c
Paul Citroen: meester van
het (kunstenaars) portret
D
c
Hedendaagse kunst te
kijk in Nieuwe Kerk
Weber en Schlepp: echte muzikanten
Op 86-jarige leeftijd in Wassenaar overleden
Slagroom voor minister Brinkman
DONDERDAG 17 MAART 1983
WASSENAAR - Paul Ci
troen, geboren in Berlijn
op 15 december 1896,
woonde en werkte in Ber
lijn, Weimar, Bazel, Am
sterdam en Wassenaar.
Leerling geweest van Ma
rin Brandenburg in Ber
lijn en van het Bauhaus in
Weimar. Schilderde, aqua
relleerde, tekende (pastels
en pen), etste, lithogra
feerde. Maakte duizenden
portretten, ook en vooral
van bekende kunstenaars
en schrijvers, onder wie
Chagall, Kokaschka, Max
Ernst, Victor van Vries
land, Menno ter Braak, A.
Roland Holst, Erika en
Thomas Mann en Henri
Moore. Werkte als schil
der en ontwerper van ope
ra-decors, muurschilde
ringen, boekomslagen en
tegeltableaus. Schreef
veel over moderne kunst,
onder meer in tijdschrif
ten. Ontving in 1950 en
1956 de Jacob-Marisprijs.
Met deze Paul Citroen is in het af
gelopen weekeinde een bijzon
der begaafd en zeer actief kun
stenaar heengegaan. Zijn overlij
den op 86-jarige leeftijd werd gis
teren, op de dag van zijn begrafe
nis, pas bekendgemaakt. De in
Berlijn geboren Paul Roelof Ci
troen vestigde zich in 1927 in
Amsterdam. In 1933 richte hij er
met Charles Roelofsz 'De Nieu
we Kunstschool' op. Twee jaar
later werd hij leraar aan de Ko
ninklijke Academie voor Beel
dende Kunsten in Den Haag. In
datzelfde jaar vestigde Paul Ci
troen, die na een korte geavan
ceerde periode als kunstenaar in
een gematigd realistische stijl
werkte, zich in Wassenaar, waar
hij tot zijn dood toe bleef wonen.
Niet alleen zijn landschappen,
maar vooral ook zijn portretten
bezorgden hem een grote faam.
Lange tijd gold hij als de 'uitvin
der' van de fotomontage, een
genre dat hij reeds in 1919 beoe
fende en waarin hij verrassende
resultaten wist te bereiken.
Als kunstenaar had Paul Citroen
veel bewonderaars, als mens veel
vrienden. Vele malen is hij geïn
terviewd. zowel bij gelegenheid
van zijn tachtigste"als zijn vijfen
tachtigste verjaardag. 'Ik vind
het een soort genade als je werk
zaam zo oud kan worden', zei hij
bij een van die gelegenheden, 'ik
ben niet meer nieuwsgierig op
het leven geworden, dat was de
fase van het studeren, maar ik
wil doen. Als je zoals ik aanleg
hebt voor tekenen en schilderen
is dat een middel om de wereld
en de mensen beter te begrijpen'.
Paul Citroen is altijd bescheiden
gebleven, in het gesprek meestal
bedachtzaam zoekend naar zijn
woorden, die nog immer een
Berlijns accent verraadden. Ci-
troens vader was op jonge leef
tijd als een van de dertien kinde
ren van een Amsterdams gezin
door een oom met een bontwerk-
bedrijf overgehaald naar Berlijn
te komen. Daar trpuwde hij in de
jaren negentig met een Berlijnse
vrouw, van wie hij vier kinderen
zou krijgen. Paul Citroen was het
tweede kind. Hij bezocht het hu
manistisch gymnasium, maar
ging op zijn veertien van school
omdat hij beslist schilder wilde
worden. Hij volgde een half jaar
de kunstnijverheidsschool in de
vroegere hoofdstad van Duits
land en liet zich vervolgens in
schrijven op de particuliere te-
kenschool van Brandenburg.
