„VS hebben alleen oog voor raketten 3 Paul Warnke, onderhandelaar bij Salt-besprekingen onder Carter: DINSDAG 11 JANUARI 1983 Varia Alles stroomt. Dingen verdwijnen en keren terug op de golfslag der tijden. Heel lang geleden, toen niemand nog van film dorst te dromen, laat staan van televisie, raakte het tableau vivant in zwang. Heren en dames dosten zich uit in passende kleren en stelden zich, omringd door attri buten, op een dusdanige wijze op dat zij een sprekende gelijkenis met een bekend schilderij ver toonden. Ik heb daar al over ge schreven naar aanleiding van het tableau vivant van Limburgs gezelschap van de Nachtwacht bij Willem Ruys en van een bloeiende traditie van tableaux vivants in Californië. ^Naar aanleiding daarvan kreeg ik een briefkaart van de heer Stef- fens uit Utrecht die mij opmerk zaam maakte op het boek 'Die Wahlverwandtschaften' van Jo- hann Wolfgang Goethe. Goethe (beroemd!) schreef deze symboli sche roman in 1809, dus nu al weer 173 jaar geleden. In deel II hoofdstuk 5 beschrijft hij een voorstelling van tableaux vi vants, op initiatief van meneer de graaf: „Ik tref hier zoveel personen aan met een goed figuur, die er stellig in slagen, schilderachtige bewe gingen en houdingen na te boot sen. Zouden ze nog niet gepro beerd hebben werkelijke, bekende schilderijen uit te beelden? Een dergelijke imitatie vereist welis waar heel wat moeizame voorbe reiding, maar daar staat tegen over dat hij ongelooflijk bekoor lijk is". Ik citeer nu uit 'Natuurlijke ver wantschap', de vertaling van Pim Lukkenaer in de Prisma Klassieken. Goethe vertelt dat men uitging van kopergravures naar bekende schilderijen. Als eerste tableau vivant werd 'Beli- sarius' van Anthony van Dyck gekozen. De architect kreeg enke le aanwijzingen betreffende de manier van ensceneren, bouwde er meteen een toneel voor en nam de nodige maatregelen voor de belichting. Luciane, de hoofdper sonen, liet bijna haar hele garde robe verknippen om in de ver schillende kostuums te voorzien, en expressieve muziek deed de rest. „De figuren waren zo goed gekozen, de kleuren zo gelukkig verdeeld, de belichting zo kunst ig, dat men waarlijk meende in een andere wereld te zijn, zij het dat er een soort benauwd gevoel ontstond doordat de schijn had plaatsgemaakt voor werkelijk heid. Het doek viel en werd op verzoek nog meer dan eens opge haald". Er volgt een muzikaal tussenspel, daarna wordt 'Poussins bekende schilderij Ahasverus en Esther' uitgebeeld ('zodat dit beeld werkelijk een onvergelijkelijke volmaaktheid bereikte'), daarna volgt de zogenaamde Vaderlijke Vermaning van Terborch. „En wie kent niet de schitterende ko pergravure van onze Wille naar dit schilderij!", schrijft Goethe. Want kleurenprodukties had men natuurlijk nog niet in die tijd. „Met de rechtervoet op de knie van het linkerbeen zit een edele, rid derlijke vader en schijnt dat zijn dochter die voor hem staat op haar gemoed te werken. De laat ste, een prachtige gestalte, in een rijkgeplooid witzijden gewaad, ziet men weliswaar slechts op de rug, maar haar hele houding schijnt aan te duiden dat zij zich beheerst. Dat de vermaning ech ter niet streng en beschamend is, leest men aan het gezicht en ge baar van de vader af; en wat de moeder betreft, die schijnt te wil len verbergen dat zij wat verle gen is met de situatie door in een glas wijn te kijken dat ze op het punt staat leeg te drinken". ,JBij deze gelegenheid nu zou Lu ciane in haar grootste glans ver schijnen. Haar vlechten, de vorm van haar hoofd, hals en nek wa ren onbeschrijfelijk mooi, en haar taille - waarvan bij de mo derne antiquiserende vrou wenkleding weinig te bespeuren is - hoogst elegant, slank en teer, werkte in