Dakota weer de lucht in
Werkende vrouw:
dubbele dagtaak
C
Twee vliegers maken zich sterk voor roemruchte
Joegoslavische ontwaakt langzaam
ZATERDAG 5 FEBRUARI 1983
Extra
Met wat staartwind, nog
een paar honderd leden
en wat sponsors moet het
kunnen lukken. Dan zal
er dit jaar weer een oude
Dakota DC-3 brommend
boven Nederland
vliegen. Twee
Transavia-vliegers en
inmiddels zo'n
vijfhonderd
luchtvaartfreaks hebben
zich er sterk voor
gemaakt. Zij richtten -
nu bijna een jaar geleden
- de Dutch Dakota
Association op. Hun doel:
voldoende geld op tafel
zien te krijgen om in de
loop van dit jaar het
roemruchte vliegtuig
van weleer op de
startbaan te zetten. Anne
Cor Groeneveld, de
stuwende kracht achter
het plan, vertelt hoe de
zaken ervoor staan.
Het fotoboek gaat open.
Minutenlang staart hij,
zonder één woord te zeg
gen, naar de legendari
sche Dakota. Een machi
ne met een brok historie
van formaat. Zoals de één
antieke auto's adoreert, zo
is Anne Cor Groeneveld
verzot op oude vliegtui
gen. Lyrisch zegt hij:
"Zó'n kist, met zó'n verle
den, die moet toch weer
de lucht in?" Maar daar
komt wel wat voor kijken.
Hoofdschuddend passeert hy
een paar keer in de week het
Aviodome. Op een grasveldje
voor het luchtvaartmuseum
staat een Dakota DC-3 - de
enige die in Nederland is
overgebleven - weg te roes
ten.
Doodzonde vindt Anne Cor dit
Die kist moet weer de lucht
in, zo nam hij zich voor. Hij
vertelde zijn plan aan collega
vlieger Gerrit van Gelder en
de twee piloten besloten sa
men hun schouders eronder
te zetten. De directie van het
Aviodome vond het idee niet
eens zó slecht. Maar over ver
kopen van de machine wilde
zij liever niet praten. Huren,
daar was wel over te onder
door Jan Westerlaken
handelen. Verder wou ze niet
gaan. Nu sputterden echter
de sponsors tegen. Daarom is
het hoogst twijfelachtig ge
worden dat déze Dakota nog
eens boven Nederland zal
'hangen'.
Aanbiedingen
Voor een dilemma staat de
Dutch Dakota Association
zeker niet. De club had het
toestel graag willen hebben
en had er veel geld voor over
om het op te knappen: tussen
de vier en vijf ton. Maar de
DDA heeft inmiddels al ne
gen aanbiedingen op zak. Uit
alle delen van de wereld.
Kosten? Die lopen nogal uit
een: van 35.000 gulden tot
een kwart miljoen.
Jammer vindt Anne Cor het ze
ker dat het Aviodome de Da
kota niet van de hand wil
doen. De kist is dan wel meer
dan veertig jaar oud, maar
heeft er nauwelijks achtdui
zend vlieguren opzitten. Dit
is maar een fractie van wat
andere Dakota's hebben ge
presteerd. Het record dat ooit
is geboekt overschrijdt de
85.000 uur.
Het sleutelwoord is geld. Naast
de kosten van het toestel is er
nog wel het één en ander no
dig. De DDA denkt 250.000
gulden nodig te hebben voor
het aanschaffen van de kist
zelf. Groeneveld verwacht
per jaar honderd vijftig uur in
de lucht te zijn. Kosten zo'n
twee ton. Daarbij komt dan
nog eens de verzekeringspre
mie van minstens dertigdui
zend gulden. Daarom is het
standpunt van Anne Cor:
eerst het geld op tafel heb
ben, dan pas tot daden over
gaan. Leden en sponsors, het
is al opgemerkt, zullen het
leeuwendeel voor hun reke
ning moeten nemen. Of geld
schieters die sympathiek te
genover de club staan.
