Grote letters lezen lekker weg )e ondergang van ie famflie Soto De verschijning van Maria Het rijk alleen: een les in lezen Hard oorlogsverhaal van Higgins Boeken voor slechtzienden en moeilijk lezenden Onmisbaar standaardwerk over Ariëns Boeiende bundel van Brouwers DERDAG 24 MAART 1983 Extra PAGINA 27 U generaties lang leidt de In diaanse familie Soto een so ber, maar tevreden bestaan op de Geitenheuvel: een klein stukje groen paradijs ergens in Zuid-Amerika. Maar wanneer een rijke fabri kant zijn oog op de heuvel laat vallen is het snel afgelo pen. Hun huis wordt met de grond gelijk gemaakt, de le vende have (geiten) verkocht, en als pleister op de wonde moet een buidel geld dienen. Moeder Soto trekt met haar kinderen naar de stad om daar een huis te zoeken. Van het geld kan de vrouw eni ge tijd in redelijk goede doen leven. Door haar familie die bij de heuvel is achtergeble ven wordt moeder Soto be nijd. Ze is immers 'rijk'?. In werkelijkheid is de vrouw doodongelukkig. In de stad voelt ze zich niet op haar ge mak. Haar echte rijkdom (huis, grond en vrijheid) is ze kwijt. Wanneer het geld opraakt gaat het bergafwaarts met de fa milie Soto. Wanhopig pro beert de vrouw het hoofd bo ven water te houden, maar keer op keer wordt ze gecon fronteerd met de meedogen loosheid van de rijke mid denklasse. Haar kinderen verloederen, de kleinste sterft, en uiteindelijk eindigt de familie letterlijk in de goot. Dan blijft niets anders over dan volledig berooid de lange en vernederende tocht naar familie te aanvaarden. 'Ik heb honger en dorst' is een schrijnend verhaal dat illu stratief is voor de situatie van tienduizenden Zuidameri- kaanse gezinnen, die balan ceren op de rand van de af grond. Niemand die zich om hun lot bekommert. Nie mand die rekening houdt met hun wensen en levensbe hoeften. Misbruikt en verne derd door de gegoede bur gers, die hun arme landgeno ten minachten. Dit boek van de Duitse schrijfster Gudrun Pausewang toont dat weer eens pijnlijk duidelijk aan. De ondergang van het gezin So to staat vanaf het begin onaf wendbaar vast. Toch heeft Gudrun Pausewang een loodzwaar doemverhaal we ten te vermijden door haar meeslepende schrijfstijl. Vele dialogen maken het verhaal dat nergens verveelt, leven dig. Een boek voor lezers vanaf 10 jaar. ('Ik heb honger en dorst', Gudrun Pausewang, vert. Th. Menger-de Neyn van Hoogwerff, uitg. West friesland, prijs f 19,50) Zand in je limonade "Zand in je limonade" van Thea Dubelaar is een avon tuurlijk boek over een reis lustige dame op leeftijd, juf frouw Vogelaar. Het bejaar dentehuis is haar te saai, daarom trekt ze er met haar rugzakje op uit, de wijde we reld in. Ze belooft de oma van Floor, die ook in het tehuis woont, te schrijven. Floor en haar oma kunnen haast niet wachten op haar brieven, want Alida Vogelaar komt in de meest vreemde situaties terecht. Om een geheimzin nig beeldje, -dat onheil brengt, aan de eigenaar terug te bezorgen, moet de oude dame dwars door Europa naar Afrika trekken. Een reis vol belevenissen. Wie ervan houdt over vreemde landen te lezen, komt met dit boek ruimschoots aan zijn trekken. Ook politiek speelt een rol in het verhaal (de strijd tussen bevrijdingsbe weging Polisario en Marok ko), maar niet op een opdrin gerige manier. Tussen de re gels door wordt ook het uit rangeren van bejaarden aan geroerd en de verwantschap tussen kinderen en oudere mensen (beide groepen wor den als onmondig behan deld). Deze punten zijn ech ter maar bijzaken, avontuur en spanning staan voorop in dit plezierige boek voor kin deren van 9 jaar. (Zand in je limonade, Thea Dube laar, ill. Jaap Nieuwenhuis, uitg, uitg. Ploegsma 