Rotterdam,
veiligste
haven
Ontwikkeling rente centraal
C
"Richtige
heffing"
succes van
fiscus
Belasting
Beursweek
Firfttj i
ZATERDAG 15 JANUARI 1983
Extra
Over drie jaar, in het voorjaar van '86, zal Rotter
dam over de doelmatigste en vooral veiligste ha
ven ter wereld beschikken. Tegen die tijd zal de
laatste hand worden gelegd aan een nieuw radar
systeem waarmee de haven, van de binnenstad,
langs de Nieuwe Waterweg tot 50 kilometer in zee,
wordt toegerust. Kosten: tenminste 230 miljoen
gulden.
De bedoeling van dit walradarproject of verkeersbe-
geleidingssysteem is om het steeds drukker wor
dende scheepsvaartverkeer in de haven in vlugge
en veilige banen te leiden. Weliswaar gebeuren er
nu, met het oude radarsysteem, nauwelijks echte
ongelukken in de haven. Maar de momenten van
"bijna-rampen" zijn nog steeds talrijk. Niet alleen
de olie- en benzinetankers leveren daarbij gevaar
op. Ook het omvangrijker wordende transport van
chemische stofTen over water brengt steeds meer
risico met zich mee. Zo hielden de Rotterdammers
een paar jaar geleden de adem in, toen een benzi
netanker werd aangevaren en een groot deel van
de stad bol stond van de dampen.
De afgelopen jaren hebben tientallen mensen zich
het hoofd gebogen over een veiliger scheepvaart-
verkeer-systeem. Het project is nu in de uitvoeren
de fase d.w.z: eerste palen worden geslagen en ra
dars en computers draaien proef. In het voorjaar
van 1986 moet het allemaal klaar zijn.
Het belang voor de industrie is niet gering. Behalve
een paar kleine toeleveranciers zijn voor de pro-
duktie van het walradarproject drie grote Neder
landse bedrijven gecontracteerd. PTT. voor de
communicatiesystemen; Boskalis Westminster
met dochter Christiaan Huygenslaboratorium,
voor de gebouwen en de radarantennes en Philips-
dochter Hollandse Signaal voor de automatiseer
de radar-apparatuur.
Innovatie van en voor Nederlandse bodem waar
men in het buitenland nu al grote belangstelling
voor toont.
Voor ingewijde belastingadviseurs van "22 juli 1982" een belang
rijke dag. Want op die datum - en later op 15 september en 6
oktober van hetzelfde jaar - gaf de Hoge Raad een aantal uit-
rijke dag. Want op die datum - en later op 15 september en 6
spraken, waarin een aantal bekend voorkomend fiscale con
structies volledig werden getorpeteerd. De honderden vellen
tekst over deze op zichzelf interessante materie, laten we voor
wat ze zijn en we gaan over tot een "populaire vertaling".
Doorslaggevend
Wat is dat: "richtige heffing"? Vereenvoudigd gezegd: een in de
wet opgenomen mogelijkheid om fiscaal geen rekening te hou
den met posten, die op zich, naar de letter van de wet gemeten
dus, wél aftrekbaar zijn. Het kan zijn, dat men een transactie of
constructie tot stand brengt, die - economisch gezien - geen
voordeel kan opleveren.
Het is denkbaar, dat een bepaalde propositie desondanks wordt
uitgevoerd, namelijk als het fiscale voordeel het economische
door
J. Booy
nadeel overvleugelt, zodat positief financieel resultaat overblijf!
Anders gezegd: de transactie zou achterwege zgn gebleven, indien
het beoogd fiscaal voordeel daarbg geen overheersende rol zou
hebben gespeeld.
Zonder de fiscale meevaller, zou het samenstel van rechtshande
lingen slechts tot nadeel leiden.
Het gemeenschappelijk kenmerk van de constructies is het aan
gaan van een geldlening (rente aftrekbaar), waarna het geleende
geld wordt aangewend voor een belegging (onbelast, of vrijwel
onbelast) tegen een lager rente-type. Vanaf de start valt te con
stateren, dat zoiets economisch tot een negatief resultaat leidt,
maar de grote fiscale aftrekpost vergoedt veel, zo met alles. Het
fiscale aspect vormt de doorslaggevende reden.
