300 jaar Staatsloterij
Carnavalshit op het Damrak
Geldmarkten
Economie
Extra
Het volk tot gokken verleid. Of misleid?
Helpt IMF Derde
Wereld of banken?
MgllKjïïll
EM° >-
M j
ZATERDAG 19 FEBRUARI 1983
PAGINA 21
Eind vorige week zijn de tien rijkste landen ter wereld, waar Ne
derland ook nog steeds toe behoort, overeengekomen het Inter
nationale Monetaire Fonds 31 miljard dollar if 80 miljard) extra
ter beschikking te stellen. In januari hadden de ryke landen het
IMF al 12 miljard dollar gegeven.
Het IMF heeft al dat geld hard nodig omdat steeds meer ontwikke
lingslanden geld willen lenen bij deze instelling, die is opgericht
om landen over tijdelijke betalingsproblemen heen te helpen.
Het IMF had nog maar 15 miljard dollar vnj beschikbaar en
alleen Braziliè had al een dringende aanvraag voor 6 miljard
dollar lopen dus er was haast bij.
Het blijft overigens de vraag of het IMF nu wel genoeg geld heeft
om de meest acute problemen op te lossen. De Derde Wereld en
het Oostblok hebben samen naar schatting meer dan 700 miljard
dollar geleend en een groot deel van dit geld moet eigenlijk op
korte termijn worden terugbetaald
Op zich lijkt het in ieder geval een gul gebaar van de rijke landen
om het IMF in deze tyden dat ook intern bezuinigd moet worden
zoveel geld beschikbaar te stellen om de ontwikkelingslanden te
helpen
Maar de schijn kan ook bedriegen Want vooral in de Verenigde
Staten, die de grootste bijdrage leveren, zyn er veel mensen die
ervan overtuigd zyn dat al dat geld niet is bedoeld om de ont
wikkelingslanden te helpen, maar om de grote banken uit de
problemen te halen. Want de banken zijn de eersten die het geld
gaat kosten, wanneer de landen waaraan ze hebben geleend hun
schulden niet meer terug kunnen betalen.
Vooral in het Amerikaanse congres gaan stemmen op die zeggen:
"De banken zijn zo onvoorzichtig geweest teveel geld aan de
ontwikkelingslanden te lenen, omdat ze de mogelijkheid zagen
door
Paul Frentrop
daar aardige winsten te boeken. Moeten wy als overheid nu het
mis dreigt te gaan de banken vrijkopen met het geld van de
belastingbetalers"?
Voor die redenering valt veel te zeggen. Maar de banken werpen
als tegenargument op: "Het gaat hier om een tijdelijk probleem.
Zo gauw de wereldeconomie weer aantrekt, zullen de ontwikke
lingslanden hun exporten weer op kunnen voeren en daarmee
geld verdienen om hun financiële verplichtingen na te komen.
Maar als het IMF hen nu niet even door deze moeilijke penode
heen helpt, bestaat een grote kans dat er over heel de wereld
banken failliet gaan, omdat ze het geld niet krijgen, wat ze uit de
derde wereld tegoed hebben. Dat zal dan zo'n schok geven dat
de hele wereldhandel tot stilstand komt en dan zijn we nog ver
der van huis. Dat kost de rijke landen dan veel meer dan ze nu
aan het IMF uitlenen".
Maar er zijn veel economen die het niet met de banken eens zijn.
Zij stellen dat het hier helemaal niet om een tijdelijk probleem
gaat. In de eerste plaats, zo zeggen ze, moeten we nog maar
afwachten of er op korte termijn wel een opleving van de we
reldeconomie plaats zal vinden, die de ontwikkelingslanden de
kans zal geven het geld te verdienen om hun schulden terug te
betalen
In de tweede plaats wijzen ze er op dat de schulden van die landen
door de steunoperaties die nu worden uitgevoerd alleen maar
toenemen Want het extra geld dat ze nu met de hulp van het
IMF krijgen, wordt alleen maar gebruikt om de rente op oude
schulden terug te betalen. Maar dat nieuwe geld moeten ze wel
tegen een hogere rente lenen. Dus per saldo stijgt hun totale
schuld en worden de daaraan verbonden lasten alleen maar
zwaarder.
Dat kan niet goed blijven gaan. Op een gegeven ogenblik zal er een
land zijn dat zegt: "Ik betaal myn schulden niet meer terug.
Waarom zou ik mijn importen beperken (het gaat daarbij vaak
om voedsel voor de allerarmsten) en mijn exporten opvoeren,
alleen maar om alle opbrengsten weer naar de banken te bren
gen"?