16,90). Wobbe's wondermuts 'Wobbe met de wondermuts' is een van de betere boeken voor kinderen vanaf 6 jaar met een fantasierijk verhaal over het boommannetje Wob be. Op een prachtige herfstdag be sluit Wobbe er op uit te trek ken. Zijn zwerftocht voert hem steeds dichter i Wobbe met zijn wondermuts griezelige Onzalige Bossen. Daar huist volgens andere boommannetjes een geheim zinnig Buitengewoon Afgrij selijk Monster, de Papperle- pap. Achtervolgd door een mierenleger komt Wobbe in een riviertje terecht dat hem regelrecht naar de Onzalige Bossen voert.... Door een zorgvuldige woord keus en een knappe verhaal opbouw weet schrijver Ot- fried Preussler een betrekke lijk simpel gegeven uit te bouwen tot een vertelling van hoog niveau. Door span nende en ontspannende mo menten met elkaar af te wis selen, soms door middel van een enkel tussenzinnetje, is het verhaal voor jonge kinde ren nooit te griezelig. 'Wobbe met de wondermuts' is een uitstekend boek voor kinderen vanaf 8 jaar om zelf standig te lezen en een fijn voorleesboek voor kinderen vanaf 6 jaar. Aantrekkelijk door de combinatie van hu mor, sfeer, fantasie en avon tuur. Enige minpunt is het wat rommelige vertelper spectief, maar echt storend is het af en toe overspringen van verleden naar tegen woordige tijd niet. MARGOT KLOMPMAKER (Wobbe met de wondermuts, Ot- fried Preussler, vert. Lidi Luurs- me, ill. I. en D. Schubert, uitg. Lem- niscaat, prijs f 18,50) Andermans boeken zijn moeilijk te lezen, zeg gen ze in Groningen. Maar dat gaat, als je het gezegde even LETTERLIJK wil nemen, bepaald niet op voor de kloeke boeken van de Amsterdamse uitgever Jan Tholenaar. Koeien van letters maken voor leesgrage slechtzienden en ouderen het moeizaam en vermoeiend gedoe met een loep overbodig. Door Tholenaars activiteiten is menige bejaarde uit een geestelijk isolement verlost: de uitgaven blijken een probaat middel tegen eenzaamheid te zijn. Niet dat de man achter de Grote Letter Bibliotheek zich als een sociaal werker beschouwt: „Ik maak boeken om brood op de plank te brengen. Maar natuurlijk is het leuk wanneer je werk wordt gewaardeerd". Hoewel het echtpaar Tholenaar alle werkzaamheden - van rechten, aankoop tot expeditie - voor hun reke ning nemen, is het in 1970 gestichte bedrijf geen kleine uitgeverij. Begin maart wordt met de verschijning van de vierhonderdste titel een kleine mijlpaal bereikt. En voor dit jaar is, met inbegrip van jeugdlectuur en uitga ven in andere talen, een produktie te verwachten van zo'n zeventig boeken, die in lekker weg lezende letters zijn gedrukt. „Omdat we zijn aangewezen op geringe oplagen, ge woonlijk duizend, en soms, als we brutaal zijn, 1200, moeten we het van het aantal titels hebben", zegt de heer Tholenaar. „Met zo'n kleine markt zou het natuur lijk niet kunnen zonder standaardisatie, dus alle boe ken hetzelfde formaat, dezelfde zetwijze enzovoort. Ik ontwerp ook zelf de omslagen, want een tekenaar aan trekken zou te kostbaar worden. En we brengen steeds tien titels tegelijk uit, eenmaal per kwartaal, waardoor de kosten ook worden gedrukt. Gigantische bestsellers zijn hier onbekend en herdrukken, op een uitzondering na, eveneens. Wat de afzetmogelijkheden betreft blijft het schatten. Van een bepaald boek maak je duizend exemplaren en dan blijkt, dat je had kunnen verkopen, maar het kan ook gebeuren dat je bij een oplaag van 1200 stuks met vierhonderd blijf zitten, die dan nog jaren opslagruimte opeisen. Een keer hebben we de voorraad van tien a vijftien titels naar De Slegte gebracht; daarvan gingen er elk jaar maar zo'n vijftien weg. Dan gaan ze je tegen staan, je