"Te weinig treinen, dat
is voor ons een trauma"
Philips en Unilever scoren
Economie
Extra
Overheid goede
klant bij banken
Geldmarkten
Beursweek
0
NS klem tussen groei en bezuinigingen
ZATERDAG 12 MAART 1983
Extra
PAGINA 23
De boodschap van minister Smit-Kroes is in zoverre dui
delijk: de Nederlandse Spoorwegen moeten 73 miljoen
besparen op de jaarlijkse kosten van het raiivervoer.
Minder duidelijk is de toevoeging dat de reiziger er zo
weinig mogelijk van mag merken. Want, erkent de mi
nister, het openbaar vervoer moet blijven. Voor hen,
die een auto niet kunnen besturen of betalen, voor hen
die ervoor kiezen.
Maar intussen: op gezag van Smit-Kroes is de eerste on
rendabele lijn - Santpoort-IJmuiden - al gevallen en
gaat het treinkaartje fors in prijs omhoog. Geplaatst
tegenover goedkopere olieprijzen en steeds zuiniger
benzinemotoren levert dat vragen op.
Gaat de trein het definitief afleggen tegen de auto? Jan
de Recht en Reinier van de Loo hadden een gesprek met
drs. L. F. Ploeger, president-directeur van een staatsbe
drijf dat jaarlijks tien miljard zogenaamde reizigerski
lometers verwerkt. De NS.
Als een verrassing is het bericht
niet ontvangen op het NS-
hoofdkwartier in Utrecht. „Het
was", verklaart Ploeger, "on
vermijdelijk dat het openbaar
vervoer ook eens aan de beurt
zou komen. En 75 miljoen is
veel. Wordt ook niet minder als
je weet dat zo'n bedrag op een
jaartotaal van 2000 miljoen re
kenkundig maar een schijntje
is. De minister zei erbij dat het
niveau van onze voorzieningen
voor de reiziger, als het maar
even mogelijk was, niet mocht
wórden aangetast, dus moet je
gaan bestuderen: waar je het
dan vandaan haalt".
„Je kunt bij de NS niet links en
rechts gaan plukken uit een
overdaad aan luxe. Bezuinigen
op de veiligheid kan evenmin.
Zoiets gaat dus pijn doen, want
70 procent van onze kosten zijn
personeelskosten. Over ge
dwongen ontslagen hebben we
het niet gehad, maar het gaat
ongetwijfeld arbeidsplaatsen
kosten".
- Kun je personeel afstoten bij
een toenemend vervoersaan
bod?
„Grappig dat u onze groeivoor-
spellingen kent. Maar die wa
ren gebaseerd op ongewijzigd
beleid. De groei stagneert nu.
We hadden voor 1982 gemikt
op 9,5 miljard reizigersldlome-
ters, het werden er 100 miljoen
minder. En over 1983 verwacht
de minister geen groei meer.
Alleen al door de extra tarief
verhoging van 1 april".
- Waartegen nu negen gemeenten
gezamenlijk te hoop lopen.
„Mevrouw Smit-Kroes onderte
kende destijds een motie - en
dat weet ze nog heel best, hoe
wel ze gelijk heeft als ze zegt
dat de tijden veranderen -
waarin werd gesteld dat de
prijsverhoging van het spoor
kaartje gelijk moest zijn aan de
stijging van de kosten van le
vensonderhoud. Nu echter
hanteert het kabinet een tarie-
venplan voor Vier jaar waarin
bovenop de 5 procent voor de
gemiddelde kostenstijging nog
eens 3 procent wordt gestapeld
om de NS tot betere resultaten
te laten komen".
- Terwijl voor veel mensen zelfs
de prijscompensatie al weg
valt.
„Dat is juist. En daarom ver
wachten wij dat die prijsverho
ging in elk geval de groei zal
wegnemen. En dus ook de be
hoefte aan nieuw personeel".
„Wij hebben de minister ge
vraagd dat tarievenplan niet in
beton te gieten. Neem des
noods, zeg ik, de beslissing om
het te doen, maar stel de uit
voering uit tot na april".
- Is 75 miljoen een aanvaardbare
bezuiniging?
"Dat weet ik nog helemaal niet.