Daarom vinden veel economen dat er nu maar en definitieve rege
ling getroffen moet worden. Laat de banken nu maar hun verlies
nemen en een deel van de gelden die ze in de Derde Wereld uit
hebben staan afschrijven Dan hebben de ontwikkelingslanden
tenminste nog de mogelijkheid ooit eens uit het economische
dal te geraken
Voorlopig hebben de banken hun zin gekregen. De rijke landen
hebben extra geld aan het IMF beschikbaar gesteld. De tijd zal
leren of dat inderdaad voldoende was om de problemen op te
lossen.
Lachende derdenVijf bankiers op een rij tijdens een IMF-recep
tie in Washington. Van links naar rechts Wilfried Guth van de
Deutsche Bank. Walter W ris ton (Citibank), Michael Sandberg
(Hong Kong en Sjanghai Banking Corporation) en AbdoeUah A.
Saudi (Arabische Banking Corporation
Misschien is het begonnen bij
koning-stadhouder Willem III
(1650-1702). Hij organiseerde in
1694 een grote loterij om een
miljoen pond in de wacht te
slepen in naam van de strijd te
gen Frankrijk. En. hoewel
geen gerenommeerd krijgs
man, kreeg hij zijn zin. De in
name van Namen was kort
daarna een feit en bij de vrede
van Rijswijk drie jaar later er
kende Lodewijk XIV hem zelfs
als koning van Engeland.
Een leuk succes voor een gok
ker. Het gaat wellicht te ver om
dat op het conto van deze toen
nog incidentele staatsloterij te
schrijven. Maar vast staat wel,
dat vanaf die tijd vooral de la
gere overheden elkaar begon
nen te verdringen op de markt
van het kansspel Zodat de Sta-
ten-Generaal in 1725 ingrepen
en met het invoeren van de Ge-
neraliteitsloterij een einde
maakten aan deze chaos. De
Staatsloterij, als instituut, was
een feit en is dat sindsdien ge
bleven. Deze maand, in februa
ri 1983, is hij toe aan zijp 721ste
aflevering. Daarmee is de Ne
derlandse Staatsloterij in de
Europese geschiedenis, voor
zover bekend, de oudste in zijn
soort.
Oorlogen zijn er op dit moment
niet. Maar het doel van de lote
rij is in wezen niet veranderd.
"Uiteraard", geven adjunct-di
recteur Rozijn en voorlichter
Weeda van de Staatsloterij an
no 1983 grif toe, "is niet het bie
den aan de burger van een
kans op gewin de drijfveer ge
weest tot de oprichting. Dat
was toen, evenzeer als nu, de
grote behoefte aan geld bij de
overheid".
Duivels
Geld is alles. En de Staatsloterij
is een handzaam middel om
het in de kassa te krijgen. Dat
hebben de Witteveens, de Dui-
senbergs, de Van der Stees en
de Rudings immer goed begre
pen. Juist onder de na-oorlog-
se generatie van ministers van
Financiën is de Staatsloterij
uitgegroeid tot marktleider op
het terrein van de kansspelen.
Calvinistisch Nederland, dat
menige aanval op het duivelse
gokspel heeft ondernomen,
heeft het uiteindelijk moeten
afleggen tegen het süjk der aar
de.
De vaart kwam er in vanaf het
moment dat in 1951 de toenma
lige minister van Financiën
Lieftinck besloot het aantal lo
terijen uit te breiden van drie
tot vier per jaar. In 1953 wer
den het er vier, in 1965 vijf, in
1966 zes en in 1973 acht. Vanaf
1974 zijn het er elf per jaar.
De financiële ontwikkeling is na
venant. In guldens gemeten is
de omzet tussen 1952 en 1983
opgelopen van twintig miljoen
tot een half miljard (2500 pro
cent) en steeg de netto op
brengst voor de staat van twee
naar 132 miljoen (6600 pro
cent). Een spectaculaire groei,
die vooral tot stand kwam in
de periode van 1964 tot 1974.
Sinds 1974 is er zelfs sprake
van een betrekkelijke stil
stand.
Is er verband met de stagneren
de welvaart? De theorie dat
met de welvaart het goklust af
neemt vindt geen bevestiging
in deze cijfers. Maar zij logen
straffen ook de 'omgekeerde'
veronderstelling niet: dat met
het afnemen van de welvaart
de goklust juist zpu toenemen.
Dat vereist een nadere be
schouwing van andere gokvor-
men, die in de afgelopen jaren
zijn opgekomen. Black Jack en
roulette (in de casino's), het su
pertrio, het cijferspel, de fruit
automaten en niet te vergeten
het 'zwarte' gokcircuit, vooral
voor de officiële toto en lotto
een steen des aanstoots.
