Het woelige
leven van Richard Klinkhamer
Carmiggelt opnieuw met neus in boeken
HET IS WEER
BOEKENWEEK
Keihard beeld van het
V r eem d el i n ge nlegioen
Originaliteit,
humor, mysterie en erotiek..
Gehoorzaam als een
hond": prachtig boek
'Gehoorzaam als een hond' is
het debuut van een schrijver
die zich slechts Klinkhamer
noemt.
In de voorjaarsprospectus
schrijft de uitgever: Klink
hamer (1937), zeeman, huur
soldaat hotelhouder, hande
laar in vlees, onroerend
goed en oude munten, leeft
nu teruggetrokken in het
Groningse Finsterwolde".
Peter Blom zocht hem daar
op en trof een man die veel
dingen heeft meegemaakt,
veel geheimen in zich draagt
die hij slechts in zijn boeken
naar buiten wil brengen.
'Gehoorzaam als een hond' is
voor 95 procent autobiogra
fisch, zegt Klinkhamer. Het
is een hard boek, waarin zijn
ervaringen in het Vreemde
lingenlegioen centraal
staan.
ur). Een huisje tussen andere huisjes, een paar kilometer
lur buiten Finsterwolde. De inrichting is gematigd mo
dern. Opvallend is de collectie antieke pistolen aan de
schoorsteen, de lange boekenplanken met van alles
rj en nog wat, maar vooral met boeken over de geschie-
ve' denis van Duitsland. Op het toilet hangt een soort
v. affiche met de foto's van de Duitse oorlogsmisdadi-
JE gers: na hun executie in Neurenberg. Klinkhamer
iar heeft wat met Duitsland,
tot
Richard Klinkhamer heeft zich terdege op het gesprek voorbereid.
Sterker nog: hij heeft het eigenlijk zelf al geschreven. Voor hem, op
de salontafel, ligt een stapeltje met de hand beschreven velletjes uit
een schoolschrift. Daarop staan de antwoorden op de vragen die
Klinkhamer verwacht, compleet met tegenwerpingen van de inter
viewer. De beginnende schrijver heeft meer vertrouwen in het ge
schreven, dan in het gesproken woord...
I Achteraf bekeken blijkt Klinkhamers huiswerk niet eens zo onbruik
baar, want het gesprek met hem verloopt lichtelijk chaotisch. De
verwarring slaat meteen al toe wanneer we Klinkhamer vragen
naar een summiere omschrijving van zijn kennelijk stormachtige
levensloop, de basis voor elk schrijversportret. Klinkhamer duikt
ogenblikkelijk een egelstelling in. Pas enkele flessen bier later licht
hij een tipje van de sluier op die hij over zijn jeugd en de rest wil
leggen, door het overhandigen van een kort verhaal'voor zijn derde
boek.
„Ik heb te veel te verbergen",
zegt Klinkhamer. Bijzonderhe
den over zijn als ellendig erva
ren jeugd wil hij niet kwijt, om
dat er nog enkele mensen le
ven die hij niet wil kwetsen.
Met behulp van zijn boek, een
paar summiere uitlatingen en
het genoemde nog te publi
ceren - verhaal, is toch een en
ander te achterhalen.
Klinkhamer, in 1937 in Amster
dam geboren, bracht de oor
logsjaren door bij 'tantes' in
Duitsland, Zwitserland en
Oostenrijk. In het verhaal dat
hij mij laat lezen beschrijft hij
op een uiterst pakkende ma
nier, de dag waarop de Russen
zijn Oostenrijkse familie -
waar hij verbleef kwamen
'bevrijden'. In de huiskamer
ging hij, genietend van de be
langstelling, van Russische
knie naar Russische knie, ter
wijl beneden voor de kelder
deur een rij Russen op de beurt
wachtte om tante te verkrach
ten.
Terug in Nederland wacht de
met een Duits accent behepte,
jonge Richard een schooljeugd
vol vernederingen. Wat het
vervolg betreft kunnen we
deels terecht bij 'Gehoorzaam
als een hond' waarin hij episo
des beschrijft uit zijn leven als
legionair, zeeman, hotelhouder
en makelaar: „Voor 95 procent
autobiografisch".