Het enige dat we accepteren is
het verzoek om het eens te be
kijken. Meer nog niet. In april
zullen we rapporteren. We zul
len een cocktail maken van alle
bezuinigingsmogelijkheden
die we zien. Wij vinden en kun
nen dat bewijzen, dat we onze
kosten altijd goed in de hand
te zijn".
hebben gehouden. We hebben
een reputatie in Europa van
een efficiënt bedrijf. Maar het
is onzin te beweren dat er hele
maal niets af kan. Als je maar
een grens trekt. Ik ga geen
voorwaarden accepteren die
niet kunnen. Dan krijg je ver
waarlozing, uitwoning, impro
visatie, knoeiwerk. Dan verloe
dert de zaak".
U hoeft nog geen reizigers op het
dak te vervoeren of ze met be
roepsstouwers de trein in te
drukken.
„Toch zit daar een trauma bij
ons. Toen er steeds meer trein
reizigers bijkwamen zaten we
vrij snel tegen onze capaciteits-
grens aan. Ons noodlot is datje
die niet snel kunt vergroten. Je
koopt niet van vandaag op
morgen een paar treinstellen
en je trekt niet zomaar even
een nieuw lijntje. Wij hebben
een zeer intensief gebruik van
onze middelen. Er rijden hier
meer treinen per meter spoor
dan in het buitenland en kijk
eens naar een zeer druk station
als Utrecht Naarmate je daar
meer service uit moet persen
wordt de kwetsbaarheid gro
ter. En dan ga je denken aan
spoorverdubbeling, zoals van
Utrecht CS naar Blauwkapel
en aan ongelijkvloerse kruisin
gen. Dan heb je die ideeën net
panklaar en dan dreigen er
weer bezuinigingen. Je moet
niet bezuinigen op uitbreiding
van de capaciteit".
door Jan de Recht
en Reinier van de Loo
De Europese Gemeenschap stelt
voor wat u 20 jaar geleden al
zei: laat iedere Staat de hele in
frastructuur van het openbaar
vervoer overnemen, en voor de
kosten daarvan opdraaien.
Dan kan NS volstaan met de
exploitatie.
,Als automobilist betaalt u voor
het gebruik van de weg. Net zo
zou de Staat de NS dan een
vergoeding kunnen vragen
voor het gebruik van het lij-
nennet als dat staatseigendom
zou zijn".
Maakt dat wat uit? Uw tekorten
worden nu toch ook uit de
schatkist bijgepast? Bijna 10
miljard in de laatste 10 jaar.
„Per saldo maakt het geen moer
uit. Het moet toch betaald wor
den. Want als je een vervoers
plicht kent, dan is die niet te
handhaven als je geen vergoe
ding ervoor krijgt. Maar ik ben
er vóór dat de staat de kosten
van de infrastructuur over
neemt. En dat is dan geen
schijnmanoeuvre of een boek
houderstruc, maar een manier
om de gebruikers van deze
specifieke vorm van infra
structuur op overeenkomstige
manier te belasten als bij de
andere vormen van voorzienin
gen gebruikelijk is. En uitein
delijk geeft dat dan een veel
zuiverder en juister beeld van
onze bedrijfseconomische
prestaties. Maar een verschil in
staatsbudget? Nee".
Dus ook geen verschil voor de
reiziger?
,Dat hangt af van de tarievenpo
litiek. Als u nu in de trein stapt
betaalt u maar de helft van de
werkelijke kosten. Als 50 pro
cent van onze kosten bestaan
uit het in stand houden van de
infrastructuur en de andere 50
uit werkelijke exploitatiekos
ten, zou je daar nog een belas
ting bovenop kunnen leggen
voor het mogen gebruiken van
de ijzeren weg. Daarmee zou je
het kaartje kunnen ophogen".
De spoorwegen klagen nogal
eens over ongelijke behande
ling. De staat bouwt voor auto
mobilisten viaducten en tun
nels en de gebruiker betaalt
daar geen hogere wegenbelas
ting voor. Gaat nu niet meer
op, want er worden nog maar
zelden nieuwe wegen aange
legd en de wegenbelasting is
fors. U betaalt een ongelijk
vloerse kruisi-ng zoals bij
Utrecht CS (de Rotterdamse
lijn over de Amsterdamse heen)
zelf.
