Een
briljant
spelletje
Stratego
ZATERDAG 8 JANUARI 1983
Extra
PAGINA 19
In 1974 stootte een naar water borende boerenbrigade van de volkscommune in het Chinese dorp Hsiyang op een
onderaards gewelf waaruit delen van een mansgroot beeld werden opgedolven.
Autoriteiten en wetenschappers werden gewaarschuwd en na enige tijd werd duidelijk dat de Chinezen de
archeologische vondst van de eeuw hadden gedaan. Dertig kilometer ten oosten van Xi'an (provincie Shaanxi)
bleek een stenen leger van duizenden manschappen in de grond verborgen. Honderden soldaten, officieren en
wagenspannen zijn inmiddels uitgegraven en gerestaureerd. Over deze legerstede heen is een museum als een
fabriekshal gebouwd.
Van over de hele wereld stromen nieuwsgierigen toe om het wonder te bekijken. Door peilingen en
proefopgravingen weten de archeologen precies de plaats en omvang van dit dodenlegioen. Meer dan zesduizend
krijgers en paarden van de keizerlijke garde wachten in de loopgraven nog op hun wederopstanding. In de buurt
van de met granaatappelbomen begroeide grafheuvel werden de kostbare bronzen gevonden waarmee China een
nieuwe toeristische goudader aanboorde.
door Pieter van den Bos
Yin Shaozu, plaatsvervan
gend manager van het toe
risme in Xi'an, in het hart
van de Chinese provincie
Shaanxi, vertelt mij halver
wege het banket wereld
nieuws dat voldoende ex
cuus is om de soep van ka-
melenpezen verder onaan
geroerd te laten: in het graf
veld rondom de tumulus
waarin keizer Qin Shi-
huang Di (259-210 v. Chr.)
ligt begraven hebben ar
cheologen onlangs twee
complete ruitercombina-
ties gevonden.
Paarden, karren en menners ble
ken volkomen intact. De bron
zen figuren zijn met goud en
zilver bekleed en meten de
helft van de levensgrote krij
gers van keramiek, die al eer
der werden ontdekt.
Toen Yin Shaozu van de vondst
op de hoogte werd gesteld ging
hij meteen op onderzoek uit en
zag de beelden nog in de groe
ve, meters onder het maaiveld.
„Het maakte zoveel indruk op
mij, het was zó prachtig, dat ik
mij niet goedkon houden",
vertelt hij mij. Na de opknap
beurt in het restauratie-atelier
zullen de combinaties een ere
plaats krijgen in de museum
hangar van het beeldenleger.
De voorlopige hypothese luidt
dat het hier om grafgiften gaat
voor de keizerin en de concubi
ne van Qin (spreek uit: Tsjin)
aan wie China haar naam ont
leende.
Onvergetelijk
Over Qin werd al veel geschre
ven naar aanleiding van de ex
positie „Kunstschatten uit Chi
na", die in het begin van dit
jaar in Brussel was te zien. De
drie krijgers en het paard, die
daarvoor vanuit het aarden
mausoleum werden overgevlo
gen waren niet meer dan een
indrukwekkend voorwoord.
Bij Xi'an ligt het hele boek open
geslagen. Een onvergetelijke
belevenis. Aan de balie in de
souvenirshop wordt gevochten
om boeken over en pakjes
prentbriefkaarten van de op
graving. Een beschamende
vertoning, die doel beseffen
dat Qin niet alleen de grond
legger, maar ook de onbetwiste
keizer van het Chinese toeris
me is. Er mag niet worden ge
fotografeerd in de expositie
hal. Daarom bestormen vooral
de Amerikanen na het mu-
seumbezoek de plaatjeswinkel
want zoals bekend zien zij
eerst thuis op hun diashows
waar ze eigenlijk geweest zijn...
Ook de boeren van Hsiyang zijn
de eerste keizer van hun land
het nodige verschuldigd. Zij
bemannen kraampjes langs de
weg waar ze fruit, frisdrank,
miniaturen-in-alle-maten van
de opgegraven krijgers en kan
jers van zwart wit foto's van de
opgraving verkopen. Als ge
vangenen van de vrije com
mercie hangen hun vrouwen
en kinderen aan de spijlen van
Met Oosters geduld en beheersing wordt in de museum-hangarcentimeter na centimeter de tijd afgestofd teneinde de aarde haar
geheimen te ontfutselen. Zesduizend krijgers moeten nog op appel verschijnen. Inzet boven stenen krijgers in vol ornaat, net zomin op
elkaar lijkend als de Chinezen zelf.
een hemelse rust, vier jaar na
zijn dood zocht de opstandige
generaal Xiang Yu hem in zijn
hiernamaals op. Diens horden
maakten korte metten met het
imperium van Qin. Paleizen en
mausoleum werden verwoest,
de loopgraven waarin de kei
zerlijke garde verstarde, wer
den opengelegd en de krijgers
ontwapend, waarna het com
plex werd platgebrand. Een
smadelijke nederlaag die het
keurkorps van Qin onaange
daan onderging.
