Vóór alles het verworvene behouden
-( E",a
WOENSDAG 12 JANUARI 1983
tweede nationale conferentie gehouden van de
Chama Cha Mapinduzi (Partij van de Revolutie), de t
enige politieke partij in Tanzania. Centraal stonden r
een kritische terugblik op het verleden en een nieuwe m Kfl W w
aanzet voor de komende vijf jaar, waarbij ook li RH V W ïv A
president en partijleider Julius Nyerere de hand in M
eigen boezem stak. Is zijn streven naar Afrikaans
socialisme mislukt, of is dat slechts de vrome wens
van zijn critici? Albert Stol, journalist en
medewerker van het NOVIB-orgaan Onze Wereld,
schetst de problemen van het huidige Tanzania.
door Albert Stol
Dat het Tanzania econo
misch niet voor de wind
gaat is voor iedereen duide
lijk zichtbaar. Het ont
breekt aan vele essentiële
goederen voor dagelijks ge
bruik. Maar ergens, aldus
president Julius Nyerere,
betekenen de tekorten ook
dat het land zich heeft ont
wikkeld want zo'n vijftig
jaar geleden klaagde nie
mand over gebrek aan
zeep, suiker, brood, bakolie
of benzine. Daar werden
andere middelen voor ge
bruikt en gebrek aan suiker
betekent in Tanzania dan
ook eigenlijk gebrek aan
een welvaartsartikel.
Terwijl de economische terug
gang in zowel de rest van de
wereld als in bijvoorbeeld de
omringende landen wordt ge
weten aan de algehele wereld-
recessie, roepen de critici van
Tanzania dat dat land de eco
nomische achteruitgang heeft
te danken aan het falen van de
ujamaa-(broederschap) ge
dachte, de bureaucratie en de
wens om zich op eigen kracht
te ontwikkelen. Die aantijging
kan eigenlijk onmiddellijk ont
zenuwd worden, want in deze
opvatting zou de toestand in
landen met een kapitalistisch
model er rooskleuriger moeten
uitzien en dat is in Afrika zeker
niet het geval.
Bewijzen
Het ontwikkelingsmodel in Tan
zania heeft er tenminste toe
bijgedragen dat de tekorten en
de armoede gelijk verdeeld
zijn, in tegenstelling tot andere
landen waar overdadige rijk
dom van enkelen hand in hand
gaat met de bittere armoede
van de grote meerderheid van
de bevolking.
Omdat Tanzania door het eigen
ontwikkelingsmodel en de
sterke persoonlijkheid van
president Nyerere meer in de
belangstelling staat dan andere
landen wie spreekt er over
buurlanden als Roeanda, Boe-
roendi en Malawi - lijkt het of
het land zich vanwege het ei
gen experiment steeds meer
moet „bewijzen". Dat legt een
onevenredige druk op het
land; de tekortkomingen krij
gen alle aandacht terwijl de be
reikte resultaten nauwelijks
aan bod komen.
De vraag of Nyereres politiek nu
wel of geen vruchten heeft af
geworpen wordt vooral in het
Westen steeds meer ontken
nend beantwoord. Er wordt ge
sproken over een vastgelopen
ontwikkelingsmodel en de
langzame dood van het uja-
maa-socialisme.
Er zijn nu ruim 20 jaar voorbij
sinds het toenmalige Tanga
nyika de formele politieke on
afhankelijkheid verwierf in de
cember 1961. In 1964 vormde
het een federatieve unie met
Zanzibar (en het kleinere ei
land Pemba) en werd de huidi
ge republiek Tanzania gebo
ren. Drie jaar later, in 1967,
hield president Nyerere zijn
beroemde rede waarin hij de
Arusha declaratie aankondig
de, een revolutionair en geest
driftig ontvangen programma
dat de gehele politieke econo
mie van Tanzania moest veran
deren; niet langer afhankelijk
van anderen maar vertrouwen
op eigen kracht (self reliance).
Tanzania vertoonde bij zijn onaf
hankelijkheid alle karakteris
tieken van de onrechtvaardig
heden van het koloniale sys
teem. De economie was onder
ontwikkeld en in handen van
buitenlandse ondernemingen,
de meerderheid van de bevol
king arm, analfabeet en versto
ken van voorzieningen.