kunt ze niet meer zien". Tholenaar verkrijgt de rechten meestal van de oorspron kelijke uitgevers, die zeer welwillend tegenover zijn ac tiviteiten staan. Hij betaalt dan een onherroepelijk voorschot van f750 f 1000, dat na publicatie wordt verrekend met de tien procent royalty voor de licentie houder. Bij de uitgave van braille-boeken is het gebrui kelijk dat de beurzen gesloten blijven, maar dat bede len om liefdadigheid, onder het motto „Wij doen zo Jan Tholenaar met een van zijn historische letterproe- (Foto GPD) goed werk voor de slechtzienden", wil hij niet. „De Grote Letter Bibliotheek is een commerciële zaak en moet self-supporting blijven". Zijn uitgeverij is ongetwijfeld de enige, die het niet van de boekhandel moet hebben. Ze is daarvoor ook niet interessant. Om de grote-letter-romans niet voor een deel van de „doelgroep" onbereikbaar te maken, wor- door Fred Raadman den de prijzen relatiet laag gehouden (rond de f25, soms wat meer, soms wat minder, voor gebonden, met garen genaaide en op houtvrij papier gedrukte boe ken), maar daardoor en ook vanwege de kleine oplagen kan de handel niet de gebruikelijke 40 procent korting krijgen. De GLB geeft 25 procent korting als meer dan tien boeken worden afgenomen en 20 procent als men maar een bestelt. Er komt nog bij, dat de middelen ontbreken om reclame te maken, slechtzienden zelden in een boekwinkel worden aangetroffen en de boeken nogal volumineus zijn en dus vrij veel plaats in beslag nemen. Er hebben zich wel eens boekhandelaren ge meld, die het een leuk idee vonden en wilden inhaken, maar de meeste van de hun in consignatie gegeven ex emplaren kwamen na verloop van tijd toch weer terug. Betere klanten zijn de openbare bibliotheken, waar de grote-letter-boeken dikwijls worden uitgeleend en de bejaarden- en verpleegtehuizen. Ook de ziekenhuizen worden geregeld aangeschreven, maar daar stelt de lec tuurvoorziening over het algemeen nog weinig voor. Bij het raadplegen van de fondslijst valt op, hoeveel schrijfsters met dubbele naam zich hebben laten uit vergroten. Familie- en streekromans, veelal met protes tants-christelijke inslag, zijn duidelijk favoriet bij de bejaarden, die - de dames meer nog dan de heren - het meest van de grote-letter-uitgaven profiteren. De titels spreken vaak al boekdelen: „Wie liefde zaait...", „Eens komt het geluk", „De gouden draad", „Verborgen ver langens". Maar er zijn ook krenten voor lezers, die hun eisen hoger stellen: Hemingway, Graham Green, Stein beck, Clara Eggink bijvoorbeeld. Jan Tholenaar: „We proberen het wel met literaire werken en we vinden, dat we ook jonge, moderne schrijvers moeten bren gen". Vorig jaar verscheen „Een vlucht regenwulpen" van Maarten 't Hart, maar de afzet was toch minder dan van de andere nieuwe uitgaven. Wat de bibliotheken be treft had men niet te klagen, in Amsterdam was de gro- te-letter-editie zelfs een topper. Bij de bestellingen door de bejaardentehuizen werd er echter een beetje omheen gewandeld. „We hebben nu Wolkers gevraagd een voorstel te doen", vertelt de uitgever. „We willen een boek van hem uit brengen. Wel een werk dat niet al te realistisch is, dat moet ik er direct bij zeggen. We hebben veel christelij ke bejaardentehuizen als klant en een aantal daarvan koopt zelfs elk kwartaal het hele nieuwe aanbod, waar bij op ons kompas wordt gevaren". Het boek waarop hij het meest trots is kwam kort gele den van de pers: een collectie van tachtig kronkels van Carmiggelt onder de door Tholenaar bedachte titel „Beter bejaard dan oud". De schrijver liet hem de keus uit de vele honderden verhaaltjes, die in de loop der tijden werden gebundeld