De bijbel voor jan en alleman
KERKDIENSTEN
Zwerver
Is dat werkelijk zo vreselijk
ZATERDAG 16 APRIL 1983
PAGINA 11
Het was wel te verwachten, dat de
volledige Groot Nieuws Bijbel -
een gezamenlijke uitgave van het
Nederlands Bijbelgenootschap en
de Katholieke Bijbelstichting -
voer zou worden voor nogal wat
kritische geesten in het land der
theologen. Het lijkt erop, dat som
migen hun mening van tevoren al
klaar hadden en zich, zodra het
boek uit was, gretig op de nieuwe
bijbel hebben gestort om er zwak
ke plekken in op te sporen waar
mee ze hun vooroordeel konden
staven. Hun rappe kritiek dwingt
overigens wel bewondering af.
Meer dan duizend bladzijden lezen
in luttele dagen - en dan van de
bijbelis niet niks.
Dat de verstaanbaarheid van de -
allesbehalve gemakkelijke - bij
beltekst voor zoveel mogelijk
mensen de grote drijfveer is ge
weest om na het Nieuwe Testa
ment nu ook de complete bijbel in
de algemene omgangstaal uit te
geven, is een punt dat in de norse
recensies nauwelijks aandacht
krijgt. Aanpassing aan het spraak
gebruik maakt van de bijbel a
priori 'lichte kost'. Daarmee is al
les gezegd. Elke poging tot een di
recter verstaan en tot tegemoetko
ming aan de gebruiker is dan bij
voorbaat een mislukking.
D. Boers vraagt zich in het Alge
meen Doopsgezind Weekblad af,
of deze Groot Nieuws Bijbel nu
echt zó slecht is, dat hij maar het
best meteen op de brandstapel
kan worden gegooid. Zelf meent
hij van niet, hoewel hij in de vele
kritieken tot nu toe elke positie
ve benadering heeft gemist.
Dat laatste klopt. Er kan geen goed
woord op overschieten. Je vraagt
je dan in gemoede af, of zulke
beoordelingen nog wel serieus
genomen kunnen worden. Een
vertaling waaraan zoveel des
kundige mensen jarenlang met
zoveel inzet en zorg hebben ge
werkt, moet naast minder geluk
kige momenten - die er natuur
lijk altijd zijn - toch ook haar
goede kanten hebben.
De pretentie die uit sommige kri
tieken spreekt steekt wel schril
af bij de opdracht en de bedoe
ling van de vertalers. Dat team
van bijbel-, geschied- en taalkun
digen heeft uitdrukkelijk geen
andere bijbel voor preekstoel en
katheder, dus voor intern kerke
lijk en theologisch gebruik, op
het oog gehad, maar een bijbel
die door modern taalgebruik
voor veel meer mensen beter toe
gankelijk zou worden.
Klas setaal
In tweehonderd gedrukte regels
(Trouw) laat de gereformeerde
studentenpredikant drs. J. de
Jong (Enschede) van de Groot
Nieuws Bijbel geen spaan heel.
De taal van dit boek, zo schrijft hij,
is het Algemeen Beschaafd Ne
derlands, dat in het westen des
lands waar de politieke en eco
nomische macht gevestigd is
wordt gesproken. "Als 'Den
Haag' in Twente lag, zou het
Twents Algemeen Beschaafd Ne
derlands geworden zijn". "Het is
niet alleen de officiële taal, maar
ook door bijna het hele land
de omgangstaal van de mid
denklasse. De omgangstaal van
de Groot Nieuws Bijbel is dus een
klassetaai, de taal van de verta
lers zelf en van hun maatschap
pelijke klasse anno 1983. Voor de
middengroepen dus volmaakt
overbodig, omdat dié door oplei
ding en taalvaardigheid de Sta-_
tenvertaling - die dicht bij de'
oorspronkelijke tekst staat vol
doende kunnen begrijpen".