Slechts een kleine meerder
heid van Europeanen en Azia
ten - die de economische
macht bezaten en domineer
den - leefde in comfort en
beinvloedde de levenwijze van
de opkomende Afrikaanse eli
te. Onderwijs was in handen
van Europese christelijke mis
sies waardoor er een verschil
in opleidingsniveau was ont
staan tussen christenen en an
deren, vooral moslims.
In 1962 verklaarde Nyerere dan
ook dat „het Tanganyika dat
we erfden een geheel ander
Tanganyika is dat we gaan op
bouwen om onze kinderen na
te laten". De filosofie waarmee
Nyerere van plan was het onaf
hankelijke Tanzania in tien
jaar méér te ontwikkelen dan
gedurende de veertig vooraf
gaande jaren van Britse over
heersing het geval was geweest
maakte, niet alleen in Tanzania
zelf grote indruk maar in ge
heel Afrika en daarbuiten.
Nog steeds houdt Nyerere vast
aan zijn opvattingen over broe
derschap, gelijkheid, zelfver
trouwen en geloof in een Afri
kaanse benadering van de Afri
kaanse problemen. Dat bete
kende het afwijzen van het ko
loniale liberalisme en afschaf
fen van alle buitenlandse -
westerse waarden en institu
ties die slechts het belang van
enkelen dienden. In plaats
daarvan werd ernaar gestreefd
om zich terwille van de ont
wikkeling niet te ontdoen van
de traditionele Afrikaanse
waarden, Afrikaans te blijven
in plaats van een nabootsing
van het Westen te zijn.
In deze opvatting kunnen Afri
kanen wel leren van technolo
gisch meer ontwikkelde staten
maar, hoeven niet onderwezen
te worden hoe ze in Afrika
moeten leven.
Kortzichtig
De Arusha declaratie betekende
niet dat Tanzania van de ene
dag op de andere een Afri
kaans socialistische model
staat werd. Integendeel, Nye
rere hoopte zijn doel in zo'n
jaar of tien te bereiken maar
heeft al toegegeven dat het in
feite nog wel zo'n dertig jaar
kan duren voordat het ideaal
zal worden bereikt. Het is ech
ter kortzichtig om dit als een
falen te beschouwen omdat
geen enkel land een dergelijke
opgave in zo'n kort tijdsbestek
voor elkaar kan krijgen. En bo
vendien, in andere landen de
den de leiders ook dergelijke
beloften die echter verzandden
in retoriek, machtswisselingen
of zelfs uitsluitend uitgespro
ken zijn om aan de macht te
komen.
In Tanzania echter zijn de belof
ten van februari 1967 nog
springlevend en niet ergens
onderweg gestrand; ondanks
alle tegenslagen.
Veel van de kritiek op Tanzania
kan worden teruggebracht op
het feit dat - vooral na de na
tionalisaties in het land - het
westerse liberalisme het Tan-
zaniaanse model eigenlijk
graag ziet mislukken en het
land gaarne met hangende
pootjes ziet terugkomen in de
schoot van het kapitalisme.
Want slagen van het Tanza-
niaanse model kan wel eens
aanstekelijk werken op andere
landen en zou een einde ma
ken aan de opvatting dat Afri
ka zich uitsluitend kan ontwik
kelen met behulp van het Wes
ten.
Internationale financiële instel
lingen staan dan ook veelal wat
sceptisch tegenover Tanzania
omdat het een weg volgt die
niet met hun opvattingen over
de inrichting van een econo
mie overeenkomt. Omdat het
Tanzaniaanse model te eigen
zinnig werd bevonden verkoel
den de relaties met de belang
rijkste westerse industriële
landen, maar werden de ban
den met vooral de Scandinavi
sche landen, Italië, Canada en
Nederland sterker.
Bureaucratie
De doelstellingen van de Arusha-
declaratie lijken bereikt te zijn
maar de vraag is hoe, tegen
welke prijs en of zij blijvend
zijn. Ujamaa, alhoewel nog
steeds op weg, heeft bijgedra
gen tot de eenheid van het land
en vermindering van buiten
landse invloed en overheer
sing, zeker in vergelijking met
omringende landen. Op het
terrein van de sociale diensten
(gezondheidszorg, volwasse
nen educatie en onderwijs) zijn
grote stappen voorwaarts ge
maakt, groter zelfs dan in de
verwachting lag. Maar de groei
van allen werd duur betaald
met een zeer langzame econo
mische groei waardoor tekor
ten schering en inslag zijn.
