Dodeneiland nu
loinstenaarshonk
p«ysi
Voorzichtig met verkoop kerken aan moslims
DINSDAG 15 FEBRUARI 1983
Tussen torenhoog opgestapelde containers ligt midden
in de Rotterdamse haven het „Dodeneiland". Zo heet
in de volksmond het quarantainestation Beneden
Heyplaat. In 1934 werd het geopend als verblijf voor
scheepsbemanningen die behalve lading ook een be
smettelijke ziekte meebrachten van overzee.
Het heette destijds het modernste quarantainestation
ter wereld maar ironisch genoeg is het nooit gebruikt
waarvoor het was bestemd. Of toch: eenmaal werd er
in 1953 een van waterpokken verdachte zeeman uit
Brits Guyana opgenomen. Gelukkig voor de man
bleek het loos alarm en na zes dagen stond hij weer
buiten het hek.
Niet dat de gebouwen op het afgelegen schiereiland de hele tijd leeg
stonden. Voor de oorlog werden er gevluchte joden uit Hitler-
Duitsland ondergebracht. In de oorlog was de Duitse brandweer er
ingekwartierd en na 1954 diende een deel van het complex als huis
vesting voor psychisch gestoorde bejaarden. Nu is het station al
weer drie jaar gekraakt door kunstenaars, die er met goedvinden
van de gemeente woon- en atelierruimte hebben gevonden. Waar
schijnlijk voorlopig, want het Rotterdamse havenbedrijf ziet graag
op het stukje dure havengrond een vrij entrepot verrijzen.
De bizarre geschiedenis van het terrein, waarvoor al sinds de bouw
naar een andere bestemming is gezocht, begint bij de plechtige
ondertekening van het Internationaal Sanitair Verdrag op 21 juni
1926 in Parijs. Nederland verplichtte zich daarmee in elke haven
plaats een quarantaine-inrichting te bouwen. Het nut van zo'n af
zonderingsplaats werd in 1930 nog eens onderstreept door een pest
epidemie in onder meer de Zuideuropese havens. De Nederlandse
staat tastte diep in de buidel en liet voor 1,3 miljoen gulden het
Rotterdamse quarantainestation Beneden Heyplaat bouwen.
Het quarantainestation tieneden Heyplaat: ooit voor 1,3 miljoen
gulden gebouwd maar sedert de opening in 1934 vrijwel nutteloos.
Foto GPD).
Wim Polak, de burgemeester van
Amsterdam, gaat per 1 juli weg en
moet dus een opvolger hebben. Ten
behoeve van Roel de Wit. de Com
missaris van de Koningin in
Noord-Holland, heeft de Amster
damse raad een profielschets alias
verwachtingspatroon voor de nieu
we burgemeester opgesteld. Men
zoekt, zo blijkt, een schaap met vijf
poten, of beter gezegd een dromeda
ris met zes bulten en een aanhang-
wagentje, of nog beter de hele le
vende have van Artis, maar dan
eerst geklutst in de Magimix en
vervolgens, nadat het mengsel is
opgestijfd, door de stadsbeeldhou
wer gekneed tot een WEZEN dat
nog het meeste lijkt op het soort
beeldhouwwerken waarmee de Joe
goslaaf Miletic de hoofdstad ver
rijkt heeft, maar dan wel met twee
borsten en een hart van goud.
Alle fracties van de Amsterdamse
raad hebben namelijk de voorkeur
uitgesproken voor een vrouw als
nieuwe burgervader. Je kunt veel
goeds van Wim Polak opsommen:
hij is Amsterdammer, brildragend,
integer, klein van stuk, jood, maar
hij had wel de makke geen vrouw te
ZIJN, alleen een vrouw te HEB
BEN. Noch het een noch het ander
strekt nu nog tot aanbeveling.
Maar laat ik, om de gedachten te
bepalen, eerst even wat kenmerken
opsommen waaraan de nieuwe
burgemeester volgens de fracties
moet voldoen.
