c
3
Sekten uit VS flirten
met militaire regimes
KERKDIENSTEN
De ontwapenende
zuiverheid van
Titus Brandsma
ZATERDAG 30 APRIL 1983
I
Geestelijk leven
Titus Brandsma zal binnen afzienbare tijd - zeker dit
(heilige) jaar nog - als geloofsmartelaar zalig worden
verklaard. Pater Brandsma, hoogleraar aan de rooms
katholieke universiteit van Nijmegen, stierf-26 juli 1942
in het concentratiekamp Dachau. Hij werd door de Na
zi's vermoord, omdat hij - als adviseur van de katholie
ke pers - de directies en redacties van de katholieke
dagbladen adviseerde elke propaganda voor de Nazi's
te weigeren. Wie was Titus Brandsma? Onze medewer
ker Theo Kroon geeft daarop een antwoord.
tnno Sjoerd (kloosternaam: Titus)
Brandsma werd geboren op 23
februari 1881 te Ugoclooster, ge
meente Wonseradeel. Na de lage
re school in Bolsward volgde hij
het gymnasium van de paters
Franciscanen te Megen. Hij wil-
I de priester worden maar koos
I toch voor een andere orde t.w.
van de Karmelieten. Hem
I trok èn het contemplatieve (be
schouwende) en het actieve ka
rakter van deze orde. In 1898 trad
hij als novice in en studeerde
daarna o.a.aan het grootsemina-
te Oss.
Idoor
Theo Kroon
1905 werd hij priester gewijd.
I Van 1906 tot 1909 studeerde hij
filosofie in Rome. In 1909 promo-
I veerde hij tot doctor in de wijs-
I begeerte. Daarna werd hij be-
I noemd tot professor in de wijs-
I begeerte aan het groot-seminarie
I te Oss. In 1923 werd hij benoemd
I tot hoogleraar aan de r.k. univer-
siteit van Nijmegen. Hij doceer
de daar de geschiedenis van de
niet-klassieke wijsbegeerte en
o.a. de geschiedenis van de mys
tiek in Nederland.
1 lehalve hoogleraar was hij ook au
teur van talloze wetenschappelij
ke artikelen. Hij richtte tevens
twee tijdschriften op en werkte
mee aan zo'n 40 tijdschriften. Hij
was bovendien actief op het ge
bied van het onderwijs en de
Friese taalstrijd. En al die arbeid
zaamheid tegen de achtergrond
van een zeer zwak gestel. Dat
moest zich wreken. Dat deed het
ook: vier ernstige maagbloedin
gen kwam hy slechts met moeite
te boven.
e opkomst van het Nazisme in
Duitsland zat hem hoog. Hij pro
testeerde in het openbaar tegen
de jodenvervolgingen. In 1935
schreef hij o.a.: "Wat nu tegen de
joden gedaan wordt, is een daad
van lafheid".
jdens de oorlog botste hij met de
aezetter als voorzitter van de
aond van besturen van r.k. scho-
.en voor voorbereidend hoger en
niddelbaar onderwijs, omdat de
Duitsers regulieren (paters, broe
ders en zusters) uit het onderwijs
■vilden weren. Aanvankelijk
ooekte hij enig succes. Hij was
Dndubbelzinnig duidelijk in zijn
afwijzing van het Nazisme. Te
gen de enige collega in Nijme
gen, die een Nazi was, zei hij in
het openbaar, dat hij niet op de
r.k. universiteit thuis hoorde,
omdat "U als een verrader mag
worden beschouwd". Zijn colle
gae hielden hun adem in.
Als geestelijk adviseur sinds
1935 - van de r.k. jornalistenver
eniging verzette hij zich in de
cember 1941 tegen de maatregel
van de Nazi's, dat de katholieke
dagbladen alle NSB-advertenties
moesten opnemen. Met de aarts
bisschop van Utrecht, mgr. J. de
Jong, stelde hij een niet mis te
verstane circulaire op. Hiermee
ging hij langs de directies en de
redacties van de katholieke dag
bladen. Mgr. de Jong was het
met dit laatste niet eens.
"Doet u dat niet, heb ik hem ge
zegd. Ik vind dat onvoorzichtig.
Laat het van mij uitgaan, de bis
schoppen hebben een brede rug.
