"Aparte opvang nodig voor
slachtoffers martelingen"
"Mens moet zelf
kunnen beschikken
over doen en laten"
In navolging van Deens initiatief
ZATERDAG 21 MEI 1983
PAGINA 21
"Ik ben opgepakt, met een kap
over mijn hoofd weggereden,
in een cel gegooid met ande
ren. Niemand durfde te pra
ten uit angst voor verraders.
Ik werd weggehaald, de kap
bleef over het hoofd. Daarna
werd ik ontkleed, beledigd,
geslagen, onder water ge
dompeld tot ik bijna stikte.
In het water zaten faeces en
urine. Toen ik bijkwam werd
ik aan mijn polsen die achter
op mijn rug vastgebonden
waren, opgehangen en met
elektriciteit bewerkt, vooral
de genitaliën".
Het relaas van een vluchteling zo
als dat enige tijd geleden werd
opgetekend bij het Centrum Ge
zondheidszorg Vluchtelingen in
Den Haag. Het is één van de vele,
voor buitenstaanders schokken
de verklaringen waar de mede
werkers van het Centrum regel
matig mee worden geconfron
teerd.
Het Centrum - dat nu ongeveer
drie jaar functioneert - verzorgt
de eerste (medische) opvang van
vluchtelingen van wie er de laat
ste 10 jaar zo'n 14.000 naar Ne
derland zyn gekomen. Er zijn
twee manieren om als vluchte
ling naar Nederland te komen.
Of men wordt uitgenodigd door
de Nederlandse regering - o.a.
Chilenen na de moord op Allen-
de, Vietnamese bootvluchtelin
gen en nog niet zo lang geleden
een groep Polen - öf men komt
op eigen initiatief.
In het eerste geval krijgt men de
officiële vluchtelingenstatus, de
zogenaamde A-status die recht
geeft op opvang en begeleiding
door de Nederlandse overheid.
In het tweede geval wordt men
èf uitgewezen öf krijgt de B-sta
tus die een verblijfsvergunning
oplevert maar geen recht geeft
op de faciliteiten behorend bij de
A-status. Vluchtelingen die een
procedure gaan beginnen voor
een A- of B-status worden asiel
zoekers genoemd.
Voetzolen
Volgens de artsen A. Krumperman
en L .v. Willigen, beiden verbon
den aan het Centrum in Den
Haag, zijn het vooral de asielzoe
kers die te maken hebben gehad
met martelingen. Die asielzoe-"
kers komen deels uit Latijns-
Amerika maar de laatste tijd
vooral uit Turkije, Pakistan,
Iran, Irak en Eritrea.
Van Willigen:"Wij proberen er bij
het Centrum achter te komen
wat de vluchtelingen allemaal
hebben doorgemaakt. De folte
raars gebruiken veelal zulke
verfijnde technieken dat er wei
nig uitwendige tekens zijn.
Neem het slaan op de voetzolen,
dat wordt veel toegepast maar er
is meestal niets van te zien. An
dere voorbeelden zijn het
werken met elektrische stroom,
iemand dagenlang in een bepaal
de houding laten staan zodat alle
bloed naar de benen zakt, het op
hangen met de armen naar achte
ren zodat pezen en zenuwen wor
den opgerekt waardoor mensen
soms jarenlang last houden van
tintelingen. En in Zuid-Amerika
is 'submarino' populair, dat is
het hoofd van het slachtoffer on
der water duwen totdat hij net
niet stikt. Verder het seksuele
geweld, verkrachtingen bij zowel
vrouwen als mannen. En dan de
psychische folter. Iemand in een
donker hok zetten zodat hij alle
oriëntatie kwijtraakt of een naast
familielid voor de ogen van het
slachtoffer pijnigen".
Krumperman:"Het gaat vaak niet
eens zozeer om het pijnigen als-
wel om iemand te vernederen, ie
mand geestelijk kapot te maken
zodanig dat hij of zij na de even
tuele vrijlating geen bepaalde
politieke activiteiten meer on
derneemt".
Apart
Behalve de eerste opvang infor
meert het Centrum huisartsen en
specialisten over de aparte be
handeling die vluchtelingen en
met name slachtoffers van mar
telingen nodig hebben.
Krumperman en Van Willigen zeg
gen dat er van een aparte behan
deling helaas nog niet veel te
recht komt. "Er bestaat op dat
terrein nog weinig ervaring ter
wijl sommige artsen bewust niet
over de gebeurtenissen willen
praten onder het mom van 'wat
niet weet, wat niet deert'. Daar
komt het praktische probleem
bij dat artsen het over het alge
meen erg druk hebben, geen uur
kunnen vrijmaken om met ie
mand te praten en dat is soms
wel nodig. Nog moeilijker is het
om specialisten te vinden voor
de intensieve begeleiding en
aparte behandeling die martel-
slachtoffers nodig hebben. Kijk,
je kunt niet even op de gebruike
lijke manier een ECG laten ma
ken bij iemand die via elektro-
door Bert Paauw
den martelingen heeft onder
gaan".