en die selectie is nog een enorm karwei geweest. De bloemlezing verscheen in 2000 exemplaren, een uitschieter dus voor de Grote Letter Bibliotheek, waar tegenwoordig ook jeugdboe ken in potige letterkorpsen uitkomen. Die zijn in eerste instantie bedoeld voor slechtziende kinderen, maar worden in de praktijk nog meer gebruikt door meisjes en jongens met leesmoeilijkheden. Naar aanleiding van een rondschrijven kwamen leuke reacties van scholen binnen, waaruit onder meer bleek, dat ook kinderen, die normaliter weinig lezen, de groot gedrukte verha len grijpen en in een ruk uitlezen. Het experiment be gon met vijf jeugdboeken (Kastner, Kuijer, Astrid Lindgren, Roald Dahl en Annie M. G. Schmidt) en nu staan zeven titels op stapel. Huub Schilte, oud-perschef van mgr. Simonis, hebben wij in de loop der jaren leren kennen als een blij, opgewekt, godsdienstig, bescheiden en precies man. Dat komt tot uiting in "Het verhaal van Beauraing" dat hij dezer da gen publiceerde n.a.v. het feit, dat het 50 jaar geleden is dat Ma ria zou zijn verschenen aan 5 kin deren. Huub Schilte was enige malen getuige van de verschij ningen. Dat maakt het boekje des te interessanter. Vooral het sobere interview met een van de nu nog levende kin deren, de 60 jarige Albert Voisin, geeft een goed inzicht hoe e.e.a. destijds heeft plaatsgevonden. Wat na lezing overblijft is een on opgesmukt verhaal van 5 gewo ne kinderen, die later allemaal zijn getrouwd. Als men niet in verschijningen gelooft, komt men door dit verhaal toch onder de indruk. Beauraing, Huub De geschiedenis van de Neder landse arbeidersbeweging en die van de katholieke in het bijzon der kan niet worden geschreven zonder kennis te nemen van de geschriften van dr. Alfons Ariëns. Als grondlegger van de katholieke arbeidersbeweging in ons land heeft hij met name eind vorige eeuw in Twente pioniers werk verricht. Het is allemaal omstandig uit de doeken gedaan. Maar alle auteurs hebben zich moeten verlaten op het monu mentale standaardwerk van prof.dr. Gerard Brom. Bronnen studie werd niet of nauwelijks verricht. In die lacune is thans voorzien door dr. Jan Roes, directeur van het Katholiek Documentatie Centrum. In zijn inleiding in de dezer dagen bij AMBO versche nen monumentale bronnenstu die schetst de auteur het leven van Ariëns, de Twentse achter gronden, en Ariëns aan het front van de arbeidersbeweging. En dan komen de toespraken, brie ven en artikelen die hij in die Twentse periode (1886-1901) heeft geschreven. Zij schilderen elk op hun eigen wijze de on voorstelbare dadendrang van de ze heilige priester. Het Ariëns-comite en het NKV hadden destijds de bedoeling om ter gelegenheid van het feit dat het 50 jaar was geleden dat Ariëns stierf, een gedachteniska pel te laten bouwen. De gelden werden echter aangewend om dit geestelijk document op te richten. We kunnen hun er dank baar voor zijn. Voor ieder, die meer wil weten van Ariëns, is dit een onmisbaar standaardwerk. THEO KROON Alfons Ariëns, Bronnen van de katho lieke arbeidersbeweging in Nederland, Dr. J. Roes 95,-. In vraaggesprekken hoor je gerenommeerde schrijvers nogal eens de mening verkondigen, dat ze zich met klem wil len distantiëren van hun jeugdwerk. Ze schamen zich ervoor; het zou te dilettanterig zijn. Het ooit zo begeerde debuut wordt als een smet op hun latere carrière be schouwd. Wrevel klink in hun woorden door, als de intervie wer zo ontactisch is om hen aan die jeugdzonde te herinne- Over zijn debuut, de verhalen bundel "Het mes op de keel", zei Jeroen Brouwers eens te gen criticus Wam de Moor: "Ik walg van dat boekje. Ik heb er nog wel een exemplaar van, maar kan er