Vliegtuigbouw net voor
fatale kiap uit de vrille
Kater na feest op Damrak
Internationaal
Beursweek
Zwijgzaamheid past
een nette bankier
Alitalia redt Douglas in doodsnood
ePjII 0
ZATERDAG 16 APRIL 1983
De hoofdprijs kwam op het juis
te moment. Nog nooit heeft
Douglas Aircraft Company (de
civiele tak van McDonnell
Douglas Corporation) van één
enkele civiele klant - Alitalia -
een bestelling ter waarde van
drie miljard gulden ontvangen.
Maar daar moest dan ook wel
het een en ander voor op tafel
worden gelegd. De DC-9 Super
80-vliegtuigen voor Alitalia
gaan niet alleen met een soort
kwantum-korting de deur uit,
maar ook voor een aanzienlijk
lagere stuksprijs dan de vlieg
tuigen zouden moeten kosten
om een „redelijke winst" te
maken. Vandaar ook dat de on
derhandelingen bijna een jaar
in beslag namen.
Toch is verkoop voor een lagere
dan gebruikelijke prijs alweer
een stap beter dan de verhuur,
waartoe Douglas eind vorig
jaar besloot toen het erom ging
of American Airlines 35 bestel
de vliegtuigen zou afnemen - of
afbestellen. Boeing veroor
deelde dit erosieve besluit in
scherpe bewoordingen, maar
deed kort daarna hetzelfde en
had dus alleen geprotesteerd
om niet op een al te lage huur
prijs uit te komen.
Militair
Douglas zette van begin 1979 tot
eind vorig jaar 13.000 werkne
mers op straat. Bij Boeing in
Seattle waren het er alleen al in
1982 11.000. Die bij Douglas
waren misschien het minst
slecht af, want in het gebied
van Los Angeles zitten ook
Lockheed, Rockwell (bouwer
van de Shuttle en de B-l bom
menwerper), Northrop, Hug
hes, luchtmacht, marine en een
reeks anderen bij wie de voor
namelijk militaire bedrijvig
heid de laatste jaren nogal
angstwekkend is toegenomen.
In juli vorig jaar gaf de lucht
vaartindustrie in het gebied
van Los Angeles werk aan
630.800 mensen, afgezien van
militairen. Maar militaire or
ders kondigen de betere tijden
niet aan. Graadmeter voor de
economie is de drukte op het
terrein van de burgerlucht
vaart.
Bewijst Alitalia- dat er weer een
zonniger toekomst in aantocht
is? Het lijkt erop. Voorzitter
Knut Hammarskjold van de
LATA sprak kort geleden in
Wenen de veronderstelling uit
dat de IATA-maatschappijen
(lijndienstmaatschappijen
over de hele wereld) dit jaar
rond drie procent meer zullen
vervoeren. In de VS blijkt
thans dat dit percentage in
1982 al is gehaald.
Teveel optimisme dient daar
evenwel niet uit te worden af
geleid, want meer vervoer be
tekent niet automatisch meer
inkomsten: de Amerikaanse
resultaten vorig jaar werden
mede bereikt door grote kor
tingen, die financieel niet zo'n
daverend succes zijn geweest.
Het bleek dat 80 procent van
de passagiers die korting be
nutte - voor 260 gulden van
kust tot kust - en dat hakte er
in.
Hadden de acht grootste Ameri
kaanse luchtvaartmaatschap
pijen 1981 afgesloten met een
gezamenlijk verlies van 1,05
miljard gulden en werd voor
1982 een verlies voorzien van
1,18 miljard, dat nog amper
kon worden verkleind door de
vervoersstijgingen in decem
ber, juist door die grote kortin
gen bleek in februari dat deze
vervoerders hun gezamenlijke
verlies hadden vergroot tot bij
na 1,6 miljard gulden - bijna
een half miljard gulden meer
in een tijd van twee weken.