Om met het belangrijkste te begin
nen: het zou dus fijn zijn als hij een
vrouw was. Al was het maar om
daarmee iets te compenseren van
de dreigende opheffing van de
laatste, in Amsterdam gevestigde
meisjesschool in Nederland. Verder
dient de opvolger van Wim Polak
anti-fascist te zijn. Die voorwaarde
klinkt een beetje alsof Amsterdam
het zes jaar lang met een fascist
heeft moeten stellen en nu wel weer
eens iets anders wil, maar zo zal
het wel niet bedoeld zijn. Anti-com
munist is blijkbaar geen vereiste,
evenmin als antisemiet. Vraag aan
de kandidaat: „U bent toch wel an
ti-fascist, mogen we hopen?" Ant
woord: „O jé ja hoor!" Vraag:
„Kunt u dat bewijzen?" Antwoord:
„Reken maar van yes!", waarop de
kandidaat de vragensteller vol op
de kaak knock-out slaat.
De kandidaat moet ook „een ruime
ervaring in een maatschappelijke
functie en in de politiek hebben",
een wat vage omschrijving van de
wens dat hij of zij eerst kraker is
geweest maar later een tijdje bij de
politie heeft meegelopen. Dat lijkt
me voor Amsterdam een redelijk
verlangen. Maar anderzijds werd
wel benadrukt, dat het oordeel over
een sollicitant niet negatief beïn
vloed mocht worden door diens ras,
seksuele geaardheid of burgerlijke
staat. Dus stel je bent blank, hetero-
fiel en gehuwd, zoals Roel de Wit,
dan mag dat niet tegen je gebruikt
worden. Door die ondubbelzinnige
uitspraak blijkbaar aangemoe
digd. en een beetje overmoedig ge
worden, meende de Commissaris
van de Koningin te moeten en mo
gen opmerken dat als een burge
meester in de gelukkige omstandig
heid verkeert een goede levenspart
ner te bezitten, deze thuis als klank
bord kan fungeren, wat voor een
burgemeester heel belangrijk kan
zijn. „Ik zeg dit vanuit mijn eigen
dankbare ervaring", voegde Roel
de Wit er nog aan toe, wiens echtge
note op de tribune zat, dus zodoen
de.
U begrijpt dat deze tirade niet te
gen dovemansoren gezegd was! Al
le raadsleden stonden meteen op
hun achterste benen, want het zijn
dus paarden, en. fractievoorzitter
Louis Gebet van de PvdA riep uit
dat het uiterst onwenselijk zou zijn
als meneer De Wit z'n normen
zwaarder zou gaan wegen dan die
van volwassen geëmancipeerde in
dividuen, vooral voor Amsterdam
waar dit soort emancipatie-proces
sen het verst zijn. Ik kan me die op
winding wel begrijpen. De raad
maakt een profielschets van een
wenselijke burgemeester, moet ze
dan ook nog een profielschets gaan
maken van diens klankbord? Is
zo'n klankbord (m-v) wel anti-fas
cist, heeft het een ruime ervaring in
de keuken en op cocktailparties en
hoe is zijn of haar seksuele geaard
heid voorliefde voor groepssex kan
in Amsterdam waar dit soort
emancipatie-processen het verst
zijn tot voordeel strekkenWordt
zij of hij niet te veel van haar of
zijn klankbordfunctie afgeleid
door één, twee of te veel kinderen?
Kortom: zo'n klankbordpartner in
F grote terts is in principe een blok
aan het been van de burgemeester,
althans van een burgemeester als
profielschets, en daarom doet ie
dereen die wil solliciteren er beter
aan zijn of haar klankbord niet te
vermelden, en er zeker niet trots
mee te komen aandragen.
Niet voor niets zijn drie belangrij
ke kandidaten voor de burgemees
terspost van Amsterdam onge
trouwd: Jen Dales, Annemarie Gre-
wel en Ed van Thijn. Jos van Keme-
nade is geloof ik getrouwd, maar
zou misschien een geheime vrien
din kunnen opvoeren om via deze
nieuwe levensvorm nog een kansje
te maken. Ed van Thijn, die keurig
gescheiden was en dus een grote
kans maakte, schijnt toch liever in
de Tweede Kamer te blijven, want
hij ontkent de geruchten niet dat
hij met een blond klankbordje wil
gaan trouwen. Het zal Annemarie
Grewel wel worden. Zij bezit zoveel
kenmerken waardoor Roel de Wit
zich niet negatief mag laten beïn
vloeden, dat hij het niet zal aan
durven haar te passeren.