Behalve aan de sóórt taal, klasse-
taal dus, heeft drs. De Jong zich
op zijn snelwandeling ook gesto
ten aan een bepaalde 'geest' in
deze bijbel. Die is ten eerste 'ka
pitalistisch', ten tweede 'gericht
op een persoonlijke geloofsrela
tie en een persoonlijke ethiek' en
'maakt' - ten derde - 'gebruik
van het jargon van het getuige
nis-christendom'. "Om maar niet
méér te noemen".
Van alle drie geeft hij een - weinig
overtuigend - voorbeeld. Wat de
één in een bepaalde woordkeus
hoort, hoeft een ander er nog niet
in te horen. Als je 'het Woord' in
een bepaald verband vervangt
door 'boodschap' en 'gerechtig
heid' door 'wil', dan kan de be
doeling van de bijbelschrijver
voor onbevooroordeelde lezers
zoveel duidelijker zijn, dat er van
afzwakking van de bijbeltekst
geen sprake is. Je moet zulke
woorden dan wel in de gehele
tekst willen wegen. Anders ver
val je in knorrige detailkritiek.
Het ligt er maar aan, hoe je leest
en met welke bril op.
Conclusie van de Enschedese stu
dentenpredikant: 'Meer dan 1000
bladzijden eentonigheid'.
Meer nadenken
"Als alle doopsgezinden thuis uit
de Groot Nieuws Bijbel lazen,
zouden we een eind verder zijn",
schrijft Boers in zijn kerkelijke
weekblad. Juist door al die moei
lijke zinnen en onbegrijpelijke
woorden was zijn catechisatie
helemaal geen 'succes'.
"Na veel uitleg van het Nederlands
konden wij tenslotte toch nog na
denken over de betekenis van de
tekst voor mensen van deze tijd.
De taal van de bijbel was ook
voor de meeste doopsgezinde ge
meenteleden heel rnpeilijk. Dat is
triest, maar helaas wel wddr.
Zou het ook daarom zijn, dat in
zo weinig gezinnen thuis de bij
bel wordt gelezen? Hoe duidelij
ker Gods aanwijzingen overko
men, des te groter is misschien de
kans dat God weer in ons leven
gaat meedoen".
Boers gelooft niet, dat met een ge
makkelijker tekst alle 'gehei
men' van de bijbel zomaar voor
ieder duidelijk worden. Trou
wens, dat geldt voor alle vertalin
gen. "Maar hopelijk gaat de lezer
wel. meer nadenken over de we
zenlijke zaken. Voor het begrip
dóórvan zal verdere studie nodig
zijn, in het gezin, in bijbelkrin
gen, ook in de zondagse ere
dienst. Daarin blijft de theoloog
een belangrijke functie vervul
len".
Goed hulpmiddel
De doopsgezinde predikant A.
Zwartendijk geeft toe, dat bijbel
vertaling een riskant werk is. De
DEN TONKELAAR
....zeer verheugend....
(foto Holvi
Groot Nieuws-vertalers hebben
zich afgevraagd, wat de bijbel-
schrijver wil zeggen en hoe dat in
onze eigen taal duidelijk kan
worden. De eigen geloofsopvat
ting van de vertaler kan dan ge
makkelijk gaan meespelen. Toch
is Zwartendijks mening over de
nieuwe bijbel positief: 'zeer lees
baar'. "Het geheimenis van de
bijbel is niét de moeilijke taal. De
worsteling begint pas, als we we
ten wót er staat en ons afvragen,
wat Gods bedoeling daarmee is
voor de mens van nu".
Tot nu toe leggen veel mensen de
bijbel vaak teleurgesteld weg.