het ouderwetse gewaad dat zij droeg, zeer in haar voor deel, en de architect had ervoor gezorgd de rijke plooien in de witte zijde met de middelen van de kunst zo natuurlijk te doen vallen, dat zonder enige twijfel de levende uitbeelding het origi neel verre overtrof en allen in verrukking bracht. Er kwam geen einde aan het bis-geroep, en de maar al te natuurlijke wens om van een zo mooi iemand, die men lang genoeg van achteren had gezien, nu ook het gezicht te aanschouwen, nam zozeer de overhand, dat een montere, onge duldige vogel de woorden die men vaak onder aan een bladzij de schrijft: 'Tournez s'il vous plait', luidkeels uitriep en alge mene bijval oogstte. Maar de spe lers wisten te goed waar hun voordeel lag en hadden de bedoe ling van deze kunstwerkjes te goed begrepen om aan de alge mene oproep gehoor te geven. De beschaamd lijkende dochter bleef rustig staan zonder de toeschou wers een blik op haar gezicht te gunnen; de vader bleef tn zijn vermanende houding zitten, en de moeder hield neus en blik in doorzichtige glas, waarin, al scheen zij te drinken, de wijn niet verminderde. Wat zouden we nog moeten vertellen over de hierna vertoonde tafereeltjes, waarvoor men Hollandse café- en jaar marktscènes had gekozen!" door Henk Kolb WASHINGTON - „Graaf een gat, leg er een paar deuren over en gooi er dan een meter aarde op... die aarde doet het hem... als er genoeg schoppen zijn voor iedereen, zullen ze er allemaal doorheen ko men". Aldus T. K. Jones, plaatsvervangend ondermi nister van Defensie voor Stra tegische en Middenafstands kernwapens over maatrege len die voor de burgerbevol king een kernoorlog overleef- baar zouden moeten maken. De veronderstelling dat niet alleen het grootste deel van de bevolking, maar ook de be langrijkste industrieën uit een dergelijke krachtmeting nog geschikt tot voortbestaan te voorschijn zouden komen, ligt aan de wortel van de ge dachten over een nucleaire strijd van langere duur, die gewonnen moet kunnen wor den. De Amerikanen, die pre sident Reagan in zijn rege ringsapparaat heeft gehaald, zeggen dat de Russen zo rede neren en zij hebben daaruit de conclusie getrokken, dat het maar beter is dan ook zelf daarop voorbereid te zijn. De schrille tonen, die uit het Pentagon opklinken en bij tijden ook nog wel eens ont snappen aan de muren van het Witte Huis, worden geor kestreerd door heren uit de 'Commissie voor het Heden daags Gevaar' (anno 1976 op gericht door Paul Nitze) - in hogere en opperste sferen te vinden in Reagans' apparaat voor beleidsvorming. „Zij zijn", schrijft Robert Scheer van de Los Angeles Times in zijn boek 'Met genoeg schop pen: Reagan, Bush en kern oorlog', „geobsedeerd door een strategie van confronta tie, die erop is gericht de Rus sen te dwingen hun impe rium in te krimpen en hun sa menleving fundamenteel te veranderen". In zijn, niet zonder oog voor enig pompeus detail samen gestelde, juristenburcht zit Paul Warnke, voormalig SALT-onderhandelaar voor president Carter en thans fir mant van het kantoor 'Clif ford en Warnke' welgemutst achter een enorme stapel, netjes gerangschikte dagbla den. Hij mist de krant kenne lijk geen dag. Zowel in de ontvangstruimte als voor alle vensters op één na, in zijn kantoor, zijn de jaloezieën omlaag, hoewel het een stra lende dag is. Over het 'ven ster van kwetsbaarheid' be ginnen dan maar, waarover Reagan het altijd heeft en waarvan niemand zeker weet of het bestaat. Warnke: „Over dat 'venster van kwetsbaarheid' wordt nu al een aantal jaren gesproken. En het weerspiegelt het feit dat welk vast doel dan ook, op den duur in theorie kwets baar wordt vanwege de toe nemende nauwkeurigheid der kernwapens aan beide kanten. Wij