Toppositie
Financiën de eerder genoemde
heren Weeda en Rozijn
houdt het er maar op dat de
Staatsloterij verder de weg om
hoog zal vinden als de econo
mie weer aantrekt. Zo ging het
in de jaren zestig en begin ze
ventig tenslotte ook. Maar, niet
in de laatste plaats door de toe
Elk lot een kans van een on twee. Zo heet het in een persbericht van de
minister van financiën; zo heet het in een bijna paginagrote dagblad
advertentie. De Staat(sloterij) op de reclametour. De helft van alle
loten is altijd prijs. Dat zal me een feest worden.
Hoe meer zielen, hoe meer vreugd. Voor het rijk dan. Als vuiler van 's
lands kassa mag de Staatsloterij er zijn. Een omzet die dit jaar het
half miljard zal overschrijden, een opbrengst voor de schatkist van
jaarlijks dik 130 miljoen. De speler, gelokt door de hem voorgespie
gelde vijftig procent kans op een prijs, loopt vooral kans met een
kater te worden opgescheept.
Niet omdat de staat weer een kwart van de prijs terugpakt via de
kansspelbelasting.Want dat geldt alleen voor bedragen van duizend
gulden en meer en dan nog met uitzondering van de hoofdprijs: een
half miljoen. Maar wel, omdat in drie van de vijf gevallen de 'prijs',
voor wie er een wint, niet of nog net de kosten (van het lot) zal dek
ken.
Een kans van een op twee? Nederland, de Staatsloterij en de moraal
van Calvijn. Tussen geld en Reclame Code. Een 300 jaar oude geschie
denis.
genomen concurrentie, het is
wel zaak bij te blijven, wil de
Staatsloterij de toppositie op
de lijst van gok-evenementen
vasthouden.
Meer aandacht daarom voor de
verkoop via bank- en postgiro.
Maar vooral: een grotere aan
trekkingskracht voor de klant.
Een verhoogde kans op een
prijs, derhalve. Dat is waar de
Staatsloterij zich op richt.
door
Wim Fortuyn
Want het bieden van een kans
op gewin aan de burger mag
dan het doel niet zijn, maar is
wel het middel om dat doel te
bereiken.
Tot nu toe was, zo heet het, de
kans op een prijs 1 op 2V2. Met
de 721ste loterij is daar veran
dering in gekomen. Meer prij
zen bij eenzelfde aantal loten
en trekkingen hebben de kans
nu verhoogd: gemiddeld één
prijs op twee loten. De recla-
mecampage liep begin deze
maand van stapel: De Meeste
Kans In De Staatsloterij. Met
Een Staatslot Lacht Het Geluk
U Toe. Dat Zal Me Een Feest
Worden. Zet De Champagne
Maar Klaar. Met steeds daarbij
het 'wapen' van de staatslote
rij, de kabeljauw die naar het
uitgeworpen visje hapt.
Met het vergroten van de kans
zegt de Staatsloterij tegemoet
te komen aan de wens van
klant. Maar wat zijn nu
werkelijk de kansen om die ka
beljauw te vangen? We gebrui
ken de rekenmethode die dr
J.F.M Kolk hanteerde in het
maandblad Economisch Sta
tistische Berichten van decem
ber '82. Kolk werkt bij de
dienst voor het IJkwezen - dat
moet, mits we geen fouten ma
ken, dus wel goed zitten.
Aap
De aap komt dan uit de mouw:
de kans is grofweg 3 op 10 (der
tig procent) dat koper van een
lot wordt afgescheept met een
'prijs' die lager is dan 25 gul
den die voor het lot is neerge
teld. De kans dat hij het lot te
rugverdient is 10 procent.
Blijft over tien procent kans op
een prijs die hoger uitvalt dan
de kosten van het lot, waarbij
de kans drastisch afneemt
wordt naarmate de prijs groter
is. De kans op een prijs van 50
gulden (daar gaat de champag
ne) is 1 op 20, die op een prijs
van 100 gulden 1 op 142, op een
prijs van 250 gulden 1 op 1000.
En, om door te stoten naar de
grotere prijzen, de kans op
25.000 of 50.000 gulden is 1 op
50.000, op 100.000 gulden 1 op
100.000 en die op de hoofdprijs
(het half miljoen) 1 op 1,9 mil
joen, als we uitgaan van de ge
bruikelijke 19 series van elk
100.000 loten.