Ds. Zwartendijk: "Ze lopen stuk
op de onbegrijpelijke taal en de
hakerige zinnen. De Groot
Nieuw Bijbel leest niet alleen be
ter, maar kan ook de behoefte
door
S. J. de Groot
doen ontstaan om met anderen
te zoeken naar het geheimenis
van deze woorden. Wie echt aan
tekstonderzoek wil doen, moet
deze bijbel niet nemen, maar ook
geen NBG-vertaling (Nederlands
Bijbelgenootschap, 1951) of Sta
tenvertaling (1637). Die moet
naar de grondtalen terug. Maar
wie voor de opbouw van zijn ge
loof het Woord onontbeerlijk
vindt, zal aan deze bijbel een
goed hulpmiddel hebben, al zal
de NBG-vertaling ernaast nuttig
kunnen zijn".
Lóót jan en alleman de bijbel dan
maar weer gaan lezen, vindt
Zwartendijk. "Is dat werkelijk zo
vreselijk?"
Mond gesnoerd
De vroegere hervormde predikant
van Warmond (nu in Geldermal-
sen), A. J. den Tonkelaar, be
grijpt die angst voor een nieuwe
bijbelvertaling niet goed.
"Als we denken dat we met de een
of andere vertaling (bijvoorbeeld
die van 1637), zij het een beetje
aangepast, klaar zouden zijn, dan
hebben wij da bijbel wel de
mond gesnoerd. Er kan niets op
nieuw of helemaal nieuw meer
gezegd worden". Schrijft hij in
het blad 'Saamhorig' van de
Raad van Kerken.
"En daarom is het zeer verheugend,
dat het jarenlange werk van
taalgeleerden, die probeerden de
grondtekst van de bijbel in de Ne
derlandse omgangstaal weer te
geven, nu in de boekhandel ver
krijgbaar is". "Ook deze bijbel
zal blijven vragen om een totale
inzet van de lezer en hoorder. De
bijbel is geen vlot geschreven
stuiversroman, maar het woord
van de Schepper tot zijn schepse
len, de brief van de Vader tot zijn
kinderen, vertolkt door een bonte
rij van schrijvers, die net als wij
worstelden met de 'waaroms' van
het leven en piekerden over het
wereldgebeuren, rampen en ziek
ten, zonden en dood".
Een zwaarwegend motief voor zijn
aanbeveling van de Groot
Nieuws Bijbel vindt Den Tonke
laar in het feit dat jonge mensen
zo'n heel andere taal spreken dan
'wij van vóór de oorlog'.
Verkoopcijfers
Of 'Groot Nieuws' in het taalgevoel
van vooral de jonge generaties en
in de groeiende behoefte aan per
soonlijk bijbelgebruik voorziet,
moet worden afgewacht. De eer
ste verkoopcijfers zijn hoopge
vend. Van de eerste oplage
(100.000) zijn inmiddels 80.000
exemplaren afgeleverd. Een
tweede druk zal spoedig volgen.
Dat zal niet tot genoegen van drs.
De Jong zijn. Die vraagt zich af,
waarop het optimisme van de
producent ten aanzien van de
verkoopcijfers berust. Misschien
is het hem ontgaan, dat van
'Grodt Nieuws voor u' (alleen het
Nieuwe Testament in de om
gangstaal) in tien jaar meer dan
Met een paar reistassen en een
plunjezak trekt de rooms-katho-
lieke bisschop Kenneth Untener
(45) in de Amerikaanse staat Mi
chigan nu al een paar jaar van
parochie naar parochie. Zijn
vroegere herenhuis wordt opge
knapt en staat te koop voor een
half miljoen gulden. Sindsdien
heeft hij geen huis, alleen een be
scheiden werkkamer met wat
boeken.
Eerst dacht Untener, dat het ver
voeren van zijn bagage het moei
lijkst zou zijn van zijn trekkersle-
ven, maar dat is meegevallen.
"Ik heb geleerd, dat een mens veel
dingen kan missen". Bovendien
doet hij zelf de was. Hij hoeft dus
niet veel verschoningen mee te
nemen. Uit de auto telefoneert hij
regelmatig met zijn secretaris.