Met lege handen
Bij zo'n postie komt de fiscus, sinds staatssecretaris A. Noote-
boom het bewind voerde, volop in het geweer, de Inspecteur
kan een feitelijke situatie aan het Ministerie voorleggen en toe
stemming vragen om "richtige heffing" toe te passen, de Minis
ter machtigt de Inspecteur vervolgens (er zijn vele honderden
machtigingen afgegeven), waarna de Inspecteur een met rede
nen omklede uitspraak (richting belastingplichtige) moet doen.
Op deze wijze kan de Minister een landelgk beleid voeren in
uitzonderlijke gevallen van belasting-ontgaan.
Tegen de uitspraak van de Inspecteur staan de gewone rechtsmid
delen open. De beschikking houdt in, dat met de gewrraakte
transactie fiscaal geen rekening wordt gehouden. In het gegeven
voorbeeld betekent dit, dat de betaalde rente niet aftrekbaar is,
zodat men met lege handen komt te staan: wél het financieel
nadeel, niet het fiscaal voordeel.
Inventief
Het opmerkelijke in de uitspraken van de Hoge Raad is nu, dat in
vrijwel alle gevallen geacht werd. dat de "richtige-heffings"-be-
palingen terecht zijn toegepast. Nu was het "richtige heffings-
wetsartikel", omdat het in zovele jaren niet was toegepast, ge
worden tot een dode letter, waarmee in de fiscale adviespraktijk
amper rekening werd gehouden. De overmoed sloeg toe.
Vandaar, dat de uitspraken als zo ingrijpend en opzienbarend wor
den ervaren. Niet uitsluitend datgene, wat duidelijk in de wet is
vermeld, is maatstafgevend. Voorts is er een tendens om de be
lastingwetten naar de maatschappelijke bedoeling te interprete
ren. Daarbij komt nu ook nog de zojuist geschetste ontwikke
ling, waarbij de eis wordt gesteld, dat de transactie ook zou zijn
doorgegaan, indien daardoor de belastingheffing niet geheel of
ten dele onmogelijk zou zijn gemaakt, de soms ver doorgevoer
de reparatie-wetgeving komt daar nog weer bovenop.
Kort en goed de belastingbetaler met gevoel voor fiscale con
structies zit klem. 'Tijdelijk", zullen we maar zeggen, want de
vindingrijkheid kent geen grenzen.
Voor de mensen met een eigen vermogen geldt het bovenstaande
niet. Indien zij met hun eigen geld een belegging kiezen met
voordelige fiscale aspecten, dan is dat uitvoerbaar, de Hoge
Raad heeft een aantal malen uitgesproken, dat het alleszins aan
vaardbaar is, indien iemand bg dè keuze van zgn belegging zijn
fiscale positie laat meewegen. Daaraan zit ook niets gekun
stelds. De problemen rijzen pas als men - b.v. door het aantrek
ken van leningen - fiscale aftrekposten uit het met creëert
fcitóïi- t «Fi hw y 41
door
C. Wagenaar
Opnieuw hoger, zo luidde aan
vankelijk het beursadvies deze
week. Want zowel de New-
yorkse effectenbeurs als die
van Amsterdam sloegen hoge
re standen aan. Wall Street
kwam daarbij zelfs even boven
de 1100 maar het officiële slot
lag daar weer beneden. Nadien
kwamen echter zoveel winst
nemingen opdagen dat het slot
van 1076 van eind vorige week
niet behouden bleef.
Ook Amsterdam kreeg te maken
met talrijke winstnemingen
maar hier bleef per saldo ter
reinwinst over.
Ook ditmaal stond de rente weer
centraal. In Amerika verlaag
den een aantal grote banken
nu ook de rente met een half
procent van 11,5 op 11 procent
nadat de eerste verlaging al
voor het jaareinde 1982 had
plaatsgehad. De lange aarze
ling van de grote banken die
bijvoorbeeld te volgen heeft in
Wall Street al menige kleine
reactie veroorzaakt. Maar nu
de lagere rente duidelijk alge
mener wordt, stegen ook de
verwachtingen op een spoedi
ge verdere discontoverlaging
van de FED, het bestuur van
de Verenigde Centrale Banken
in de Verenigde Staten. Dit gaf
een flinke steun aan de beurs
en verstevigde de ondergrond
nog meer.
Bovendien maakte de Ameri
kaanse regering duidelijk meer
ernst te willen zetten achter
pogingen de begroting in de
hand te houden. Op de Ameri
kaanse defensie zullen een
aantal miljarden worden bezui
nigd. En ook het nieuwe steun
programma aan de Amerikaan
se boeren zal een flink bedrag
minder vergen. Toch blijven fi
nanciële kringen van oordeel
dat er het lopende boekjaar
een tekort op de begroting
blijft van tegen de 200 miljard
dollar, het dubbele bedrag van
vorig jaar. En voor 1984 zelfs
van 300 miljard dollar. Met gro
te belangstelling wordt nu uit
gezien naar de deze maand in
het Congres uit te spreken
twee belangrijke boodschap
pen van president Reagan.