Dat heb ik hem duidelijk ge
zegd", zo verklaarde de aartsbis
schop later. In zijn laatste levens
jaar (1955) zei hij nog: "Ik had Ti
tus nooit moeten laten gaan". Ti
tus Brandsma wilde echter van
geen wijken weten, hoewel hij er
ook niet gerust op was. "Ik ben
wel wat ongerust", zo zei hij te
gen mgr. De Jong, "maar ik ben
niet bang, en me schuilhouden
daar voel ik niets voor".
Zijn reis langs de kranten bleef
niet onopgemerkt. De Nazi's
werden getipt. De Nazi-perschef
Janke rapporteerde hierna aan
de General Kommisar voor bij
zondere aangelegenheden
Schmidt o.a.: "Pater Titus
Brandsma (Nijmegen) dient we
gens systhematische voorberei
ding van een tegen de Duitse be
zettingsoverheid gerichte ver
zetsbeweging onmiddellijk gear
resteerd en naar een concentra
tiekamp gestuurd te worden".
Dat leidde tot zijn arrestatie op
19 januari 1942.
In het beruchte "Oranjehotel" te
Scheveningen constateerde zijn
ondervrager SD houptscharfüh-
rer Hardegen: "Het schijnt ge
wettigd prof. Brandsma gedu
rende lange tijd in verzekerde
bewaring te stellen". Enige da
gen later verscheen er een "ge
heim" stuk uit Berlijn, waarin hij
"de leidende man" van de pers
campagnes tegen het Nationaal
Socialisme werd genoemd. Titus
Brandsma was niet bang. "Hij
toonde zich in zijn vaste overtui
ging inderdaad een man van ka
rakter", aldus Hardegen. Blij
moedig als hij was schreef hij
vanuit de gevangenis: "Ik ben
nog zelden zo gelukkig en tevre
den geweest. Ik wil hier altijd
blijven". Zijn wens werd niet
verhoord.
Begin maart 1942 werd hij overge
bracht naar het kamp Amers
foort. Zijn zwakke gestel kon alle
ontberingen moeilijk verdragen.
Er kwam echter geen klacht over
zijn lippen. Volgens medegevan
genen was hij "de beminnelijk
ste man uit het kamp". Na een
paar weken werd hij getranspor
teerd naar Dachau. De geestelij
ke en lichamelijke martelingen
en honger sloopten hem al snel.
Tot het laatst bad hij voor zijn
beulen. Op 26 juli 1942 bezweek
hij. "s' Middags om twee uur
maakte een kamparts hem met
een injectie af', aldus prof. dr. L.
de Jong in zijn "Het Koninkrijk
der Nederlanden in oorlogstijd".
Vrijwel onmiddellijk na het be
kend worden van zijn dood be
gon men te spreken over "die
heilige pater Titus". In nood rie
pen verzetsmensen hem aan. Na
de bevrijding kwamen de verha
len los. Men begon te roepen om
zijn zaligverklaring. Er kwam
een gedachteniskapel in Nijme
gen. Er verschenen publikaties
over hem. En in 1955 begon men
met het proces tot zijn zalig
verklaring. Voor de dichter Ga-
briël Smit had dat niet gehoe
ven", want hij is het toch immers
al?!". Binnenkort zal het dan
zover zijn.
Titus Brandsma was een zeer aima
bel, eenvoudig, hartelijk en op
gewekt mens, zo verklaarden
tijdgenoten van hem. Hy kwam
altijd op voor de zwaksten in on
ze samenleving. Verder was hij
een diepgelovig katholiek pries
ter en kloosterling en een gewe
tensvol geleerde. Een kleine
vriendelijke en beminnelijke
man, die volgens dr. De Jong
"iets ontwapenends zuivers over
zich had". Een man, die moed en
karakter toonde. Wanneer Titus
Brandsma eenmaal zalig is ver
klaard wordt het niet zo moeilijk
hem heilig verklaard te krijgen.