„Concurrentievervalsing zit 'm
nu bijvoorbeeld meer in het
Nederlandse beleid rond de
waterwegen. De binnenvaart
betaalt geen cent zelf voor een
nieuw kanaal of een aquaduct.
En als de staat ons lijnennet
overneemt hoeft NS straks bij
voorbeeld ook niet meer bij te
passen op slecht gebruikte
goederenlijnen".
Om het bij het personenvervoer
te houden: uitbreiding is op
komst met onder meer het
doortrekken van de Schiphol-
lijn naar Amsterdam Centraal
en het - samen met NS-doch-
ter Westnederland in ge
bruik nemen van een sneltram
in Utrecht tegen strippenkaart-
tarief.
- Wordt die lijn rendabel? Hoe
denkt u de automobilist in die
tram te krijgen?
"Ik twijfel er niet aan dat die
tram zijn functie gaat vervul
len. De automobilist zal uit
welbegrepen eigenbelang wel
overstappen. De kosten, de
snelheid, geen parkeerellende,
comfort".
De vier grote Nederlandse banken hebben de afgelopen weken alle
maal hun jaarcijfers over 1982 gepubliceerd. ABN, Amro, Rabo
bank en NMB hebben tezamen netto 874 miljoen verdiend. Het
jaar daarvoor was hun gezamenlijke nettowinst nog 1380 miljoen.
Het resultaat over 1982 was dus ruim 37 lager.
De oorzaak van die dalende winst is duidelijk. De banken moesten
enorm veel geld in hun "stroppenpotten" stoppen. In 1981 hadden
ze daarvoor 1753 miljoen gebruikt en in 1982 is 2570 miljoen
opzij gezet om mogelijke verliezen die worden geleden wanneer er
cliënten failliet gaan, op te vangen.
Wanneer de stroppenpot even buiten beschouwing wordt gelaten, is
het met de banken nog nooit zo goed gegaan. De brutowinst van de
grote vier bedroeg 4174 miljoen en is nog nooit eerder zo hoog
geweest. In 1981 was de gezamenlijke brutowinst 3717 miljoen.
De brutowinst van de banken is het verschil tussen hun inkomsten
en hun uitgaven. De inkomsten bestaan voor het grootste deel uit
de rente die banken zelf ontvangen verminderd met de rente die ze
uitbetalen. De uitgaven bestaan voornamelijk uit loonkosten. Het
kwam vorig jaar dus goed uit dat de banken hun brutowinst fors
konden opvoeren. Want dat betekende dat ze meer geld binnen
kregen om de stroppenpotten aan te vullen.
De vraag is alleen hoe de banken er in deze moeilijke tijden toch in
slaagden hun bruttowinst op te voeren. Net als bij ieder ander be
drijf kan de brutowinst maar op drie manieren omhoog. De prijzen
kunnen worden verhoogd, de eigen kosten kunnen worden terug
gedrongen, of er moeten meer produkten worden verkocht.
Van hogere verkopen was er bij de banken het afgelopen jaar geen
sprake. Integendeel de vraag naar nieuwe kredieten en hypothe
ken, bleef op een laag pitje staan. Het aantal nieuw verstrekte kre
dieten lag ca 40 lager dan in het eind van de jaren zeventig, toen
er nog echt hard gewerkt moest worden bij de banken.
Verlaging van de eigen kosten is de banken gedeeltelijk gelukt. Dat
wil zeggen, de kosten stegen nog wel met een procent of zeven,
maar dat was beduidend minder dan in voorgaande jaren. Dat
door
Paul Frentrop
kwam omdat er vrijwel geen nieuw personeel meer werd aangeno
men en de lonen van de mensen die al in dienst waren maar heel
weinig stegen.
Dus de banken slaagden erin bij iets hogere kosten en veel lagere
verkopen toch bruto ruim 12 meer te verdienen dan het jaar tevo
ren. Dat kan alleen wanneer de inkomsten van de banken, hun
rentemarges fors zijn gestegen. En dat is dan ook gebeurd, met
name in de tweede helft van vorig jaar.