hebben afwisse ling gebracht in onze voor vergelding bestemde nucleai re wapens, zodat nu meer dan vijftig procent van onze kern macht is opgesteld in onder zeeërs. Dit elimineert enig venster van kwetsbaarheid, want zelfs al zou de Sotojet- Unie er enigszins op kunnen rekenen het grootste aantal van onze raketten te land te vernietigen, dan zouden zij nóg staan tegenover meer dan twee-derde van ons tota le aantal vergëldingswapens. En dit maakt zo'n aanval voor iedereen tot een krankzinnig besluit". Anno 1981 had Reagan het over de 'periode van twijfel aan zichzelf die Amerika inmid dels achter de rug heet te heb ben. Heeft hij die twijfel niet vooral zelf uitgevonden als werktuig om de bewapening op gang te brengen. Moet de herbewapening zo ver gaan als nu het geval is. En: in hoe verre zijn die 'Europese kern wapens' werkelijk nodig? Warnke: „Laat ik allereerst zeg gen, dat ik er absoluut van overtuigd ben, dat we in stra tegisch opzicht een gewaar borgde vergeldingsmacht hebben. Wy maken die nog betrouwbaarder met enkele wapensystemen, die ik goed vind: de kruisraketten aan boord van strategische bom menwerpers bijvoorbeeld. Die verzekeren het vermogen van die poot van de afschrik kingswapens om Sowjet-doe- len te bereiken. Die kruisra ketten in de lucht -voldoen bovendien aan de criteria voor een stabiliserend wa pensysteem: ze hebben een grote overlevingskans en vor men geen ingrediënt voor een verrassingsaanval". „Ik ben het ook eens met de Trident 1-raket voor de on derzeeërs, want die heeft een Paul Warnke stond, ten tijde van president Carter, aan bet hoofd van bet Amerikaanse Bureau voor Wapenbeheersing: en Ont wapening en leidde de onderhandelingen over het zogenaam de SALT Il-akkoord met de Sowjet-Unie. Dat ontwerpverdrag is nooit in de Amerikaanse Senaat bekrachtigd, vanwege de Russische inval in A fghanistan maar vooral omdat weerstand groeide in de Verenigde Staten, mede aangeblazen door Euge ne V. Rostow, nu opvolger van Warnke onder president Rea gan en Paul Nitze, onderhandelaar te Genève over de moge lijkheden om Europa alle kernwapens voor de middellange afstand te besparen. De jurist Warnke is evenzeer een vertegenwoordiger van de At lantisch denkende, gevestigde politieke machten op het ge bied van .Amerikaans buitenlands beleid, als bijvoorbeeld zijn voormalige minister van buitenlandse zaken Cyrus Vance. Een Democraat, gestaald in politieke campagnes van presi dentskandidaten, voorzitter onder meer van de 'Commissie voor de Nationale Veiligheid', die zoals vele andere privé- groeperingen, alternatieven formuleert voor Reagans rege ringsbeleid. Een van de belangrijke wachtenden bij de draai deur van de Amerikaanse politiek. Vrijdag komt Warnke naar Den Haag om tijdens een hoorzitting van de Tweede Kamer, zijn visie op het kernwapenbeleid van de VS en de NAVO te geven. De Nederlandse volksvertegen woordiging wacht een ontmoeting met een Amerikaan, die bijtijden brute vaststellingen in dwingende teksten verpakt. In een exclusief gesprek met onze correspondent in Washington, Henk Kolb, komt bij tot onder meer deze conclusies: - de Europese NAVO-landen zouden, zonder door de FS onder druk te worden gezet, zelf moeten beslissen of zij de nieuwe kruisraketten en Pershings wel willen hebben op hun grond gebied; - deze kernwapens voor de middenafstand zijn géén NAVO-wa- pens maar Amerikaanse wapens; - de huidige Amerikaanse regering beeft méér belangstelling voor de MX-raket, de kruisraketten en de Pershings, dan voor een wapenovereenkomst met de Sowjet-Unie, die zou mee brengen dat die wapens worden opgegeven. Paul Warnke bereik van 4000 zeemijlen, te genover de 2000 van de Po seidon" (De veel nauwkeuri