Niet alles behoeft nl. meer over
het Vaticaan te lopen. De lokale
kerk en de bisschop worden by
het proces betrokken. Tevens is
in het nieuwe kerkelijk wetboek
de rol van de "advocaat van de
duivel" ingeperkt. Deze moest
tot voor kort belastend materiaal
aandragen, laten zien dat de kan
didaat-heilige minder braaf was
als men wel meende, of zwakhe
den had getoond, die een heilige
misstaan zoals "pijproken, pra
ten met jonge meisjes"! In de
nieuwe opzet komt een team van
theologen, die het proces bewa
ken.
door
Bart Pol
Om bij het kerkje te komen moet
men een paar trappen beklim
men. Kerkje, zo wordt het ge
noemd door de Haitianen zelf,
die er op zondag twee keer een
dienst hebben. In feite is het een
soort schuur waar de gelovigen
samenkomen.
By het bestijgen van de trappen
klinkt ons al muziek tegemoet.
Het zijn klanken van een accor
deon, het instrument dat bij deze
Pinkstergemeente een centrale
plaats inneemt. Een kerkorgel
zou hier ook niet op zyn plaats
zijn, gezien de spontaniteit en de
blijheid van deze „pinksterlie-
den", die wel op zeer enthousias
te wijze liederen zingen. Er is
ook een koortje dat voortreffelijk
kan zingen.
De dienst begint om half tien en
duurt ruim twee uur. Voor een
buitenstaander een bijzondere
belevenis, omdat het er ook ty
pisch Haitiaans toegaat. Het is
ook een stukje van de Haitiaanse
cultuur die men op zo'n moment
proeft.
De vraag is alleen of dit alles stand
kan houden door de regelmatige
aanwezigheid van Amerikanen,
die zich heel snel van het predi
kaat evangelist voorzien. Ameri
kaanse evangelisten die vaak een
sektarische achtergrond hebben,
doorgaans de beweging „Nieuw
Rechts" in de VS steunen en zich
met glamour omgeven, gelyk de
tv-evangelisten in Amerika, ook
wel bekend onder de naam elec
tronic-church. Deze rondtrek
kende evangelisten of waar ze
ook voor mogen doorgaan, dui
ken al een tijdlang overal in La-
tijns-Amerika op. Ook in Haiti en
ook op deze zondagmorgen in
Port-au-Prince.
Zelfverzekerd
Dit keet zijn ze met hun tweêen ge
komen. Ze komen uit de staat
Pennsylvania en zijn gekleed in
een driedelig pak, precies zoals
de „evangelische miljonairs" van
de Amerikaanse buis. Verder ge-
pommeerd haar en zelfverzeker
de gezichten. De bijbel wordt
angstvallig, als ware het een
kostbaar kleinood, tegen het li
chaam geklemd. Eerst horen ze
de plaatselijke predikant aan, die
in het Frans, waar de twee Ame
rikanen niets van begrijpen, de
gemeenteleden verwelkomt. Het
Haitiaans koortje krijgt daarna
alle kans om haar liederen ten
gehore te brengen.
Dan is het woord aan de eerste VS-
Bezoek Paus
met pastoraal
karakter...
•Het bezoek dat paus Johannes
Paulus II in 1985 aan ons land
zal brengen zal een pastoraal
karakter hebben. Dat ver
klaarde de hulpbbischop van
Utrecht, mgr. J. Nienhaus
gisteren voor de KRO-radio.
De bisschoppen hebben een
brief aan alle pastores ge
schreven over de komst van
de paus. Meer bijzonderhe
den dan dat het bezoek rond
Pasen zal plaats hebben en
dat ook België en Luxem
burg worden bezocht werden
niet bekend gemaakt.
In de Dorpskerk in Leider
dorp wordt zondag een bij
zondere jongerendienst ge
houden met als thema "werk
loos - nutteloos". Voorgan
ger is ds. Stegeman en het
jongerenkoor Meren wijk ver
leent medewerking.
Leden van de Doopsgezinde
Gemeenten in Rotterdam
hebben alle doopsgezinden
opgeroepen tot steun aan het
interkerkelijk comité tweezij
dige ontwapening(ICTO). In
een verklaring, die is afge
drukt in het algemeen doops
gezind weekblad van deze
week wordt het ICTO een
door het evangelie geinspi-
reerde vredesorganisatie ge
noemd, terwijl het IKV is ver
worden tot een gedeeltelijk
buitenkerkelijke actiegroep.
De ondertekenaars willen dat
op de vergadering van eind
mei wordt beslist of de ban
den met het IKV worden ver
broken.