Merkwaardig genoeg zien de cij
fers - ook de vervoerscijfers
er heel wat beter uit, nu de
meeste maatschappijen zijn
gestopt met de al te forse kor
tingen. Elf procent meer ver
voer voor de elf grootste maat
schappijen in januari 1983 ver
geleken met januari '82, der
LONG BEACH - Half januari had het maar weinig
gescheeld of de vliegtuigfabriek van Douglas in
Long Beach bij Los Angeles was gesloten. Ten min
ste voor een paar jaar, misschien voor goed. Alle
12.000 werknemers dreigden hun baan te verliezen,
de meeste op slag. Maar de beslissende directiever
gadering hoefde op het laatste moment niet te wor
den gehouden toen de Italiaanse maatschappij Ali
talia een reeds lang in discussie zijnde bestelling
voor 30 DC-9's definitief maakte, en kort daarop de
Amerikaanse luchtmacht een voor 44 tankvliegtui
gen; een speciale versie van de DC-10. Twee orders
met een gezamenlijke waarde van bijna tien miljard
gulden, waarmee Douglas' toekomst zeker voor een
reeks van jaren is veilig gesteld. Klimmen lucht
vaart en vliegtuigindustrie gezamenlijk uit het dal?
De nadere beschouwing van de laatste ontwikkelin
gen op de Amerikaanse markt maakt meer duide
lijk.
tien procent meer in februari
en twintig procent meer voor
de negen grootste in maart, ter
wijl een klein aantal regionale
vervoerders stijgingspercenta
ges meldt van 30 procent of
meer, zijn ontwikkelingen die
niet alleen de luchtvaartmaat
schappijen hoop geven, maar
ook de vliegtuigbouwers.
'Oudjes'
Dat lijkt een vanzelfsprekend.
Immers, hoe intensiever vlieg
tuigen worden gebruikt, zoveel
eerder zullen zij vervangen
moeten worden door nieuwe of
goedkopere. Toch zal het daar
de eerste tijd niet van komen.
De schitterende, blikkerend
hete woestijnen bij Phoenix en
Yuma in Arizona, bij Edwards
en Barstow in Zuid-Californië
zijn dankbare plaatsen om
overtollige vliegtuigen neer te
zetten, omdat ze er ongeacht
hun verblijfsduur gewoonlijk
niets onder te Lijden hebben.
Er staat nog een voorraad 'oud
jes' geparkeerd in deze gara
ges.
Weliswaar zullen zullen deze toe
stellen, zodra zij weer in ge
bruik genomen worden, snel
aan vervanging toe zijn. Niet
alleen wegens hun grotere
brandstofverbruik, het meest
door het lawaai dat de motoren
voortbrengen. Beide omstan
digheden leiden als vanzelf tot
overtolligheid van de oudste
exemplaren (DC-8, Boeing-707
en 727, BAC-111). Wanneer
echter zoals thans de brand
stofprijzen gaan dalen, blijven
scharrelaars in het luchttrans
port met hun oude vliegtuigen
een forse bedreiging vormen
voor vervoerders die een wat
hogere taakopvatting koeste-
door
Harry Kuiper
Niemand verwacht dan ook dat
alle maatschappijen het einde
van de economische recessie
zullen halen. In een onlangs
gepubliceerde prognose voor
het luchtverkeer tot in het mid
den van de jaren negentig
voorspelt de FAA, de federale
luchtvaartdienst van de VS,
dat reeds dit jaar een of meer
maatschappijen het loodje zul
len leggen.
PanAm
Wie beziet welke enorme verlie
zen PanAm in de afgelopen ja
ren heeft geleden, de desperate
pogingen die PanAm onder
neemt om overeind te blijven
en wie vervolgens de minimale
resultaten onder ogen krijgt,
kan voor PanAm niet veel
hoop koesteren. Van het eer
der genoemde gezamenlijke
verlies van 1,6 miljard gulden
over 1982 blijkt 1,3 miljard op
rekening van PanAm te ko-
Juist deze fakkeldrager in de ca
tacomben introduceerde de
enorme kortingen tot 99 dollar
(260 gulden) voor een vlucht
van kust tot kust, daarin vrij
wel direct gevolgd door Conti
nental en Delta. De laatste
heeft deze kortingen inmiddels
ingetrokken, maar PanAm en
Continental gaan ermee door.
PanAm is zelfs nog een stapje
verder gegaan door de korting
ook te geven op vluchten van
New York naar Bermuda en
daar bovenop nog eens een
korting van 25 procent te ver
strekken aan kredietkaarthou
ders van American Express.
