c
'De vrouw in
het zand'
vraagt om
concentratie
'Zandhazen'
van Sater
verzandt in
realisme
C
D
Rebecca West
overleden
ludcYLieuiu&
WOENSDAG 16 MAART 1983
Kunst
PAGINA 27
SCHEVENINGEN - Al sinds
jaaf en dag worden theaterma
kers geobsedeerd door een ver
langen de dimensie tijd in een
dramatische constructie te
vangen. Dat betekent echter
dat tijd op de een of andere ma
nier vertaald moet worden in
handeling en ruimte. In het
ene geval wordt de grootheid
tijd daarmee veranderd in een
ondergeschikt iets als "tijds
duur" dat nog slechts iets zegt
over het verloop van een han
deling. In het tweede geval is
sprake van onverenigbare
grootheden en illustratief daar
voor is de discussie die nu al
meer dan een eeuw gevoerd
wordt over een van de kernzin
nen uit Wagners muziekdrama
"Parsifal"; "Zum Raum wird
hier die Zeit". Het enige wat
met tijd wel mogelijk lijkt, is
een omzetting in geluid en op
dat punt wordt in "De vrouw
in het zand" door de toneel
groep De Appel een meester
stuk geleverd door slagwerker
Pako Keul. Met een ten dele
speciaal voor deze voorstelling
ontworpen instrumentarium
bleek zijn constante aanwezig
heid niet alleen essentieel voor
sfeertekening en dramatische
ontwikkeling, maar zijn spel
groeide ook uit tot de hartslag
van het stuk die door versnel
lingen, vertragingen en volu
mewisselingen de relativiteit
van de tijd voelbaar maakte.
Schrijver-regisseur Lodewijk de
Boer slaagde in dit opzicht
minder met het gevolg dat zijn
toneelbewerking van de roman
van de Japanse auteur Kobo
Abe op sommige momenten,
vooral voor de pauze, slechts
met moeite de aandacht kon
vasthouden. Nu leent het gege
ven zich ook niet bepaald heel
vanzelfsprekend voor een dra
matische omwerking. Een een
zelvige intellectueel wordt
door weinig fijngevoelige dor
pelingen gevangen gezet in een
zandkuil waar hij zich gedwon
gen ziet de daar reeds aanwezi
ge vrouw te helpen bij haar le
venslange dwangarbeid in
dienst van "het dorp": het zand
wegscheppen dat door de zee
in nimmer aflatende stroom
wordt aangevoerd. Door haar
aanvaarding van het onvermij
delijke blijkt de vrouw wijzer
dan de opstandige man, die
maandenlang weigert zijn lot
te accepteren. Pas als hij over
bepaalde frustraties heen is ge
holpen, komt hij tot een relatie
met de vrouw die hem zijn lot
doet accepteren en hij ziet zelfs
af van een vluchtmogelijkheid
als de vrouw wegens een mis
kraam met spoed weggevoerd
moet worden.
Ondanks het uiterst beheerste
spel van Peter van der Linden
en Sacha Bulthuis (de laatste
aangrijpend met de blikken
gebaren van een gekooide aap
in haar spel geïntegreerd)
bleek een echte spanning pas
op te komen in het stadium
waarin beider eenzaamheid
doorbroken kon gaan worden,
doordat de man zich voor kon-
takt openstelde. Daarvoor
werd het spel teveel beheerst
door zoeken en aftasten met
als enige onderbreking de scè
nes met drie dorpelingen, die
soms uit hun rol stapten om de
gedachten van de man een dra
matische vormgeving te verle
nen.
Al met al is "De vrouw in het
zand" geen gemakkelijk stuk
geworden en in hoeverre de
toeschouwer erdoor geboeid
kan raken, hangt sterk af
zijn bereidheid zich open te
stellen en te concentreren.
PAUL KORENHOF
LONDEN (DPA/ANP) - De
schrijfster Rebecca West die
wel de "koningin van de En
gelse letterkunde" werd ge
noemd, is gisteren op 90-jari-
ge leeftijd in haar woning in
Londen overleden. Zij leed
reeds lange tijd aan arthritis.