Al tijdens de bouw van het com
plex werd in de Rotterdamse
gemeenteraad de noodzaak be
twijfeld. De medische weten
schap was ver genoeg om een
besmetteljke ziekte aan boord
van een schip te kunnen be
handelen. Bovendien liep door
betere sanitaire voorzieningen
in de hele wereld het aantal
ziektehaarden terug.
Wachten
„Ik zou deze inrichting na de
opening dadelijk wel weer wil
len sluiten, en dan voorgoed",
zo sprak de minister van socia
le zaken, dr. J. R. Slotemaker
de Bruine bij de ingebruikstel
ling in 1934. Het terrein van 350
meter lang en 182,5 meter
breed, compleet met zuster
huis, mortuarium, 'reine' en
'onreine' barakken, ontsmet
tingsovens en ontluizingsruim-
ten lag daarna te wachten op
de dingen die zouden komen.
„Dat was zijn enige taak: afwach
ten", vertelt de nu 79-jarige C.
A. Boerke. Vanaf het begin in
1934 tot aan zijn pensionering
in 1968 waren hij en zijn vrouw
verantwoordelijk voor het
huishoudelijk reilen en zeilen
van het quarantainestation.
„We zorgden voor de bedden,
het beddegoed, voor het inko
pen van de voeding, voor alles
zodat de zaak kon draaien wan
neer het zover was".
„Het was schitterend om er te
wonen. We keken uit over de
Maas en wanneer ik naar
Schiedam wilde dan stak ik
een rode vlag uit op de aanleg
steiger. Dan kwam de veerboot
van Pernis me oppikken. Toen
we na mijn pensionering ook
het huis uit moesten, vonden
we dat verschrikkelijk. Mijn
vrouw is daarna van heimwee
gestorven".
De jaarverslagen van de Rotter
damse GG en GD leren dat al
in 1935 „op verschillende wij
zen werd getracht deze inrich
ting ook nog voor andere doel
einden te benutten, echter zon
der succes". Pas twee jaar na
de opening werden er bewo
ners van het Rotterdamse Wit-
dorp gebaad en ontluisd. De
gemeentelijke woningstich
ting had hiervoor de opracht
gegeven om tegelijkertijd de
even leeg gekomen huizen van
ongedierte te zuiveren.
Vluchtelingen
Echte bedrijvigheid heerste er
pas na november 1938 toen het
station met inboedel en al
werd verhuurd aan het Rijk
voor de tijdelijke opvang van
de joden die uit Hitler-Duits-
land vluchtten.
,Die mensen werden 's nachts
met bussen vol binnenge
bracht", vertelt Boerke. „Het
waren er zoveel dat zelfs in de
douchecellen van het ketelhuis
werd geslapen. Maar ze waren
met alles tevreden want ze wa
ren blij dat ze uit Duitsland
weg waren".
De laatste vluchtelingen zouden
half november 1939 vertrek
ken. Het schiereiland kon weer
in gereedheid worden ge
bracht voor de scheepsbeman
ningen die andermaal niet zou
den komen. De oorlog zorgde
voor een andere bezetting van
het station.
Kazerne
„Het werd meteen een kazerne,
met alle gevolgen van dien",
herinnert Boerke zich. „Nee, ik
vond het niet leuk tussen de
Duitsers. Ik was bly dat we
moesten vertrekken van die
gasten. Ze duldden eenvoudig
niemand anders op het terrein.
Toen we terugkwamen na 1945
was het helemaal uitgewoond.
Verschrikkelijk".
Na de oorlog nam het Engelse
Rode Kruis bezit van het sta
tion. Zij bracht de inboedel
weer op peil en behandelde er
een aantal met vlektyfus be
smette inwoners van Spijke-
nisse. In het najaar van 1945
zorgde het Brabantse Hulp Ro
de Kruis in de contactbarak
ken cn het badhuis voor de be
strijding van schurft en luizen
van de Rotterdamse bevol
king.