En wat levert het op? Vervoers
stijgingen met 0,2 procent in
februari, 0,4 procent in maart.
De maatschappij moest zelfs
een verlies incasseren van 91
miljoen gulden bij de verkoop
van elf nogal nieuwe Lock-
heed-Tristars, die eruit moes
ten omdat ze niet in de vloot
pasten.
Ook Air Florida gaat het bepaald
niet voor de wind. Terwijl
haast iedereen thans meer ver
voer verwerkt, loopt het bij Air
Florida de laatste maanden tel
kens met tientallen procenten
tegelijk achteruit. Nochtans
begint Air Florida in mei met
nieuwe wekelijkse verbindin
gen van Miami naar Düssel-
dorf, Frankfurt, Zürich en Ma
drid.
Hoop
De algemene gang van zaken op
het ogenblik geeft Douglas
echter voldoende hoop voor de
ontwikkeling van nieuwe
vliegtuigen. Een eclatant suc
ces blijkt de sterk verlengde
DC-9 te zijn, die in het vervolg
niet meer als DC-9 maar als Su
per 80 door het leven gaat.
Vliegtuigen van 60 70 miljoen
gulden per stuk, maar twee
motoren in plaats van drie zo
als de Boeing-727. Zodat
Douglas er ondanks de reces
sie inmiddels meer dan 200
wist te verkopen, terwijl
Boeing heeft besloten de 727-
bouw te beëindigen. Jarenlang
was Douglas eerste, in 1958
nam Boeing het leiderschap
over en op het ogenblik staan
beide gelijk. Douglas is best
blij met die positie.
Bankiers behoren in Nederland vooral tot het zwijgzame deel van
de ondernemers. Bankieren is een net vak, bedreven door ver
standige mensen. Dat blijkt steeds minder een kwestie van men
taliteit, maar vooral van beeldvorming. De klant geeft het de
rustige idee dat zijn belangen in bedachtzaamheid worden be
hartigd; voor de bankier is het een statusbepalend imago.
Het stilzwijgen zal nog wel een andere oorzaak hebben. Echt re
den tot klagen heeft men in die kring tenslotte nooit gehad. Als
kroon op de toch al niet magere successen van bankiers, liet
Nederland zich in de jaren zestig massaal tot de salarisrekening
verleiden, hetgeen de banken een zeker toen nogal onderschatte
bestendiging van hun machtspositie opleverde.
"De wet toezicht kredietwezen" die de controle op het Nederland
se bankieren regelt is, om het mild te zeggen, geen instrument
dat de banken slapeloze nachten hoeft te bezorgen. Te meer niet
omdat de uitvoering van de wet berust bij de Nederlandsche
Bank, ook al geen instituut met een wilde reputatie. In de bena
dering van "déconfitures", zoals die zich hebben voorgedaan bij
de Westland-Utrecht, de Tilburgse Hypotheekbank en de Sla-
venburgsbank, toonde de Nederlandsche Bank zich eerder een
filiaal van de Nederlandse Bankiersvereniging, dan een insti
tuut dat oog had voor het punt waar de wegen van consumenten
en banken scheiden. Klanten mogen koning zijn, uiteindelijk
gaat het de banken vooral om een groepsbelang. En zoals het de
ondernemer past, is dat in de eerste plaats meer de eigen positie
dan die van de samenleving.
Niet te na gesproken dat het betrekkelijk rustige geldverkeer, Ne
derland in de wereld een plezierige reputatie heeft bezorgd,
waar menig interessante vrucht van te plukken valt.