Veertien jaar oud was Paul Ci
troen toen hij naar de natuur be
gon te werken en pas tien jaar la
ter, toen hij zich inschreef voor
het voorbereidend jaar bij het
Bauhaus, volgde een confronta
tie met een andere opvatting van
werken. Min of meer verant
woordelijk daarvoor was de
Zwitser Johannes Itten, die de
pedagogische grondslag voor het
Bauhaus heeft gelegd. Bij hem
moest Paul Citroen het voorbe
reidende jaar doen. De nu overle
den kunstenaar in een interview
enkele jaren geleden: 'Ik was vie
rentwintig toen mijn ogen open
gingen. Ik had me daarvoor wel
eens in de natuur verloren, maar
Itten was van mening dat je de
natuur moest omzetten in de na
tuur van het materiaal. Het ge
voel dat je niet natekent, maar
dat je de tekening laat ontstaan
vanuit het materiaal'.
Collages
Het was in die tijd ook dat Paul Ci
troen zich bezig hield met het
maken van collages. Als Bau-
haus-leerling liet hy een collage
zien aan Klee, die zich geïnteres
seerd toondde en die 'nieuwig
heid' toeliet op een leerlingen-
tentoonstelling. De bewuste col
lage, 'Metropolis', hangt op het
ogenblik in het Leidse Prenten
kabinet en mag als voorbeeld in
menige vakstudie dienen van
hoe deze soort kunst is ontstaan.
Paul Citroen heeft de collage
echter niet serieus willen nemen.
'Ik vind het spielerei, knutselarij.
Met tekenen werk je met je hele
lichaam mee, met collages ma
ken doe je dat helemaal niet'.
Paul Citroen beschouwde zich
zelf niet als een modern kunste
naar. 'Moderne kunst pas niet bij
mij. Wel de natuur, ik ben afhan
kelijk van de natuur; landschap
pen en portretten, daar hou ik
Citroen portretteerde gedurende
zijn leven het liefst kunstenaars.
In een interview bij gelegenheid
van zijn tachtigste verjaardag:
'Ik voel me me het meest thuis
bij collega's, ik snuif die sfeer het
gemakkelijkste op. Gezichten
van zakelijk ingestelde mensen
zijn het moeilijkst omdat ze wat
te verbergen hebben. Artiesten
leven van hun innerlijke beleve
nis, dat kan je op hun gezichten
lezen'. Nog een citaat van de
Wassenaarse kunstenaar tot slot:
'Als ik moet tekenen sta ik er als
een onbeschreven blad voor. Ik
ken de beheersing van de tech
niek, maar of het zal lukken dat
weet ik niet altijd van tevoren. Je
streeft er naar om de innerlijke
belevenis er uit te halen. Ik wil
het gegeven uitbeelden zoals dat
op me overkomt, ik heb geen be
hoefte aan vervormen. Mijn
voorkeur gaat uit naar het oude
re portret, waar het leven door
heen is gegaan'.
Voor Paul Citroen is dit leven nu
voorbij, zijn werk zal nog lang
blijven bestaan.
PIETER C. ROSIER
Kunst
LEIDEN - De pianisten Tjitte We
ber en Vaughan Schlepp gaven
in de goed bezette K en O-Kapel
zaal een vierhandig concert op
de Estonia-vleugel. Weber be
diende de bascant, Schlepp de
discant van het klavier. Het suc
ces, dat beide pianisten hadden,
was mede te danken aan de
openhartig-muzikale, probleem
loze stukken, die ze speelden.
Als twee concertgevers zo nauw
verbonden muziekmaken, luis
tert men allicht naar mogelijke
verschillen in aanpak en opvat
ting. Welnu, in dit geval waren
die er ook, maar ze vormden in
de meeste gevallen toch een be
vredigend geheel. Ik meen, dat
Weber meer subjectief, Schlepp
meer objectief was ingesteld. Dat
kan een gunstige combinatie op
leveren, omdat geen van beide
elementen in een goed samen
spel zijn te missen. Ook de grote
re helderheid van de diskant was
niet onbelangrijk. Het viel mij
op, dat bij een krachtige muzika-
AMSTERDAM (GPD) - Cultuur
minister Brinkman is gister
avond in Amsterdam bekogeld
met een slagroomtaart tijdens
de opening van de tweede
kunstmanifestatie in de Nieuwe
Kerk. De minister was net aan
zijn inleiding begonnen toen de
kunstschilder Wilbert Vaessen
een gebaksdoos naar het spreek
gestoelte wierp uit protest te
gen de bezuinigingen. Mr.