Beroepingsberichten. Geref.
Kerk Vrijgemaakt, beroepen
te Stadskanaal: H.J.C.C.J.
Wilschut in Monster.
Geref. gemeenten, beroepen te
Scherpenzeel en te Borssele:
A. Moerkerken te Nieuw-
Beijerland; te Rotterdam-
Zuidwijk-Pendrecht-Lom-
bardijen: M. Burggraaf, kan
didaat te Rotterdam.
evangelist, een lange gestalte,
wiens stortvloed van woorden
slecht vertaald worden door de
predikant uit Port-au-Prince.
Bijna alle Amerikaanse evange
listen die menen een boodschap
te moeten brengen aan vreemde
volkeren, nemen niet de moeite
om de plaatselijke taal te leren.
Een groot verschil met Neder
landse zendings- en ontwikke
lingswerkers, die wel vreemde
talen spreken. Na de meter-
evangelist biedt zich de kleinere
man uit Pennsylvania aan. Ook
zyn woorden dringen door ge
brek aan de Franse taal nauwe
lijks tot de kerkgangers door.
Een ding heeft het tweetal gemeen,
tijdens hun predikatie wordt de
bijbel tientallen malen open en
dicht geslagen. En tot in den
treure wordt steeds maar geha
merd op „The Lord said...". De
kleine evangelist slaagt er in om
bloedserieus te vertellen, dat
'The Lord' hem op een goeie dag
duidelijk maakte dat hy vliegles
sen moest nemen. Dan een hele
verhandeling hoe mooi dat wel
niet was.
Reizen
Dure vlieglessen. De letterlijk ar
me gemeenteleden, die nauwe
lijks genoeg te eten hebben, zul
len misschien nooit een vliegtuig
van binnen zien. De boodschap
gaat dan ook volkomen aan hen
voorbij. Na de vlieglessen gaf
'The Lord' nog meer duidelijk
heid aan de kleine evangelist. Hij
moest echt met een vliegtuig
gaan reizen om ver van huis aan
zwarte mensen de bijbelse bood
schap te brengen. En daarom is
hij nu op Haiti. „God toont mij
de juiste weg". Zo simpel ligt
dat.
In feite is het niets meer dan het
opdringen van de „American
way of life". Dat heeft dit tweeal
heel goed begrepen. Ze zijn niet
de enige Amerikanen die zich op
dit terrein bezighouden. Al ge
ruime tyd bewegen zich „hele le
gers" Amerikaanse zendelingen
en evangelisten door tal van lan
den in Midden- en Zuid-Ameri-
ka. Sommigen worden gestuurd
door plaatselijke kerken (uiterst
conservatief), weer anderen zijn
in dienst van gigantische organi
saties, zoals Campus Crusade for
Christ uit Californië.
Eenzijdig
Ze kennen de bijbel van haver tot
gort, maar hun boodschap is erg
monotoon en eenzijdig. Ze noe
men zich bijbelgetrouw (funda
mentalisme) en zeggen dat ze
zich niet met politiek bemoeien.
Toch is het opvallend dat deze
rondtrekkende evangelisten van
Amerikaanse sekten vooral ac
tief zijn in landen waar dictato
riaal geregeerd wordt. Boven
dien proberen ze verdeeldheid te
zaaien in andere buitenlandse or
ganisaties die heel anders te
werk gaan. Dit wordt zelfs beves
tigd door Nederlanders die op
Haiti werken.
Behalve in het rijk van dictator Ba
by Doe zijn de Amerikaanse sek
tarische bewegingen ook actief
in landen als Chili, Paraguay, El
Salvador, Brazilië, Guatemala,
Zuid-Korea en Taiwan.
De president van Guatemala, Rios
Montt, behoort ook tot een kerk
van protestantse snit, die door
Amerikanen in het leven is ge
roepen. Rios Montt zegt dat hij
gelooft in Christus en leeft vol
gens christelijke beginselen. De
Guatemalteekse dictator deinst
er niet voor terug om, zoals re
centelijk, nog twaalf „terroris
ten" te laten executeren, een
daad die vlak voor de komst van
de paus in Guatemala werd uit
gevoerd.