"Hoe langer ik rondtrek, hoe meer
ik ervan overtuigd raak, dat ik
hiermee moet doorgaan", zegt de
bisschop. "Ik leer de parochies en
de pastoors zo veel beter kennen
Premier Lubbers kreeg deze week uit handen van dr. A. Kruyswijk rechtsvoorzitter van het Nederlands
Bijbelgenootschap, een exemplaar van de complete Groot Nieuws Bijbel.
Lubbers zei, het goed te vinden, dat de gescheidenheid van de kerken niet langer wordt geaccentueerd door twee
of zelfs vier vertalingen.
bijbel is een uitgave van het Nederlands Bijbelgenootschap e
een miljoen exemplaren zijn ver
kocht.
Intellectuele of wetenschappelijke
kennis is niet de enige voorwaar
de om de bijbel met vrucht te kun
nen lezen. 'Gewone' mensen grij
pen ernaar, omdat ze er in hun
eigen situatie houvast, richting,
bemoediging of troost van ver
wachten.
En omdat het geloof voortspruit uit
het woord, moet dat zo direct en
eenvoudig zijn als het maar kan.
Op het pinksterfeest in Jeruzalem
was iedereen blij dat ze de 'grote
werken Gods' in eigen taal hoor
den verkondigen.
dan vanuit mijn werkkamer ooit
mogelijk zou zijn. Bovendien
krijg ik goed beter Contact met de
gelovigen. Geloof is toch veel
meer de rode draad die door de
levensgeschiedenis van mensen
loopt dan een dogma dat je ze op
afstand aanbiedt".
Untener krijgt veel positieve reac
ties. Hij denkt niet, dat andere
bisschoppen zijn voorbeeld spoe
dig zullen volgen. "Als je telkens
in een ander bed maar ligt te
woelen, moet je er ook nooit ag,n
beginnen".
Deze maand is het 150 jaar gele
den, dat een paar studenten van
de Sorbonne-universiteit in Pa
rijs de 'Vincentiusvereniging'
rk) oprichtten. Dat was hun ant
woord op de lauwe manier waar
op kerk en christenen in die tijd
reageerden op veranderingen in
de samenleving. De jonge studen
ten wilden hun geloof vertalen in
daden voor mensen-in-nood.
Hun voorbeeld werd in België en
Nederland spoedig gevolgd. In
Den Haag is nog steeds het alge
mene secretariaat van de Neder
landse vereniging gevestigd. Er
zijn hier ongeveer 200 plaatselij
ke verenigingen. Zij proberen al
le op eigen manier gestalte te ge
ven aan hun sociaal-charitatieve
taak.
Op 7 mei wordt in Arnhem een lan
delijke Vincentiusdag gehouden.
Vier thema's komen daar aan de
orde: jeugdwerkloosheid, bui
tenlanders in ons land, Derde
Wereld-projekten en de 'nieuwe
armen'. Eind deze maand komen
in Parijs verenigingsleden uit ve
le landen bijeen om met elkaar te
praten over internationale hulp
verlening.
Hervormde Kerk: bedankt voor
Surhuisterveen G. Zonneveld
Capelle aan de IJssel, voor Vee-
nendaal G. Mulder Hasselt, voor
Katwijk aan Zee J. L. Ravesloot
Heemse. Gereformeerde Ker
ken: aangenomen naar Leersum
kandidaat A. Altena aldaar. Ge
reformeerde Gemeenten: beroe
pen te Sint Catharines (Canada)
D. Hakkenberg Lisse; bedankt
voor Meliskerke H. Hofman Go-
rinchem.
Voorzitter van de Vereniging van
predikanten in de Gereformeer
de Kerken in Nederland is ds. H.
J. Bavinck (49) te Baarn gewor
den. Hij is predikant in algemene
dienst voor toerustingswerk. Ds.
A. V. de Nooy (40) te Vlissingen
nam als zodanig afscheid.