Brinkman verwijderde slag
room van zijn kostuum en aan
gezicht en vervolgde onaange
daan zijn rede.
De kunstmanifestatie die t/m 21
maart duurt is een presentatie
van 32 belangrijke Nederlandse
galeries en geeft een beeld van
hedendaagse kunst uit binnen-
en buitenland. In de enorme
ruimte van de Nieuwe Kerk op
de Dam voert een vier kilometer
lange tentoonstellingsroute
langs schilderijen, grafiek, kera
miek, moderne sieraden en ge
bruiksvoorwerpen. Minister
Brinkman noemde de manifesta
tie waarderend een „goed voor
beeld van particulier initiatief'.
„Sommigen schijnen te grote in
vloed van de overheid als een
sta-in-de-weg te beschouwen",
aldus de CDA-minister.
Subsidies blijken de kunstaanko
pen nauwelijks te stimuleren. De
overheid aarzelt over andere mo
gelijkheden zoals renteloze kre
dieten of belastingfaciliteiten
voor kunstaankopen, aldus de
cultuur-minister die in de toe
komst een gesprek wil hebben
met de Vereniging van Galerie
houders.
Dit jaar wordt een rijksdienst
voor de beeldende kunst opge
richt. Deze dienst zal onder
meer de rijksaankopen van be
langrijke werken van Neder-
le impuls vanuit de compositie,
de eenheid perfekt was. Als sterk
sprekend voorbeeld moge Schu
berts "Marche caracteristique"
(opus 121) gelden. Verder eigen
lijk alles van na de pauze: Dvo
raks "Slavische dans" (opus 46,
nr. 2), de walsen van Brahms, de
Spaanse dansen (opus 12) van
Moritz Moszkowski.
Het Rondo in F, van Johann Chris
tian Bach, waarmee de twee wa
ren begonnen, sprak nog weinig
PAGINA 25
landse beeldende kunst beoor
delen. Binnenkort komt een
rapport over de beeldende kun
sten uit. De wens van kunste
naars om een eigen overlegplat
form te krijgen, zou ook tot de
mogelijkheden horen. Wat de
relatie tussen koper en kunste
naar betreft zei de heer Brink
man dat de protesten tegen
kunstuitleen minder zijn ge
worden. „Leners zijn andere
mensen dan kopers. Maar ze
kunnen wel worden opgevoed
door de kunstuitleen".
Schatten geveild
AMSTERDAM (ANP/GPD) - Bij
het veilinghuis Christie's in Am
sterdam zijn gisteravond opge
doken schatten en gebruiksvoor
werpen van zes schepen uit de
zestiende en zeventiende eeuw
geveild voor in totaal 584.000 gul
den. Onder de geveilde schatten
waren ook voorwerpen uit de
Hollandia, het vlaggenschap van
admiraal Piet Hein. Dit schip
zonk in 1627 voor de kust van
Brazilië.
Het hoogste bedrag - 9500 gulden
werd neergeteld voor een
bronzen scheepsbel van de Hol
landia. De belangstelling voor de
veiling was enorm.
Op een veiling bij Sotheby Mak
van Waay in Amsterdam is
woensdagochtend een bedrag
van 460.000 gulden betaald voor
een Chinese pot. Dit is de hoog
ste prijs, die ooit op een veiling
in Nederland is betaald voor een
stuk porselein.
De Nederlandse eigenares had
geen idee van de waard. De Chi
nese pot is gekocht door een Ja
panse handelaar.
aan en de onderlinge verschillen
bleven in dit "aanloopstuk" niet
verborgen. Hierna groeide dui
delijk een compromis. Dit was al
merkbaar in Mozarts Sonate m C
(K.V. 19d) uit 1765, dus van het
piepjonge (9) wonderkind. Ook
de Sonae in D (opus 6) van Beet
hoven, uit 1796 is nog een en al
jeugd, vrij van noodlotsdreiging.
