c
Vervolging zigeuners
tweemaal op AVRO-tv
TV-rubriek Weemoed bij afscheid van 'Showroom'
Schrijvers praten over
Mussert en collaboratie
Gouden Roos gaat
naar Italianen
door
BERICHTGEVING
ZATERDAG 14 MEI 1983
Radio - tv - kunst
Nico Scheepmaker
Soms vTaag ik mij (in gemoede,
weliswaar, maar toch niet
zonder verontrusting) af of
een gemiddelde levensduur
van zeventig, vijfenzeventig
jaar wel voldoende is voor
een mens? Is dat niet wat aan
de korte kant? Gaat alles niet
te vlug aan ons voorbij om ze
ventig jaar een redelijke ter
mijn voor een mensenleven
te vinden? Neem Showroom,
dat aardige programma van
Jan Fillekers en Henk van
der Horst, waarin keer op
keer werd aangetoond dat
ook oude tot stokoude men
sen nog interessant kunnen
zijn en curiositeitswaarde
hebben.
Zes jaar heeft dat programma
nu al bestaan, terwijl ik, als
mij in een quizprogramma
naar de levensduur van dit
programma gevraagd was
waarbij ik weinig tijd had om
na te denken, ongetwijfeld op
drie jaar, hooguit vier jaar
had gegokt. Omdat de eerste
uitzendingen, voor mijn ge
voel althans, nog vrij vers in
mijn geheugen zitten. Show
room, dat is toch dat nieuwe
programma dat Fillekers en
Van der Horst zijn begonnen
omdat het Farce Mqjeure-
team er even genoeg van
had?
Ik zie ze nog bezig in Farce Ma
jeure, hoe kan het dan dat
Showroom nu alweer op
houdt, om opnieuw Farce
Majeure uit zijn as te laten
herrijzen? Het simpele ant
woord is dus: omdat Show
room óók alweer zes jaar be
staat, zoals (bijvoorbeeld) het
ook al „nieuwe" programma
van Aad van den Heuvel, de
„Alles is anders show", nu al
aan zijn VIJFDE seizoen be
zig is, - zoals ik dezer dagen
tot mijn ontsteltenis ontdek
te. Alles vliegt voorbij, je
bent dood voor je het weet!
Showroom was zo'n program
ma waar wij in de komende
jaren nog met enige wee
moed aan zullen terugden
ken, en dat, over enkele ja
ren, al dan niet gemaakt en
gepresenteerd door Jan Fille
kers en Henk van der Horst,
die dan wel weer eens iets an
ders willen dan Farce Majeu
re, ongetwijfeld zal terugko
men. Dat weet ik wel zeker, -
om eens een bekende, recen
te volksuitdrukking te varië
ren. Showroom ging immers
over mensen, en als er één
onuitputtelijke bron is voor
de televisie, dan is het wel de
wereldbevolking. Ieder mens
is interessant, maar sommige
mensen zijn interessanter
dan de andere, en dat aantal
intens interessante mensen is
zó groot, dat de televisiema
kers ze niet genoeg kunnen
aanslepen om er hun pro
gramma's mee te dempen.
Een geruststellende gedachte.
Jan Fillekers en Henk van
der Horst zijn dan ook niet
gestopt omdat er geen aan
bod meer zou zijn, maar om
dat ze zelf na zes jaar een
beetje op het „onderwerp"
zijn uitgekeken. Ik kan me
dat wel voorstellen. Het is
heel leuk, of boeiend, om cu
rieuze persoonlijkheden een
uurlang bezig te zien, maar
het lijkt me zeer uitputtend
om dag-in dag-uit naar zulke
mensen op zoek te zijn, ze nu
eens wèl aan te treffen, maar
ook dikwijls na een dagje
praten en mee optrekken te
moeten concluderen dat zij
niet zó curieus en boeiend
zijn als hun buren (die de
NCRV op de man of vrouw
geattendeerd hadden) dach
ten.
