Onbegonnen Werk
'Langzamerhand ben ik
iemand van de familie'
actief in I
vrije tijd
Hoe je met simpel jatwerk
iemand gelukkig kon maken
Vijftig jaar huishoudster op één adres
Manifestatie
Leids comité
werklozen
Leidse kroniek
door Ruud Paauw
Zodra de maand mei aanbreekt
rollen de oorlogsverhalen bree
duit door de media. Dat is al
jaren zo. En het zal zeker tot het
eind van de eeuw wel zo blij
ven. Voor de generaties die het
hebben meegemaakt, is de zaak
niet afgedaan, kan de zaak
nooit wórden afgedaan. Wat er
ook na 1945 allemaal is gepas
seerd, de indrukken, belevenis
sen en kwetsuren uit de oor
logsjaren zijn niet uit het ge
heugen weg te beitelen.
Zelf was ik negen jaar toen de
oorlog eindigde. Te jong om je
er veel van te herinneren, te
oud om het wèl beleefde te ver
geten.
Sommige dingen zie ik nog haar
scherp voor.
Die man met zijn twee zonen van
18,19 jaar die schuin tegenover
ons woonde. Woest opvliegend
volk was het, stijf- en driftkop
pen. Ze maakten harde banden
voor fietsen, want in het laatste
jaar van de oorlog bestonden
er vrijwel geen luchtbanden
meer. Die harde banden wer
den gemaakt uit versleten au
tobanden. Het was vrij zware
arbeid.
Dat drietal had vaak ruzie. Op
een avond liep het zelfs zo hoog
dat pa, een stevige man met in
drukwekkend veel haar op zijn
armen, tierend zijn beide zoons
in de straat achterna zat. Plot
seling floepten de lampen van
de lantaarnpalen aan ten te
ken dat de z.g. sperre-tijd be
gon, wat een uitgaansverbod
van 's avonds zeven tot 's och
tends zeven inhield. Als je toch
op straat werd aangetroffen
door de bezetter wie kon zeg
gen wat er met je zou gébeu-
De man staakte zijn jacht en
woede abrupt en riep: "Leo,
Leen, kom, we moeten snel
naar binnen". Maar die jon
gens, harde koppen, lieten we
ten dat hij de boom in kon. Ge
praat hielp niet. Na vijf minu
ten was de man zo ver dat hij
hen sméékte mee naar huis te
gaan. "Jongens, in gods-
Vanachter de ramen keken we
toe alsof het om een interessant
toneelstuk ging.
Ik dacht al dat de man gewoon in
tranen zou uitbarsten, toen
zijn vrouw zich bij hem voegde.
Een klein wijfie op sjofele pan
toffels. "Afgelopen. Alle Drie
Naar Binnen. En Metéén", zei
ze met een stem waarin het ge
zag al zijn staal had gestoken.
De mannen gingen nu zonder
morren. De ware machtsver
houding in het gezin werd even
blootgelegd. Ik had het gevoel
dat de vrouw het drietal voor
straf thuis in de donkerste hoek
van de kamer ging zetten.
Nog vaak heb ik later die man
gezien. Ik bewonderde steeds
zijn behaarde armen en béste
spierballen, maar dwars door
al die stoerheid heen zag ik
weer die hulpeloze man mid
den in de straat staan: "In
godsnaam, jongens...."
Echt bang ben ik maar één keer
geweest en dat kwam door
mijn moeder. Die had de, zeker
in bezettingstijd, buitenge
woon beroerde eigenschap om,
eenmaal in gramschap ontsto
ken, haar mondje te gaan roe
ren, wie er ook voor haar stond.
Op een dag in de tram passeer
de een Nederlander, gehuld in
SS- of andere afkeurenswaar
dige kledij, haar nogal ruw,
waarop ze hem naar het hoofd
Nou, aangezien er toen vrijwel
niets te krijgen was, maakte ie
dereen daar dankbaar gebruik
van. De voorraad slonk zo snel
dat mijn moeder zei: dit gaat
niet goed, dit gaat helemaal
niet goed. Ik kreeg daarom van
haar de opdracht elke dag stie
kem één blad tabak uit de kast
te verwijderen. Dat deed ik ge
durende een paar weken met
voorbeeldige nauwgezetheid.