Groeneveld: "Mensen die wat
meer geld kunnen missen,
Anne Cor Groeneveld rechtsen Gerrit van Gelder voor de roestende Dakota bij Aviodome.
(foto Luchthaven Schiphol)
en ook uit de zakenwereld is
geld beloofd. Dat komt ech
ter pas af als het vliegtuig
startklaar is. De DDA is zelfs
bereid om de buitenkant van
de Dakota voor reclame-doel
einden te 'verkopen'. Te be
schilderen, om maar eens een
voorbeeld te geven, in de
kleuren van een tube tand
pasta. Wél met de restrictie
dat die boodschap eens kan
worden afgekocht. De onder
nemer die deze reclame-mo
gelijkheid wenst te benutten,
moet heel diep in de beurs
tasten. "Er moet dan zeker
een ton op tafel komen", zegt
Anne Cor.
De grote vraag is: hoe krijgt
men de Dakota startklaar.
Want zo ver is het nog niet.
Wel staat de club een legertje
helpers ter beschikking: ge
pensioneerde Dakota-mon-
teurs die hebben toegezegd
te willen sleutelen; vliegers
die voor het merendeel op ei
gen kosten in het buitenland
willen leren hoe met het toe
stel moet worden omgegaan.
Hulp van vele kanten dus. Hulp
die ook hard nodig is. Alleen
al om de enorme kosten te
drukken. De inrichting van
de kist wordt eveneens in ei
gen beheer gedaan. De stoe
len worden, net als in de der
tiger jaren, met pluche over
trokken; gordijntjes voor de
ramen; in de keuken wordt
een oventje geïnstalleerd
waarop een warm potje kan
worden gekookt; de etens
borden zullen van porselein
zijn en niet van plastic; de
stewardessen zullen in
nostalgische kleding rondlo
pen en de cabine blijft zoveel
mogelijk in tact. Alleen de
communicatie Cboordradio)
zal aan de eisen van deze tijd
moeten worden aangepast
Veilig
kunnen een stoel in het vlieg
tuig adopteren. Ik denk dan
aan bedragen van rond de
vijfduizend gulden. Wat wij
daar voor terug doen? Hun
naam wordt in een koperen
plaatje gegraveerd óf in de
bekleding geborduurd. Zo
dat iedereen kan zien van wie
die stoel is."
Tandpasta
Interesse is er zeker voor dit
Dakota-plan. De KLM heeft
al medewerking toegezegd
Dc Rijks Luchtvaart Dienst,
die het luchtruim op veilig
heid controleert, heeft de
plannen van Anne Cor Groe
neveld positief benaderd. Zo
positief, dat er inderdaad met
een Dakota mag worden ge
vlogen. De registratie (PH-
DDA) heeft de club al op zak.
Het streven is erop gericht om
absoluut veilig te vbegen.
"Een frame van een Dakota is
wel twee keer zo sterk als dat
het eigenlijk zou moeten
zijn", vertelt Anne Cor. "Wat
inhoudt, dat wanneer we met
een gereviseerde kist om
hoog gaan. deze net zo goed
is als destijds in 1935 Boven
dien is het onmogelijk om
ook maar een kleinigheidje
door de vingers te zien. Dan
ga je. als historische lucht
vaart, brokken maken. De
RLD vertrouwt ons. dat geeft
dus verplichting."
Wat men zich nu precies van
het vliegen met de Dakota
moet gaan voorstellen, moet
ook het bestuur van de DDA
nog nader uitwerken. Ge
dachten zijn er wel over. Het
uitvoeren van historische
vluchten, het allereerste tra
ject naar Londen of Parijs of
de Melbourne-race nog eens
herhalen. Hoewel de Uiver
geen echte Dakota maar een
DC-2 was. Groeneveld wil
met de Dakota ook naar aller
lei vliegshows. De leden van
de association mogen één
keer per jaar mee het lucht
ruim in. Alleen leden. De
RLD heeft die beperking op
gelegd. Voor het publiek mo
gen er geen concurrerende
lijndiensten mee worden uit
gevoerd. Leden die meevlie
gen, betalen behalve hun
contributie een deel van de
brandstofkosten. Dan nog
vliegen zij een stuk goedko
per dan wanneer ze van een
lijndienst gebruik zouden
maken.