De hemel zij geprezen dat Xiang
Yu tevreden was met zijn buit
en niet nog grondiger te werk
ging, want vanaf een verho
ging in de museumhangar kijk
ik als een bedremmelde veld
heer neer op het krijgshaftigste
panopticum ter wereld. Hier
voel ik iets van de opwinding
van schatgravers als Schlie-
mann en Carter en begrijp ik
de emotie van Yin Shaozu Tij
dens de omloop bovenlangs de
slagorden voel ik mij als een
omgekeerde Napoleon in
Egypte. Ik kijk hier op de eeu
wen neer, want het legioen is
metersdiep ingegraven. Ter
wijl ik de troepen inspecteer
bestormen mij allerlei gedach
ten. Dat ik niet deug voor het
archologische bedrijf is de be
langrijkste.
Gewapend met een schep zou ik,
koortsachtig als een mol, hel
hele terrein omwoelen om al
les, maar dan ook alles van de
keizer aan het daglicht te bren
gen. Zo niet de Chinezen, die
met oosters geduld en beheer
sing. centimeter na centimeter
de tgd afstoffen en de aarde
haar geheimen en schatten
ontfutselen.
Zesduizend man
Het fascinerende van deze opgra
ving is dat negentiende nog in
de bodem zit. Zesduizend man
is nog niet op de appelplaats
van het heden verschenen
Waar het graafwerk in de hal
schijnbaar is stilgelegd steken
koppen van krijgers boven de
gelige klei uit. Verderop is een
paardebil boven komen „drij
ven" en uit een loopgraafwand
steekt het wiel van een karos.
Het is alsof een vloedgolf een
heel leger ver/w.>!g w.i.irna het
water plotseling vast werd en
de figuren als fossielen om
korstte Een nauwgezet nage
bootst Pompei.
Ik probeer mij de bergen klei
voor te stellen, de werkplaat
sen en ovens, die nodig waren
om dit legioen aan te maken.
Kunstenaars modelleerden de
koppen, die net zo min op el
kaar lijken als de Chinezen
zelf. Blik en houding verraden
toewijding en
dappere waakzaamheid. Op
sommige gezichten speelt de
glimlach van onoverwinnelijke
trots De boogschutters had
den hun pijlen op de pees. ku
rassen suggereren onkwets
baarheid, de paarden staan
schrap en met gespitste oren
„Driejarigen", stelden VBtl lil d
re deskundigen vast toen zij
deze volbloeds in de mond ke
ken Achter de pelotons, die
aantraden uit het verleden, ligt
een veelvoud nog in de dek
king van de aarden camoufla
ge. Ik vraag mij af wat totale
reconstructie zou toevoegen of
afdoen aan de overweldigende
indruk, die het stramme krijgs
volk nu maakt. Zou het aantal
van zevenduizend opgepoetste
gardisten de spanning van het
mysterie niet verbreken? Ik
vrees het gevaar van de optel
som van gelederen en ordinai
re troepcninspecties door toe
ristisch voetvolk, dat geen oog
heeft voor het brilj.mv
letje „stratego" dat hier is op
gevoerd De terTcinomstandig-
heden in ogenschouw geno
men zouden militaire experts
van nu hun troepen niet naar
een andere plaats hebben gedi
rigeerd op de stafkaarten in
hun hoofdkwartier.
Spoken
Doorsijpelend regenwater week
te de verf van de beschilderde
terracotta's, die juist door dit
bleking zo'n authentieke in
druk maken Ik hoop v.m
dat de Chinezen het daarbij
zullen laten, want de in lar
moyante kleuren beschilderde
rcconstructiebeelden in het
voorportaal lijken nog het
meest op etalagepoppen in de
feestartikelenwinkel
Hoeveel opwinding deze bodem
schatten dagelijks ook veroor
zaken. door de vondst keerde
wel de gcestelgke rust terug in
deze omgeving Want die van
Hsiyang geloofden al eeuwen
dat het daar met pluis was bg
de keizersheuvel Van genera
tie op generatie gingen de ver
halen over gevonden koppen
«n kdiTTutrn In I iv.ing i
ten ze het dodenrijk vlak naast
dc deur Daar spookt, n J
voorvaderen..