Ook zonder ingewikkeld reken
werk is het trouwens niet
moeilijk te doorzien dat de
kans op gewin veel kleiner is
dan 1 op 2. Per serie van
100.000 loten zijn er ongeveer
50.000 prijzen. Daarvan zijn er
40.000 kleiner dan of gelijk aan
de 25 gulden die het lot kost.
Wie meespeelt kan het dus we
ten. Maar dat is niet uit de re
clameteksten af te leiden en
laat dus onverlet, dat de wijze
van aanprijzen sterk op valse
voorlichting lijkt Is er sprake
van een prijs als je 25 gulden
betaalt om een tientje te van
gen? De ware kabeljauw eet al
leen visjes en laat zich niet aan
de haak slaan. En nog wat: de
meeste kans, is dat feitelijk
juist?
Om de traditie er in te houden,
de tijd is rijp voor een tegen
aanval naar Calvinistisch voor
beeld. Met als wapen de alom
gerespecteerde Reclame Code.
Die zegt dit: iedereen die recla
me maakt, moet zich houden
aan gedragsregelen die het pu
bliek moeten beschermen te
gen misleiding en die de goede
smaak in reclame-uitingen be
vorderen. We lichten er een
paar gedragsregels uit:
Elke reclame-uiting behoort te
zijn in overeenstemming met
de wet, de waarheid en met de
eisen van goede smaak en fat
soen.
Een reclame-uiting mag geen
enkele misleiding bevatten
met name omtrent prijs, de in
houd, de herkomst, de samen
stelling, de eigenschappen of
de doelmatigheid van een aan
geboden artikel of dienst.
In reclame-uitingen, die ken
nelijk bestemd zijn voor het
grote publiek, behoren weten
schappelijke termen, statistie
ken en aanhalingen met grote
omzichtigheid te worden ge
bruikt, teneinde begripsver
warring te voorkomen.
De reclamecode dient niet al
leen te worden toegepast naar
de letter doch evenzeer naar de
geest van zijn bepalingen.
Verboden
Een klacht bij de Reclame Code
Commissie is (nog?) niet inge
diend, zodat een scherpe toet
sing niet heeft plaatsgevonden.
Dan maar enkele leden om
commentaar gevraagd. Mr. T.
Recter van de Consumenten
bond, om te beginnen. Vindt
hy dat de reclameteksten van
de Staatsloterij op gespannen
voet staan met de code? "Ik
ken die advertenties niet, maar
te oordelen naar wat u mij ver
telt, vrees ik dat ze die kans
van 1 op 2 bij de Codecommi-
sie wel hard kunnen maken.
Als je een tientje wint, onder
scheidt je je wel van iemand
die niets wint En die kans is 1
op 2. Dan kun je wel hard roe
pen dat je dan verlies lijdt ten
opzichte van het inleggeld,
maar als ze op die toer gaan
zullen ze het wel redden. Iets
anders ligt dat misschien met
de kreet dat de Staatsloterij de
meeste kans biedt. Ik heb be
grepen dat de Süddeutsche lot-
terie meer kans biedt. Maar die
schijnt hier verboden te zijn".
Mr. Schut dan, secretaris van de
Nederlandse Bond van Adver
teerders. Hij houdt alle deuren
open, zich baserend op de ge
dragsregel dat de reclamecode
niet alleen naar letter, maar
ook naar geest moet worden
toegepast. "En we zyn echt
niet zo dat we de overheid met
fluwelen handschoenen aan
pakken. Als deze publiciteit te
veel de indruk wekt dat er iets
mee te verdienen valt. kan dat
best leiden tot een afwijzend
oordeel. Ik zou zeggen, dien
maar gerust een klacht in. U
kunt er niets mee verliezen."
Voor de 720ste staatsloterij komt
dat advies te laat. Uitverkocht.
Die vis is alvast gevangen.
A i J vlX O vv xZ^xZ^Jlx.
door
a 4» i
C. Wagenaar
AMSTERDAM - De Amster
damse effectenbeurs maakte
deze week weer een van die be
kende haussegolven mee die
zich, sinds vorig jaar augustus
Wall Street met zijn fantasti
sche koersstijging begon, al
verschillende malen eerder
hebben voorgedaan. In drie da
gen tijd kwam het algemeen lo
kale beurscijfer 5,5 punt hoger
te liggen. De lokale industrie
steeg 4,5 punt en de scheep- en
luchtvaart zelfs 10 punten. Met
uitzondering van de banken
kwamen alle andere deelgroe
pen van de beurs op nieuwe
toppen sedert verscheidene ja
ren.