Bij uitzondering roeren de banken zich en het is opmerkelijk dat
het dan nooit gaat om een eigen belang te bepleitten, maar altijd
gebeurt om het land voor narigheid te behoeden. Zo steeg er
enkele jaren geleden uit de bankiers wereld een beschaafd doch
doordringend gepruttel op toen het parlement zich dreigde te
scharen achter een motie van het CD A-Tweedekamerlid Van
Amelsvoort om de handel in spaarbrieven aan toonder aan ban
den te leggen. Van Amelsvoort achtte dat nodig, omdat het hier
een favoriet beleggingsobject voor zwart geld betrof. "Dat is een
riskante operatie die ongetwijfeld kapitaalvlucht naar het bui
tenland tot gevolg zal hebben en die daarom moet worden afge
wezen", zei een vertegenwoordiger van de Nederlandse Ban
kiersvereniging.
ri een vraaggesprek in deze krant sprak de toenmalige minister
van financiën Van der Stee een soortgelijke verwachting uit. "Je
moet het kind niet met het badwater weggooien. Als we een
kapitaalvlucht naar het buitenland krijgen, streven we ons doel
voorbij. Dan zijn we kapitaal kwijt en hebben we nog de fraude
niet bestreden", aldus Van der Stee. Het probleem werd binnen
luttele tijd opgelost: Van Amelsvoort bekeerde zich tot "hogere
politiek", werd staatssecretaris en dat gaf hem de macht zijn
eigen motie terzijde te schuiven.
door
Ton van Brussel
Op de banken werd het weer stil. Tot afgelopen week, toen de
zwijgzaamste onder de zwijgers, de voorzitter van de raad van
bestuur van de Algemene Bank Nederland, dr. A. Batenburg op
een persconferentie alarm sloeg over het grote aantal duizendjes
dat uit Nederland verdwijnt, omdat de eigenaren ze in Neder
landse banken niet meer veilig wanen voor fraudebestrijders.
Van het zwart-geld-circuit in Nederland, worden veel mensen wij
zer, niet in het minst de banken. Geld dat Nederland uitgaat,
daar valt voor de banken weinig aan te verdienen. Nu repte
Batenburg daar niet over, hoewel het door hem aangegeven be
drag (2,5 miljard gulden per jaar) een omvang heeft om bij stil te
staan. Waar het hem om ging is dat als de banken niet langer
over dat bedrag zouden beschikken, zij de overheid niet meer
konden helpen met het financieringstekort te dekken.
Een opmerkelijk standpunt. Er bestaat immers niet zoiets geïso
leerds als een Nederlandse kapitaalmarkt. De overheid is dan
ook niet afhankelijk van wat Nederlandse beleggers aanbieden
(dat ze dat in sommige gevallen wel wil, heeft andere oorzaken,
waarover hier nu niet).
Bestrijding van het zwarte circuit zal nooit van de grond kunnen
komen, zonder bestaande verhoudingen aan te tasten. Dat de
banken bij een effectief bestrijdingsbeleid forse veren zullen
moeten laten, is omiskenbaar. Het nette door verstandige men
sen uitgeoefende vak, heeft zich klaarblijkelijk nogal laten lei
den door een met het collectieve belang strijdig eigen belang.
Zorgen daarover horen thuis in de directiekamer. Komen ze op
deze manier naar buiten, dan leveren ze een nieuwe bijdrage aan
de ontluistering van het bankiersvak.
door
C. Wagenaar
Het was feest deze week op de
Amsterdamse effectenbeurs.
Niet vanwege een jubileum,
maar omdat na tien jaar moei
zaam worstelen de index voor
het algemeen koersgemiddel-
de een nieuw hoogterecord
wist te bereiken. Dat vorige re
cord kwam op 3 april 1973 tot
stand op een niveau van 130,2.
In 1970 was dat 100, terwijl de
ze week dinsdag de beurs met
een sprong van twee punten op
131 terecht kwam. In de afgelo
pen tien jaar is het koerspeil
enorm ingezakt en kwamen er
dieptestanden voor van 60. Vo
rig jaar augustus, vlak voor de
huidige hausse begon, stond
de index nog op 85, zodat dui
delijk is hoe fors ook hier te
lande de beurs in de afgelopen
zeven maanden is opgelopen.
Tot het gunstige beursklimaat in
de eerste helft van deze week
werkte Wall Street in niet ge
ringe mate mee. Na een week
van aanhoudende koersdalin
gen sloeg eind vorige week de
beursstemming in New York
onverwacht om. Deze week
ging het in sneltreinvaart om
hoog en woensdag bereikte
ook Wall Street een nieuwe
hoogtestand aller tijden. Met
een sprong van tien punten
kwam de index van Dow Jones
op 1156, om vervolgens don
derdag nogeens 9 punten op te
lopen.