Honderd jaar
Misschien klinkt het wat over
dreven, maar Anne Cor Groe
neveld verwacht dat als de
Dakota die de club op het oog
heeft na revisie nog wel hon
derd jaar mee kan. "Het toe
stel wordt zó vertroeteld, het
wordt alleen maar beter.
Daarnaast, er is geen enkel
vliegtuig in de luchtvaartge
schiedenis dat zo sterk is als
de Dakota. Zelfs nu vliegen
er nog rond de vijfhonderd.
De meeste in de Derdewe
reld-landen, maar ze worden
ook als militaire trans-
porttoestcllen gebruikt".
Onderdelen worden nog altijd
in vrij grote hoeveelheden ge
produceerd. Daarom hoeft er
niet te worden geïmprovi
seerd. De kisten die nu nog
vliegen zyn al eens in een
nieuw jasje gestoken. Daar
door zijn ze langzamerhand,
tot grote opluchting van
Groeneveld en al die leden
van de DDA, onverwoestbaar
geworden.
Op papier zijn de vrouwen in Joegoslavië hun tijd verder vooruit dan hun
sexe-genoten in Nederland. Maar in de praktijk valt er nog heel wat
vrouwvriendelijk werk te verrichten, bericht Désirée Swaneveld uit Joegoslavië.
Zij beëindigde vorig jaar haar studie geschiedenis aan de Leidse universiteit en
verblijft nu voor een halfjaar in Zagreb om daar historisch onderzoek te doen.
Voor onze krant schreef ze een aantal artikelen over Joegoslavië. Vandaag het
derde en laatste.
door Désirée Swaneveld
"Mijn vrouw is gelukkig
heel gehoorzaam en dat is
maar goed ook", verklaart
de man fier. Hij zit op de
achterbank van een auto
bus temidden van een
groep dansers en danse
ressen. We keren terug
van een folklore-manifes-
tatie in de provincie, waar
volksdansen werden ge
demonstreerd. In op
perbeste stemming, onder
het zingen van nationale
liedjes, hutsen en klutsen
we over de Joegoslavi
sche wegen, terug naar de
grote stad.
Als het woord "vrouwenbewe
ging" valt wordt de eensge
zindheid in de groep ver
stoord. Na veel aandringen
heb ik verteld wat ik in Joe
goslavië doe. Na mijn docto
raalexamen geschiedenis ben
ik naar dit Balkanland afge
reisd om de mogelijkheden
voor een onderzoek na te
gaan. Mijn onderwerp - de
Joegoslavische vrouwenbe
weging vóór en nó de Tweede
Wereldoorlog - noopt tot eni
ge terughoudendheid. Want
niet zelden leidt al het noe
men ervan tot lachsalvo's en
felle, agressieve opmerkin
gen. Het woord 'vrouwenbe
weging' lijkt in deze con
treien als een rode lap op een
stier te werken. Feminisme is
nog een graadje erger. Dat
schijnt iets zeer verwerpe
lijks en belachelijks te zijn.
Opgelucht
Het begon al op het politiebu
reau, waar ik na drie ochten
den wachten op een verblijfs
vergunning eindelijk mocht
vertellen wat ik in Joegosla
vië kwam doen. "U doet toch
geen feministisch onderzoek,
wel?", vroeg de vrouw achter
het grote bureau aan de ande
re kant van de kamer streng
en afgemeten. Toen ik ver
ward wat stamelde over vrou
wen in de socialistische be
weging, hun rol daarin en
hun plaats in de zelfbesturen-
de maatschappij, klaarde
haar gezicht op. Zé vulde be
hulpzaam aan dat ik natuur
lijk wilde nagaan hoe groot
de bijdrage van vrouwen in
het opbouwen van het nieu
we Joegoslavië was geweest.