De ene, de zgn. State of the
Union, een soort Troonrede, en
de andere, een meer economi
sche getinte uiteenzetting.
Daarin zal ook duidelijk moe
ten worden hoe de Amerikaan
se regering nu precies over de
economische toekomst denkt.
Want in regeringskringen
wordt er bg de president op
aangedrongen precies de waar
heid te vertellen.
Maar, zoals gezegd, Wall Street
bleef ook deze week de moed
erin houden, ondanks de con
frontatie die nu spoedig met de
stroom van jaarcijfers uit het
bedrijfsleven komende is. De
ze cijfers zullen zeer gemengd
van gehalte zijn met mee- maar
ook tegenvallers. Een tegen
valler is, zo blijkt nu achteraf,
het kerstseizoen geweest. Want
de omzetten in de warenhuizen
stegen ditmaal aanmerkelijk
minder dan in het seizoen 1981.
Maar er was toch nog een stij
ging, en dat is in de huidige tijd
heel wat.
De Amsterdamse beurs zette
vooral voor de meer lokaal ge
richte sectoren de week op
hoog niveau in. De industrie
liep in twee dagen vier punten
op en het algemeen gemiddel
de ruim anderhalve punt.
Daarna kwamen winstnemin
gen om de hoek kgken. Ook op
onze beurs staat de renteont
wikkeling nog altgd centraal.
Het was ditmaal weer de week
van de staatslening, waarbij
het ministerie van financiën
het jaar meteen met een nieuw
record kon beginnen. Want on
danks een naar verhouding la
ge rente van 7,25 procent en
een hoge emissiekoers van
100,5 procent werd toch voor
een bijna onvoorstelbaar be
drag van 5 miljard gulden inge
tekend. Vadertje Staat leek
daarbij overigens wel iets te
gulzig. Want door bijna 85 pro
cent van de inschrijvingen toe
te wijzen, bleken vele beleg
gers teveel te hebben gekre
gen, waardoor de eerste koers
op 100 procent uit kwam, een
half procent lager dan de emis
siekoers. Maar deze schade
kon de volgende dag reeds
worden weggewerkt. Want alle
tekenen bleven wijzen op een
verdere verlaging van het dis
conto die later in de week dan
ook werd doorgevoerd in na
volging van Zwitserland. Daar
mee is het wisseldisconto nu
gezakt tot 4,5 procent en wordt
ook het lenen bg banken weer
een half procent goedkoper
Dit geeft ongetwijfeld een nieu
we stoot aan het lager worden
van de hypotheekrente, vooral
nu vnjwel alle instellingen op
dit gebied hun pand- en bank-
brieven hebben verhoogd of
nieuwe tegen lagere renten
hebben uitgegeven.
Ondertussen verleent de verdere
rentedaling in ons land een
flinke extra steun aan de
beurs. Trouwens, indirect ook
aan het Britse pond dat deze
week tijdelijk zeer flauw ter
opzichte van de gulden stond
en zelfs dicht tot op de f 4,- te
recht kwam tegen f4,70 nog
niet zolang geleden. Nadat in
Engeland de rente echter iets
was verhoogd en in een aantal
landen op het vasteland, zoals
in ons land en Zwitserland,
was verlaagd, kon het pond
enig herstel boeken.
Het flauwe pond vormde echter
wel een rem op de koersstij
ging voor Unilever die er deze
week rond f5,- op verloor en
weer onder de f200 gleed Ko
ninklijk Petroleum lag echter,
in navolging van de Amen
kaanse oliewaarden, prijshou
dend in de markt en kwam
zelfs even boven de f 100. Vfof
gulden meer werd er betaald
voor Hoek's Machine, BOG.