ger Trident 2 zou wél voor een 'eerste aanval' bruikbaar zijn). „Maar ik denk dat de MX geen noodzakelijk onder deel is (van de kernmacht) en niet voldoet aan de criteria die ik aanduidde voor stabili serende wapens. Het wapen heeft niet meer overlevings kansen dan de huidige 'Minu- teman' (de voornaamste van de te land opgestelde inter continentale raketten)". „De Europese wapens zijn meer politiek dan militair; een politiek antwoord, op wat destijds werd gezien alc een politiek probleem, mili tair zijn die raketten niet eens belangrijk. Het gaat om nóg 572 kernkoppen, die doelen kunnen treffen waartegen wij al zo'n negenduizend strate gische kernkoppen kunnen afschieten. Dus, de theorie dat die Europese wapens de afschrikking vergroten be rust op een hoogst bedenke lijke redenering. Namelijk dat de Russen zouden aanne men, dat wij eerder een van Europese grond gelanceerde kruisraket of Pershing 2 zou den afvuren om Sowjet-doe- len te treffen, dan een wapen, dat opgesteld staat in de Amerikaanse vlakten of in een onderzeeër. Dit is een hoogst aanvechtbare stelling, want zij zouden tevens weten dat deze wapens Amerikaan se wapens zijn en bij Ameri kaanse beslissing gelanceerd. De vergelding zou zich denk ik tegen de VS richten in plaats van tegen Europa. Doch als de Russen inder daad hun vergelding op West-Europa richten, denk ik dat de Europeanen de opstel ling van die wapens een heel slecht idee zouden moeten vinden". „De NAVO", zo redeneert men, „heeft wapens nodig, die een antwoord zijn op de Russi sche SS-20. Welnu, dit zijn geen NAVO-wapens. Zij staan niet onder NAVO-be- heer, zij zijn onder uitsluiten de controle van de VS. Het hele idee, dat dit een ant woord is op de SS-20 houdt voor mij geen steek". „De gedachte, dat wij de Rus sen op de een of andere ma nier zoveel angst kunnen aanjagen, dat zij toegeven, of onze superieure economi sche macht kunnen gebrui ken om hen te laten doen wat wij willen, berust op een mis leide en^eheel ongefundeer de verwachting". Waarom blijkt dit dan niet meer uit de benadering van de regering-Reagan? Warnke: „O, ten dele omdat zij heel slecht onderlegd is op het gebied van de wereldpoli tiek. President Reagan is ze ker geen expert op het terrein van buitenlands beleid; hij heeft een adviseur voor natio nale veiligheid, die ook al niet veel achtergrond mee brengt; zij hebben zich voor heen uitsluitend met binnen landse zaken bemoeid. En tot op zekere hoogte vind je bij Californiërs niet dezelfde ge voeligheid voor de Europese situatie als bij mensen van de Oostkust. Het is geen bijzon der indrukwekkende rege ring als het aankomt op enige deskundigheid in buiten landse zaken". In Genève zijn onderhande lingen met de Sowjet-Unie gaande, over twee soorten kernwapens, die op een zeker moment moeten samen vloeien. Onderhandelaar Ed ward Rowny heeft onlangs opnieuw gezegd dat in 1983 een goede kans bestaat op succes bij de gesprekken over strategische wapens. Kan dat zonder gelijktijdige overeen stemming wat de 'Europese' wapens aangaat? Warnke: „Nee, dat kan niet. Er zouden nooit twee separate onderhandelingen hebben moeten zijn. Het gaat maar om één probleem. Als wij in juni 1978 in staat waren ge weest om volgens de ver wachting door te gaan met SALT 3, dan hadden we met de SS-20 te maken gekregen, toen die nog in een zeer vroeg stadium van opstelling ver- Jceerde". „Hoe kunnen we nu nog ge noeg kracht bij zetten aan de onderhandelingen over wa pens voor de middenafstand als we naar dat feestje niks hebben mee te brengen? Be halve de mogelijke opstelling van 572 raketten waarover al belangrijke politieke tegen stellingen zijn gerezen. Wy benadelen onze eigen onder