Vakman
Klinkhamer, die vijfjaar geleden
Amsterdam voor Finsterwolde
verruilde, heeft zich ondanks
Extra
Richard, Klinkhamer: zeeman, huursoldaat, hotelhouder, handelaar in oude munten, vlees en onroerend goed, en een schrijver met geheimen.
(Foto GPD)
zijn woelig bestaan aan de zo
genaamde zelfkant steeds voor
filosofie, politiek, geschiedenis
en letterkunde geïnteresseerd.
Omdat hij zich ergerde aan de
vele boeken waarbij hij in
slaap viel, ging hij zelf schrij-'
ven. Bovendien is dat een mo-
door
Peter Blom
gelijkheid om greep te krijgen
op onverwerkte ervaringen. In
1979 stuurde hij een aantal ver
halen naar Simon Carmiggelt.
Die reageerde bijzonder posi
tief: „Een vakman schrijver
moet u niet in de arm nemen,
U is er namelijk zelf een. Hij
zou de boel maar verpesten".
Ondanks deze opsteker had
Klinkhamer grote moeite met
het vinden van een uitgever.
Maar liefst achttien zagen geen
brood in zijn verhalen. Nijgh
Van Ditmar beten ten slotte
toe, al brachten ze op acht
plaatsen in het boek lichte wij
zigingen aan om niet te veel
weerstand op te roepen. Om
dat Klinkhamer in de zevende
hemel verkeerde heeft hij daar
geen trammelant om gemaakt.
Momenteel is hij zelf bezig het
boek in het Duits te vertalen:
zijn uitgever wil het slijten op
de Frankfurter Buchmesse.
'Gehoorzaam als een hond'
draagt de sporen van de eerste
ling. Met name de verhalen die
gebaseerd zijn op Klinkhamers
verblijf in het Vreemdelingen
legioen, van 1956 tot 1959 in Al
gerije, missen nog de literaire
nuances die diepgang kunnen
opleveren. Het schuim van ve
le naties dat toen in de Franse
afweer tegen de Algerijnse on
afhankelijkheidsstrijders sa
menklonterde, krijgt echter
wel degelijk gestalte. Met na
me de Duitse legionairs wor
den onbarmhartig afgeschil
derd.
Klinkhamer is uit het legioen ge
deserteerd. Hij keerde terug
naar Nederland, een weerzien
dat hij gedeeltelijk beschrijft
in het tweede deel van zijn
boek. Dit is later geschreven
en maakt een doorwrochter in
druk. Klinkhamer kan schrij
ven. Fascinerend is de scene
waarbij hij - dat wil zeggen:
hoofdfiguur Kamer - als hotel
houder aan de randstedelijke
Noordzeekust een rijke Duit
ser tijdens een nacht pokeren
bezwendelt. Klinkhamer nu:
„Ik kan je zo nog het luikje in
de vloer laten zien, waaronder
ik het gemerkte spel vandaan
gehaald heb. Het leverde me
16.000 gulden op".
Hoeren
Zijn avonturen met vrouwen in
het boek pakken negatief uit.
Steeds zijn het hoeren, die
soms op hem verliefd worden.
„Het waren altijd harde vrou
wen", zegt Klinkhamer, „die
zocht je op door je eigen sensi
biliteit, je gekneusdheid. Mee
gaande mannen komen terecht
bij harde vrouwen".
Wraakzuchtig over die negatieve
ervaringen is hij niet: „De
vrouwen zijn in de loop van de
eeuwen zo misbruikt dat zij de
mannen tegemoet treden met
de wapens die zij in die tijd
hebben ontwikkeld".
In de lage woonkamer van zijn
huisje springt op een gegeven
moment Klinkhamer naar zyn
cassetterecorder en laat een
stukje Mexicaanse volksmu
ziek horen.De opzwepende
klanken verleiden hem tot een
ingehouden dansje. Zijn
vrouw is inmiddels thuisgeko
men. Zij maakt een zakje chips
open. Klinkhamer is gaan zit
ten en schuift me weer een pa
piertje toe. Een antwoord op
een niet gestelde vraag.
'Syndroom' staat er met kapitale
letters boven. Ik lees: „Het is
begonnen met het postconcen-
tratiekampsyndroom. Dat
moeten we heel serieus nemen.