Daarna besloot ze dat ik niet
het gewraakte feministische
onderzoek in gedachten had
en opgelucht verliet ik met
de begeerde verblijfsvergun
ning het gebouw. Na deze er
varing op het politiebureau
volgden er meer. Vooral de
ongenuanceerde manier
waarop een collega historicus
reageerde ("Dus u ziet mij als
een mannelijk chauvinistisch
zwijn") was verbijsterend.
Blijkbaar was het niet moge
lijk onderzoek te doen naar
de geschiedenis van vrouwen
zonder op die manier over de
andere sexe te denken.
In de bus van de dansgroep be
gint de man wiens vrouw zo
gehoorzaam was, een dram
merig verhaal af te steken.
"We hebben hier wel feminis
tes", zegt hij smalend, "maar
dat zijn van die bourgeois-
meisjes die te lelijk zijn om
een man te vinden. Over het
algemeen moeten onze vrou
wen niets van die malle wes
terse fratsen hebben. De
vrouwen in Joegoslavië zijn
allang geëmancipeerd en
hebben geen feminisme no
dig. Ze hebben hier gelijke
rechten".
En thuis?. "In het huwelijk
moet er altijd één de baas zijn
en dat zijn wij natuurlijk".
Triomfantelijk kijkt hij in het
rond, waar hij inderdaad de
Veertig procent van de vrouwen in Joegoslavië werkt, daarna komt de huishouding nog eens.
Niet gelijk
Op het moment dat het gesprek
een andere wending lijkt te
krijgen, valt een meisje, dat
tot nu toe zwijgend heeft zit
ten luisteren, onverwacht fel
uit. "O, o, wat zijn wij geë
mancipeerd. Op papier, ja,
dóór hebben we gelijke rech
ten. Onze wetten zijn zodanig
dat westerse vrouwen er ja
loers op kunnen zijn. Het an
tifascistische vrouwenfront
en de daaruit voortgekomen
conferentie voor maatschap
pelijke activiteit van Joego
slavische vrouwen hebben de
afgelopen 40 jaar heel wat
werk verzet om het zo ver te
krijgen". Ze vertelt dat de
deelname van vrouwen aan
het arbeidsproces tegen de 40
procent loopt. Boos: "Maar
daarmee kan je niet van ge
lijkheid spreken. Het werk
thuis, in de huishouding en
de verzorging van de kinde
ren, blijft mooi voor vrouwen
liggen. Vrouwen hebben hier
een dubbele dagtaak".
Als de man gebelgd opmerkt
dat dét toch geen mannen
werk is, geeft de Joegoslavi
sche hem een flinke veeg uit
de pan. "Het wordt tijd dat
jullie je primitieve mentali
teit eens duchtig veranderen.
We leven echt niet meer on
der de Turkse overheersing
hoor. Het zou niet meer nor
maal moeten zijn dat een
vrouw haar man gehoor
zaamt als een kind".
Opgewonden richt ze zich weer
tot mij. "Als je eens wist hoe
diep die patriarchale mentali
teit geworteld is. Waarschijn
lijk is dat voor een Neder
landse niet te begrijpen."
Hiërarchie
In bijna alle gebieden van Joe
goslavië heerste nog niet zo
lang geleden het zadruga
(letterlijk: 'gemeenschap')
systeem. Het was een vorm
van 'grootgezin' (een huis
houden waarin meer genera
ties samenleven) met een
sterk hiërarchische struc
tuur, waarin de mannen het
voor het zeggen hadden. On
deraan de hiërarchie stond de
vrouw. Uit heel wat gebrui
ken bleek haar onderdanig
heid. De invloed die deze
vaak eeuwenoude tradities
op de relatie tussen mannen
en vrouwen hebben, kan na
tuurlijk niet een-twee-dne
door 'geëmancipeerde' wet
geving teniet worden gedaan.