Film. Morgenavond om half 8 en
maandag en dinsdag om 8 uur
wordt in het 'Evangeliecentrum'
Zijlsingel 2 in Leiden de Film 'De
jaren van het beest' vertoond.
"Deze film is gebaseerd op bij
belse gegevens en geeft een in
druk van wat zich in de toekomst
kan gaan afspelen", zo staat in de
aankondiging.
Muziek. Morgenmiddag van half
4 tot 5 uur wordt in de remon
strantse kerk aan de Kerkstraat
41 in Oude Wetering een pro
gramma van 'muziek voor de
zondagmiddag' uitgevoerd. De
toegang is gratis. Het instrumen
tale ensemble (fluit, altblokfluit,
tenorblokfluit, clavecimbel, cello
en viool) bestaat uit Tessa Eder-
veen, Hannie van Hoorn, Alex
Koek, Marianne Mathijssen,
Fred Ottenhof, Hanneke Zwaan
en Adri Schoonderwoerd. Zij
spelen werken van J. F. Fasch, J.
Haydn, G. Ph. Telemann, J. C. F.
Bach en J. Boismortier en uit de
Peruaanse folklore.
"De kerk zou van de joodse ortho
doxie een nieuw ontzag voor de
heilige naam van God kunnen le
ren". (Dr. J. Hoek, predikant in
Veenendaal, deze week op de
jaarvergadering van de Bond te
gen het Vloeken
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek, 11.45 oecum. dienst;
Marekerk 10 ds. De Jong, 5 dr. Meijers;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kool-
Regenboog (Merenwijk) 9.30 ds. De
Mey, 11.15 ds. De Mey en pastoor v.
Well;
Bethlehemk.(Driftstr.) 10 ds. Kramer;
Bevrijdingsk.(Montgomerystr) 9 ds.
Rietveld, 10.30 ds. Sterringa, 5 ds. Riet-
Vredesk.(Burcgravenl.) 10 dr. Lamping;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 ds. Ribs.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bakker.
Diakonessenhuis 10.30 ds. v. 't Hof, zat.
23 april 10.30 H. Delemarre.
Jeugdkapel Middelweg 28: 10.30 M. de
Blois; jeugdkapel Bevrijdingskerk
10.30.
Voor dienst met doven zie geref. kerk.
Endegeest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk: Zuiderk. (Lammen-
schansw.) 10 ds. Dronkert, Gouda;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. v.d. Vel
den, 10.30 hr. P. C. v.d. Bos, met doven;
Oude Vest 10 hr. Brouwer, Katwijk, 5
ds. Koolstra;
Maranathak.(L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrijdingsk.(Montgomerystr.) zie herv.
gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Veen-
Geref. K. Vrijg. (Herengr.): 10 en 5 ds.
Zemel.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 10 en 5 ds.
Den Hertog.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 ds.
Kuyt, zendingspredikant.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.): 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.):
10.15 mevr. ds. v. Everdingen.
Doopsgez.-Remonstr Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.): 10.30 ds. Koek.
Baptistengem. (O. Rijn 3): 10 ds. Bos
veld.
Evang. Christengem. (Middelstegr. 3):
10 br. Dikkes.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe
terw.singel 21): 5 nam. hr. v. Diggelen.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): zo. 10
hr. Zijlstra, 7.30 film, ma. en di. 8 film,
vr. 8 jeugdsam.
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10 evang.
Riekerk.
Leger des Heils (Hooigr.): 10 heiligings-
samenk., 7.30 verlossingssamenkomst.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rynd. 24): 9.30
en 4, wo. 8.
Zevendedagadventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten): elke zat. 9.45 bijbel
studie, 10.45 predikdienst.
Christian Science (Steensch. 6): 10.30.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl.): 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel): 10.
Church of England: 5 nam. (in oud-kath.
k. Zoeterw.singel).
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
kand. De Boo, 7 kand. Taselaar.
