettend dom te zijn ge
weest". Bovendien stonden
zij allen positief tegenover
het opnemen van kredieten
en het afsluiten van leningen
(soms op basis van „opge
klopte" inkomens) en waren
zij optimistisch over hun fi
nanciële vooruitzichten.
In de volgende fase van de ont
wikkeling naar een rampzali
ge financiële positie, valt
meestal een deel van het in
komen weg doordat de part
ner stopt met werken (er
komt een baby), werkloos
heid of ziekte optreedt, men
te lang doorgaat met leven op
te grote voet of doordat een
verhuizing (echtscheiding)
een nieuwe lening binnen
brengt.
In eerste instantie, zo merkt de
SWOKA op, wordt het zich
ontwikkelende probleem nog
gezien als een kwestie die
zich door eigen inzet wel laat
oplossen. Pas wanneer
vakantiegeld, kinderbijslag,
bezuinigen, verhuizen en sa
neringskredieten geen soe
laas meer bieden - vaak ge
noeg de problemen alleen
maar hebben bevorderd -
wordt het probleem definitief
herkend als onoplosbaar.
Meestal doet pas het treffen
van een schuldregeling bij de
slachtoffers het besef door
breken dat het goed fout is
gegaan. De mensen zijn vaak
blij dat eindelijk duidelijk
heid is geschapen en tonen
zich verwonderd dat men zo
dom is geweest zich zulke fi
nanciële lasten op de hals te
halen. Daarnaast z|jn er veel
reacties in de trant van: nooit
meer lenen, nooit meer che
ques.
Gemakkelijk
Volgens de SWOKA spelen de
geldgevers een belangrijke
rol bij de financiële onder
gang die zo'n 50.000 gezinnen
in ons land hebben beleefd.
De gemakkelijke verkrijg
baarheid en de snelheid
waarmee men over geld kan
beschikken, is voor veel van
de slachtoffers een belangrij
ke factor geweest.
De meeste ondervraagden to
nen zich verbaasd over het
gemak waarmee geld te lenen
is („onbegrijpelijk, ik had 2
doorloopkredieten, 2 hypo
theken en toch kreeg ik nog
een lening voor een auto", zo
zegt een 38-jarige man). Vaak
zijn de mensen na oorspron
kelijk door een bank te zijn
afgewezen „op zoek" gegaan
naar een kredietgever, die
dan wel bereid bleek een
(tweede of derde) krediet te
verstrekken.
Veelzeggend is dus, aldus de
SWOKA, dat mensen vaak
boos zijn als een financiële
instelling weigert het gewen
ste krediet te verstrekken. Ze
hebben zich dan niet zelf
over hun kredietwaardigheid
gebogen, maar laten dat over
aan de geldgever.
„Men is er vaak van uitgegaan
dat het aflossen van het kre
diet geen enkel probleem zou
geven, juist omdat men het
krediet überhaupt heeft kun
nen krijgen", aldus de SWO
KA.
(GPD)