Misschien zou een andere op
voeding, van jongs af aan via
de scholen, meer effect heb
ben. "Ja," knikt de vrouw in
stemmend. "Het trieste is al
leen dat uit Joegoslavisch on
derzoek blijkt dat juist ook
via scholen het traditionele
beeld van man en vrouw
wordt versterkt". Enthou
siast begint ze te vertellen dat
er vooral de laatste vier tot
vijf jaar wel wat aan het ver
anderen is. Er blyken zich in
grote steden als Belgrado.
Zagreb en Sanyewo groepjes
vrouwen èn mannen te vor
men die zich met het door
breken van rolpatronen en
het veranderen van de men
taliteit bezighouden.
"Jammer genoeg kunnen we
ons niet zomaar organiseren,
zoals jullie In Joegoslavië
hebben we al de Conferentie,
die officieel de vrouwen be
langen behartigt. Daarom is
er voor eenzelfde soort orga
nisatie daarnaast geen ruim
te. De Conferentie houdt zich
echter voornamelijk bezig
met wetten en cijfermate
riaal, zoals hoeveel vrouwen
buitenshuis werken en hoe
veel vrouwen in vertegen
woordigende lichamen geko
zen zijn". Ze zegt het belang
rijk te vinden dat er meer
vrouwen in topfuncties ko
men. "Dat een vrouw als Mil-
ka Planinc voorzitter van de
Federale Uitvoerende Raad
(te vergelijken met onze pre
mier - D.S.) kon worden, is
wel een goed teken". Maar
meer aandacht voor een men
taliteitsverandering vindt ze
toch belangrijker en daaraan
komt de 'Conferentie' haars
inziens niet toe.
Westers
De groepjes in de grote steden,
waarover ze sprak, blyken
ondanks het feit dat ze geen
officieel erkende organisaties
zijn. wel hun idMtn te kun
nen publiceren in kranten en
tijdschriften. De artikelen
doen vaak verbazingwek
kend westers-feministisch
aan. Het blijkt dat er gepubli
ceerd kan worden dankzij het
feit dat veel sociologen zich
voor het probleem interesse
ren. Zij kunnen de facilitei
ten die hun beroepsorganisa
ties bieden, gebruiken om de
aandacht op bijvoorbeeld de
noodzaak tot verandering
van rolpatronen te richten
De situatie zoals in de Sowjet-
Ume. waar het in het open
baar uiten van zogenaamde
'bourgeois feministische'
ideeën verbanning óf gevan
genisstraf tot gevolg heeft,
gaat voor Joegoslavië zeker
niet op. "Ze krijgen wel vaak
te horen dat ze bourgeois-fe-
ministisch bezig zijn en dat
ze zich teveel door Ameri
kaanse radicale feministes la
ten beïnvloeden Maar elke
keer weer wordt er door de
leden van de groepjes op ge
wezen dat ze vanuit een mar
xistische visie redeneren. Het
gaat hun vooral om een
werkelijke gelijkheid tussen
vrouw en man. Door middel
van publicaties, vertalingen
van westerse boeken en het
organiseren van discussie
avonden proberen ze hun
steentje by te dragen tot het
veranderen van de patriar
chale mentaliteit".
Het betoog van genoemde
vrouw (een Joegoslavische
feministe?) maakt de heren
om ons heen onrustig. Blyk-
baar wordt de sfeer te serieus
gevonden, want opeens zet
een jongen voor ons een lied
in Het is één van de laatste
tophits van een Joegoslavi
sche rockgroep met de illus
tere naam Riblja Tsjorba'
CVissoep'): "Ik hou ik hou ik
hou van vrouwen, maar zy
houden zoveel minder van
my "Ach", roept het meis
je met een grote gryns op
haar gezicht de zanger toe.
"er is nog hoop voor jullie,
hoor..."