Dat wordt nog verergerd door
een bureaucratie die, ondanks
Nyereres verzet, te vaak aan de
eigen welvaart en welzijn
denkt. Dat kan er gemakkelijk
toe leiden, zoals hier spottend
wordt gezegd, dat het Econo
mische Overlevings Plan zoals
dat nu van kracht is de kant
opgaat van een Persoonlijk
Overlevings Plan. Niet bevor
derlijk voor de opbouw van het
Afrikaans socialisme maar
misschien wel .menselijk, want
het wachten op de materiële
voordelen die de ujamaa zou
schenken begint sommigen nu
wel wat erg lang te duren.
'Ik breng u geen goed nieuws,
maar de waarheid, hoe bitter
die ook is. De feiten geven
geen aanleiding tot zoete woor
den. Ik hoop en geloof dat de
waarheid ons zal schokken en
de kracht zal geven onze vrij
heid te behouden". Deze waar
schuwing sprak president
Nyerere uit tijdens zijn vier
uur durende redevoering waar
mee het eind oktober begon
nen tweede partijcongres van
de CCM in Tanzania werd ge
opend.
Tekorten
Tanzania's basisprobleem is dat
verdiensten en consumptie
niet in evenwicht zijn; er wordt
meer geconsumeerd dan ver
diend. Het land heefi onvol
doende inkomsten om alle za
ken in het buitenland te kopen
om het volk te voeden, kleden,
onderwijs en gezondheidszorg
te geven alsmede om de fabrie
ken draaiende te houden.
De president herinnerde er ook
aan dat Tanzania ernstige scha
de leed door het uiteenvallen
van de Oostafrikaanse Ge
meenschap (Tanzania. Kenia
en Oeganda) waardoor nieuwe
post- en telegraafverbindingen
noodzakelijk werden, een ge
heel nieuwe burgerluchtvaart
moest worden opgezet en het
spoorwegmateriaal moest wor
den aangevuld Ook de oorlog
tegen Amm was duur in zowel
levens als geld: 648 soldaten
vonden de dood. 467 raakten
ernstig gewond en de totale
kosten bedroegen vierduizend
miljoen shilling. Tenslotte was
er een vierde factor die in het
nadeel van de economie werk
te: het weer met langdurige
droogte perioden.
Nyerere: „We zijn er niet in ge
slaagd iedereen van basisbe
hoeften te voorzien terwijl de
verwachtingen wel zijn ge
schept. Door de sterk toegeno
men vraag nemen de tekorten
toe en ik kan niet zeggen dat
daar een einde aan zal komen.
Een succes dat een steeds gro
ter beroep doet op onze moge
lijkheden in het onderwys In
1961 gingen ongeveer een half
miljoen kinderen gedurende
vier jaar naar school, nu 3.5
miljoen gedurende zeven jaar.
in Zanzibar zelfs alle kinderen
gedurende elf jaar. De crisis is
dat we niet ieder kind kunnen
voorzien van plaats, onderwij
zers en leermiddelen. Datzelf
de geldt voor geneesmiddelen
in onze apotheken. We hebben
de transport- en industriële
sector ontwikkeld, maar suc
ces betekent ook meer vraag -
en daardoor tekorten - naar
buitenlandse valuta.
Verzwakt
Al in 1977 sprak Nyerere over de
noodzaak van betere industrië
le dicipline, vermindering van
de kosten van regering en se-
mi-staatsinstellingen (o.a. de
landbouwproduktschappen)
en verhoging van hun efficien
cy. Nu stelde hij vast dat daar
niets van terecht is gekomen.
„Veel Tanzanianen werken hard.
maar veel anderen verdoen
hun tijd op het werk of zijn er
gewoon met onder het nieuwe
voorwendsel dat ze op zoek
moeten naar essentiële con
sumptiegoederen. Onze 450 se-
mi-staatsinstellingen hebben
hun personeel niet terugge
bracht in verhouding tot hun
produktieve taak. We moeten
bezien of deze instellingen wel
nodig zijn, we ze niet moeten
afschaffen of laten samensmel
ten. Het aantal ambtenaren in
de ministeries is met 35 pro
cent toegenomen en het is ab
soluut noodzakelijk dat de re
gering. elk ministerie, regio of
district, eens nagaat of al die
mensen wel een dagtaak heb
ben"
.Sommigen van deze ambtena
ren zouden het land MB boten
dienst bewijzen als ze voedsel
zouden verbouwen en export-
gewassch Ministeries maken
streefcijfers op die geen reke
ning houden met de werkelijke
mogelijkheden en ongelukkig
genoeg baseren we soms onze
uitgaven daarop. Maar brood
kan alleen gemaakt worden
van meel in de bakvorm, niet
van meel dat we ons voorstel
len".