Oecumene is bijna een vloekwoord
voor deze Amerikaanse „men of
God" en overal ligt volgens hen
het communisme op de loer. De
zelfde opvattingen hebben de
machthebbers uit genoemde lan
den. Onlangs riep de huidige
Haitiaanse minister van binnen
landse zaken Roger Lafontant de
bevolking op waakzaam te zyn
tegenover communistische stro
mingen. Vooral geestelijken en
leden van een geestelijke orde
zouden zich van dit gevaar be
wust moeten zyn, zo merkte La
fontant op. Daarbij doelde hij op
progressieve Haitiaanse pries
ters, die volgens de minister mar
xistische gedachten rondstrooi
en. In feite willen deze priesters,
die gevaar lopen om te worden
opgepakt, zich allen maar inzet
ten voor het lijden van de arme
en vaak zieke Haitiaanse mede
burgers.
In Port au prince doet een schuur dienst als kerk, waar ook Amerikaan
se evangelisten hun leer prediken.
(Foto GPD>
CIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek;
irekerk 10 ds. De Jong, 5 ds. Van Oor
schot (Lunteren);
iranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kool
stra;
■genboog (Merenwijk) 9.30 ds Van
Leeuwen, 11.15 ds. Van Leeuwen en
pastoor Van Well;
thlehemk.(Driftstr.) 9.30 dr. Lam
ping;
vrijdingsk.(Montgomerystr.) 9 ds.
Rietveld, 10.30 ds. Sterringa;
;edesk.(Burggravenl.) 10 ds. De Mey-
Meulendijk;
kalse kerk (Breestr.) 10.30 pasteur
Ribs;
ad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bakker;
akonessenhuis r.k. 10.30 H. Delemar-
10.30 ds. Van't Hoff.
§degeest: zie Oegstgeest.
Kerk: Zuiderk. (Lammen-
Ijchansw.) 10 ds. Keyser (Utrecht);
Irak. (Surinamestr.) 10 ds. v.d. Horst
afwijk);
de Vest 10 ds. Vegter, 17.00 ds. Riet-
reld;
ranathak.(L. Morsw.) zie herv. gem.,
vrijdingsk.(Montgomerystr.) ds. Riet-
reld, 10.30 ds. Sterringa;
aardenhuis Groenhoven 10 ds. Hem-
ref. K. Vrijg. (Herengr.): 15 ds. De
*utter.
Geref. K. (Steenschuur): 9.30 ds.
(dienst met gehoorgestoor-
ef. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Jriftstr.): 11.30 en 5.30.
g.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.):
0.15 ds. v.d Meij.
■psgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
heterskerkstr.): 10 prof. dr. De Jong
jail^ussum).
Han ptistengem. (O. Rijn 3): 10 ds. Bos-
■eld (ha).
mg. Christengem. (Middelstegr. 3):
T dat® k*"' Wikkes;
idingswerk Middernachtsroep (Zoe-
erw.singel 21): 5 nam. hr. Roos.
mgeliecentrum (Zijlsingel 2): 10 J.
sCIllL 'üictra
w-Apost. Kerk (H. Rijnd 24): 9.30
4, wo. 8.
'endedagadventisten (Ontmoetings-
cipperk Voorschoten): elke zat. 9.45 bij-
»elstudie, 10.45 predikdienst.
ristian Science (Steensch. 6): 10.30.
•k van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da-
en (Brahmsl 9.30, 10.30 en 11.20.
i-Kath. K. (Zoeterw.singel): 10.
>ms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
n 10.45;
ensingel zat. 7. zo. 9.30 en 11;
Wijk (Leiden-V.schotan) zat 7, zo.
.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30
en 12;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 en 18.30 ds.
Bergsma.
Geref. Kerk: 10 ds. Van Es (Zwanen
burg), 6.30 ds. Bos (Gouda).
Chr. Geref. Kerk: 9.30 kand. Wüllschle-
ger (Zeist), 4 ds. Van Sorge (Rijns-
burg)
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 9.30 ds. De Jonge, 18.30
ds. v.d. Heiden. Kruiskerk 9.30 ds. De
Vree. Opstandingskerk 9.30 ds. v.d.