'Het zou een goede zaak zijn als er
in Nederland een aparte polikli
niek voor de behandeling van
slachtoffers van martelingen van
de grond zou komen met artsen
en specialisten die zicht op de
problematiek hebben. Er zijn
wel contacten met Denemarken,
Frankrijk en Canada waar men
allemaal op een eigen manier iets
voor martelslachtoffers probeert
te doen. In Denemarken is men
daarbij organisatorisch het verst.
Daar is twee jaar geleden een
aparte kliniek geopend bij Ko
penhagen onder leiding van de
neurologe Inge Kemp Genefke".
Resultaten
Vorige maand verbleven Krumper
man en Van Willigen enige tijd in
Denemarken om het reilen en
zeilen van de kliniek van nabij te
aanschouwen. "De kliniek werkt
met vier vaste krachten maar
daarnaast staat een team van
specialisten, tandartsen, fysio
therapeuten en psychiaters ter
beschikking. Allemaal mensen
die zijn geinstrueerd hoe ze moe
ten omgaan met de slachtoffers
en weten waar het om gaat. Men
heeft daar nu ervaring opgedaan
met zo'n 100 patiënten. Zelfheeft
men het gevoel in korte tijd ge
weldige resultaten te hebben be
reikt. En op bepaalde terreinen is
dat zeker zo. FVsiek is er veel op
te knappen maar hoe het op lan
gere termijn met de psychische
klachten gesteld zal zijn, daar
over hebben wij wel wat reser
ves. Je kunt er nu nog zo weinig
over zeggen".
"Langzamerhand is men in Dene
marken overigens wel tot de con
clusie gekomen dat aan een kli
nische aanpak de nodige nadelen
kleven. Iemand wordt lang uit
zijn of haar gezin gehaald, leeft
dan weer in een bepaalde afzon
dering, voelt zich opnieuw ge
brandmerkt. Men gaat daarom
overschakelen op een poliklini-
sche.behandeling".
Duidelijke keus
Volgens Krumperman en Van Wil
ligen is het 'patiëntenbestand'
van de Deense kliniek en het
Centrum in Den Haag niet ge
heel vergelijkbaar. "Bij de kli
niek in Denemarken melden de
mensen zich zelf aan. Zü komen
niet voor een maagpijntje. Zij
hebben voor zichzelf een duide
lijke keus gemaakt: dit zijn mijn
problemen en daar wil ik voor
behandeld worden. Dat ligt bij
ons anders. Vaak komen de
vluchtelingen met vage klachten
over hoofdpijn e.d. en moet je er
via praten uittrekken wat er is
gebeurd".
In de afgelopen jaren kwamen de
bij het Centrum werkzame art
sen steeds dezelfde problemen
bij slachtoffers van martelingen
tegen:
- geheugenstoornissen, desoriënta
tie in tijd, persoon en plaats;
- seksuele klachten, impotentie, fri
giditeit;
- superactiviteit of juist een erg te
ruggetrokken houding;
- hoofdpijn, slapeloosheid;
- angst geen kinderen meer te kun
nen krijgen;
- voortdurend bezigzijn met de
vraag of men nog wel gezond is;
- stress;
- verdringing van gevoelens sa
menhangend met doorgemaakte
martelingen en gevangenschap;
- schrik bij elk contact met iemand
die in uniform loopt.
Van dat laatste twee voorbeelden.
Allereerst de verklaring van een
vrouw die net twee weken in Ne
derland was.
"Ik ben ontzettend onrustig, durf
niet naar buiten. Hoewel ik post
van thuis verwacht, durfde ik de
postbode niet open te doen. Ik
keek door het sleutelgat en zag
een uniform, ik dacht dat ik gek
werd".
Iemand die al drie jaar in Neder
land woonde vertelde:"Laatst
was er een politiecontrole op de
weg. Vooral toen ze begonnen te
schreeuwen omdat ik niet snel
genoeg reageerde, zat ik als ver
lamd in de auto. Hoewel ik mij in
het Nederlands kan verdedigen,
kon ik geen woord uitbrengen.
Toen hebben ze me gefouilleerd,
gelukkig had ik al mijn papieren
bij me".