Op zijn verjaardag, op 20 april
(Hitler had tot zijn ergernis de
zelfde geboortedag) bleek hij
geen blaadje tabak meer te
hebben. Hij zat er wat sip bij.
Toen hebben wij hem die gesto
len tabaksbladeren overhan
digd.
Nooit meer is een cadeau zo goed
koop geweest, maar nooit ook
de vreugde zo groot.
"Had nog maar wat meer gesto
len", zei hij, toen kort daarna
echt alles op was.
Wat een tijd toch dat je iemand
met wat simpel jatwerk dolge
lukkig kon maken!
is een materie waarin de burg
meester een zeer belangrijke
stem heeft. Hij kan bijv. naar
eigen inzicht ontheffingen ver
lenen. En daar gaat het hier
ook juist om.
Het is daarom netjes van de heer
Goekoop dat hij zijn voorne
mens aan de raad voorlegt en
daarvoor een meerderheid pro
beert te krijgen.
Maar wat zegt Waal volgens het
raadsverslag van 3 mei?
De wethouder "benadrukte nog
eens hoe tolerant de PvcLA-
meerderheid in het college is
door goed te vinden dat de bur
gemeester ("een door de over
heid gezonden persoon") voor
stellen doet aan de raad om
trent de latere sluitingstijd".
Wat nou tolerant?
Als Goekoop een eigenzinnig type
zou zijn geweest, was de raad
er niet eens aan te pas geko
men. Het is geen kwestie van
tolerantie maar van pure de
mocratie dat de raad er zich
over buigt.
wierp "dat een garnaal in elk
geval nog ogen in zijn kop
heeft". Grote opschudding in
de tram. Ze dreigde te worden
meegenomen en ik voel nu nog
hoe het angstzweet me uitbrak.
Het akkefietje kon nog net wor
den gesust door de conducteur
die lawaaierig riep dat er in de
beste families wel eens een
woordje viel. "Kom mensen,
doorlopen naar het voorbal-
Mijn vader heb ik in de laatste
maanden van de oorlog één
grote dienst bewezen. Als ver
woed roker had hij op zijn
volkstuin tabak geteeld en de
grote bladeren later in een kast
aan een draad te drogen ge
hangen. Hij was zo verrukt
over de door hem ontwikkelde
kwaliteit dat hij alle bekenden
er een sigaretje van aanbood.
Sluitingstijd
Wat er nu precies aan het handje
is tussen wethouder en loco
burgemeester Waal (PvdA) en
burgemeester Goekoop (VVD),
zou ik niet kunnen zeggen,
maar ze zitten elkaar de laat
ste tijd nogal eens in het vaar
water. Onlangs nog over het be
leid inzake monumentenzorg,
waar Waal opvattingen van
Goekoop als "levensgevaarlijk
voor de stadsvernieuwing" be
titelde, wat sterk overdreven
aandeed.
Maandag tijdens de behandeling
in de gemeenteraad van het
agendapunt "Wijziging slui
tingstijd cafés in het weekein
de" nam Waal wederom de de
gen ter hand.
De sluitingstijd van de cafés valt
onder de openbare orde en dat
Maar zelfs als de zaak formeel
anders lag, past de vraag of er
in de Leidse historie nooit en te
nimmer meerderheids- én min
derheidsstandpunten van het
college van B enW naar buiten
zijn gebracht. Waal, de nestor
van de raad, moet het zich toch
herinneren.
De ironie van het geheel is dat
Goekoop met zijn standpunt
over het sluitingsuur een min
derheid in het college inneemt
(de Pvda-wethouders zijn te
gen), maar vrijwel zeker op een
meerderheid in de raad kan re
kenen. En dat lichaam is nog
altijd het hoofd van de gemeen
te.