Ik kan me indenken dat je, na
zes jaar al deze curieuze, op
merkelijke en soms ontroe
rend medemensen aan den
volke getoond te hebben en
zelf daarbij op de achter
grond te zijn gebleven, de be
hoefte voelt om nu zélf weer
eens iets te doen, liedjes te
zingen, gekke bekken te trek
ken en je in andermans kle
ren te steken om dezelfde kij
kers nu weer eens een tijdje
„a titre personnel" te verma
ken. Voor de verandering
weer eens een paar jaar zelf
de gek zijn van je eigen pro
gramma, - dat moet heel ver
leidelijk zijn!
sieweek. De rol var) Herren-
berg en Willem Frederik Her
mans uit de eerste twee pro
gramma's werd nu vertolkt
door Rienk Kramer, de wel
bespraakte grondspeculant
van wie je vooralsnog niet
mag zeggen (laat staan den
ken!) dat hij de boel op grote
schaal heeft opgelicht. Ken
nelijk wordt het programma
elke keer opgebouwd vol
gens het principe dat er geen
koe zo bont is of er zit wel een
plekje aan.
De bontheid van het program
ma werd dit keer verzekerd
door de Amerikaanse dich-
ter-zanger Kenward Elmslie,
de Franse tekenaar-schrijver
Topor, de Nederlands-Indo
nesische schrijfster Bep
Vuyk, en de Duits-Neder
landse schrijver-masseur
Konrad Merz. Al die verschil
lende mensen uit de wereld
der kunsten werden onder
vraagd door de journalist-ta-
lenwonder-intellectueel-zan-
ger Adriaan van Dis, die nu
weer tot zijn verrassing de
beeltenis van Lord Byron om
de hals van Kenward Elmslie
zag hangen, en toen spontaan
in een strofe Byron uitbarst
te.
Asjeblieft! Nu was ik afgelopen
donderdag op een particulie
re bijeenkomst waar een
Pools-Chinese schrijver het
verhaal van Romeo en Julia
parafraseerde, waarop de
hoogleraar in Russische let
terkunde Karei van het Reve
feilloos Shakespeare's slotre
gels produceerde („For never
was a story of more woe-
Than this of Juliet and Ro
meo"). Die mensen bestaan
dus kennelijk, en ik verdenk
ook Adriaan van Dis ervan
dat hij iedere willekeurige
Engelse dichter onmiddellijk
pafaat heeft, maar ik heb me
ook laten vertellen dat Ken
ward Elmslie een vriend van
hem is, dus ik zou me kunnen
voorstellen dat hij tevoren
van diens Byron-affectie af
wist!...
HILVERSUM (GPD) - De
foto toont een oude zigeu
ner. Hoed in de hand, om
zijn nek een bord met een
nummer. Op de voor
grond doet de politiefoto-
graaf zijn werk. Publika-
tie van de foto op de voor
pagina van de Volks
krant, twee jaar geleden,
maakte veel reacties los.
Felle protesten tegen het
onwaardige gesol met
een groep zigeuners,
waar de foto een beeld
van gaf. Maar ook protes
ten van politie en justi
tie. Justitie zag in de foto
de suggestie dat de poli
tie zigeuners immoreel
behandelde en was daar
boos over.
Zo'n reactie op een foto, die het
feitelijk handelen van de po
litie vastlegt, is al veelzeg
gend. Achteraf moet gecon
stateerd worden dat de ver
meende suggestie van mo
reel verwerpelijk handelen
niet meer dan terecht zou
zijn. Met achteraf wordt hier
bedoeld: na het zien van de
twee documentaires over zi
geuners die de AVRO zon
dag- en donderdagavond uit
zendt. Vooral in de tweede
door Belbo Productions ge
maakte film over het lot van
de zigeuners in West-Europa
wordt duidelijk waarom poli
tie en justitie juist in hun be
leid ten opzichte van zigeu
ners uiterste zorgvuldigheid
zouden moeten betrachten.
Registratie door middel van
foto's en vingerafdrukken
eindigde immers nog pas
veertig jaar geleden in de gas
kamers van Auschwitz.
Ludi Boeken en Ben Eikerbout:
len in de film over hun kamper
varingen. Een van hen doet dat
voor het eerst en blijft zijn emo
ties dan ook niet de baas.