Ballingen
Krumperman en Van Willigen zeg
gen dat bij veel vluchtelingen en
asielzoekers de wens leeft eens
terug te keren naar hun vader
land. "Ze noemen zich vaak bal
lingen. Hun belangrijkste doel is
terugkeer. Daar draait hun hele
leven om. Er zijn er overigens
ook wel die zeggen: ik blijf hier,
mijn kinderen hebben het hier
goed, ik wil niet terug naar die
angstsituaties. Ook ontstaan er al
problemen met de tweede gene
ratie, de kinderen. Een bepaalde
groep wil per se terug terwijl de
genen die bewust hebben mee
gemaakt dat hun ouders werden
mishandeld en weggevoerd dat
verlangen meestal niet hebben".
"Het is bij slachtoffers van marte
lingen vaak hetzelfde verhaal als
bij mensen met een concentratie
kamp-syndroom, het hele gezin
is slachtoffer. Daarom moeten fa
milieleden bij de behandeling
worden betrokken. Dat gebeurt
in de kliniek in Denemarken, dat
zou hier ook meer van de grond
moeten komen".
"Een speciaal behandelcentrum is
eigenlijk de aangewezen weg. De
mogelijkheden daartoe zijn we
op het ogenblik aan het bekij
ken. We hopen dat een dergelijk
centrum er binnen een jaar in
Nederland zal zijn".
De Purmerender arts, die
deze week door de recht
bank in Alkmaar werd
ontslagen van rechtsver
volging wegens het ver
richten van actieve eutha
nasie op een 95-jarige pa
tiënte, die daar zelf om ge
vraagd had, is de 35-jarige
Piet Schoonheim. De me
dicus is huisarts en bege
leider van huisartsen-in-
opleiding aan de Gemeen
telijke Universiteit in Am
sterdam.
Hij ervoer de rechtszaak als bij
zonder positief. De recht
bank en officier van justitie
toonden veel begrip voor zijn
handelen. Schoonheim stond
onze krant een interview toe,
waarin hij meer vertelt over
zijn betrokkenheid bij de
zaak van 'de zachte dood'.
De rechtbank in Alkmaar
heeft u ontslagen van rechts
vervolging voor het plegen
van actieve euthanasie.
Daarbij werd geconcludeerd
dat u de grootst mogelijke
zorgvuldigheid in acht hebt
genomen. Toen u het leven
van de bejaarde vrouw op
haar verzoek beëindigde,
nam u een groot risico veroor
deeld te worden. Wat is de
achtergrond van de wijze
waarop u hebt gehandeld?
Schoonheim: „Het zorgvuldig
handelen zit ingesloten in het
werk van de arts, dat is op
zichzelf niets bijzonders. Op
het moment dat besloten
werd aan het verzoek van de
patiënte te voldoen, was het
duidelijk dat er geen enkel al
ternatief meer openstond.
Het weekeinde voor haar
De rechtbank in Alkmaar zorgde deze week voor een doorbraak in de al jarenlang aan de gang
zijnde strijd voor het recht op actieve euthanasie. Een Purmerender arts die het leven van een
95-jarige vrouw op haar verzoek beëindigde, werd vrijgesproken van rechtsvervolging.
Volgens de rechtbank had de arts voldoende zorgvuldigheid in acht genomen. In bijgaand
verhaal vertelt de arts over zijn motieven.
overlijden had zij een diepe
crisis doorgemaakt en was
haar toestand zorgwekkend.
Daarna is voor mij duidelijk
geworden dat ik haar moest
helpen op de manier waarom
zij gevraagd had".
„Ik had in hoofdlijnen kennis
van de jurisprudentie in eu-
thanasie-zaken, maar ik heb
bij de uitvoering van mijn
werk daar verder geen reke
ning mee gehouden. Het was
voor mijzelf al duidelijk dat
ik een niet-natuurlijke dood
soorzaak zou aangeven. Wat
daar de gevolgen van zouden
zijn, heb ik me in die tijd niet
of nauwelijks gerealiseerd.
Dat ik risico's liep was uiter
aard wel bekend, maar de
hulpverlening stond voor mij
op de eerste plaats. Ik ben
door Pieter van Wigcheren
overigens ontzettend blij dat
de rechtbank vindt dat ik ui
termate zorgvuldig heb ge
handeld".- U bent gerefor
meerd, zo bleek tijdens de zit
ting. Ook in de meer orthodo
xe opvatting is het beëindi
gen van een leven toch strij
dig met het dogma dat slechts
God beschikt over het leven en
doen van de mens? Bent u
niet van mening dat u daar
mee ook in strijd met de gang
bare geloofsopvatting han
delt?
Schoonheim: „Ik ben inder
daad gereformeerd en vice-
voorzitter van de kerkeraad.
Mijn opvatting vindt in brede
lagen van de kerk geen steun.
Mijn christen zijn, wordt ge
kenmerkt door de opvatting
dat de mens geschapen is
naar Gods beeld en gelijke
nis. In staat tot vrede en ge
rechtigheid, hier en nu. In die
vrijheid van handelen voel ik
mij gesteld door het leven
van Jezus op aarde. Ik ben
van mening dat de mens, met
reden begiftigd, zelf moet
kunnen beschikken over zijn
doen en laten".