Dat laatste lijkt een volstrekt
overbodige constatering. Het
kan echter geen kwaad er te
midden van allerlei procedure-
Leiden in oorlogstijd. De SS bij de Burcht. Op de achterkant van de foto staat vermeld: 27 april
1941. Heden werd door de Standaard 3 en 4 der Nederlandsche SS een propaganda-marsch door de
Sleutelstad gemaakt".
(Archieffoto)
le spelletjes nog even op te wij
zen.
Amicales
Het dagelijks bestuur van de ge
meente Leiden mag dan duide
lijk links getint zijn, het biedt
zo nu en dan onderdak aan ui
terst omstreden rechtse zaken.
De door Schouwburg-directeur
Hans van Dam naar Leiden
gehaalde Zuidafrikaanse mu
sical Ipi Tombi ligt nog vers in
het geheugen en nu blijkt de di
recteur van de Stadsgehoor
zaal, André de Jong, op 1 mei
de tempel aan de Breestraat te
hebben verhuurd aan de Ami
cales, een van staatswege ge
steunde jubelclub voor het Ma
rokkaanse bewind, die volgens
haar critici er op gericht is in
het buitenland verblijvende
Marokkanen in de gaten te
houden en desnoods te bedrei
gen.
De vraag is of de Amicales onder
eigen naam De Jong hebben be
naderd. Als dat het geval is ge
weest dan had de directeur er
goed aan gedaan zich in deze
delicate zaak van "politieke
rugdekking" te voorzien. Ik
kan mij niet voorstellen dat hij
die van het huidige college zou
hebben gekregen.
Mochten de Amicales onder an
dere naam hebben geopereerd
dan is hem weinig te verwijten.
Het lijkt me goed dat de instruc
tie van de directeur op dit punt
nog eens nauwkeurig wordt be
keken: in welke gévallen moet
overleg worden gevoerd met
het college en wat te doen bij
twijfel over de identiteit van de
huurder.
Alle partijen in de Leidse ge
meenteraad hebben vragen
over deze kwestie gesteld. De te
neur daarvan is dat de ge
meente geen zalen ter beschik
king moet stellen van organisa
ties die in strijd handelen met
fundamentele grondrechten.
Hoe sympathiek mij dat stand
punt ook is, ik vind dat de over
heid terughoudend moet zijn
met het weigeren van zalen. Zo
lang een vereniging of partij
niet verbóden is, heeft zij in
principe "recht op vergade
ring", tenzij de openbare orde
door de bijeenkomst ernstig in
gevaar komt.
Ik ben in mijn opvattingen enke
le lichtjaren verwijderd van
bijv. de Centrumpartij, maar
als zij wordt toegelaten in de
Tweede Kamer en op radio en
tv vind ik het even vreemd als
nutteloos haar vervolgens een
zddl te weigeren. Mijn stand
punt hierover wordt al jaren
gevoed door de overweging dat
als je een club dwingt onder
gronds te gaan je het zicht op
haar doen en laten kwijt raakt.
Overleg
Over de viering van de eerste mei
heerst nu al sinds 1982 misver
stand/onenigheid tussen het
Leidse 1-mei-comité en de di
recteur van de Stadsgehoor
zaal. In 1981 werd 1 mei aan de
Breestraat gevierd. Een jaar
later gebeurde dat in de Ton-
Menkenhal. Reden: de Stadsge
hoorzaal was ruim tevoren al
aan een ander verhuurd. Wil
lem Postma, mede-organisator
van de viering, was hierover
bedroefd en liet dat ook weten.
De Menkenhal was ongeschikt
voor de viering. Dit jaar koos.
het 1-mei-comité voor het Volks
huis, wat een geschikter accom
modatie bleek. Maar van die
stap bleef de directeur van de
Stadsgehoorzaal weer heel
lang onkundig. Op zeker mo
ment belde hij Postma om te
weten hoe het nu eigenlijk zat
met die eerste mei.
Nee, de Nobelprijs voor het goede
overleg zal er niet voor worden
uitgereikt.