In het Rondo van deze sonate be
reikten de twee een hoog voor
drachtsniveau. Overigens gaven
ze blijk van een goede techniek,
een serieuze opvatting, bovenal
van een echt-muzikale aandrift.
JOHAN VAN WOLFSWINKEL
Paul Citroen
Leidse bioscopen
LUXOR (121239): "De kille wraak",
da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur, zo. 14.15,
16.30, 19.00 en 21.15 uur, 16 jr.
LIDO 1 (124130): "Fame", da. 14.30,
19.00 en 21.15 uur, zo. ook 16.45 uur,
al.
Bioscopen
LIDO 2: "Als je begrijpt wat ik be
doel". da. 14.30,19.00 en 21.15 uur, zo.
ook 16.45 uur, al.
LIDO 3: "Trail of the Pink Panter",
da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur, zo. ook
16.45 uur. al.
LIDO 4: "Still of the night", da. 14.30,
STUDIO (133220): "Gandhi", da.
14.00 en 20.00 uur, al.
TRIANON (123875): "Rosemary's kil
ler", da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur, zo.
14.15, 16.30, 19.00 en 21.15 uur. 16 jr.
REX (125414): "De erotische avontu
ren van Annette Haven", da. 14.30,
19.00 en 21.15 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Sexy schatjes uit
New York", vr. en za. 23.30 uur, 16 jr.
Bioscopen Alphen
(voor reserveringen 01720-20800)
EURO 1: "A midsummer night's sex
comedy", da. 20.00 uur, vr. tm. zo.
18.45 en 21.00 uur. za., zo. en woe. c
14.00 uur, al.
Kindermatinee: "Als je begrijpt
EURO 2: "Bloody birthday", da. 20.00
uur, vr. tm. zo. 18.45 en 21.00 uur, za.,
zo. en woe. ook 14.00 uur, za. even
eens 24.00 uur, 16 jr.
EURO 3: "Histoire d'O", da. 20.00 uur,
vr. tm. zo. 18.45 en 21.15 uur, 18 jr.
Kindermatinee: "De nieuwe avontu
ren van Dik Trom", za., zo. en woe.
14.00 uur.
Nachtvoorstelling. "Mijn nachten
met dertien bruidjes", za. 24.00 uur,
18 jr.
EURO 4: "The best little whorehouse
in Texas", da. 20.00 uur, vr. tm. zo.
18.45 en 21.15 uur, za., zo. en woe. ook
14.00 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "De vreemdeling
zonder naam", za. 24.00 uur, 16 jr.
Bioscoop Voorschoten
(voor reserveringen 01717-4354)
GREENWAY: "The Canonball run",
vr. 19.30, za. 15.45 en 19.30, zo. 15.45.
al.
"Rocky 3", do. 21.00, vr. en za. 21.30
uur. zo. 18.30 uur, 16 jr.
"Tales of ordinary madness", zo. 21.00
uur. di. en woe. 20.30 uur, 16 jr.
Kindermatinee: "Knokken v
twee", za. en zo. 14.00 uur, woe. 14.30
Bioscopen Katwijk
(voor reserveringen 01718-74075)
CITY 1: "Caddyshack", do. 14.45 e
20.00 uur, vrij, za, en zo. 14.45,19.00 e
21.15 uur, ma en di. 20.00, woe. 14.45
en 20.00 uur, al.
CITY 2: "Class of 1984", zelfde tijden
als City 1, 16 jr.
CITY 3: "Heli's Angels", zelfde tijden
als City 1, 16 jr.
CITY 4: "Heet snoepgoed", do. 14.45
en 20.00 uur, vrij. 14.45,19.00 en 21 15
uur, 16 jr.
CITY 4: "Enter the dragon", za. 19.00
en 21.15 uur, zo. 14.45, 19.00 en 21.15
uur, ma, di en woe. 20.00 uur, al.