Als Cicily Isabel Fairfield werd
zij op 21 december 1892 in
Londen geboren. Door haar
talrijke biografieën, essays en
romans werd zij internatio
naal bekend. Haar werken
handelen over onder meer
het feminisme, het toneel en
de psycho-analyse. Na aan
vankelijk toneel te hebben
gespeeld werkte zij ook als
journalist. Op dit gebied
maakte zij naam door haar
publikaties over de proces
sen tegen de Duitse oorlogs
misdadigers in Neurenberg
in 1945-1946.
Haar pseudoniem ontleende zij
aan de hoofdfiguur in het to
neelstuk 'Rosmersholm' van
Henrik Ibsen. In 1959 werd
zij in de adelstand verheven
en mocht zij zich 'dame' Re
becca West noemen.
Zij begon haar loopbaam op 19-
jarige leeftijd als recensente
van het socialistische vrou
wenblad 'Freewoman'. In
1915 schreef zij een kritische
biografie over Henry James.
Voorts schreef zij verhande
lingen over D.H. Lawrence
en Arnold Bennett. Romans
van haar hand waren 'The
Judge', 'Harriet Hume', 'The
thinking reed', 'The fountain
overflows' en 'The birds fall
down'. Naar aanleiding van
een reis door Joegoslavië in
1937 schreef zij het tweedeli
ge 'Black lamb and grey fal
con' over de politiek, cultuur
en geschiedenis van de Bal
kan.
Ook door haar liefdesleven was
zij in letterkundige kringen
en daarbuiten veelbespro
ken. Uit een relatie met de
schrijver H.G. Wells werd de
latere auteur en criticus An
thony West geboren. Van
1930 tot 1968 was zij ge
trouwd met de bankier Hen
ry Maxwell Andrews.
AMSTERDAM - Drie zandha
zen, soldaten van de infante
rie, zijn op oefening in West-
Duitsland, en moeten een
zaam, ver van hun kamera
den, de nacht op een heuvel
tje doorbrengen. Een van hen
is, min of meer tegen zijn zin,
tot korporaal bevorderd en
voert het commando over de
overige twee. Van de twee
heeft een middelbare school
en zal na de diensttijd door
studeren; de ander voelt zich
hun mindere, hij is glazen
wasser of zoiets. Wel is hij de
enige met een meisje, dus
van seks weet hij ook al.
In deze uren van verveling, de
'vijand' is in geen velden of
wegen te bekenen, passeren
de gebruikelijke onderwer
pen de revue: meisjes, seks,
leger, oorlog; en kleine frus-
taties worden op elkaar afge
reageerd en met elkaar uitge
vochten. Door alle gooi- en
smijtwerk heen zie je echter
de hazehartjes kloppen. On
danks alle meningsverschil
len zij de drie het over een
ding eens: oorlog is rot, en
kan je maar beter niet heb
ben. De grootste branie
schopper, Adje, legt uit waar
om hij dan zal deserteren. De
korporaal, die telkens laat
weten ook niet om die rang
gevraagd te hebben, begint
echter langzamerhand in zijn
rol te groeien. Wanneer een
verdwaalde 'vijand' het kamp
binnen komt slenteren om
verheugd een praatje aan te
knopen, worden alle beden
kingen overboord gezet en
wordt het spel door de drie in
volle overgave gespeeld. De
Fragment uit Saters 'Zandhazen'.
(Foto Kors van Bennekom)
'vijand' wordt krijgsgevan
gen genomen en bij verzet te
gen de vlakte geslagen.
De voorstelling schetst een ac
curaat beeld van hoe ik me
het leger voorstel. Vol her
kenning en instemming luis
tert het publiek in het kleine
Polanentheater naar de argu
menten van de drie: zo is het
maar net, het leger is prut,
maar je hebt je diensttijd
maar uit te zitten. De omslag
in het stuk zit op de plaats
waar de zandhazen kunnen
tonen werkelijk het leger aan
hun laars te lappen, en dat
nog ongestraft ook, want wie
ziet ze daar nou? Echter, het
verlangen om mee te spelen,
het territoriumgevoel en het
besef dat drie meer zijn dan
een leiden tot het desillusio-
nerende einde. 'Zandhazen'
toont aan hoe lang het duurt
voordat mensen echt actie
ondernemen. Zeggen is een,
denken is twee en doen is pas
vers nummer drie.