Heiden. Nabij A. VogeL Zaal Opstan
dingskerk 9.30 hr. Vknk. Salratori-
kerk 5 ds. Popeting. Goede Herder
kerk 10 ds. Verheul, 6.30 ds. Oost
hoek. De Bron 9 en 10.30 ds. Nieu-
wenhuis, 6.30 ds. Verheul» Ashram-
college cand. Taselaar. Albanianae 10
ds. Moll. Oudshoomsekerk 10 ds.
Roos. Sionskerk 9.30 ds. Verploeg
(Ermelo), 6.30 ds. Geluk (Baarn).
Geref. Kerk: Maran. kerk 9.30 drs. Vree,
6.30 ds. Stolk. Salvat. kerk 9.30 ds.
Stolk. Zie ook herv.
Geref. K. Vrijg.(Rijnstroom): 9.30 ds.
Feenstra, 14.30 ds. Ulehake.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.):
9.30 ds. W. Janse, 16.30 ds. De Jong.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst des
Woords( 2 ds. Beekhuis;
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240): 9.30 en
4.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10.00 en
18.30 ds. Koekoek
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw
62): 10 ds. C. de Jong.
Volle-evanggem('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54): 10 hr. A. v.d. Hoorn.
Pinkstergem. (school Batenstein 16): 10.
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr 10
en 6.30.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr
36): 10 ds. Kolkman.
Rk Kerk: Bonifaciusk. za. 19.00, zo. 9.45
en 11.30;
Piusk. za. 19.00 uur, zo. 9.00 en 10.30;
De Bron za. 18.00, zo. 9.30 en 11.00.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30'en 6
ds. Exalto.
Geref. Gem. 9.30 en 18 ds. Vogelaar.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. Wieman, 18.30 ds. W. Si-
rag (Leusden);
Salv.kerk 9.30 ds. Richter, 18.30 ds. Van
de Hoef;
BethLkerk 9.30 ds. Van de Hoef, 18.30
ds. Wieman
Geref. Kerk: 9.30 drs. De Bruijn, 6.30
kand. Lanting (Amsterdam).
Geref. K. Vryg.: 9.30 ds. Spijker, 14.30
ds. Verweij.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Vlasblom, 6.30 ds. Ouwendijk;
De Stek 9.30 ds. Van 't Hoff.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Verdoom, 6 ds.
Van 't Hoff
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 kand. Aar-
noudse (Apeldoorn)
Geref. Gem.: 7 ds. Boogaard.
Rk Kerk: zat. 5.30 (De Stek) en
11.
9.30
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Moolenaar (Zoetermeer), 6.30 ds. De
Graaf.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Brink (Amers
foort), 17.00 ds. Versluys (Maassluis)
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. v.d.
Geref. Kerk: 10 ds. Krispijn, 19 ds. Van
der Wal.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Biesma.
Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 8.30, 10 en
HOOGMADE: Rk Kerk: zat 7, zo. 10.
DE KAAG: Rk Kerk: zat 7. zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv
Gem. Pieter-Groencollege 10 ds. Van
Egmond (Utrecht);
Dorpsk. 9.30 ds. Aarents (bed. HD), 6 ds.
Gebraad;
Ontm.kerk 10 ds. Gebraad (bed. HD),
6.30 ds. De Boer.
Ver. ter voorbereiding van een herv
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk
(aula P. Groen-college): zie Katwijk
aan Zee.
Geref. Kerk: 9.30 ds. v.d Veen, 5 ds.
Veenstra (Leiden).
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
Kapel Marine Vliegkamp Valkenburg
10 oecum.d. aalm. Buskermolen en
ds. Van Melle.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Van Roon (bed. HD), 6 ds.
Visser;
O. Kerk 10 ds. De Jong (bed. HD), 6 ds.
Schuurman;
Ichthusk. 10 ds. v. Sliedregt (bed. HD), 5
ds. Jukema (Berkel Rodenrijs);
Pniêlk. 9.30 ds. Schuurman (bed. HD);
aula Bestevaer-mavo (Rijnsoever) 10 ds.
Vroegindeweij
Overduin 2.15 ds. Baas;
Ver. ter voorbereiding van een herv
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk
(aula P. Groen-college): 10 ds. Van
Egmond (Utrecht).
Geref. Kerk: Vr.kerk 9.30 ds. Meijering
(Scherpenzeel), 5 ds. Steen (Bunnik);
Triumfatork. 9.30 ds. Bolmeijer (Den
Haag), ds. Meijering (Scherpenzeel).