Geref. Kerk: 10 dr. v.d. Zwaan, Leiden,
6.30 ds. Stolk.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 4 kand.
Slagboom, Apeldoorn.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30.
10 ds. Schipper, Dordrecht; Opst.kerk
10 ds. v.d. Heiden, 3 ds. v.d. Heiden, ha,
afsluiting gemeentedag; M,
Esmeyer, jeugddienst; G.
dr. v. Vliet. 6.30 ds. Hoo
6.30 ds. Haakman, Zw.dam.
Geref. Kerk: 9.30 ds. De Moor, Wadd-
.veen, 6.30 ds. Bruin, Gouda.
IBOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Vlasblom. 6.30 ds. Bogers, Alphen;
De Stek 9.30 ds. De Jonge, Alphen.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Rang, N.-Vennep, 5
ds. Wattel, Hoofddorp.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Nieuwen-
huijze, Mijdrecht.
bergen;
Ichthusk. 10 ds. Visser, 5 ds. v. Roon;
Pniëlk. 9.30 ds. Driebergen, 6 ds. Vroe-
gindewey;
aula Bestevaer-mavo (Rijnsoever) 10 ds.
v. Sliedregt;
Overduin 2.15 ds. Baas.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): 10 hr. Taal, Wasse-
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Cnossen, Delft, 6.30 ds. v. Doom.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. v. 't Hoff,
Boskoop.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.15 ds.
Roos, Utrecht
Remonstr. Gem.: 10 mevr. ds. Elders-
Mayer
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ïeentedag; Mar.kerk 5 hr.
1. Herderk. 10
Vliet, 6.30 ds. Hoogendijk; De
Bron 9, 10.30 en 6.30 (vesper) ds. Oost
hoek; Albanianae (Diamantstr.) 10 ds.
Hanemaayer; Ashram (Marsdiep) 10 hr.
P. Buikema; Oudsh.kerk 10 ds. Los,
R.dam; Sionskerk (Planetensingel) 9.30
en 6.30 ds. Ouwendijk.
Geref. Kerk: Mar.kerk 10 ds. Vree, 5 hr.
Esmeyer, Hoenderloojeugddienst;
Salv.kerk 10 ds. Stolk, 6.30 ds. Vree. Zie
Geref. K. Vrijg.(Rijnstroom): 9.30
dienst, 3 ds. Geelhoed.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.):
9.30 en 4.30 ds. De Jong. ha.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst. 2.30 ds.
Blom.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240): 9.30 en
4 dienst, di. 19 april 7.15 ds. Kamp.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 evang.
Klein Haneveld, 6.30 ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62): 10 ds. W. Veenstra.
Volle-evang.gem. ('De Ark\ Pr. Hen-
drikstr. 54): 10 hr. v.d. Hoorn, 7.30 off.
ingebruikneming kerkzaal.
Pinkstergem. (school Batenstein 16): 10.
Leger des H. (Com. de Vlamingstr 10
en 6.30.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36): buitendag.
Raad van Kerken: 5 nam. in
kerk, pastoor De Graaff.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7,2
11.30;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9.30 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
Visser, Katwijk, 6 ds. Exalto.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Vogelaar.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Wieman, 6.30 ds. v.d. Hoef;
Salv.kerk 10 ds. Richter, 6.30 ds. De
Geref. Gem.: 9.30 leesd., 7 ds. Hakken
berg.
Rk Kerk: zat. 5.30 (De Stek) en 7, zo. 9.30
en 11.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
v. Harten, te Noorden, 6.30 ds. De Graaf.
Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Hassefras, Maas
dijk.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-
fusz, 7 ds. Femhout, Alphen.
Geref. Kerk: 10 ds. P. Kooy. Zie ook
Chr. Geref. Kerk: 10 en 4.30 ds. De Jong,
Veenendaal.
Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. v.d.
Hoek.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarents, 6 ds. v. 't
Veld;
Ontm.kerk 10 ds. Gebraad, 6.30 ds. Aar-
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): zie Katwijk aan
Geref. Kerk: 9.30 ds. Baayen, 5 ds.