Maar, zoals dat gaat: de slacht
offers verminderen en de zie-
leknijpers moeten bezig blij
ven. Zo vonden ze het post-gij-
zelaarssyndroom uit. Die arme
mensen moesten allemaal op
gevangen, afgeleid, begeleid
en bevrijd worden van hun
verschrikkelijke trauma's.
Toen er geen gijzelaarszielen
meer te betasten waren, creëer
den onze geestelijke welzijns
werkers het post-NSB-ouders-
syndroom. En zo blijven ze aan
de gang.
Het zal niet lang meer duren of
we worden geonfronteerd met
het post-werklozensyndroom
of het post-onderdrukte-man-
nensyndroom. Het begin is er
al: Claus die lijdt ook heel wat
af. Nou ja, dan had-ie maar een
beroep moeten leren".
Raadsel
Als we afscheid nemen besef ik
dat het raadsel Klinkhamer
met deze ontmoeting nog lang
niet is opgelost. Dat zal pas ge
beuren wanneer hij de kans
krijgt al zijn verhalen te publi
ceren. Zelf wil hij graag, want
hij moet zijn ellende en rottig
heid van zich afschrijven. En
aan zijn talent hoeft niet ge
twijfeld te worden. In mijn
schaarse aantekeningen vind
ik nog iets dat niet mag ontbre
ken: „De grootste vriend die je
kunt hebben. Die heb jij toch
ook? Hoop maar nooit dat je
ooit op hem aangewezen bent"
In '79 verscheen tijdens de boe
kenweek Mooi Kado. Een
boekje over boeken, geschre
ven door Simon Carmiggelt, in
opdracht van de Commissie
voor de Collectieve Propagan
da van het Nederlandse Boek.
(Zoals we dit jaar tijdens de
boekenweek bij aankoop van
een boek de ingebonden 'wijs
heden' van Wim Kan cadeau
krijgen. Dat wil zeggen: als we
voor tenminste 24,50 gulden
aan boeken kopen.)In één van
zijn wekelijkse Parool-co
lumns schreef Carmiggelt een
tijdje geleden al dat er een
nieuwe uitgave van Mooi Kado
op de markt zou komen. Want
wat was het geval? In '79 had
hij veel tekst moeten schrap
pen, omdat het kado anders te
dik zou zijn geworden.
Die nieuwe uitgave, Met de neus
in de boeken getiteld, ligt nu in
de boekhandel. Wie indertijd
Mooi Kado heeft gelezen zal
veel stukken tegenkomen die
hij al kende, dat ligt voor de
hand.
de eerste plaats kan het hele
maal geen kwaad om eens een
boek te herlezen en in de twee
de plaats: er staan ook nieuwe
stukken in dit werk. Zo zijn
bijvoorbeeld een aantal brie
ven die Carmiggelt aan Reve
schreef opgenomen. Maar
daarover later meer.
De verhalen over Roland Holst
en Speenhoff behoren tot de
beste in het boek. Over de eer
ste vertelt Carmiggelt dat hij
hem een keer in het ziekenhuis
bezoekt. Als Roland Holst Car
miggelt even wegbrengt ko
men ze bij de lift twee jonge
verpleegsters tegen. "Toen het
ene meisje tegen het andere
zei: 'Ik heb honger', sprak Ro
land Holst onmiddellijk: 'Me
juffrouw, mag ik u mijn vlees
aanbieden?' Glimlachend zei
ze: 'Meneer Roland Holst, u is
geloof ik altijd dronken".
Carmiggelt schrijft ook over een
bezoek aan Speenhoff. Hy was
een jong verslaggever en
moest een interview maken
met de kunstenaar. De ont-
ADVERTENTIE
De verhalen van meesterverteller Herman Pieter de Boer met
illustraties van Pat Andrea. Verzamel die mooie serie.
Het damesorkest mcm
De kellnerin ««amu
De vrouw in het maanlicht (,a,a„n
Het herenhotel ismm
De nymfentrein acd.uk>
De divanpop naca.uk>
Nederlands Gebarenboekje m.»...»