Het stuk wordt, op een scène
na, realistisch gespeeld.
Daardoor krijgt het ettelijke
keren de lachers op zijn
hand, maar uiteindelijk is het
realisme ook ijn zwakte. Ui
teraard werkt het bovenge
schetste mechanisme niet al
leen in het leger, maar dat
wordt door de voorstelling
wel gesuggereerd. Het stuk
zou sterker geweest zijn als
de legersituatie duidelijker
als kapstok voor een alge
meen probleem was ge
bruikt. De veranderde hou
ding van de korporaal, de eni
ge niet realistisch gespeelde
scène, was een goede, zij het
wat late aanzet. Helaas bleef
het daarbij. 'Zandhazen' van
Hans Ligtvoet wordt in diver
se kleine theaters en uiteen
lopende accommodaties ge
speeld.
JACQUELINE MAHIEU
al.
LIDO 2: "Als je begrijpt wat ik be
doel", da. 14.30,19.00 en 21.15 uur, zo.
ook 16.45 uur, al.
LIDO 3: "Trail of the Pink Panter",
da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur, zo. ook
16.45 uur, al.
LIDO 4: "A midsummer night's sex
comedy", da. 14.30,19.00 en 21.15 uur,
zo. ook 16.45 uur. 12 jr.
STUDIO (133220): "Still of the night",
da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur, zo. ook
16.45, 16 jr.
TRIANON (123875): "Het ware ver
haal van de non van Monza", da.
14.30, 19.00 en 21.15 uur, zo. 14.15,
16.30, 19.00 en 21.15 uur, 16 jr.
REX (125414): "Wanda whips Wall-
street", da. 14.30, 19.00 en-21.15 uur,
16 jr.
Nachtvoorstelling: "Secretaresse
voor eigen gebruik", vr. en za. 23.30
uur, 16 jr.
Bloacopri
Bioscopen Alphen
(voor reserveringen 01720-20800)
EURO 1: "Firefox", da. 20.00 uur, vr.
tm. zo. 18.30 en 21.15 uur, za., zo. en
woe. ook 13.45 uur, 12 jr, za. ook 24.00
uur, 16 jr..
Kindermatinee: "Als je begrijpt wat
ik bedoel", za., zo. en woe. 14.00 uur.
al.
EURO 2: "De wraak der barbaren",
da. 20.00 uur, vr. tm. zo. 18.45 en 21.00
uur, 12 jr.
Nachtvoorstelling: "Mijn nachten
met dertien bruidjes", za. 24.00 uur,
18 jr.
EURO 3: "Tiroler blondjes op het lief
despad", da. 20.00 uur, vr. tm. zo.
18.45 en 21.15 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Fiona, en heet
blondje", za. 24.00 uur, 18 jr.
EURO 4: "De Zwarte ruiter", da. 20.00
uur, vr. tm. zo. 18.30 en 21.00 uur, za.,
zo. en woe. ook 13.45 uur, al.
Kindermatinee: "De nieuwe avontu
ren van Dik Trom", za., zo. en woe.
14.00 uur.
Nachtvoorstelling: "Een 'moord'ver-
jaardag", za. 24.00 uur, 16 ir.
Bioscoop Voorschoten
(voor reserveringen 01717-4354)
GREENWAY: "Flying high", vr.
19.30, za. 15.45 en 19.30, zo. 15.45, al.
"Rocky 3", vr. en za. 21.30 uur, zo.
18.30 uur, 16jr.
"De smaak van water", do. 20.30 uur,
zo. 21.00 uur, ma. tm. woe. 20.30 uur,
16 jr.
Kindermatinee: "Dik Trom knapt het
op", za. en zo. 14.00 uur, woe. 14.30
Bioscopen Katwijk
(voor reserveringen 01718-74075)
CITY 1: "Grease 2", do. 14.45 en 20.00
uur, vrij, za, en zo. 14.45,19.00 en 21.15
uur, ma en di. 20.00, woe. 14.45 en
20.00 uur. al.