Kersten.
Wijkgebouw De Wiek (Fresiastraat): 10
pastoor v. Mastwijk en ds. v. Melle,
opendeurdienst
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Schuurman, 6 ds. De Jong;
O. Kerk 10 ds. Vroegindewey, 6 ds. Drie-
Geref. Kerk: Vr.kerk 10 ds. Koster, 5 ds.
v.d. Horst;
Triumfatork. 10 ds. Kersten, 5 ds. Kos
ter.
Geref. K. Vrijg.: 10.15 en 3.30 ds. Heida.
Ned. Geref. Kerk: 8.45 ds. Janse, 7 kand.
Horsman.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. v.d. Belt.
Geref. Gem. (Remisestr.): 10 en 5.
Volle-evang.gem. ('Tripodia'): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Lapré, 7 ds. Kuizenga,
Waarder.
Geref. Kerk: 10 dr. Bade, 7 zie herv.
LEIDERDKRP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 en 6.30 ds. Knorth;
Hoofdstr. 10 mevr. ds. Westera;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. Stegeman;
Leythenrode 10 ds. Lutmers.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.): 10 hr.
Schouten.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9, 10.30 en 12.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7
ds. 't Hooft;
Pauluskerk 10 ds. De Gelder.
Geref. Kerk: 10 en 7 ds. Boswijk.
Geref. K. Vrijg.: 8.45 en 4.30 ds. De Put-
Ned. Geref. Kerk (Salvatori): 10.45 ds.
W. Jansen, 7 ds. Mul.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 4.30 ds. v. Dij
ken.
Geref. Gem.: 10 en 4 ds. Hakkenberg,
wo. 20 apr. 7.30 ds. Honkoop.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7. zo. 8.30, 10 en 11.45;
Engelbew. zat. 7, zo. 9, 10.30 en 5.45
ds. Molenaar (nam. jeugddienst).
Geref. Kerk: 9.30 ds. Buikema, Zw.dam,
7 ds. Dronkert, Gouda.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 11;
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 en 7
ds. Goverts.
Geref. Kerk: 9.30 ds. Wijngaarden, 6.30
ds. Rang.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds. Visser.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Ver
duin, Zeist, 7 ds. Schalk, Leimuiden.
Geref. Kerk (Woerdense Verlaat): 9.30
NOORDWIJK: Herv. Gem. Voorstr-
.(Binnen) 10 ds. Streefland, Nykerk, 5
hr. Visser; Vinkenl. 5 ds. Kuiper;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Eekhof, Leiden, 5
ds. Keuning, ha; Sole Mio 9 kand. De
Jong;
De Rank (Golfbaan) 10 kand. mr. De
Man, Sprang.
Geref. Kerk: Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Kui-
Vinkenl. (Binnen) 9.30 ds. Zijl&tra, Vor-
den, 5 ds. Kuiper;
Stichtingskerk 11 ds. Slofstra. Zie ook
herv.
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 ds.
Bloemendaal, Delft.
Rk Kerk: Zee zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Binnen zat. 7, zo. 8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 hr.
Bakker, Katwijk;
De Zilk 10 hr. De Vries, Heemstede.
Rk Kerk: Victork. zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 11 ds. Heemskerk, oecum.
dienst,
Pauluskerk 9.30 ds. Kooman;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds.
Spelberg, Utrecht, 7 ds. Kooman.
Geref. Kerk: 10 ds. Vegter. Zie ook herv.
Geref. Kerk Vrijg.: 10.30 ds. De Putter,
4.30 leesd.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum): 8.45
en 4 ds. v.d. Heuvel, Almkerk, nam.
avondmaal.
Van Wyckerslooth: 4 ds. Boer, Katwijk.
Endegeest: 9.30 ds. Friederich.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum): 4.