handelingspositie". Grammofoonplaat In Genève zou volgens het Witte Huis, onderhandelaar Nitze zijn mandaat hebben overschreden, door de moge lijkheden van de Russische proefballonnetjes te onder zoeken. Warnke: „Dat was een belache lijke reactie van het Witte Huis. Als ze willen dat hij al leen maar aan tafel gaat zitten om te roepen 'Nul-optie, nul optie', drie keer per week, dan kunnen ze net zo goed een grammofoonplaat stu- Als de regering geen toenade ring toont, wil dit dan niet zeggen dat zij helemaal geen overeenkomst nastreeft Warnke: „Dat is juist". Toch bereidt het ministerie van buitenlandse zaken nu een compromis voor? Warnke: „Ik ben er tamelijk ze ker van dat binnen de rege ring steun bestaat voor het een of andere compromis. En vooral bij het State Depart ment, waar men zich reali seert dat het zeer dwaas zou zijn de NAVO te verdelen over een onnodig twistpunt" Is zo'n compromis al niet veel meer dan werd verwacht toen deze mensen voor de onder handelingen werden aange wezen? En waarom lijken de VS nu wél bereid hun stand punt te verzachten? Warnke: „Om te beginnen om dat het een groter begrip toont voor de realiteit dan het sterk ideologische, starre standpunt van mensen als president Reagan, veilig heidsadviseur Clark, minis ter Weinberger, onderminis ter van defensie Perle, de burgerfunctionarissen in het kantoor van de minister van defensie De ideologen zeg gen eerst 'nee' en dan komen de realisten. En die zijn er in deze regering. Minister van buitenlandse zaken Shultz bijvoorbeeld, onderministers Eagleburger en Burt. Het zyn mensen met wie ik dikwijls vam mening verschil, maar ik beschouw hen in elk geval niet als van lotje getikt" „Ik veronderstel dat president Reagan en sommige van zyn collega's dachten aan de macht te zyn gekomen met een mandaat om de wapen beheersing verder te verge ten en aan een massale mili taire opbouw te beginnen. Dat was hun mandaat hele maal niet Volgens mij werd Reagan gekozen ondanks zijn oorlogszuchtige uitspra ken. Maar dat heeft hy zich niet gerealiseerd". Kan men deze mensen dan wel de zorg voor de nationale veiligheid, voor de wereldvre de toevertrouwen? Warnke: „Ik geloof niet dat ze daarmee belast zullen blyven en je moet tevens vaststellen dat ze tot nu toe niets onher roepelijks fout hebben ge daan. Ik zie niet dat onder de ze regering grote vooruitgang wordt gemaakt, maar ik denk niet dat de wereld behoeft te vrezen voor het scheppen van een ramp". Denkt u dat de Sowjet-Unie. die niet eens in staat is zijn oogsten van de akkers te ha len, bij machte moet worden geacht zijn bevolking tijdig in veiligheid te brengen7 Warnke: „Degenen die daar over hebben nagedacht we ten dat geen bescherming van de bevolking mogelijk is, ongeacht de vraag hoe ver de samenleving zich heeft ont wikkeld. Wy hebben een be tere kans onze steden te eva cueren. vanwege de wegen die we hebben en het grotere aantal auto's. We hebben plaatsen waar we naar toe kunnen. Maar waar moet je heen als je Leningrad, of Moskou of Minsk wil ontrui- men1 Zodra je vijf kilometer buiten de stad bent sta je op een karrepad. Moet je de mensen dan een schep geven en zeggen 'Graaf maar een g.jf' H-t Ma Idaa va ba scherming tegen een massale aanval is belachelyk. Hoe meer zij spreken over be scherming van de bevolking, des te meer zullen de mensen denken 'Die heden zyn gek geworden'. Dat is een van de dmgen geweest waaruit de beweging voor de bevriezing van de kern wapenarsenalen is voortgekomen". Wat heen en weer pratend over de kansen top oorlog, laat Warnke los „De vitale belan gen van Oost en West zyn niet per definitie onverenig baar. Coëxistentie is een zeer aanvaardbare status voor bei de kanten. Het probleem