„Dat houdt dan tevens in, dat
iemand ook in uiterste conse
quentie over zijn eigen leven
moet kunnen beslissen. Als
bij mij de hulpvraag komt om
mee te werken aan levens
beëindiging. sta ik daar in
principe niet afwijzend te
genover. Het is natuurlijk wel
zo dat die hulpvraag zwaar
getoetst moet worden. Ik
weet ook wel dat de normen
die ik stel volledig subjectief
Huisarts Schoonheim: "Hulpvraag moet zwaar worden ae-
toetst". (Foto Marco Bakker)
zijn
In feite geldt die normstelling
voor iedere behandeling die
gevraagd wordt. Ik geloof dat
God ieders leven leidt, maar
het is wel zo dat God niet zal
beschikken in dogmatisch
beperkte zin. De mens kan
handelen in de geest van Je
zus, die ook volkomen vrij
was in zijn handelen en be
slissen".
Gebleken is dat het proces om
tot de uiteindelijke beslissing
te komen heel veel tijd in be
slag heeft genomen. In hoe
verre heeft u daar zelf proble
men mee gehad?
Schoonheim: „Dat de uiterste
beslissing lang geduurd heeft
is het gevolg van het feit dat
de patiënte nog steeds alter
natieven zag. Ze klampte zich
vast aan een paar mogelijkhe
den. Na de crisis bleken die
mogelijkheden er niet meer
te zijn en toen ook de familie
om terminale hulp vroeg, was
het voor mij niet moeilijk
meer daar bevestigend op te
antwoorden. De vraag was
toen alleen nog het tijdstip
waarop en de middelen waar
mee".
„Ik word ook vanuit de kerk
gesteund in mijn werk. Bin
nen de kerk zijn verschillen
de werkgroepen bezig, die
het christen-zijn gepaard la
ten gaan met een maatschap
pij-kritische houding. Nu uit
de hoop op de toekomst. Dat
geeft steun in je werk, ook al
zijn die groepen natuurlijk
niet bij de directe praktijk be
trokken".
De rechtbank constateert dat
euthanasie en het recht op be
schikking over het eigen leven
in welke vorm dan ook, steeds
bredere erkenning krijgen.
Geldt dat ook voor en bij de
medische opleiding?
Schoonheim: „Bij de opleiding
van de artsen wordt aandacht
aan ethiek besteed. Ook het
onderwerp euthanasie wordt
daar behandeld. De huidige
generatie is, dacht ik, behoor
lijk toegerust voor deze vorm
van hulpverlening".
De officier heeft om formele
redenen beroep aangetekend.
Als de zaak opnieuw voor
komt, dan zult u opnieuw het
hele verhaal moeten vertellen.
Is dat geen enorme belasting?
„Ik weet niet of de behandeling
voor het gerechtshof moeilij
ker zal zijn dan die in Alk
maar. Daar heb ik mijn ver
haal goed kunnen vertellen
en men was uitermate voor
komend en begripvol. Ik
hoop dat het bij een eventue
le volgende behandeling op
dezelfde manier zal gaan. Op
zich is een rechtszaak natuur
lijk een belasting".
Kan dat u er niet van weer
houden opnieuw zo openlijk
aan het werk te gaan? Velen
van uw collegae vinden im
mers dat de laatste hulpverle
ning als een natuurlijke dood
in het overlijdensrapport ver
meld moet worden.
„Als die vraag zich opnieuw
voordoet, zal ik opnieuw heel
zorgvuldig moeten afwegen
of de hulpvraag terecht is en
of ik daaraan zal kunnen vol
doen. Als de vraag voldoet
aan de criteria van zorgvul
digheid, die aan al ons hande
len ten grondslag liggen, zal
ik mijn beslissing nemen".
De artsen Krumperman (links) en Van Willigen: De folteraars gebruiken meestal zulke verfijnde technieken dat er weinig uitwen dige tekens zijn (Folo Gf
Vluchtelingen die naar Nederland komen worden in eerste
instantie opgevangen en begeleid door het Centrum
Gezondheidszorg Vluchtelingen in Den Haag. Hoewel dit
Centrum uiterst nuttig werk doet zijn de daaraan verbonden
artsen inmiddels zelf tot de conclusie gekomen dat met name
voor de slachtoffers van vaak gruwelijke martelingen de hulp
tekort schiet. Een aparte polikliniek voor de behandeUnf van
dergelijke slachtoffers - In navolging van een Initiatie! tnm
Denemarken - dat is wat de artsen Van het Centrum in Deij Haag
voor ogen staat. Bert Paauw sprak met hen.