LEIDEN Meneer M. Bur
ger: "Ik vind het eigenlijk
een naar woord, huis
houdster".
Mevrouw G. de Haas: "Ja,
hij vindt het een naar
woord. Hij heeft het liever
over huisgenote".
M. Burger: "Inderdaad, dat
woord klinkt tenminste
niet zo ouderwets".
Een portret van G. de Haas, die
vijftig jaar huishoudster is van
de familie Burger. "Ach, je
denkt weieens: ik had dit wel
willen doen, of dat..maar zo
gaat dat niet in het leven. En
van die vijftig jaar heb ik heus
geen spijt".
Ze komt uit een Leiderdorps arbei
dersgezin. Op haar twaalfde
werd ze dienstmeisje. "Je dacht
in die tijd niet: ik zou toch liever
naar school blijven gaan, wantje
wist dat je moest werken als je
uit een werkmansgezin kwam".
Ze begon op een boerderij. "Daar
hadden ze vier dochters, weet ik
nog. Die meisjes deden wel wat,
maar dat ze nu echt hard werk
ten, nee. 's Middags gingen ze
door
Wim Brands
bijvoorbeeld een tijdje naar bed.
Ja, daar lach ik nu om, toen niet.
Die meisjes werden echt be
schermd grootgebracht. Wat ik
me nog goed herinner uit die tijd
is dat ik 's middags de vaat moest
doen. Was ik tweeëneenhalf uur
mee bezig, want er zaten twaalf
mensen aan tafel".
Na verloop van tijd verwisselde ze
van werkgever. Ze kwam weer
bij een boer terecht. "Ach, het
waren aardige mensen, daar niet
van, maar op een bepaald mo
ment dacht ik toch wel: nu wil ik
weg". Ze wilde in dienst bij een
burgergezin, zoals ze het zelf uit
drukt. En dat lukte haar, letter
lijk en figuurlijk, want ze werd
huishoudster van de familie Bur
ger aan de Hoge Rijndijk. Negen
tien was ze inmiddels.
"Eigenlijk was ik toen natuurlijk
nog geen huishoudster. Een
huishoudster is namelijk iemand
die de huisvrouw vervangt en
dat deed ik niet. Want mevrouw
Burger, de moeder van meneer
hier, was de vrouw des huizes. Ik
was dienstmeisje, hulp in de
huishouding zogezegd".
Huisdame
Ze kijkt wat vreemd als haar ge
vraagd wordt wat voor dag het
was toen ze begon. Regende het?
Scheen de zon? "Maar meneer-
..hoe zou ik dat nu nog moeten
weten. Ik weet wel dat het op één
mei was, de dag van de arbeid.
En ik kwam in dienst, omdat de
dochter, meneers zuster, trouw
de en uit huis ging".
Er valt een korte pauze. M. Burger
neemt het woord: "Ik denk dat
mijn ouders een fatsoenlijk en
keurig meisje wilden hebben. Zo
In verband met haar vijftigjarig
jubileum als huishoudster bij
de familie Burger is G. de
Haas vanmiddag koninklijk
onderscheiden. Burgemeester
Goekoop reikte haar de on
derscheiding uit, een ere-me-
daille in zilver verbonden aan
de Orde van Oranje-Nassau.
De bijeenkomst, gevolgd door
een receptie, had plaats in de
Vredeskerk aan de Burggra-
venlaan.
stelde je dat in die tijd. En ze
werd dus ons dienstmeisje. Vind
ik overigens ook een naar woord,
dienstmeisje.."
G. de Haas onderbreekt hem:.
"Weet je nog hoe dokter Gans
mij altijd noemde?" Burger
knikt, zegt: "Huisdame". Wie
was Gans? Burger vertelt: "Een
joodse arts die begin '44 onder
dook bij ons. En hij noemde haar
altijd huisdame. Leuk gevon
den".