Door het gebrek aan ziekenhuis-
ruimte in de stad werden, met
goedvinden van de inspecteur
van volkgezondheid, de con
tactbarakken later ingericht
als sanatorium voor honderd
lijders aan tuberculose.
Weer leeg
Het sturen van troepen voor de
politionele acties in Indonesië
gaf de autoriteiten de vrees dat
er wel weer eens lijders aan be
smettelijke ziektes, met name
pokken, voet op Nederlandse
bodem zouden kunnen zetten
Het sanatonum Heyplaat werd
daarom in juli 1949 verkast
naar Maasoord. een eindje ver
der op de Zuidhollandse eilan
den. Met uitzondering van de
al genoemde Britse zeeman in
1953, bleef het station vier jaar
lang zonder gasten. De Rotter
damse gemeenteraad besloot
daarom na die jaren de con
tact ba rak ken te gebruiken
voor de huisvesting van psy
chisch gestoorde bejaarden
Behalve wat onderhoudswerk
zaamheden zoals het vernieu
wen van de verlichting, het
aanbrengen van nieuwe groen
voorzieningen en het op orde
houden van het sanitair ge
beurde er niets met het terrein.
In het Rotterdamse GG en GD-
jaarverslag van 1975 wordt het
terrein al niet meer vermeld.
Waarschijnlijk werd de schrij
ver van het verslag moe om nu
voor het twintigste jaar de zin
op te pennen:Quarantaine-in
richting. er deden zich geen
bijzonderheden voor"
Boerke. „Ik liep in die tyd alleen
met mijn zwarte bouvier over
het terrein om konijnen te
schieten. Dat moest wel want
ze ondergroeven het hele veld.
Ze kwamen zelfs door de as
faltpaden heen".
Na de pensionering van Boerke
kwam er een andere beheer
der. Verder ging de tijd voorbij
aan dit stuk havengebied met
zyn psychisch gestoorde be
jaarden en hun verpleegsters.
Krakers
Pas in 1979 kraakte een groep
kunstenaars van de Rotter
damse Academie de lege ge
bouwen op het terein. Zy
brachten direct een plan uit
om van het hele gebied iets ar
tistieks te maken Met wat be
trekkelijk goedkope verbou
wingen zou een deel woon
ruimte kunnen worden en een
ander deel atelier of oefen
ruimte voor theatergroepen.
Een try-out-theater was ge
dacht in het ketelhuis. Omdat
de gemeente Rotterdam nog
niet precies wist (en weet) wat
er moet gebeuren met het ter
rein, is dit plan in de ijskast ge
zet
Wel zyn de kunstenaars er blij
ven wonen en werken. Een van
hen heeft zelfs een rustiek on
derdak gevonden in het vroe
gere lijkenhuis. Op het ogen
blik zorgen zij tenminste nog
voor het onderhoud van het
terrein. Bij sommigen verschij
nen kippen, gan/en en andere
dieren Een boer uit de omge
ving laat zijn schapen grazen
op wat eens bestemd was als
voetbalveld voor geïsoleerde
matrozen. Twee jaar geleden
verdwenen de psychisch ge
stoorde bejaarden van het ter
rein. Inmiddels zijn ook de
contactbarakken dus als woon-
en werkruimte in gebruik
Om te voorkomen dat het unieke
terrein aan zyn einde zou ko
men. heeft het havenbedrijf er
nu borden met verboden toe
gang geplaatst De kunste
naars kunnen voorlopig bly-
ven Totdat er een andere be
stemming voor het terrein is
gevonden Maar dat zeiden ze
al over het terrein in 1934.
Er zijn geen principiële be
zwaren tegen de verkoop of
beschikbaarstelling van
rooms-katholieke kerken aan
moslims. Wel moet rekening
worden gehouden met be
zwaren die bij eventuele ver
koop tot gewetensconflicten
kunnen leiden. In de huidige
situatie is uiterste terughou
dendheid gewenst, gezien het
feit dat er tussen christenen
en moslims nog veel vooroor
delen bestaan.