De rente die de banken aan spaarders betaalden daalde sneller dan de
rente die ze kregen van bedrijven of anderen die krediet hadden
opgenomen en het is vooral de overheid geweest die de banken aan
hun hogere inkomen heeft geholpen. Want de vraag naar nieuw
krediet door het bedrijfsleven en particulieren is sterk teruggelo
pen. Bedrijven doen geen nieuwe investeringen en particulieren
kopen minder huizen. Daardoor zou de vraag naar geld, het enige
produkt van de banken, dus eigenlijk moeten afnemen. Maar dit is
niet gebeurd omdat de vraag van de overheid in de plaats kwam
van de verminderde vraag van anderen.
De staat moest in 1982 ruim 30 miljard lenen om het gat in de begro
ting te stoppen en een groot deel van dat geld kwam van de banken.
Dat kwam ook omdat de Staat het merendeel van dat geld leende
tegen een korte looptijd van rond de zeven jaar. Dat is een termijn
die voor de banken aantrekkelijk is, omdat hun eigen middelen ook
in verhouding kortlopend zijn. Voor leningen van tien jaar en lan
ger zijn eigenlijk alleen pensioenfondsen en verzekeringsmaat
schappijen geïnteresseerd, maar die hadden in 1982 bij de overheid
weinig keus.
De vraag naar geld van de overheid kwam dus in de plaats van de
vraag naar geld van het bedrijfsleven. De overheid bleek ook bereid
te zijn de banken ruim ite betalen, zoals uit hun hoge brutowinst
blijkt. Een voorbeeld was de laatste staatslening van vorig jaar,
waarop een rente werd betaald van 7,5 Op de geldmarkt lagen de
tarieven toen rond de 5 dus tegen die prijs konden de banken
toen zelf aan geld komen. Het verschil van 2,5 is dan bijna pure
winst en dat is niet gering wanneer wordt bedacht dat de winst dan
de helft is van de inkoopprijs en de overheid bovendien een goede
debiteur is. Er is geen enkel risico dat de lening niet wordt terugbe
taald.
Het is dus geen wonder dat direkteur Lardinois van de Rabobank
laatst op een persconferentie zei dat het voor de economie van het
land hard nodig is dat het financieringstekort van de overheid
wordt teruggebracht, maar dat hij er als bankier "helemaal niet zo
ongelukkig mee was dat de overheid is ingesprongen, toen de parti
culiere vraag wegviel".
Het lijkt er dus een beetje op dat de banken in 1982 een soort van
verkapte subsidie van de overheid hebben gekregen om hun mar
ges te verbeteren en zo de stroppen die bij de kredietverlening
worden geleden op te vangen.
Ir. O.J. Lardinois, directeur RABO. (Foto: Ger Dijkstra).
HHET ia?;ïü"T3W!
fcfiHffiÊ Wi 8$ Jf wIpKj
door
C. Wagenaar
AMSTERDAM - Het was ditmaal
een week van heftige koers
schommelingen zowel in Wall
Street als op het Damrak. Geen
vreemd verschijnsel overigens
in een beurssituatie die geken
merkt wordt door recordni
veaus. Er behoeft dan maar
weinig te gebeuren, of een bre
de massa van winstnemers
komt in beweging. Maar de
ontwikkeling van de afgelopen
dagen bewees ook weer, dat
het vertrouwen in de toekomst
nog altijd groot is.
De week zette goed in, vooral
Amsterdam was zeèr vast, in
navolging van de effectenbeur
zen in West-Duitsland, die het
aanblijven van de huidige re
geringscoalitie vierden. Alle
belangrijke beursgroepen ste
gen twee a drie punten. Maar
toen Wall Street maandag niet
verder kwam dan een goed
prijshoudende stemming, zak
te de moed op onze Beurs weg
en woensdag trad een scherpe
reactie op, nadat ook Wall
Street een veer van ruim 20
punten liet.
Later in de week trad weer een
herstel aan de dag en donder
dag was het leed weer geleden.
Maar toen donderdag Wall
Street andermaal afgleed, ein
digde ook Amsterdam licht in
De koersontwikkeling op de
Newyorkse effectenbeurs
werd opnieuw sterk beïnvloed
door Paul Volcker, de presi
dent van de gezamenlijke
Amerikaanse Centrale Ban
ken. Ditmaal liet hij voor een
Congres-commissie weten
toch weer bevreesd te zijn voor
een versnelling van de prijsstij
gingen. De Amerikaanse obli-
gatiemarkten begonnen na de
ze uitlating prompt te dalen en
in Wall Street gingen verwach
tingen de ronde doen voor mo
gelijke rentestijgingen. Hier-
doorheen speelde bovendien
het voortdurende uitstel van
een beslissing over de olieprij
zen binnen het OPEC-beraad.