In die oorlogsjaren kookte ze al re
gelmatig, hoewel mevrouw Bur
ger de supervisie bleef behou
den. "Ik weet trouwens nog goed
dat ik een keer met jouw schoon
zuster naar Den Haag ben gelo
pen in die oorlogsjaren, om aard
appelen te halen", zegt ze tegen
Burger. Deze denkt dat ze een
foutje maakt. "Nee, volgens mij
ben je toen op de fiets gegaan".
Na de oorlog werd haar gevraagd
of ze niet wilde komen inwonen.
Burger: "Mijn moeder vond het
een prettig idee als ze hier 's
nachts ook was". In '66 stierf zijn
moeder. "Toen heb ik gezegd:
wil je hier blijven of niet. Kijk,
mijn broers waren inmiddels al
lemaal uit huis, m'n zuster ook.
En zij is dus gebleven".
Heeft ze er nooit spijt van gehad
dat ze zolang bij de familie Bur
ger is gebleven? "Ik wel 'ns ge
dacht: nu ga ik weg. Maar als je
eens bij jezelf te rade ging, dan
wist je al gauw dat dat niet zo
verstandig was. Het zou beteke
nen datje toch weer in een ande
re familie terecht kwam. En ik
had het hier wel naar m'n zin.
M'n moeder zei het ook: kind doe
het niet, bliif
De heer des huizes gaat thee zet
ten. De "huishoudster" vervolgt
haar verhaal: "Zo langzamer
hand ben ik natuurlijk eigenlijk
iemand van de familie geworden.
Dat begrijpt u toch ook wel. Voor
veel mensen in de familie ben ik
ook tante Ger".
Leidster
Huishoudsters hadden vroeger
niet veel vrije tijd; heeft ze het
niet vervelend gevonden dat ze
altijd maar voor andere mensen
moest zorgen? "Je had een week
je vakantie en een vrije middag.
Maar dat was toen gewoon, dat
accepteerde je. Op m'n vrije mid
dag ging ik altijd naar catechisa
tie. En op sommige avonden was
ik leidster van de gereformeerde
meisjesvereniging".
Wat deden die meisjes: wandelen?
"Ben je mal jongen. We waren se
rieus, gedegen, bezig. Voor de
pauze werd er een bijbels onder
werp belicht en na de pauze
praatten we over politiek en zo".
Ze zwijgt even. "Het was allemaal
heel eenvoudig, maar toch: je
leerde wat. Op die manier heb ik
volgens mij het feit dat ik niet
verder kon leren, kunnen com
penseren, Tegenwoordig denk ik
wel eens, als ik kinderen zie: jul
lie zitten op school, maar dit..of
dat..weten jullie toch niet".
Burger komt binnen met thee. Hy
schenkt in.
LEIDEN - Het Leids Werklozen
Komitee houdt maandagavond
een werklozenmanifestatie. Het
LWK wil met deze bijeenkomst
protesteren tegen het voorne
men van de regering om per 1 ok
tober de uitkeringen te ontkop
pelen. Het comité is van mening
dat de sociale zekerheid hiermee
in de kern wordt aangetast en dat
alles moet worden gedaan om
ontkoppeling te voorkomen.
Op de manifestatie zullen sprekers
zijn van het LWK, de FNV en de
HTIB. Ook wordt er een video
film van werklozenacties ver
toond, terwijl met een optreden
van de Leidse popgroep Cruising
for Burgers de avond wordt be
sloten. De manifestatie wordt ge
houden in het Volkshuis, Haar
lemmerstraat 73, en begint om
acht uur.
Bazaar
Ouders en leerkrachten van de
Vrije School Leiden-Noord hou
den zaterdag een bazaar in het
schoolgebouw aan de Obrecht-
straat 4, van tien tot vier uur.
Te koop zijn uiteenlopende ar
tikelen als kruiden, zaden, mi
neralen, boeken, kunstwerkjes,
handgesponnen wol en speel
goed. Ook is er het nodige te
Degrees-parade
De Fourty Four Degrees houdt
zaterdagavond de Degrees Pa
rade 1983 onder het motto
"Let's dance". Diverse majoret-
ten-, twirl- en dansteams laten
hun kunnen zien in de Vijf Mei
hal. Het programma wordt
muzikaal omlijst door de Flo
ra-Band uit Rijnsburg en de
DIO All Girl Band uit Dor
drecht. De zaal gaat om kwart
over zeven openhet program
ma begint om acht uur.