Dat schrijft de stuurgroep 'rela
tie-opbouw moslims— chris
tenen' in een advies over de
verkoop van kerken. De
stuurgroep wil met dit advies
een discussie op gang bren
gen over de vraag of een dia
loog tussen moslims en chris
tenen mogelijk is.
Het advies is gebaseerd op uit
spraken van het tweede Vati
caanse concilie, dat een posi
tieve houding bepleitte te
genover de andere wereld
godsdiensten, met name hel
jodendom en de islam. "De
andere godsdienst mag on
dersteuning niet worden ont
houden. Anders loopt men
gevaar, van huichelarij in de
dialoog te worden beschul
digd". Zegt de stuurgroep.
Verkoop van kerken blijfl
moeilijk. De stuurgroep wijst
op de band tussen de geloofs
gemeenschap en het kerkge
bouw, de opvatting dat hulp
aan niet-christelijke gods
diensten verboden zou zijn
en de onverdraagzaamheid
van moslims in moslim-lan
den tegenover christenen
Ongerustheid is vaak het ge
volg van een onvolledig en
verkeerd beeld dat men van
de islam heeft. De stuurgroep
meent, dat de tegenargumen
ten niet afdoende zijn om ver
koop van kerken te blokke
ren. Wel wordt gepleit vooi
een goede pastorale begelei
ding.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen
te Groot-Ammers M. Goud-
riaan Ouderkerk aan de IJs-
sel, te Gouda W. van Gorsel
Wijk bij Heusden, te Tholen
J. Veldhuijzen Wijngaarden;
aangenomen naar Dedems-
vaart A. Schellevis Zaamslag,
naar Workum W. Koerselman
Suameer; bedankt voor Bos
koop A. Kastelein Nieuw-
Stadskanaal; beroepbaar K.
van Meijeren Katwijk, W. G.
Teeuwissen Huizen, J. H.
Verwaal Leiden en J. C. den
Toom Hardinxveld.
Gereformeerde Kerken: aange
nomen naar Andel (Nbr.)
kandidaat K. F. Visser aldaar,
naar Enschede C. Corporaal
Onstwedde.
Gereformeerde Kerken Vrijge
maakt: beroepen te Gronin
gen T. Boersma Apeldoorn;
aangenomen naar Langeslag
G. A. Snip Amsterdam-Zuid
west
Christelijke Gereformeerde
Kerken: beroepen te Delft K.
Boersma Hoogeveen; be
dankt voor Rotterdam-Oos-
t-Capelle aan de IJssel H. H.
Klomp Zwaagwesteinde.
Gereformeerde Gemeenten:
beroepen te Katwijk aan Zee
en te Gouda A. Moerkerken
Nieuw-Beijerland; bedankt
voor Krabbendijke en voor
Nieuwdorp-Wolfaartsdijk M.
Mondria Waardenburg, voor
Randburg (Zuid-Afrika) A. B.
van der Heiden Enkhuizen,
voor Zwolle H. Ligtenberg
Middelharnis.
Overleden. In Peru is, 53 jaar
oud, de hervormde predikant
B. A. van Donkersgoed plot
seling overleden. In 1970 trad
hij in dienst van de Gerefor
meerde Zendingsbond in de
Nederlandse Hervormde
Kerk. Tot 1977 was hij werk
zaam in Ghana, sindsdien in
Peru. In ons land is ds. Van
Donkersgoed predikant ge
weest in Sint Philipsland en
in Wierden. Hij is in Peru be
graven.
Voor Ghana. De organen van
zending en werelddiakonaat
van de Nederlandse Her
vormde Kerk en de Gerefor
meerde Kerken in Nederland
dragen f200 000 bij aan het
noodfonds van de Wereld
raad van Kerken voor Ghana.
Naar aanleiding van de noodsi
tuatie die in Ghana is ont
staan door het uitwijzen van
Ghanezen uit Nigeria heeft
de Wereldraad f2,7 miljoen
beschikbaar gesteld voor lid
kerken in de landen waarvan
staatsburgers Nigeria moes
ten verlaten. Behalve Ghana
betreft dit onder andere ook
Togo.