Nieuw Nederlands Gebarenboekje
Waanzin en moederliefde
14,90 per stuk
Samen met Betty van
Garrel: Zalig zijn de schelen"™
16,90
Liethorps Boeckhuys
Hoogmadeseweg 13
Leiderdorp
vangst was ongebruikelijk.
Speenhoff zei: "Zullen we
eerst wat babbelen of zullen
we ons meteen gaan bedrin
ken?"
Dat Carmiggelt graag anecdotes,
grappige verhaaltjes, beroem
de blunders opdist, het is be
kend. Zo staat er in dit boek
een hoofdstuk dat is getiteld
De kunst van de flater. Het
meest humoristisch is het ver
haal over de miskleun van The
Times. Door een fout gespelde
naam had de krant ten onrech
te de dood gemeld van lord
Desborough. Deze belde dus
de redactie op. De journalist
Lawrence nam de telefoon aan,
luisterde naar de lord en vroeg
vervolgens: "En waar vandaan
belt u me dan nu?"
In dit boek is, zoals gezegd, ook
een aantal brieven van Carmig
gelt aan Reve opgenomen. De
reden laat zich raden.
In het beruchte Parool-inter
view, waarover iedereen in dit
land die een mening heeft of
denkt te hebben inmiddels zijn
zegje heeft gedaan, zei Reve
o.a.: "Hij (Carmiggelt red.)
heeft me nog nooit een brief
geschreven waar iets in stond".
Carmiggelt schrijft dat hij dit
als een aanmoediging heeft er
varen om eens een paar brie
ven te publiceren. Hij waar
schuwt de lezer echter wel,
want na de opmerking van Re
ve nog eens geciteerd te heb
ben, schrijft Carmiggelt: "Zwa
re kost is het dus niet".
Inderdaad, het zijn geen brieven
die dagenlang door je hoofd
blijven 'spoken', maar leuk zijn
ze soms wel. Zoals de brieven
van Reve ook vooral opvielen
door de humor. Zijn bewonde
ring voor Reve steekt Carmig
gelt niet onder stoelen of ban
ken.
Zo schrijft hij bij voorbeeld in
zijn inleiding dat hem al vroeg
opviel dat Reve een groot ge
voel voor humor had. Tijdens
een etentje met de hoofdredac
teur van het Parool, waar beide
schrijvers vlak na de oorlog als
verslaggever werkzaam waren,
wordt Reve uitgenodigd om
een speech te houden. Carmig
gelt schrijft: "Gerard stond op.
Er viel een bevangen stilte. Ik
benijdde hem niet. Maar hy
zei, zeer rustig: 'Eigenlijk hou
ik niet van dit soort bijeen
komsten. Maar ik moet zeggen
- 't is aardig'. Daarop ging hy
weer zitten".
Een mooi fragment in de gepu
bliceerde brieven is volgens
mij dat waarin Carmiggelt ver
haalt over een vrouw die pas
seert met een hondje van
twaalf jaar. "Ze is erg eenzaam.
Van haar vriendin weet ik dat
ze elke avond met het kruis en
de lettertjes - ze is spiritiste - in
de weer is, om te weten te ko
men hoe lang het hondje nog
zal leven, want ze vreest zijn
dood. Telkens meldt zich dan
de geest van haar moeder, met
wie ze het zeer slecht vinden
kon, en die zegt: "Twéé...' Meer
niet. Twee dagen? Twee we
ken? Twee jaar? Er wordt wat
afgeleden, makker".
Nogmaals: geen zware kost, deze
brieven, maar na lezing dient
zich toch wel de volgende
vraag aan: waarom laat Car
miggelt niet alle brieven aan
Simon Carmiggelt
(Foto ANP)
Reve bundelen? Hij zegt zelf:
"Gerard Reve is een auteur
wiens brieven óók literatuur
zijn. Ik heb aan de mijne min
der zorg besteed". Zou het
waar zijn?
WIM BRANDS
(Met de neus in de boeken, Simon
Carmiggelt. Uitg. Arbeiderspers,
23,50).
ADVERTENTIE
24 MAART T/M 2 APRIL
Boekenweek, dat is feest in de boekhandel. Leesfeest ook
voor u want bijna het hele assortiment is vernieuwd.