Kinder matinee: "Dumbo, de
vliegende olifant", za en woe. 14.30
nu is al- miln aoeite
■iele/aaaj. voor niks
geweest
LEIDEN
Gemeente-archief Boisotkade 2a,
pentekeningen van Leiden en omge
ving van Frederik Kemner, Vm 9/4,
ma t/m vr 9-17 uur, do 19.30-21.30 uur,
za 9-12 uur.
Ars Studio - Pieterskerkgracht 9. ex
positie Lucia Steinbach, acryls,
pastels: Hannie Bal, aquarellen, t/m
20/3. di. t/m zo. van 14-17 uur.
De Lakenhal, Oude Singel, ruimtelij
ke vormen en vormen in de ruimte.
Expositie van werk van beeldhou
wers. T/m 20 maart.
Galerie Denise Stephan - Bakker-
steeg 18-20, tentoonstelling Tom de
Vries Lentsch, schilderijen, Elsa
Westland, beelden, t/m 2/4, vr, za, zo
van 13.30-17.30 uur.
De Waag fototentoonstelling van
het Leidse Fotokollektief "vier Leid
se drukkerijen", t/m 19/3 tussen 10-17
uur; en van 23/3 t/m 2/4 in de Openba
re Bibliotheek, tijdens de openingsu-
Exposities
Museum Boerhaave, Steenstraat la,
tentoonstelling over Antoni van
Leeuwenhoek, tot 1/5, ma. t/m za. 10-
16; zo. 13-16.
Fenix - Botermarkt 26, schilderijen
van Cor van Dixhoorn, tot 21/3, di,
wo, vr, za 10-18 uur, do 10-22 uur, zo
11-17 uur.
Rijksmuseum van Geologie en Mine
ralogie, Hoogl. Kerkgracht 17, 'Ener
gie uit eigen bodem', t/m 4 augustus,
ma. t/m vrij. 10-17; zo. 14-17.
Galerie De Oude Rijn - Stille Mare 4,
expositie Wil van Leeuwen olieverf,
gouaches en metaalplastieken, dag
10-18 uur en zo. 11-18 uur, t/m 6/4.
Rijksmuseum van Oudheden, Rapen
burg 28, 'Papyrus, van bies tot boek
rol', t/m 4/4: 'Beelden van Behnasa' V
m 28/3, di. t/m za. 10-17; zo 14-17.
St. Matthias n.a.v. hun 65-jarig jubi
leum met oude instrumenten, foto's
e.d., t/m 18/3, woe., do., zo. van 14-16
uur, za. van 11-16 uur.
Warmond Galerie De Pomp, Chris
tine Langerhorst, houtkunst; Michiel
Laemoes, grafiek; di 19-21 uur, woe
10-12, 14-16 uur, do, za, zo van 14-16
OEGSTGEEST - Jacques van Bellen,
Lange Voort, aquarellen en pastels
van Paula v.d. Weerdt, t/m 2/4, di. f
vr. van 9-18 uur, vrijdagavond, za.
9-17 uur.
LEIDERDORP - Gemeentehuis, En-
gelendaal (bij winkelcentrum Winkel
hof); aquarellen, tekeningen, e
WASSENAAR - Auberge de Kievit,
Stoeplaan 27, schilderijen van M.
Bork-van Dijk en Ingeborg Reiler. 13/
2 t/m 17/3, dinsdag t/m zondag
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Acade
misch Ziekenhuis behalve van dins
dag 13.00 uur tot woensdag 13.00 uur
(Diaconessenhuis) en van vrijdag
13.00 uur tot zaterdag 13.00 uur (Elisa-
beth-ziekenhuis).
Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconessenhuis - doorlopende be
zoektijd van 16.00 uur tot 20.00 uur;
met uitzondering van:
- de kinder- en jongerenafdeling: da
gelijks van 14.00 uur tot 19.00 uur.
- de afdeling intesieve zorg: uitslui
tend na overleg met het hoofd van de
afdeling.