Feiten
Minder emotioneel, maar niet min
der schokkend zijn de feiten die
in de film van regisseur Ludi
Boeken worden aangedragen
over het gedrag van Westeurope-
se overheden en burgers na de
Tweede Wereldoorlog. Zoekac
ties van Duitse zigeunerorgani
saties brachten aan het licht dat
het archief van het nazistische
Rassenhygiënische Instituut in
Berlijn, dat zogenaamd vernie
tigd was, twee jaar geleden nog
in vol gebruik was onder beheer
van prof. Erhardt aan de univer
siteit van Tubingen. Dezelfde
professor die in de jaren '30 de
schedels van zigeunerkinderen
opmat om te constateren dat zij
de typische kenmerken van een
minderwaardig ras vertoonden.
De politie had tot de ontdekking
vrij toegang tot het archief, waar
in de Duitse zigeuner Hans
Braun de tot dan vermiste papie
ren van zijn in Auschwitz ver
moorde broers en zusters terug
vond. Hem was eerder een Wie-
dergutmachungsuitkering voor
die broers en zusters geweigerd,
omdat hij niet kon aantonen dat
ze ooit bestaan hadden.
van de film 'Zigeunerkind
Naast andere navrante feiten, zoals
het nog steeds heimelijk bestaan
van zigeunercentrales of het tot
in de jaren '50 door de Westduit-
se politie gebruik maken van zi-
geuneijagers uit de nazitijd, wor
den zigeuners ook gevolgd in
hun dagelijkse contacten met de
plaatselijke bevolking in, bij
voorbeeld, Frankrijk. Ook dat le
vert geen verheffende taferelen
op. Ten slotte worden ook de be
kende beelden van het gesleep
met de zogenaamde „Joegoslavi
sche" zigeuners in de jaren '79
tot '81 weer getoond.
Integreren
De Joegoslavische zigeuners spe
len tevens een rol in een wat opti
mistischer deel van de film. Een
in Utrecht geplaatste zigeunerfa
milie, de familie Nicolic, die
dank zy de gemeente Utrecht
dag en nacht uitkijkt op de
schoorsteen van het naburige
crematorium, doet met steun van
welzijnsfunctionarissen pogin
gen te integreren in de Neder
landse samenleving. De man van
de overleden Ansje Kremer, Mi-
chiel Praal, wordt peetvader van
een van de Nicolic-kinderen. De
commentator voorziet voorzich
tig een doorbraak in de verhou
ding tussen zigeuners en Neder
landers.
Maar hoewel dit optimisme aan het
at niet'.
(Foto GPD)
eind van de film nog gerelati
veerd wordt, is de werkelijkheid
al weer somberder. Twee weken
geleden wees de staatssecretaris
van justitie er in de vaste kamer
commissie nog eens op, dat de
groep in Nederland was toegela
ten onder de clausule dat hun na
tionaliteit niet bekend was. Zou
deze achterhaald worden, dan
kon uitwijzing alsnog plaatsvin
den. Van een aantal leden van de
groep is inmiddels de nationali
teit achterhaald, zo meldde de
staatssecretaris.
Navraag bij het ministerie van jus
titie leert, dat nog geen maatre
gelen tegen de Utrechtse zigeu
ners getroffen worden. Maar on
danks protesten van andere de
partementen, die geld en tijd
hebben gestoken in een integra
tieproject dat ze nu bij de handen
afgebroken dreigt te worden, is
uitwijzing van de zigeuners in de
nabije toekomst zeker niet uitge
sloten, zo laat een voorlichtings
ambtenaar van justitie weten.
Uitzetting naar een land van her
komst, bedacht door Nederland
se autoriteiten en zonder beteke
nis voor de zigeuners. Ben Eiker
bout, producent van „Zigeuner-
land bestaat niet": „Misschien
kan er volgende week even ie
mand van justitie meekijken".