geen blik meer in slaan". Dat hij wat een geluk voor de lezer! - echter niet van èl zijn vroegere werk over de hals moet, bewijst de onlangs verschenen bundel "Verhalen en levensberichten", waarin Brouwers na strenge selectie enkele verhalen uit de periode 1963-1980 heeft onderge bracht. Verhalen 'die al te zeer aan bederf onderhevig' bleken, heeft hij, zo zegt hij in het na woord, niet opgenomen. Het gezegde, dat de (goede) schrijver zelf zijn beste criticus is, wordt hier ten volle bewaar heid. "Verhalen en levensbe richten" is een uiterst zorgvul dig afgewogen geheel gewor den, dat een helder inzicht biedt in de ontwikkeling van Brouwers stijl en thematiek. Zo boeiend is dit boek, dat op de dag des Heren - de dag waarop ik dit proza van Brou wers savoureerde - de kerk klokken voor mij tevergeefs hebben gebeierd en ik tot groot ongenoegen van de dienstmaagd - menige 'kroes kof koud heb laten worden. Nog niets aan schokkendheid in geboet heeft het eerste verhaal uit deze verzameling, 'Thijmen Hoolwerfdat voor het eerst in 1963 verscheen. Het is het lu gubere relaas van een jonge man, Thijmen, die nog een maal teruggaat naar het huis waarin hij zijn vroege jeugd heeft doorgebracht en dat nu bewoond wordt door anderen. In het begin van het verhaal laat de auteur ons terloops we ten dat er, in de tijd dat Thij men er nog woonde, in de buurt een meisje is vermoord, wier lijk nimmer is terugge vonden. Een van de mooiste verhalen van deze bundel vond ik 'Mikado'. Het gaat over een jongen, die een oude vrouw dagelijks haar avondeten brengt. Na het eten doen ze altijd even een spel letje Mikado, een spelletje waarbij degene die de meest vaste hand heeft, wint. De han den van de oude vrouw beven onbedaarlijk, zodat de jongen meestal als winnaar uit het strijdperk komt. Af en toe, uit medelijden, laat hij de vrouw winnen. Op een dag spelen ze om haar parkieten, die de jon gen dolgraag wil hebben, en ach, ik zal u de afloop van dit verhaal maar niet verklappen. Er Jeroen Brouwers. (Foto: anp> meer schoons in deze bundel. Teveel om op te noe men. CEES VAN HOORE. Jeroen Brouwers, Verhalen en le vensberichten, De Arbeiderspers, Amsterdam, 1983. 32,50. Het rijk alleen is een merkwaar dige "kleine roman", haast meer een novelle van de Zeeuwse auteur Errit Peters- ma, die in 1980 debuteerde met de verhalenbundel Stukjes van de wereld. Het boek(je) is een bizar voor beeld van wat je als "exacte li teratuur" zou kunnen om schrijven. Allereerst is daar de inhoud: in 2 delen worden epi sodes beschreven uit het leven van Johan en Wijnand Verkuil, vader en zoon. Vooral via de vader zien we hoe de jongen Wijnand niet of nau welijks de vroege dood van zijn moeder kan verwerken. Hij groeit op in een toene mend, zelfgekozen isolement waarin hij zich voornamelijk bezighoudt met exacte kennis, feiten en wetenswaardighe den, en vooral te maken te heb ben met het zoeken naar syste men, wetmatigheden. Zijn speuren lijkt vooral te ma ken te hebben met het zoeken naar (de ziel van) zijn moeder. Toen zij stierf verteld zijn va der dat ze in de Hemel was een uitleg die Wijnand, op groeiend, wel van de hand móet wijzen. Hoe de feiten dan liggen? Natuurlijk lukt het hem niet de wet van de dood te ontraadselen. Wel sterkt het hem bij zijn streven het leven a.h.w. "in kaart te brengen". Een mooi voorbeeld daarvan is het feit dat hij op de hbs een perfecte leerling is in de exacte vakken. Bij de talen ligt het an ders, maar: "Voor de talen heeft altijd een 8, altijd. Dat kan niet missen. Het lijkt er veel op dat hij in de repetities opzette lijk fouten maakt, telkens twee". "Met opzet?" "Daar durf ik wel