De index voor de lokale indus
trie bereikte op een hand
breedte na de 100, hetzelfde
peil als het gemiddelde van
1970. Maar waar de index se
dert eind april 1976 voortdu
rend onder was gebleven tot
zelfs een dieptepunt van 58 in
'81 en nog 61 vorig jaar. De oor
zaak van deze nieuwe hausse-
golf over Amsterdam was ener
zijds weer forse buitenlandse
belangstelling en anderzijds
weinig aanbod door de carna
valsviering en krokusvakantie.
Het meest trok de kooplust
van leer bij de oude bekenden.
Maar nu daaruit wegens winst
neming steeds meer geld vrij
komt dat herbelegd moet wor
den, traden ook vele lager ge
noteerde en als achtergebleven
beschouwde aandelen sterk
naar voren
Op de beurs bleef het optimisme
over verdere mogelijkheden
tot rentedaling bestaan. Hoe
wel de obligatiemarkt niet ver
der kwam dan tot een goed
prijshoudende stemming. Het
wachten is duidelijk op nieuwe
signalen uit zowel de Verenig
de Staten als de Duitse Bonds
republiek. Hoewel in Amster
dam de winstnemingsdruk la
ter in de week steeds meer toe
nam, bleef er toch een weeksal-
do over van forse koersverbe-
teringen. Het meest opmerke
lijke was de claimhandel voor
nieuwe aandelen Ahold. Be
gonnen maandag op prijzen.
van drie gulden, werd er
woensdag zes gulden voor be
taald. Met een koersstijging
voor de aandelen van 127 gul
den tot 140 gulden.
Forse koersstijgingen na al een
lange periode van hausse lie
ten voorts ACF van 122 gulden
tot 135 gulden en Elsevier-
NDU van 198 gulden tot 210
gulden zien. Wessanen voegde
nog eens vijf gulden aan de vo
rige hoge slotstand toe. evenals
Verenigde Machinefabriek
Stork en Bols Een stijging van
bijna vijf gulden voor Wegener
en byna tien gulden voor de
VNU was trouwens ook niet
gering. Borsumij beantwoord
de het weer tot winst komen in
1982 met een koersstijging van
137 gulden tot 150 gulden.
Opel-daeler Riva steeg door de
enorme belangstelling voor de
RAI van 515 gulden tot 550 gul
den. Verhoudingsgewijs was
ook de stijging van Hoogovens
van 16 gulden tot circa 21 gul
den in een paar dagen ronduit
verbluffend. Tegenover dit
haussegeweld viel de rust op
voor de aandelen Unilever en
Kon. Petroleum, waarvan de
eerste per saldo zelfs in koers
terugliep.
In de nu voorbije week deed Wall
Street andermaal een serieuze
poging de grens van de 1100 te
overschrijden. Dit lukte welis
waar tijdens een van de beurs-
dagen, maar het slot kwam
weer beneden dit magische ge
tal te liggen. Wel scoorde de
beurs nieuwe recordstanden
uit zijn geschiedenis, maar op
deze hoge niveaus is het begrij
pelijk dat steeds weer nieuwe
golven winstnemers de koers
ontwikkeling komen versto
ren.
Wall Street hield het oog gericht
op de hardnekkige dalingen op
de obligatiemarkten Zolang
dat verschijnsel aanhoudt, blij
ven de kansen op verdere dis
contoverlagingen in elk geval
nihil. Te meer daar topman
Paul Volcker van de gezamen
lyke Amerikaanse banken kort
geleden al opmerkte dat de ge
middelde rentestand in de Ver
enigde Staten momenteel nog
hoger is dan toen hy in novem
ber de eerste van een sene drie
achtereenvolgende discon
toverlagingen afkondigde.
Dat Wall Street desondanks po
gingen ondernam over de 1100
te springen, was niet in de laat
ste plaats te danken aan enkele
gunstige economische bench-
ten. Zo vertoonden de fabri
kan ten pry zen over dc januari
maand een daling van niet
minder dan een vol procent,
een verschijnsel dat in deze
omvang sedert 1947 nog niet
eerder was voorgekomen.
Hieruit blykt dat ook in de
Verenigde Staten de Inflatie
voorlopig is uitgespeeld
Positief was ook dat de woning
bouw in januari aanzienlyk ho
ger lag dan vorig jaar Ook de
autoverkopen blyven zich
flink boven het peil van 1982
bewegen Kortom voor genoeg
voor de regeringsautoriteiten
om hun optimistische visie
over economisch herstel te on
derbouwen Opvallend was dat
bekende beleggingsexperts als
Kaufman zich nu ook in dit
koor hebben gevoegd en het
economische optimisme steu
nen.