Maar als belangrijkste fout zag
Nyerere het op alle niveaus
niet begrijpen en in praktijk
brengen van de principes van
self-reliance, het vertrouwen
op eigen kracht Onze ouders
echter, aldus de president
konden hun eigen yzer smel
ten en smeden en maakten er
gebruiksvoorwerpen van
"Modem"
„Vandaag de dag. met tekort aan
buitenlandse valuta, doen onze
boeren dat niet meer omdat ze
denken dat het „modern" is
om die gereedschappen uit het
buitenland te krijgen. We den
ken zelfs dat het "modern" en
daarom beter is onze baby's te
voeden met geïmporteerde
melk. We gaan steeds maar
door met het aankweken van
gewoonten die tegengesteld
zyn aan onze socialistische en
self-reliance politiek. De wor
tels van deze fout liggen in het
leiderschap van zowel partu
als regering, in ons. de leiders"
Nyerere beendigde zijn betoog,
dat haarscherp de problemen
van een ontwikkelingsland en
zyn relatie met rijke donorlan
den aangeeft, met de vraag
"Als we niet op ons zelf ver
trouwen. van wie zijn we dan
afhankelijk v'
Lege winkels, een bloeiende
zwarte markt, gebrek aan
eerste levensbehoeften, fa
lend transportsysteem, een
industriële sector die nau
welijks op halve capaciteit
draait, een uitgeputte de
viezenvoorraad en vermin
derde landbouwopbreng-
sten vormen het troosteloze
uitgangspunt voor Tanza
nia's nieuwe en zware eco
nomische oorlog.
In een eerste poging om uit de
vicieuze cirkel te komen heeft
de regering een Structureel
Aanpassingsprogramma opge
steld, een driejarenplan om
hetgeen bereikt is te consolide
ren. Nieuwe projecten zullen
niet worden opgezet, vooral
niet in de sociale sector. Geen
uitbreiding dus in de komende
jaren van nieuwe scholen en
gezondheidscentra omdat het
al moeilijk genoeg is de be
staande in stand te houden.
Auto's
De import van nieuwe auto's
wordt geheel stopgezet en de
schaarse valuta worden uitslui
tend besteed aan openbaar ver
voer, vrachtwagens en fietsen.
Overzeese reizen van vooral
overheidsfunctionarissen wor
den stopgezet. Iedereen die
kan werken moét werken en
voor juni 1983 moeten de pro
gramma's daarvoor gereed
zijn. Indien nodig zullen wet
ten worden uitgevaardigd om
af te dwingen dat inderdaad ie
dereen werkt. Niemand heeft
recht op werk in loondienst, al
leen recht op de mogelijkhe
den tot werk.
Die mogelijkheid bestaat op het
platteland. Het vierde vijfja
renplan (1982-1986) waarin 21
procent van de uitgaven aan de
ontwikkeling van de landbouw
zou worden besteed (tegen 12.8
in het vorige vijfjarenplan)
wordt herzien om nog meer
gelden ter beschikking te stel
len aan de agrarische sector.
Elk Tanzaniaans dorp zal een
gemeenschappelijke akker van
minimaal 100 ha moeten bezit
ten en bewerken terwijl de
overheid ervoor zal zorg dra
gen dat de boeren op tijd hun
produkten betaald krijgen - en
niet zoals nu vaak een jaar la
ter, wat niet bevorderlijk werkt
op de werklust - en op tijd de
beschikking krijgen over za
den, kunstmest, insecticiden
Nadruk zal worden gelegd op ir-
rigatie-landbouw om de weers
invloeden te beperken. Er zal
harder worden opgetreden te
gen partij- en overheidsfunc
tionarissen die hun taken ver
zaken terwijl de partij nu ook
controle zal uitoefenen over de
regering en haar instellingen.
Het tweede partijcongres ver
werpt de aantijgingen dat de
Ujamaa-politiek en self-relian
ce de oorzaak zijn van de eco
nomische moeilijkheden. Het
SAP-programma is door de re
gering opgesteld in samenwer
king met een door de Wereld
bank gefinancierde advies
groep en moet de basis v
voor een lening van 900 mil
joen dollar van de Wereldbank
en het IMF.