Geref. K. Vrijg.: 10.15 en 3.30 ds. heida.
Ned. Geref. Kerk: 8.45 ds. Blokhuis
(Schiedam), 7 ds. Janse.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 17.00 ds. Slag-
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. v.d. Belt;
Geref. Gem. (Remisestr.): leesdienst
Volle-evang.gem. ('Tripodia'): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv
Gem. 10 ds. Bade, 7 ds. v.d. Velden
(Leiden).
Geref. Kerk 10 ds. Lapte, 19.00 ds. v.d.
Velden (Leiden).
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. Stegeman, 18.30
ds. Stegeman (jongerendienst)
Hoofdstr. 10 ds. Westera-Franke
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. Van den
Bom
Elis.ziekenhuis 9.30 rector abr. Vijftig-
schild, 10.45 ds. Brommet.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 10.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Sie-
rat (Leiden).
Geref. Kerk: 9.30 ds. Gesink (Noord-
wijk), 7 ds» Cziria (Rijnsburg)*
Rk Kerk: zat 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
Hanemaayer, 19.00 ds. De Gelder;
Pauluskerk 10 ds. De Gelder.
Geref. Kerk: 10 en 19.00 ds. Boswijk.
Geref. K. Vrijg.: 8.45 en 17.00 ds. De Put
ter.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori): 9.30 en
17.00 hr. Van Dam.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 16.30 ds. Van
Dijken.
Geref. Gem.: 10 en 16.00 leesdienst
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30.
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30.
Mariakerk zat, 7, zo. 8.30, 10 en 11.45.
Engelbew. zat. 7, zo. 8, 9.30,11 en 5.45.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. ds. Brons
geest
Geref. Kerk: 9.30 prof. Mulder, 6.30 ds.
Hiensch (Barendrecht).
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst des
Woords, 2.15 ds. Roos (Utrecht)
Remonstr. Gem.: 10 mevr. drs. Van
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Mo
lenaar, 18.30 ds. Teygeler (Schevenin
gen)
Geref. Kerk: 9.30 ds. v.d. Wall (Hille-
gom), 7 ds. Fernhout (Alphen).
Rk Kerk:
9 en 11.
Rk Kerk: Will.kerk zat 7, zo. 9 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte.
Geref. Kerk: 9.30 drs. Jaspers Focks,
6.30 ds. Aalder (Woubrugge).
Remonstr. Gem.: 10 dr. Meyering
(Oegstgeest)
Rk Kerk: zat. 7,
11.30.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Goverts, 7 ds. Romein (Rijnsburg).
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Wijngaar-
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds. Visser.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Van
Harten, 19.00 ds. Dekker (Rotterdam).
Geref. Kerk (W. Verlaat): 9.30 ds. Note-
boom; 7 hr. Vanduin, Noordwijk.
Rk Kerk: zat. 7.30, zo. 9 en 10.30.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Voorstr-
.(Binnen) 10 ds. Van der Lee, 5 kand.
Van Estrik (Zwijndrecht), 19.00 ds.
Elgersma;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Keuning;
De Rank (Golfbaan) ds. Van Eyk (Gou
da);
Vinkenl. (Binnen) 9.30 ds. Bosman (La
ren);
Stichtingskerk 11 ds. Bosman;
Rk Kerk: Zee zat 7, zo. 9.30 en 11;
Binnen zat. 7, zo. 8,10 en 11.30.
Sole Mio 9 ds. Bosman;
Van den Berghstichting ds. Bosman
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
't Hooft;
De Zilk 10 ds. Meyering (Voorschoten)
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 11 ds. Stenfert Kroese;
Pauluskerk 9.30 ds. Cramer (HA),
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds.
Kooman;
Geref. Kerk: 10 ds. Heemskerk.
Geref. Kerk Vrijg.: 10.30 en 4.30 ds. De
Putter.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum): 8.45
en 4 ds. De Lange.
Van Wijckerslooth: 16.00 mevr. ds.
Visch-Tonbeek
Endegeest: 9.30 ds. Friednch;
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum): 4.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9 30
ds. Van de Kamp, 19.00 ds. Koelewijn
(Woubrugge).
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 2.15 uur.