Rk Kerk: Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. v.d. Kamp, 5 ds. De
Korte, jeugddienst in geref. kerk.
Geref. Kerk: 9.30 hr. Schoenmaker,
Remonstr. Gem.: 10 mevr. ds. Went.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 2.15.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Smaling, 5 ds. Romein;
Bethelkerk 9.30 ds. Romein.
Geref. Kerk: Petrak. 9.30 ds. Cziria, 5 ds.
Snel;
Imm.kerk 9 en 10.30 dr. v. Oeveren, 5 ds.
Damsma;
Mar.kerk 9.30 ds. Snel, 5 ds. Cziria.
Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5.15.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. v. Sorge
Evang. Christengem. (aula mavo): 10
evang. Niemeyer. Alphen. 7.30 zen
dingsavond Katwijkerweg 15.
Rk Kerk: zat. 7.30, zo. 10.30
7, zo. 9
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. Mulders, Haarlem, 7 ds. Germans
Geref. Kerk: 9.30 ds. Baas, 7 ds. Ferwer-
da, ha.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Drechsler,
Haarlem.
Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17): 10.30 ds.
Luikinga, Beverwijk.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
Klein Kranenburg.
Geref. Kerk: 9.30 hr. Taselaar, Alphen. 5
ds. Rang, N.-Vennep.
Rk Kerk: Aardam zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds.
Vermeulen, 6.30 kand. De Boo, Koude
kerk.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. De Raadt,
Doesburg.
Geref. K. Vrijg.: 9.30 leesd., 5 ds. Heida.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Blanken;
De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds.
De Zwart;
Hulp en Heil (Schakenbosch)lO ds.
Geref. Kerk: 9.30 ds. De Zeeuw. 7 ds.
Blanken.
Geref. K. Vrijg.: 10.15 en 3.30 ds. Box-
Aulagemeenschap Noordhofland: 10.30
gespreksdienst, thema: 'Gehoorzaam
aan het licht'.
Rk Kerk: Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30;
M. Godskerk z
7, z
10.
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. Bro- O.geest.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. v.d. Hoef, Bodegraven, 5 ds.
Maasland;
Hoeksteen 9.30 ds. Jongebreur, Som-
melsdijk, 2.30 ds. Maasland (met gehan
dicapten). 6.30 kand. Estrik;
Bethelk. 9.30 ds. Maasland, 5 ds. Koud-
staal;
Imm.kerk 9.30 en 7 ds. Hulst.
Geref. Kerk: Kruisk. 10 ds. Modderaar, 5
ds. J. de Bruijn;
Ontm.kerk 10 ds. Bronswijk, Zwolle.
Remonstr. Gem. 10 ds. Laforet, R.dam.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Keu-
ning, Noordwijk.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30.
Kievietk. 10 ds. v. Bruggen en ds. v.d.
Kamp, gez. dienst, belijdenis en ha;
Messiask. 10 ds. v. Waas bergen;
Dorpscentrum 9.30 ds. Wolters.
Geref. Kerk: Zijllaan 10 mevr. ds. Atte-
ma-Roosjen, 5 ds. Joh. Heule;
Zuid (Bloemcamplaan) zie herv.
Ned. Prot. Bond (Kerkdam): 10.30 mevr.
ds. Westerouen van Meeteren, Door-
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 kand.
Paul, 6.30 dr. Meyers, Leiden.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Aalders, ha.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.
Woudenberg.
Geref. Kerk: 9.30 ds. v. Leeuwen, Rui-
nerwold, 7 hr. Vermeer.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus, 12 gezinsdienst in St. Jan.
Rk Kerk: St Jan 9.30 hoogmis, 12 gez.
gezinsdienst;
Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10;
H. Rijndijk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds.
Haakman, 6.30 ds. Richter.
Geref. Kerk: 10 ds. Verdoorn, Wadd-
.veen, 6.30 ds. Buikema.
Remonstr. Gem.: 10 dr. Metering,