(Zondag 15 mei, Nederland 1,
20.45 uur; donderdag 19 mei, Ne
derland 2,19.25 uur.)
verschillen tussen autochtonen
en zigeuners in Noord-Afrika
minder opvallend dan in West-
Europa. De positie van de Egyp
tische zigeuners wordt vooral
verhelderd aan de hand van de
beroepen die ze uitoefenen. Zo
ontstaat een beeld van zigeuners
dat doet denken aan de manier
waarop Gabrièl Garcia Marques
ze beschrijft in zijn roman „Hon
derd jaar eenzaamheid": rond
trekkende artiesten en am
bachtslieden die door een isole
ment in de ogen van de plaatse
lijke bevolking verbonden zijn
met magie en mysterie.
Ook in Egypte en in Spanje, waar
de speurtocht langs het spoor
van de zigeuners zondagavond
eindigt, leven ze echter aan de
rand van een onwillige samenle
ving. Een aspect dat ondanks de
nadruk op folkloristische ele
menten ook in de Engelse film
tot uitdrukking komt. De tweede
documentaire, die de titel voor
de twee programma's - „Zigeu-
nerland bestaat niet" - geleverd
heeft, laat over de positie van de
zigeuners geen twijfel meer be
staan. Jarenlange onderzoek van
vooral de tijdens de produktie
omgekomen Ansje Kremer en
eindeloze pogingen het vertrou
wen van zigeuners te winnen,
hebben geleid tot een emotionele
en heldere reconstructie van de
vervolging waar zigeuners in Eu
ropa tot op de dag van vandaag
slachtoffer van zijn.
Zigeuners in Duitse
Vóór dat dieptepunt in de geschie
denis van de zigeuners belicht
wordt is zondagavond in een do
cumentaire van de Engelse pro-
duktiemaatschappij Harcourt
Films het spoor van deze noma
den teruggevolgd naar hun oor
spronkelijke woongebied: India.
Behorend tot de laagste kaste
der onaanraakbaren trokken de
zigeuners om onduidelijke rede
nen in de eerste eeuwen van onze
(Foto GPD)
jaartelling richting Klein-Azië.
Daar splitste de stroom zich in
noordelijke en zuidelijke rich
ting.
Egypte
De Engelse film volgt de groep zi
geuners die naar het zuiden trok
en in Egypte terechtkwam. Ook
daar bleven de zigeuners buiten
de samenleving staan, al zijn de
üe vervolging en systematische
uitmoording van, voor zover be
kend, een half miljoen zigeuners
door de nazi's komt daarin naar
voren als een logisch gevolg van
de opvatting die Europese sa
menlevingen door de eeuwen
heen over zigeuners gehad heb
ben: zwervers die zich niet willen
aanpassen aan de heersende
maatschappelijke orde en daar
dus ook geen plaats in verdie
nen. In combinatie met de onver
bloemde rassenhaat die de eco
nomische crisis in West-Europa
in de jaren '30 mogelijk maakte,
leidde dit tot vernietigingskam
pen. Twee oude zigeuners vertel
MONTREUX - De Gouden Roos 1983 is vandaag toegekend aan het Ita
liaanse showprogramma 'Ae Paradise'. De Zilveren Roos gaat naar de
BBC voor de humoristische show 'Three of a kind'. Dat programma
werd dubbel beloond want de makers kregen ook de persprijs. De
Noorse inzending, eveneens een komisch programma, kreeg de Bron
zen Roos.
De internationale jury kende eervolle vermeldingen toe aan Rusland,
Portugal en Frankrijk. De persjury gaf een extra vermelding aan de
reeds in ons land vertoonde humoristische Engelse film 'It's your mo
ve'.
Het Tros-radioprogramma 'Inkijk met Inbar' zal zondagavond vrijwel ge
heel in het teken staan van het Gquden-Roos-festival in Montreux. Pre
sentator en samensteller Ralph Inbar heeft gedurende het festival pro
grammamedewerkers en journalisten geinterviewd. Hij maakte o.m.
opnamen tijdens een boottochtje op het meer van Genève.
Horeca Ned. Afd. Lelden
De ledenvergadering maandag 16 mei, 14.30 in
"Den Bierdeghel" gaat NIET door.
Inlichtingen: Voorzitter W.F. Visscher,
tel. 124320 's avonds na 20.00 uur.