Bethelkerk 9.30 ds. Romein.
Geref. Kerk: Petrak. 9.30 ds. Snel; 5 ds.
Elgersma, Noordwijk (jeugdd.)
Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Czriria; 5 dr.
Van Oeveren.
Mar.kerk 9.30 dr. Van Oeveren; 5 ds.
Snel.
Geref. Kerk Vrijg.: geen opgave.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 ds. Van Sorge, 5
kand. Wüllschleger (Zeist)
Evang. Christengem. (aula mavo): 10 ds.
Zoer (Drachten)
Rk Kerk: zat. 7.30, zo. 10.30.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Ferwerda, 19.00 ds.
Den Heeten (Hoofddorp)
Chr. Geref. Kerk: 9 ds. Van Dijken, 4.30
ds. v.d. Gronden (Broek op Langen-
dyk).
Ned. Prot Bond (Jul.laan 17): 10.30
mevr. Brostróm-Bruin.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Kielder
(Vianen), 18.30 ds. Klein Kranenburg.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Broer; 6.30 ds. Jas
pers Focks, Oude en Nieuwe Wete
ring;
11.30.
VALKENBURG Herv. Gem. 10 ds.
Vermeulen, 18.30 ds. De Zwart (Voor
schoten).
Geref. Kerk: 9.30 ds. Veenstra (Leiden),
18.30 ds. Vermeulen.
Geref. K. Vrijg.: 17 ds. Heida.
Kapel Marine Vliegkamp Valkenburg
i ds.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. v.d. Schoot;
De Ontmoeting (Noordhofland) 9.30 ds.
De Zwart.
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds.
Lentz (zangdienst).
Geref. Kerk: 9.30 en 19.00 ds. De Zeeuw
(HA).
Geref. K. Vrijg.: 10 en 17.00 ds. Minne-
ma (Vleuten/De Meern).
Aulagemeenschap Noordhofland: 10.30
woorddienst, thema.
Rk Kerk: Laur.kerk zat 7, zo 11.30;
M. Godskerk zat 7, zo. 10.
WADDINXVEEN Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Talsma, 14.30 ds. Goossen;
Hoeksteen 9.30 drs. Tighelaar (Putten),
18.30 ds. Kieviet (Gouda);
Beth elk. 9.30 ds. Maasland,
Imm.kerk 9.30 hr. Yska, 19.30 ds. Hol-
Geref. Kerk: Kruisk. 10 ds. De Moor,
17.00 ds. Bruijn;
Ontm.kerk 10 ds. Van den Berg.
Rk Kerk: Victork. zat 7, zo. 9.30.
Ontm.kerk zat. 7, zo. 11.45.
WARMOND: Rk Kerk: zat 7. zo. 8.30,10
en 11.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Beker (Den Haag). 16.30 ds. Ver-
gunst (Slikkeveer), 19.00 ds. Van
Waas bergen
Kievietk. 10 (jeugddienst) dr. Van Brug
gen.
Messiask. 10 ds. Van Waasbergen
Dorpscentrum 9.30 ds. De Graaf (Ha-
zerswoude)
Geref. Kerk: Zijllaan 10 en 7 ds. v.d.
Meulen.
Zuid (Bloemcamplaan) 10 ds. Van Veen.
Ned. Prot Bond (Kerkdam): 10.30 ds.
Jonkers (Den Haag)
Rk Kerk: WilL zat 7, zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat 7, zo. 9.30, 11 en 6.30;
G. Herderk. zat 5, zo. 9 en 11.30.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Koelewijn, 6.30 ds. Van der kamp.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Aalders, 18.30 ds.
Broer (Ter Aar).
Ned. Prot Bond (De Wijk): 19 00.
Rk Kerk: zat 5, zo. 9 en 11.30
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schalk (Leimuiden).
Geref. Kerk: 9.30 hr. Vermeer.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus.
Rk Kerk: St Jan zo. 9.30 en 11;
Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10;
H. Rijndijk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
ZWAMMERDAM Herv. Gem. 10 ds.
Pettinga (Utrecht), 18.30 ds. Jansen
(Leiden).
Geref. Kerk: 9.30 drs. Buikema, 6.30 ds.
Kuizenga (Waarder).
Remonstr. Gem.: 10 ds. Van Os (Maas
sluis).