op zweren. Het is aantoonbaar dat hij zijn werk eerst gewoon afmaakt en er vervolgens fouten in aan brengt steeds twee. Begrijpt u dat?" In het tweede deel ziet de vader zijn zoon na vele jaren terug, een bizarre hereniging op een buitenplaats, waar de vader ooit het einde van de oorlog heeft afgewacht. Daar heeft Wijnand zijn eigen wereld ge construeerd, compleet met vrouw en kunst. De laatste twee zinnen citeer ik van de achterflap, want juist het twee de deel brengt een zekere han dicap van Petersma's exacte schrijfwijze naar voren. Gelei delijk wordt het boek, ondanks de soms bijzonder fraaie zin nen en het poëtisch taalge bruik, niet onleesbaar, maar onbegrijpelijk. Na lezing is Het rijk alleen een boek geworden dat intrigeert, dat de lezer dwingt tot hèrle- zen, tot begrijpen. De wóre le zer zal niet rusten tot hij dit ba rokke, ogenschijnlijk chaoti sche boekje "in kaart heeft ge bracht". Zonder uitstel. Ik heb de eerste bladzijde inmiddels alweer blootgelegd. Een fasci nerende puzzel, en een les in lezen. ROB VOOREN Errit Petersma, Het rijk alleen. Uitg. Bert Bakker, Amsterdam 1983, 19,50. ADVERTENTIE BOEKENWEEK 1983 maken met hun nieuwe werk toch zeker een bezoek aan de boekhandel waard. Het boekenweekgeschenk werd dit jaar verzorgd door Wim Kan, een reden te Zandvliet Boekhandel B.V. Jack Higgins neemt zijn lezers in "Dodenschaak" mee terug naar het Sicilië van mei 1943, waar de geallieerden een in vasie alleen met succes kun nen bekronen als de almach tige mafia wil meewerken. Dat gaat echter niet zo maar. Daarvoor moet een Siciliaan- se gangster uit een Ameri kaanse gevangenis wórden gehaald en een Siciliaanse non uit een Engels zieken huis. Een gewonde majoor moet nog eens de strijd in en een piloot moet. zijn allerlaat- ste reserves aanspreken. Sn aan de andere kant bakke leien brute Gestapo-beulen met "gewone" Duitse troe pen. Voldoende verrassingen in voorraad derhalve om er een pittig potje van te brou wen. Wie houdt van een hard oorlogsverhaal vol bloed en tranen kan bij Jack Higgins terecht. Maar verwacht niets origineels. Oudje van Innes Hammond Innes ligt kennelijk goed in de markt dat Ro nald Beek van Elsevier een werkje van Innes mocht ver talen dat stamt uit 1946, maar nog niet eerder in het Neder lands is verschenen. Het is een wat braaf verhaaltje van onlogische toevallighe den die twee mannen teza men brengen, hen aan een boot helpen en met die schuit in Italië doen belanden waar ze wat avontuurtjes beleven. Het is alles bij elkaar weinig spectaculair en erg voorspel baar. De faam die Hammond Innes inmiddels als schrijver indringende thrillers heeft opgebouwd is duidelijk later gedateerd. Ingewikkeld Peter Way heeft het zich in zijn jongste boek "Het gif van de macht" erg moeilijk ge maakt. En zijn lezers ook. Hij zette een uiterst ingewikkeld scenario in elkaar. Terroris ten, geheime agenten, olieba ronnen uit OPEC-landen en dubieuze figuren uit het Brit se leger lopen elkaar in Lon den driftig voor de voeten. Er wordt druk gedreigd met voedselvergiftiging en een OPEC-machtsgreep. En alsof dat allemaal nog niet gecom pliceerd genoeg is zet Peter Way vrijwel uitsluitend man netjes en vrouwtjes neer die aan een half woord genoeg hebben. Het maakt het lezen er niet gemakkelijker op: een soort misdadig cryptogram. ("Het gif van de macht" door Peter Way, Spectrum, prijs 19,90.) KOOS POST ADVERTENTIE -==??jjljlJ Boekhandel The PaPermi|1 Voor lekker fijn leeswerk Haarlemmerstraat 211 - Leiden Waarom zouden wij titels noemen, we zien u toch in de winkel tijdens de boekenweek.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1983 | | pagina 27