Toch traden deze week de finan
ciële problemen in West-Euro
pa het meest naar voren. Voor
al door de in West-Duitsland
en Frankrijk gehouden verkie
zingen kwamen de onderlinge
valuta en daardoor rentever
houdingen weer centraal te
staan. De verwachting is, dat
monetaire aanpassingen bin
nen het EMS zullen leiden tot
verdere afstand tussen ener
zijds de beide franken, dus van
Frankrijk en België, en ander
zijds de mark en de gulden. De
vraag is slechts hoe: door deva
luatie (franken) of door op
waardering (gulden en mark).
Teneinde te proberen de frank
op peil te houden en dus de
mark en eventueel de gulden
te laten revalueren, bracht de
ze week de Nationale Bank van
België het disconto met 2,5
procent omhoog tot 14 pro
cent. Dit disconto is nu 10 pro
cent hoger dan de 4 procent in
ons land, wat voor twee landen
binnen het economische een-
heidsverband van de Benelux
eigenlijk absurd is.
Het is dan ook begrijpelijk dat
onze rentestand niet ongevoe
lig kan blijven voor dit enorme
verschil. Er is de laatste tijd
vrijwel geen koersstijging
meer opgetreden op onze obli-
gatiemarkt en ook deze week
liep het koerspeil eerder licht
terug. Dit werd mede in de
hand gewerkt doordat einde
lijk de al enige tijd verwachte
nieuwe staatslening werd be
kendgemaakt. Volgende week
dinsdag kan op tenderbasis te
gen opnieuw 7,5 procent aan
couponrente worden inge
schreven. Hetzelfde percenta
ge dus als de laatstgeplaatste
staatslening, waarop het minis
terie toen vijf miljard gulden
binnenkreeg.
Uit dit alles is in elk geval duide
lijk geworden, dat evenals in
de Verenigde Staten een lager
wordend disconto niet altijd
automatisch ook tot lagere ren
testanden op de kapitaalmarkt
behoeft te leiden. In de hoogte
van de hypotheekrente is dan
ook al een paar maanden vrij
wel geen wijziging meer opge
treden, ondanks de discon
toverlaging van vorige week.
Per saldo bleef de stemming op
de aandelenmarkt van Amster
dam positief. Ook al zou er een
zekere revaluatie van de gul
den in de lucht kunnen han
gen. Vooral de internationals
trokken weer kooplust van
buiten de grenzen. Unilever
maakte de grootste sprong van
rond tien gulden en kwam
sinds vele maanden weer bo
ven de 200 gulden uit, ondanks
de 15 procent lagere winst over
1982. De winststijging van 20
procent voor Philips werd be
loond met een koersstijging
van bijna vijf gulden. De index
van de vijf internationals
kwam hierdoor op een nieuw
hoogtepunt van 1983 en kon
drie a vier punten stijgen.
Maandag bereikten, met uitzon
dering van de verzekering,
echter ook de andere deelgroe
pen nieuwe topstanden van
1983. Toch was het ondanks
het forse herstel van donder
dag niet overal botertje tot de
boom. Er trad een onverwacht
krachtige koersdaling op voor
een aantal uitgeversfondsen,
die later in de week voor de
VNU extra proporties aannam
wegens de winstdaling van 40
procent in 1982. Het aandeel
zakte deze week van 92 gulden
tot rond 70 gulden.
Ook Elsevier-NDU moest aan
vankelijk tien gulden terug,
maar kon nadien iets inlopen.
Daarentegen sprong KBB-Bij-
enkorf op van 14 gulden tot
rond 20 gulden door een ak
koord over de voortgang van
de Bijenkorf-organisatie. On
geveer vijf gulden meer werd
er betaald voor NMB, ABN,
Gist-Brocades, Audet en Fok
ker. Verenigde Glas herstelde
zich van 200 gulden tot 225 gul
den.