De sterke verbeteringen op de
Amerikaanse beursen werd
toegeschreven aan toenemen
de duidelijkheid inzake de ren
te-ontwikkeling. Rond de
paasdagen was vrij veel ver
warring ontstaan over de te
verwachten trend. Maar het be
gon er deze week naar uit te
zien dat zich een fase van nieu
we dalingen aan het voorberei
den was. Sommige grote ban
ken verlaagden de rente o.p ef
fectenleningen en de rente op
overheidspapier ging eveneens
omlaag. Bovendien steeg de
obligatiemarkt op Wall Street
vrij sterk.
Tegenover het optimisme over
rentedalingen in Amerika te
kende zich in ons land enig
pessimisme en zeker teleur
stelling af over de zich hier
voordoende rijzing. Die rijzing
trad overigens de laatste we
ken al vrij duidelijk op, want
de obligatiemarkt brokkelde
steeds verder af. Deze week
kwam de index daar zes pun
ten onder de top van begin ja
nuari die er toen toe leidde dat
er drie achtereenvolgende dis
conto-verlagingen konden
worden doorgevoerd. Maar
vooral sedert de gulden in ge
revalueerd bleef het buiten
land buitenspel en werden
nauwelijks meer kooporders in
de obligatiehoek op de beurs
geplaatst. De pijnlijke conse
quentie hiervan is dat het mi
nisterie volgende week dins
dag voor een nieuwe staatsle
ning acht procent rente zal
moeten betalen, terwijl de eer
der dit jaar geplaatste staatsle
ningen het met 7,5 procent af
konden.
Met de neus op de feiten gedrukt
die indirect al waarneembaar
waren maar met een half pro
cent rentestijging voor ieder
nog eens duidelijk werden on
derstreept, reageerde de beurs
woensdag nogal geschokt op
de staatslening. Het feest van
dinsdag kreeg daardoor een le
lijke kater. Als het ministerie
één dag eerder was geweest
met de emissie-aankondiging
zou het beursrecord van tien
jaar geleden zeker niet aange
slagen zijn. Nu dook de index
met een terugslag van ruim
een punt weer beneden de
stand van 1973.
Rentestijging is nimmer goed
voor de beurs want dan wor
den de rendementseisen opge
schroefd. Gelukkig geeft het
buitenland nog altijd de toon
aan op het Damrak, want ook
al wendt men zich nu van onze
obligatiemarkt af, de belang
rijkste aandelen van onze
beurs worden nog steeds gul
zig gekocht. Bovendien wordt
in financiële kringen de huidi
ge rentestijging als van voor
bijgaande aard gezien. Vooral
als in Amerika de rente inder
daad tot beneden de tien pro
cent zou gaan zakken - mo
menteel ligt het peil er nog
juist even boven - lijkt een ver
dere rentestijging hier te lande
niet erg voor de hand te liggen.
Toch was de schrik over de dui
delijk zichtbare rentestijging
zo groot, dat ook donderdag de
kater niet bleek te zijn uitge
werkt. Hernieuwde winstne
mingen brachten het koerspeil
verder omlaag zodat deze
beurs week een aanzienlijk
minder positief slot kreeg dan
de opening op maandag deed
verwachten. Vele tot woens
dag geboekte vaak zeer grote
koerswinsten, gingen later in
de week vrijwel volledig verlo
ren. Sommige vooraanstaande
aandelen hielden er zelfs nog
een daling aan over.
Koninklijke Petroleum ont
sprong grotendeels de dans en
boekte een stijging van een
paar gulden. Van de f30 winst
voor Elsevier-NDU ging de
helft verloren en ook Unilever
en Philips zagen de koersver-
beteringen tot de helft wegval
len. ACF kwam zelfs f 10 bene
den het slotniveau van de vori
ge week te liggen en Océ van
der Grinten f 5. Een paar gul
den verlies door tegenvallende
bedrijfsberichten liepen bo
vendien Verenigde Machinefa
brieken Stork, VNU, Meneba
en Naarden op. Maar Wessa-
nen trok door een prachtig ver
slag per saldo f 5 aan en Nutri-
cia liep door sterke vraag bijna
f 10 op.