Muiderkring
Omdat de flat aan de Muider
kring tien jaar bestaat, organi
seert de bewonerscommissie za
terdag een spelmiddag en
houdt tevens een receptie. Na
de opening door de voorzitter
om twee uur beginnen de kin
derspelen om kwart over twee;
om vier uur worden er panne
koeken gegeten en prijzen uit
gereikt; de receptie is van vijf
tot half zes en daarna staat tot
zes uur touwtrekken op het pro
gramma.
Reggae
De reggaegroep Tribu treedt za
terdagavond op in het Leids
Vrijetijdscentrum, Breestraat
66. De kern van de groep be
staat uit twee zwarte Afrika
nen, aangevuld met Neder
landse muzikanten. De zaal
gaat om negen uur open.
Karate-film
In het Open Café van het Leids
Vrijetijdscentrum (Breestraat
■66) wordt zaterdagmiddag een
karate-vechtfilm per video ver
toond: 'De linker en de rechter
hand van de Duivel". Het café
is van twee lot vijf uur ge
opend.
doen voor kinderen: koekver-
sieren, kaarsen rollen, bloem
schikken, grabbelen en spelen.
Voor de jongste kinderen is er
elk uur een poppenkastvoor
stelling; een orkestje zorgt in
een restaurant voor muziek.
Rocktheater
Vanavond in het Leids Vrijetijds
Centrum (Breestraat 66): het
Utrechtse Rocktheater Menens.
In zijn produktie "Ongehoord"
komen onderwerpen als crisis,
werkloosheid en discriminatie
aan de orde. De zaal gaat om
negen uur open.
Markt 1
De evenementengroep van de He
rensingelkerk organiseert za
terdag een jaarmarkt, van tien
tot vier uur op het voorplein
van de kerk. Er zijn allerlei
spullen te koop: huishoudelijke
artikelen, meubels, handwerk,
tegels, bloemen, zilver, pullen,
vazen, boeken, platen, speel
goed, curiosa, lampen en een
grote hoeveelheid kleding. Ook
is er een rad van avontuur. De
opbrengst is bestemd voor de
vernieuwing van het meubilair
en de restauratie van het bin
nenhuis, waar activiteiten
voor de jeugd en ouderengroe-
pen worden gehouden.
Markt (2)
De voorjaarsmarkt van de Evan-
gelisch-Lutherse Kerk aan de
Hooglandsekerkgracht 26
wordt zaterdag gehouden. Van
tien tot vier is er antiek en cu
riosa te koop, zoals een
klantkloskussen met bij beho
ren, stoelen, oude prentbrief
kaarten, zilverensieraden,
porselein en veel boeken. Ver
der is er ook kleding te krijgen,
aardewerk, glaswerk, huishou
delijke artikelen, bloemen, enz.
Roeien
De Leidse roei- en zeilvereniging
Die Leythe organiseert een
roeivierdaagse voor belang
stellenden. Te beginnen mor
gen, op de Landelijke Roeidag.
Er kan zowel 's ochtends als 's
avonds worden geroeid. De
vierdaagse duurt tot en met 10
mei. Die Leythe houdt morgen
open huis, vooral om te laten
zien dat er naast wedstrijden
ook recreatief roeien bestaat.
Het clubhuis van de vereniging
is gevestigd aan de Morsweg
148.
VTL
De jeugdafdeling van voetbal
vereniging VTL organiseert in
mei zeven toernooien, zodat het
complex aan de Voorschoter-
weg met ingang van morgen de
hele maand elke zaterdag voor
dat doel gebruikt zal worden.
Bovendien houdt VTL op 4 juni
een sportdag voor de jeugdle
den, maar ook voor andere jon
gens en meisjes uit Leiden, die
zich dan wel voor 28 mei moe
ten hebben aangemeld. Tel:
765928.