Laatste gaatje
Het grote punt waar alles om
draait is natuurlijk of de woor
den en plannen ook in daden
zullen worden omgezet. Zullen
er inderdaad hoofden rollen
van ambtenaren en anderen
die rustig hun eigen gang blij
ven gaan en de eigen consump
tie belangrijker vinden dan de
pogingen Tanzania uit het slop
te halen? Het antwoord daarop
is moeilijk te geven want het is
geen aantrekkelijk vooruit
zicht een broekriem nog ver
der aan te halen die al in het
laatste gaatje zit.
Een aantal maatregelen lijkt in
ieder geval wel dwingend te
werken. Door geen privéauto's
en onderdelen meer te impor
teren zullen steeds meer men
sen aangewezen zijn op open
baar transport en terecht eisen
dat dat redelijk functioneert.
Door de privéauto's terug te
dringen komen er inderdaad
valuta vrij om knelpunten op
te lossen.
Zo heeft Usafiti Dar es Salaam
(UDA), de busdienst in de
hoofdstad 496 autobussen no
dig om een goede service te
verlenen in de uitgestrekte
stad en voorsteden. UDA heefi
de beschikking over 222 bus
sen waarvan er slechts 114 rij
den en de rest door gebrek aan
onderdelen langzaam staat te
verroesten Geld moet er ook
komen voor banden: één auto
bus die een retourrit naar de
stad Songea in het zuiden
maakt heeft door de slechte
wegen een nieuwe set banden
nodig. En door het tekort aan
banden blijven dus steeds
meer bussen in de garage en
verslechtert het openbaar ver
voer met de dag.
Van groot belang om de produk-
tiviteit en inventiviteit op het
platteland te bevorderen was
de beslissing in 1981 om dis
tricts- en dorpsraden toe te
staan op lokaal niveau gelden
te innen en uit te geven waar
door grotere zeggenschap en
eigen inbreng ontstaat. Er zal
naar worden gestreefd Dief
ger van bovenaf dorpen te in
strueren en te onderwijzen
maar te accepteren dat de dor
pelingen zelf het meeste weten
van hun problemen.
Erkenning
Verdwijnen van kostenverslin-
dende produktschappen zou
volgens sommigen de prijzen
die de boeren voor hun pro
dukten ontvangen met vijftig
procent kunnen verhogen.
Nyereres overweging om er
een aantal af te schaffen of sa
men tc smelten lijkt dus in het
voordeel van de boeren, maar
zal ongetwijfeld op verzet van
de produkschappen zelf stui
ten.
Tot nu toe is de landbouw steeds
gezien als een activiteit als alle
andere die geen extra aandacht
nodig zou hebben Alhoewel
het gehele Tanzaniaanse be
staan cr van afhankclnk |fl
niet de landbouw een lage sta
tus en verlaten veel jongeren,
vooral na enige opleiding, de
dorpen om werk te zoeken in
de steden omdat ze de land
bouw minachtend bezien.
Maar ook daar zijn ze afhanke
lijk van de landbouw die de
lasten om Tanzania te dragen
niet meer kan opbrengen.
Dat er nu in het vierde vijfjaren
plan grote veranderingen
plaatsvinden ten aanzien van
de gelden bestemd voor de
landbouw - oorspronkelijk was
de industrie meer dan de land
bouw toegewezen (35 procent)
- is een helaas late erkenning
voor de overheersende rol van
de agrarische sector. Samen
met de andere voornemens be
tekent het wel een nieuwe aan
zet uit de problemen te komen.
Het grote gevaar blijft echter
dat niet iedereen het opbrengt
om de lange en moeizame
stryd die Nyerere voorspelde
aan te gaan omdat de maatre
gelen eigenlijk te laat zijn ge
nomen en het persoonlijke
overlevingsplan al een factor
van betekenis is geworden
Inhoud
Mocht Tanzania er echter in sla
gen om vooral door middel van
de landbouw dc economische
crisis in te tomen, pas dan zou
den de woorden van de Zam-
biaanse delegatieleider bij het
tweede partijcongres echte in
houd krijgen. Hij verklaarde
dal de rede van Nyerere voor
het congres eigenlijk niet al
leen bestemd was voor Tanza
nia "maar voor ons Afrikanen
allemaal en dc gehele Derde
Wereld"