is dat wc elkaar niet vertrou wen Het risico schuilt in het overwegen van de vraag of de ene party er misschien op uit is de andere in te pakken. Dan kan er uit paniek, uit wanhoop, een oorlog ont staan". De 'Europese kernwapens' kunnen dus m de Sowjet- Unie de mogelijke paniek al leen maar vergroten7 Warnke: „Dat is wat my dwars zit. Met de SS-20's, de kruis raketten en de Pershing-2's hebben beide kanten meer grond voor argwaan. Die ra ketten kunnen hun doelen in vyf, zes, zeven minuten berei ken. Daarom is het voor my een tragedie dat wy niet in staat zijn geweest juist die ontwikkeling in de wedyver op het gebied van de kernbe wapening te vermyden. Wy moeten in dit stadium een manier vinden om het terug te draaien. Waf stellen die onderhande lingen voor als de Britten en Fransen, met eigen kernwa pens er niet aan deelnemen7 Warnke: „Ze behoeven niet deel te nemen als wy maar beseffen dat de Russen het bestaan van de Britse en Franse strijdkrachten niet zullen negeren. Die nul-optie is een aardig opzetje om mee te beginnen, maar geen aan vaardbare oplossing en heeft nooit kans gemaakt dat wél te worden". Kan Reagan zijn standpunt wijzigen? Warnke „Ik ben er niet zeker van dat in de komende paar jaar iets zeer produktiefs zal gebeuren omdat er zulke sterke tegenstanders zijn van wapenbeheersing én redely- ke betrekkingen met de Sow jet-Unie. Maar ik denk wel dat groeiend verzet in het Congres tegen bepaalde de len van zyn beleid en toene mende belangstelling en ken nis van het Amerikaanse volk zullen voorkomen dat er iets ergs geschiedt". Indien de VS het nemen i een aanloop na stemming te lang uitstellen, kan dit voor vele landen tn Europa grote politieke pro blemen meebrengen. Die zou den diepe bressen kunnen slaan en de NAVO meer kun nen schaden, dan het afzien van de nieuwe kernwapens Warnke: „Dat maakt voor my deze problemen juist zo waanzinnig. Het idee van de ze wapens uit de gryze zone, die voor de middenafstand, is van oorsprong Europees. My dunkt, dat wy nu dan ook de Europeanen maar zelf moe ten laten besluiten of zy die wapens nog willen, zonder hun onder druk te zetten. What the heil heeft het voor zin om de mogelykheid op te geven dat de dreiging voor West-Europa wordt vermin derd? Is West-Europa beter af met 600 kernkoppen min der op zich gencht, dan met 572 meer wapens gencht op de Sowjet-Unie en géén ver minderde dreiging? Er is maar één manier om die drei ging te beperken. Die eist dat de Sowjet-Unie iets onder neemt. Eenzydig kunnen wy niets doen. Het moet by over eenkomst Dus als je blyft zeggen 'Nee, dat is met ge noeg, we willen datje ook die resterende 480 kernkoppen nog wegdoet', dan zeggen zy 'Nee' En dan zetten wij die 572 wapens neer en gaan zy verder met hun SS-20's. Dat is zinloos". Kunnen die wapens gegeven alle politieke complicaties nog wel in Europa worden ge plaatst? Warnke: „Het kan alléén wan neer wy kunnen aantonen dat de Russen een overeen komst in de weg staan. Zo lang het twyfelachtig is, wie de vooruitgang tegenhoudt, is het denkelijk politiek niet haalbaar En dan is de situa tie nog veel erger geworden, want dan hebben we de Rus sen een veto gegeven, we hebben ons van de bondge noten vervreemd en de Sow jet-Unie de grootste politieke zegepraal geschonken sedert de Tweede Wereldoorlog". En dan zegt Warnke. wat bitter: „Het probleem is dat de rege ring méér belangstelling heeft voor de Pershings. voor de kruisraketten en voor de MX. dan voor een wapen- overeenkomst, die zou mee brengen, dat die moeten wor den opgegeven. Ik denk dat zy zich vergissendat zy hun prioriteiten niet goed op een ry hebben staan"

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1983 | | pagina 15