HILVERSUM - Lucie Visser speelt, naast de acteur Wim de Haas, een
hoofdrol in 'De Nimf, een film van Hans Scheepmaker, die morgenavond
door de AVRO-televisie ivordt uitgezonden. Op de foto Lucie Visser als het
meisje Debby als tegenspeelster van Wim de Haas, die in de film de naar
genegenheid zoekende vijftiger De Vries vertolkt.
(Foto KIPPA)
In literair tv-programma 'Van boeken bezeten'
AMSTERDAM (GPD) - Binnen
kort verschijnt in ons land het
eerste historische woordenboek
van het nationaal socialistische
jargon. Bovendien wordt ge
werkt aan de eerste politieke bio
grafie over de liberaal-conserva
tieve ingenieur A. Mussert die in
1931 in het gebouw van de
Christelijke Jongemannen Ver
eniging aan het Domplein in
Utrecht de NSB heeft opgericht.
Deze twee boeken en de enorme
publiciteit rond Hitlèr, het nazis
me en het Derde Rijk bepalen
zondagavond de vierde afleve
ring van AVRO's literaire televi
sieprogramma „Van boeken be
zeten".
Redacteur en presentator Martin
Ros laat drie schrijvers praten
over „de foute of verkeerde kant
van 1940-1945 over Mussert en de
collaboratie". Het zijn Harry Mu-
lisch. Koos Groen en Jan
Meyers. Het programma dat tot
nu toe goed is bekeken en een
hoog waarderingscijfer kreeg
wordt zondagavond aangevuld
met historische filmbeelden o.a.
over Mussert.
Martin Ros is het met Harry Mu-
lisch' uitspraak eens dat men de
oorlog moet blijven herdenken.
„Hoe langer er doorgezeurd
wordt over die Tweede Wereld
oorlog des te beter is het. We
hebben geen enkele waarborg
dat het niet nog eens gebeurt".
Het blijft nodig om het fascistische
tijdperk en de Duitse tijd te blij
ven bestuderen meent Ros. „Niet
alleen om er uit te leren maar ook
om te kunnen bestrijden wat wil
vergoeilijken". Als voorbeeld
van een dergelijke verdraaiing
van de geschiedenis noemt Ros
het boek dat in 1982 op de inter
nationale boekenbeurs in Frank
furt werd gepresenteerd. Daarin
werden de misdaden die de SS in
Frankrijk had gepleegd in de
schoenen geschoven van het
Franse verzet. „Deze pogingen
zullen zich blijven herhalen",
vreest Ros.
Collaborateurs en mensen die met
de Duitsers heulden vormen het
thema van het boek „De Aan
slag" van Harry Mulisch dat door
honderdduizenden werd gele
zen. Koos Groen schreef tien jaar
geleden het boek „Landverra
ders". Inmiddels heeft hij echter
zoveel nieuw materiaal verza
meld dat hy nu de laatste hand
legt aan een totaal herziene he
ruitgave van Landverraders.
Zondagavond vertelt hij over de
belangrijke vondsten die hy op
dit gebied heeft gedaan. Hij zal
het ook hebben over de intensi
teit en van de afkeer en wraak
zucht na 1945 tegen Mussert, de
NSB en alle meelopers.
Jan Meyers schrijft op het ogen
blik de biografie over Mussert en
belicht in „Van boeken bezeten"
de achtergronden van deze man
die in 1946 is terechtgesteld.
De drie schrijvers zullen met Ros
ook praten over de vraag hoe je
het fascisme kunt bestrijden zon
der de fascistische methodes te
hanteren en over de schuld van
schrijvers en journalisten die
tussen '40 en '45 in fascistische
geest (door)publiceerden.
Lisette Lewin heeft al gezorgd
voor een grondige studie over de
verzetsliteratuur in Nederland.
Het grote boek over foute uitge
verijen, boekhandels en schrij
vers moet nog komen maar daar
blijkt Wim Simons al een paar
jaar mee bezig te zyn. Martin Ros
signaleert overigens in zijn pro
gramma dat in tegenstelling tot
Frankrijk en Duitsland in ons
land weinig schrijvers van naam
hebben gecollaboreerd.