CITY 2: "Silent race", zelfde tijden als
City 1, 12 jr.
CITY 3: "Eskader van de levende do
den", zelfde tijden als City 1, 16 jr.
CITY 4: "Angels die hard", do. 14.45
en 20.00 uur, vrij. 14.45,19.00 en 21.15
uur, al.
CITY 4: "The happy hooker", za.
19.00 en 21.15 uur, zo. 14.45, 19.00 en
21.15 uur, ma, di en woe. 20.00 uur, 18
Gemeente-archief - Boisotkade 2a,
pentekeningen van Leiden en omge
ving van Frederik Kemner, t/m 9/4,
ma t/m vr 9-17 uur. do 19.30-21.30 uur,
za 9-12 uur.
Ars Studio - Pieterskerkgracht 9, ex
positie Lucia Steinbach, acryls,
pastels: Hannie Bal, aquarellen, t/m
20/3, di. t/m zo. van 14-17 uur.
De Lakenhal, Oude Singel, ruimtelij
ke vormen en vormen in de ruimte.
Expositie van werk van beeldhou
wers. T/m 20 maart.
Galerie Denise Stephan - Bakker-
steeg 18-20, tentoonstelling Tom de
Vries Lentsch, schilderijen, Elsa
Westland, beelden, t/m 2/4, vr, za, zo
van 13.30-17.30 uur.
De Waag - fototentoonstelling van
het Leidse Fotokollektief "vier Leid-
se drukkerijen", t/m 19/3 tussen 10-17
uur; en van 23/3 t/m 2/4 in de Openba
re Bibliotheek, tijdens de openmgsu-
Exposities
Museum Boerhaave, Steenstraat la,
tentoonstelling over Antoni van
Leeuwenhoek, tot 1/5, ma. t/m za. 10-
16; zo. 13-16.
Fenix - Botermarkt 26, schilderijen
van Cor van Dixhoorn, tot 21/3, di,
wo, vr, za 10-18 uur, do 10-22 uur. zo
11-17 uur.
Rijksmuseum van Geologie en Mine
ralogie, Hoogl. Kerkgracht 17, 'Ener
gie uit eigen bodem', t/m 4 augustus,
ma. t/m vry. 10-17; zo. 14-17.
Galerie De Oude Rijn - Stille Mare 4,
expositie Wil van Leeuwen olieverf,
gouaches en metaalplastieken, dag
10-18 uur en zo. 11-18 uur, t/m 6/4.
Rijksmuseum van Oudheden, Rapen
burg 28, 'Papyrus, van bies tot boek
rol', t/m 4/4: 'Beelden van Behnasa' t
m 28/3, di. t/m za. 10-17; zo 14-17
Warmond - Het Oude Raadhuis, ten
toonstelling van de muziekvereniging
St. Matthias n.a.v. hun 65-jarig jubi
leum met oude instrumenten, foto's
e.d., t/m 18/3, woe., do., zo. van 14-16
uur, za. van 11-16 uur.
Warmond - Galerie De Pomp, Chris
tine Langerhorst, houtkunst; Michiel
Laernoes, grafiek; di 19-21 uur, woe
10-12, 14-16 uur, do, za, zo van 14-16
OEGSTGEEST - Jacques van Bellen,
Lange Voort, aquarellen en pastels
van Paula v.d. Weerdt, t/m 2/4, di. t/m
vr. van 9-18 uur, vrijdagavond, za. van
LEIDERDORP - Gemeentehuis, En-
gelendaal (bij winkelcentrum Winkel
hof); aquarellen, tekeningen, etsen
WASSENAAR - Auberge de Kievit,
Stoeplaan 27, schilderijen van M. van
Bork-van Dijk en Ingeborg Reiler. 13/
2 t/m 17/3, dinsdag t/m zondag van
9.00-12.00 uur en van 15.00-19.00 uur.
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Acade
misch Ziekenhuis behalve van dins
dag 13.00 uur tot woensdag 13.00 uur
(Diaconessenhuis) en van vrydag
13.00 uur tot zaterdag 13.00 uur (Elisa-
beth-ziekenhuis).
Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconessenhuis - doorlopende be
zoektijd van 16.00 uur tot 20.00 uur;
met uitzondering van:
- de kinder- en jongerenafdeling: da-
Sportmedisch Advies Centrum:
Blessurespreekuur: Elisabethzieken-
huis Leiderdorp, 's maandags van
19.30-20.30 uur.
Bezoekuren St. Elisabeth-zieken-
huis:
Volwassenen: dagelijks van 14.00-
Ziekenhuizen
14.45 en van 18.30-19.30 uur. Klasse
afd. dagelijks van 11.15-12.00 uur, van
14.00-14.45 uur en van 18.30-19.30uur.
Kraamafdeling: dagelijks van 11.15-
12.00 uur (alleen voor echtgenoot) en
van 15.00-16.00 uur en van 18.30-19.30
Bezoek aan ernstige patiënten
Wanneer voor ernstige patiënten
doorlopend bezoek wordt toegestaan
Afdeling C.C.U. (hartbewaking) dage
lijks van 14.00-14.30 uur en van 19.00-
19.30 uur.
Intensieve verpleging: dagelijks van
14.00-14.30 uur en van 19.00-19.30 uur.
Academisch ziekenhuis
Tel. 269111
Voor alle patiënten behalve kinde
ren) zijn de bezoekuren als volgt:
Avondbezoekuur afdeling Verlos
kunde 18.00-19.00 uur
Praematurenafdeling dagelijks van
19.00 t
Bezoektijden kinderafdelingen:
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-
19.00 uur. (Alleen voor ouders van
kinderen kan er een afwijkende tijd
afgesproken worden met de hoofd
verpleegkundige).
Alphen aan den Rijn
Rijnoord:
Bezoektijden 's middags 14.30-15.15
uur, 's avonds 18.30-19.30 uur. Extra
bezoek voor de hartbewaking: 's och
tends 11.00-11.30 uur. Extra bezoek
voor vaders op de kraamafdeling: 's
avonds 19.30-20.30 uur. Kinderafde
ling 's middags 14.30-15.30 uur, 's
middags alleen voor ouders 14.30-
18.30 uur.
16 maart 1983
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
Als eene bijzonderheid deelt
men ons mede dat aan de Leid-
sche Waag Zaterdag 11. werd
gewogen een vet varken, wegen
de 792 oude ponden. Het was
gefokt en gemest door den land
bouwer C. Versluis te Hoogma-
de, gemeente Woubrugge. en
werd aangekocht door den heer
T. Alofs, slager op de Haarlem
merstraat alhier.
- De achttienjarige en eenige
broeder van onze koningin
(Emma, Red.), prins Frederik
van Waldeck Pyrmont, heeft
verleden week met gunstig ge
volg het eindexamen aan het
gymnasium te Kassei afgelegd.
Jeanne Samary, de bekende
actrice van het "Théatre Fran
cais", ontving onlangs eene
gloeiende liefdesverklaring van
een gymnasiast, dei haar por
tret vroeg. Jeannes echtgenoot
zond hem het volgende ant
woord: "Mijnheer, daar mijn
vrouw juist bezig is haar jong
ste kind luiers aan te doen,
draagt zij mij de taak op u te
antwoorden en u mijn portret
te zenden als het dierbaarste
wat zij bezit. Hddr portret is bij
Nadar te krijgen en deze emi
nente photograaf stelt de voor
waarden zeer billijk als hij er
honderd tegelijk verkoopt. Ten
slotte wil ik u nog dit zeggen:
mijn dochtertje is zes maanden
oud: misschien draagt gij later
uwe liefde van de moeder op de
dochter over en wordt gij nog
eenmaal mijn schoonzoon".
Vijftig jaar geleden:
in de lessenaars in het nieu
we Italiaansche ministerie,
voor luchtvaart, dat onder op
pertoezicht van minister Balbo
wordt ingericht, bevinden zich
geen laden. Balbo is n.l. van
meening, dat laden in de bu
reaux van ambtenaren bureau
craten kweekt, die de ambtelij
ke stukken in hun laden opber
gen en vergeten. Vóór de ambte
naren s' awnds naar huis
gaan, moeten zij al hun werk
beëindigd hebben.