Sportmedisch Advies Centrum:
Blessurespreekuur: Elisabethzieken-
huis Leiderdorp, 's maandags van
19.30-20.30 uur.
Bezoekuren St. Elisabeth-zieken-
huis:
Volwassenen: dagelijks van 14.00-
Ziekenhuizen
14.45 en van 18.30-19.30 uur. Klasse
afd. dagelijks van 11.15-12.00 uur, van
14.00-14.45 uur en van 18.30-19.30 uur.
Kraamafdeling: dagelijks van 11.15-
12.00 uur (alleen voor echtgenoot) en
van 15.00-16.00 uur en van 18.30-19.30
Kinderafdeling: dagelijks van 15.00-
18.30 uur.
Afdeling C.C.U. (hartbewaking) dage
lijks van 14.00-14.30 uur en van 19.00-
19.30 uur.
Intensieve verpleging: dagelijks van
14.00-14.30 uur en van 19.00-19.30 uur.
Academisch ziekenhuis
Tel. 269111
Voor alle patiënten (behalve kinde
ren) zijn de bezoekuren als volgt:
Avondbezoekuur afdeling Verlos
kunde 18.00-19.00 uur
Praematurenafdeling dagelijks van
Bezoek aan ernstige patiënten
Wanneer voor ernstige patiënten
doorlopend bezoek wordt toegestaan
Bezoektijden Kinderkliniek:
Dagelyks 15.00-15.45 uur en 18.30-
19.00 uur.
Bezoektijden kinderafdelingen:
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-
19.00 uur. (Alleen voor ouders
kinderen kan er een afwijkende tijd
afgesproken worden met de hoofd
verpleegkundige).
Alphen aan den Rijn
Rijnoord:
Bezoektijden 's middags 14.30-15.15
uur, 's avonds 18.30-19.30 uur. Extra
bezoek voor de hartbewaking: 's och
tends 11.00-11.30 uur. Extra bezoek
voor vaders op de kraamafdeling: 's
avonds 19.30-20.30 uur. Kinderafde
ling 's middags 14.30-15.30 uur, 's
middags alleen voor ouders 14.30-
18.30 uur.
((üadc)Lieuiu&
17 maart 1983
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
Naar wij vernemen, zal op de
4den April a.s. in een der loka
len van het stationskoffiehuis
"Zomerzorg" eene voor Leiden
bijzonder belangrijke verkoo-
ping gehouden worden. Een ge
deelte der nalatenschap van
den overleden kunstschilder en
directeur van het Prentenkabi
net, den heer J.L. Cornet, zal
door den notaris Kaiser onder
den hamer gebracht worden. Er
zijn oude, zeer fraai bewerkte
meubelen en glazen, voorwer
pen van antiek porselein en
aardewerk bij; voorts schilde
rijen zoowel van eenige oudere
en jongere meesters, als van den
overledene zelf en uitnemend
fraaie studies. De catalogus
wordt deze dagen verspreid en
zal bovendien gratis bij den no
taris Kaiser te verkrijgen zijn.
Op den 2den en 3den April zal
het publiek de verzameling in
genoemd stationskoffiehuis
kunnen bezichtigen.
Onlangs schreef een Engelsch,
te Parijs school liggend meisje,
een brief aan den czaar, waar
in zij hen van hare belangstel
ling deelneming verzekerde en
tevens hem mededeelde, dat zij
eiken avond voor hem bad, dat
hij bewaard mocht blijven voor
hetzelfde lot als zijn vermoor
den vader. Zij adresseerde den
brief aan den keizer van Rus
land en stak hem in de bus.
Kort daarop liet zich de groot
vorst Nikolaas aan de school
aandienen, bracht haar ver
schillende geschenken vanwege
den keizer en nam haar mee uit
rijden:
Vijftig jaar geleden:
In het abattoir van Keulen is
het ritueel slachten van runde
ren op last van een groep S.A.-
lieden verboden. De Joodse he
slachters, die volgens het voor
geschreven ritueel de voorJood-
sche consumptie bestemde run
deren plachten te slachten, wer
den uit het abattoir verwijderd,
waarbij de messen in beklag
werden genomen.