Audet, HBG en ACF. Centrale
Suiker schoot f 6,- uit tot f 108
door een hoger dividendvoor -
stel cn een aandclenbonus van
10 procent
Daarentegen moest Smit Inter
nationale terug van f 60 op f 53
door de verwachting dat er dit
jaar een lagere winst zal wor
den behaald. Angst dat de ban
ken ook in 1983 enorme ofTers
moeten brengen om de faillia-
sementstroppen bg veel van
hun cliënten op te vangen,
deed de koers ook hier afglij
den. Nederlandse Midden
stands bank verloor rond f?,-
en ABN f5,-. Maar Heineken
steeg flO,- tot boven de f 110
op blgvende geruchten dat een
groot Amerikaans frisdranken
concern de zaak zou willen
overnemerv
Alle informatie plus de waarne
ming van radar in het hele ha
vengebied, wordt in de computer
gestopt en gekoppeld aan gege
vens over voorgaande bezoeken
van het schip. De computer
waarschuwt alle betrokken in
stanties over de verwachte aan
komst van het schip. Twee uur
voor tijd laat "Neeltje Jacoba"
weten, dat zij zich aan het begin
van het havengebied bevindt. De
door
Anneloes Timmerije
Het walradarproject in de
praktijk: Een schip, laten we
zeggen de "Neeltje Jacoba",
laat tenminste 24 uur van te
voren aan het Havencoördi
natiecentrum haar verwachte
aankomst weten. Gevaarlijke
lading en gewenste ligplaats
zijn daarbij vermeld. De cen
trale verkeersleiding en de
afdeling gevaarlijke stoffen
controleren een en ander en
gaan na of er speciale voor
zorgsmaatregelen moeten
worden genomen. (Bijvoor
beeld schepen met veel diep
gang kunnen alleen by hoog
ty de Nieuwe Waterweg bin
nenvaren.
waarnemer aan de wal kan haar
nu op zijn scherm lokaliseren.
Het schip krijgt nu een eigen
echo.
De echo en de identiteit worden
aan elkaar gekoppeld. En zo kan
de "Neeltje Jacoba" op het
scherm van het walpersoneel
worden gevolgd. Dan kunnen de
betrokken haveninstanties wor
den gewaarschuwd; zoals loods,
sleepboten en roeiers (dit zijn
mensen die de trossen van de
schepen halen). Op deze manier
kan "Neeltje Jacoba" veilig en
efficiënt de haven binnenlopen.
Druk
In het begin van de jaren zeventig
ging het de Rotterdamse haven
dik voor de wind. De scheep
vaart werd steeds drukker en ge
varieerder. Zowel van zee als het
binnenland stoomde het vracht
verkeer op. Olie- en benzinetan
kers, maar ook de ladingen vloei
baar gas en chemische produk-
ten krioelen nu door het dichtbe
volkte Rijnmond gebied. Voor
de verkeersbegeleiding, zoals dat
ook in de haven heet, is er een
beperkt radarsysteem aanwe
zig, dat vooral bij slecht zicht
wordt gebruikt. Bovendien zijn
er de havenloodsen voor de navi
gatie vanaf de schepen zelf.
Ondanks strenge vaarvoorschrif-
ten en veiligheidsreglementen
nam het risico toe. De gemeente
Rotterdam besloot toen (samen
met de overheid), dat het 1956
daterende radarsysteem moest
worden vervangen door een ver-
keersbegeleidingssysteem voor
het hele Rotterdamse havenge
bied.
Noord wijk
De Noordwijkse radarspecialist
Christiaan Huygenslaborato
rium (CHL) kreeg de opdracht
voor een ontwerp. CHL houdt
zich bezig met de ontwikkeling
en de produktie van verfijnde ra
darantennes en biedt werk aan
Uitzicht op de Waalhaven.
ongeveer 40 mensen. Sinds 1972
is het laboratorium een werk
maatschappij van de bouw- en
baggergigant Boskalis Westmin
ster.
CHL toog aan het werk. Een jaar
lang werd het hele havengebied
afgestruind voor het zogenaam
de "lokatie onderzoek". Een ra
darantenne kun je niet zomaar
ergens neerzeten. De omgeving
moet zo "schoon" mogelijk zijn.
Een radar in de buurt van hoge
gebouwen en torens geeft onzui
vere informatie. Uiteindelijk
kwamen zesentwintig lokaties
voor onbemande posten uit de
bus.
Onderwijl bleek dat het project on
geveer 230 miljoen gulden zou
gaan kosten. (De overheid neemt
tweederde van de kosten voor
haar rekening. De rest betaalt de
gemeente Rotterdam). Het blijft
niet alleen bij een nieuw radar
systeem. Computer- en commu-
nicatieappartuur is broodnodig
voor de verwerking van de gege
vens. Er moeten nieuwe gebou
wen worden neergezet, het per
soneel moet worden opgeleid
voor de bediening van de appara
tuur, enz., enz.