Werklooshied
De diakonie van de hervorm
de gemeente in Rotterdam-
centrum heeft 5000 gulden
als gift en 5000 gulden als Ie
ning beschikbaar gesteld
voor de oprichting van werk
verenigingen van werkloze
jongeren.
Op initiatief van CNV-
Werkende Jongeren draaien
in Den Haag al drie werkver-
enigingen. Jongeren hebben
daar een koffieshop, een
meubelmakerij tje en een
koeriersdienst opgezet. Voor
de aanloopkosten is een be
roep gedaan op de Zuidhol
landse diakonieèn. Daarop
heeft de hervormde diakonie
van Rotterdam met 10.000
gulden gereageerd.
houden van arbeidsplaatsen.
Het eerste halfjaar behouden
jongeren hun uitkering.
Daarna wordt er gekeken of
het bedrijf loon kan uitbeta
len
Pastor haanlozen. Komende
week verschijnt in het infur
matieblad van het bisdom
Breda, dat westelijk Brabant
en heel Zeeland bestrijkt, een
sollicitatie-oproep voor de
functie van "pastor voor
haanlozen". De nieuwe func
tionaris dient, in nauw over
leg met de industriepastores,
allereerst de omvang van de
problematiek vast te stellen,
wat er wordt gedaan en waar
de leemten worden aange
troffen. De tweede taak is het
bevorderen van aandacht
voor de werkloosheid en de
gevolgen daarvan, binnen de
parochu
De nieuwe functie geldt als een
project voor drie jaar. By de
opzet zyn de religieuze con
gregaties in het bisdom, du-
grote belangstelling hebben
getoond, nauw betrokken.
Zondagsrust. Een gesprek
tussen het bestuur van de Ne
derlandse Vereniging tot
bevordering van de Zondags
rust en de Zondagsheiliging
en de initiatiefnemer van de
Zondagskrant heeft geen en
kei resultaat gehad Dat
wordt meegedeeld in het
jaarverslag van de vereniging
dat tydens de ledenvergade
ring in Barneveld aan de orde
kwam. De vereniging heeft
6 ooo stu ken uttn geven met
de woorden V.v.M en
geen zondagskrant te ontvan
gen". Deze stickers kunnen
op de brievenbussen worden
geplakt Ook in rooms-katho-
lieke kring is er belangstel
ling voor.
De voorzitter van de vereni
ging, dominee J. van Prooy-
en. merkte op, dat de onthei
liging van de zondag steeds
schrikbarendcr vormen aan
neemt. Sommigen wezen op
het gebruik om per auto naar
de kerk te gaan Het bestuur
van do VWWliglng vindt het
gebruik van de auto op zon
dag oryuist.
Het ledental van de vereniging
is in 1982 met Ongeveer 1 006
gestegen tot ruim 17.000.
Remonstranten-IKV
Het Interkerkelijk Vredesbe
raad (IKV) moet. ook in de sa
menwerking met andere
groeperingen, democratische
doelstellingen en methoden
blyven volgen. Dat werd ge
zegd in een gesprek tussen de
Commissie tot de Zaken (het
dagelyks bestuur) van de Re
monstrantse Broederschap
en een vertegenwoordiging
van hot IKV
In het gesprek werd er van de
kant van de Broederschap op
gewezen, dat by de leden be
zorgdheid en vragen leven
over het IKV als politieke ac
tiegroep De vertegenwoordi
gers van het IKV zeiden daar
op dat de spanning tussen be
raad en actie altyd in het IKV
aanwezig is geweest, maar
dat de actiekant door de cam
pagne 'Help de kernwapens
de wereld uit, om te beginnen
uit Nederland' en door het
verzet van kerken tegen de
kernbewapening meer na
druk heeft gekregen.
Het IKV gaf te kennen, met alle
critici in gesprek te willen
gaan Dit geldt ook voor do
vereniging Waakt en Weegt'
die zich binnen de Broeder
schap verzet tegen de steun
aan de IKV campagne.