Als voorproefje stuurden wij u onze boekenweek-
gids. Kom genieten van nog méér nieuws en u
weet het.wie voor 24.50 boeken koopt krijgt
gratis het boekje van Wim Kan. (Dus niet
bij 19,50 zoals per abuis in onze boekengids staat)
Welkom in onze boekhandel:
"Papyrus" Kerkstraat 71 Noordwijk.
•)-)
De Franse schrijver Louis-Ferdi
nand Céline (1894-1961) is lang
durig verguisd om zijn uitge
sproken racistische en fascis
toïde opvattingen. Het verhin
derde hem zijn roem als litera
tor nog tijdens zijn leven te
vestigen. Zijn belangrijkste ro
mans "Reis naar het einde van
de nacht" en "Dood op kre
diet", resp. in 1932 en 1936 ge
schreven, kregen pas in de
loop van de jaren zestig erken
ning, in Nederland nog later.
Om verschillende redenen moest
ik hier aan denken bij het lezen
van "Gehoorzaam als een
hond", het literaire debuut van
de Nederlandse schrijver Ri
chard Klinkhamer. Het boek is
in zijn uitingsvorm rauw, mis
schien beledigend voor chris
tenen, mensonterend voor ze-
dehjksheidsapostelen. kwet
send voor joden, negers en
vrouwen. De context waarin
Klinkhamer zijn radicale uit
spraken bezigt, is essentieel en
verzachtend. Maar het is de
vraag of dat wel als zodanig zal
worden ervaren en gewraakte
zinsneden niet uit hun verband
zullen worden gelicht om des
schrijvers "beledigingen" aan
de kaak te stellen. De literaire
waarde van het boek zou hier
door, net als bij Céline, ten on
rechte op de achtergrond ra
ken.
"Gehoorzaam als een hond" is
voor een deel autobiografisch.
Het beschrijft de ervaringen
van Klinkhamer (in het boek
heet hij Kamer) als soldaat in
het Vreemdelingenlegioen ten
tijde van de Algerijnse oorlog
(omstreeks 1953-'56), later als
zeeman, pensionhouder en als
compagnon in de onroerend-
goedhandel. Het centrale the
ma is de vicieuze cirkel van de
eenzaamheid: de haat van de
hoofdpersoon jegens de we
reld (het credo van Céline), het
steeds weer terugvallen in zijn
lot, dat haat oproept.
staan. In het Vreemdelingenle
gioen wordt hij onderworpen
aan de rauwe levenswijze van
"outcasts", beroepsmoorde
naars en verkrachters. Zijn
kortstondige affiniteit verliest
het van de weerzin, gesymboli
seerd in een optimale haat je
gens de Duitse légionnaires
("Het is voor een individualist
als ik ongezond toeven in de
buurt van een door rassen
waan vergiftigde meerderheid.
Mijn verachting vergezelt hen
bij iedere stap die ze doen").
Hij deserteert en vlucht via Ita
lië naar Amsterdam, monstert
aan als zeeman en keert naar
Mokem terug.
Klinkhamer geeft blijk van een
grote belezenheid: de by bel
(door zijn streng christelijke
opvoeding), Schopenhauer,
Nietzsche, de Grieken, Bon-
hoeffer enz. Het is zijn bind
middel voor een (poging tot
een) sluitende levensfilosofie,
die beurtelings contracteert
met en is verwerkt in zijn erva
ringen met hoeren, inhoudslo
ze fatsoenrakkers, messentrek
kers en ander schorem.
De gelijkenis met het werk van
Céline is treffend: de rauw
heid, de anti-kuisende vormge
ving, het functionele bargoens
("Asset kan"), en de directheid
van het (emotioneel) gespro
ken woord, overgebracht in de
geschreven taal, getoonzet met
korte, krachtige zinnen, soms
met de drie puntjes ervóór en
erachter in een uitbarsting van
rethoriek of emotie.
Klinkhamer reikt met deze in
grediënten tot grote hoogten.
Zijn woedende woorden, het
daverende mensbeeld, en de
rake, aangrijpende typering
van de grote eenzaamheid ma
ken "Gehoorzaam als een
hond" tot een schitterend
boek.
WIM WIRTZ