Zoveel hoofden, zoveel zinnen.
Cargadoors, scheepvaartagen
ten, sleepdiensten en loodsen
dachten er het hunne van. Maar
in Rotterdam staan de beste
stuurlui zeker niet aan wal. De
toekomstige gebruikers werden
via enquêtes en inspraakproce
dures gehoord. Na gesprekken
over en weer kwam het tot een
akkoord.
Voorspelbaar
Heel belangrijk in het nieuwe sys
teem is de voorspellende eigen
schap van de computer aan de
wal (de verkeerscentrale). Door
in principe gewoon een reken
sommetje te maken, kan hij op
verzoek de toestand in de haven
bijvoorbeeld over vijf minuten
geven. Blijkt dan dat er gevaar
bestaat voor een aanvaring, dan
worden de betrokken schepen
gewaarschuwd via de loods aan
boord en moeten zij langzamer of
juist sneller gaan varen. Zo kan
het verker ruim van te voren
worden ingelicht over de situatie
bij verschillende kruisingen en
"bottlenecks" in de haven. Dit is
vooral van groot belang voor
mammoettankers, die niet door
een eenvoudige zwaai aan het
roer van koers kunnen verande
ren. Vanaf 50 kilometer voor de
ingang van de Nieuwe Waterweg
kunnen zij op de hoogte worden
gesteld van de aard en de drukte
van het verkeer in de haven.
Eerst in de zomer van 1981 lag het
plan bij het ministerie van ver
keer en waterstaat. Na goedkeu
ring kon men aan de slag. Twee
derde van het begrote bedrag
van 230 miljoen wordt opgeslokt
door radar- en communicatieap
paratuur. Respectievelijk voor
rekening van (Philips-dochter)
Hollandse Signaal en PTT.
De zesentwintig antennes (kosten
ruim vier miljoen gulden) voor
de onbemande posten in de ha
ven, worden geleverd door het
Christiaan Huygenslaborato
rium. De gebouwen voor de cen
trale havencoördinatie e.d.
neemt Boskalis Westminster
voor zijn rekening. Behoudens
enkele kleine toeleveranciers is
de ontwikkeling en totstandko
ming van dit project een zuiver
Nederlandse aangelegenheid.
Verlies
Een logische gedachte in deze tijd
is, dat automatisering wel moet
leiden tot verlies van arbeids
plaatsen. Van de ongeveer 500
mensen betrokken bij de haven-
coördinatie hoeft ondanks de ef
ficiëntere manier van werken
niemand te worden ontslagen. Er
komen weliswaar geen banen
bij, maar het personeel zal een
speciale opleiding krijgen voor
het werken met de nieuwe appa
ratuur, zodat de werkzaamheden
hoogstens een ander karakter
krijgen.
Een veel serieuzer gevaar dreigt er
voor het loodswezen. Vakmen
sen, die de schepen met kennis,
inzicht en routine de haven in of
uit manoeuvreren. De Abva/Ka-
bo, bij wie de bonden voor het
loodswezen zijn aangesloten
(loodsen zijn voor het grootste
gedeelte in overheidsdienst), ziet
voorlopig geen gevaar. Ook het
nieuwe systeem steunt mede op
de informatie aan de loods op het
schip. Bovendien blijft hij zijn
navigerende functie behouden.
(Foto: Gemeentelijke Havenbedrijf Rotterdam)
De bond is zich wel bewust van het
feit dat na de eerste grote stap
van automatisering in de haven,
een volgende veel minder groot
en dus gemakkelijker zal zijn. De
plaats van de loods zou dan kun
nen worden overgenomen door
de computer.
Maar eerst moet in het voorjaar van
1986 het nieuwe systeem in wer
king worden gesteld. Het buiten
land volgt de ontwikkelingen
met meer dan normale belang
stelling. En de Nederlandse in
dustrie zit reeds klaar om even
tuele orders in de wacht te sle
pen.
Waar een klein land toch groot in
kan zijn: evenals in '56, zal Rot
terdam over drie jaar de meest
efficiënte, en vooral veiligste ha
ven ter wereld hebben.
(Gegevens voor dit artikel sijn
ontleend aan gesprekken met
prof. ir. E. Goldbohm, directeur
van het Christiaan Huygensla
boratorium in Noordwijk en Ir.
J.U. Brolsma, medewerker van
het Projectbureau walradar
van het Gemeentelijk Havenbe
drijf in Rotterdam).