's Avonds aan het banket waar
voor de kok zestien recepten
uit de keuken van de Tangpc
node reconstrueerde, vertaalt
mijn gastheer Yin Shaozu het
gedicht dat de historicus en ar
cheoloog Guo Moro voor het
menu schreef. Een van de re
gels luidt „Het volk is de held.
die de geschiedenis maakt
Met kleine glaasjes moutai. je
reinste vuurwater, klinken Yin
en ik op de schatgravende boe
ren en op alles wat Qin voor
het toensme m en rondom
Xi'an heelt gedaan. Hoewel hij
mg verzekert dat moutai „niet
naar het hoofd stggt". droom
ik die nacht toch heel krggs-
haftigc dingen.
liet was niet mis: gestandaardi
seerd schrift en uniforme wa
genassen, een net van wegen
en irrigatiekanalen, een onpar
tijdig systeem van beloning en
straf, een rechtvaardige belas
ting.
Harde hand
Voorts gaf de keizer de aanzet tot
een voorlijke vorm van socia
lisme door grond en bezit te
nationaliseren. Kreunend boog
de adel voor deze Lenin avant
la lettre. Hoewel de bronnen
daarover niet eensluidend zijn
regeerde Qin met harde hand.
Steunend op zijn elitekorpsen
met een uiterst beweeglijke en
doeltreffende ruiterij pareerde
hij elke tegenspraak.
Hij resideerde in weelde. Zijn pa-
leizencomplex was een open
luchtmuseum vol prestige-ob-
jecten. De buit van zijn veld
tochten werd versmolten tot
twaalf bronzen beelden, die elk
meer dan honderd ton wogen
en voor zijn paleis stonden op
gesteld.
Binnen luisterde de vorst naar
„pianolomuziek" die mechani
sche figuren voortbrachten. Ei
genhandig glansde de keizer
met vernis de ogen van de tij
gers van jade, die de beeldhou
wer Lieh Yi voor hem maakte.
In oude geschriften wordt Qin
gememoreerd als een „bewon
deraar van schoonschrift,
vormgeving en tekenkunst".
De rijkdom en schoonheid van
de grafvondsten in zijn mauso
leum zijn de bewijsstukken
voor die ode.
Op een van de paleisvloeren had
hij zijn rijk in miniatuur aan
zijn voeten. Stromen kwik tus
sen de bergjes op deze maquet
te waren er de zilveren loop
van de rivieren. Het regiem
van Qin was de heerschappij
van de realiteit. Zijn politiek,
gericht op landbouw en een
wording, plaatste de menselij
ke figuur centraal. Dat bete
kende een radicale breuk met
het verleden dat werd beheerst
door angstaanjagende mon
sters en draken in een decor
van donderwolken en blik
sems. Qin hield van stevige ka
rossen met strijdbare paarden,
dappere soldaten en vlijm
scherpe zwaarden. Er zijn be
richten over massagraven in de
vorm van bezwerende letterte
kens, die de keizer liet vullen.
Een huiveringwekkende men
senlotto met de dood als inzet.
Opwinding
Ter inleiding en oriëntatie is in
een zijgebouwtje van het mu
seum een aantal krijgers, paar
den en (gereconstrueerde)
strijdwagens opgesteld in vitri
nes. Daar liggen ook de gevon
den resten van het wapentuig.
Pijlpunten, fragmenten van
lans, zwaard en boog. Want hoe
Qin zich ook verzekerde van
Erfenis
In de bus naar het graf van Qin
Shihuang Di, „Eerste keizer
van China". Na Brussel ken ik
hem al een beetje. In 28 jaar
vormde hij het Rijk van het
Midden, onmetelijk land tus
sen hemel en hel, met de vorst
als stralend centrum in het uni
versum. Gezichtsbedrog. De
keizer was niet gelukkig. Zijn
leven lang leed Qin aan angst
voor de dood, die hij als een lo
den last met zich meesleepte
over het ondermaanse. Chine
zen zeggen het zo mooi: „Voor
de een is de dood zo zwaar als
een berg, voor de ander lichter
dan zwanedons".
Qin had heel wat te torsen. Daar
om verschanste hij zich achter
de Grote Muur, die hij tol 2400
kilometer liet uitbouwen en
zette hij meer dan 700.000
dwangarbeiders aan het werk
om uit klei een leger te recrute
ren dat, tot de tanden gewa
pend, hem in het hiernamaals
moest verdedigen. Kort voor
dat hij stierf deed hij nog een
wanhopige poging om het on
vermijdelijke te trotseren. Dui-
i graantje van het toerisme bij Xi'a
het museumhek om hun kleur
rijke patchwork aan de toerist
te brengen. Ze spreken maar
een woord over de grens: „Hel
lo" is het toverwoord. Bewa
kers handhaven allesbehalve
zachtzinnig de pikorde in die
ren. Maar als een zwerm hor
zels, verjaagd door een zwie
pende koeiestaart, keren de
vrouwen steeds weer terug.
Een weinig verheffend tafe
reel. Dit kan nooit de bedoe
ling van Mao zijn geweest. Op
een groot bord voor het hotel
staat een tekst uit zijn rode
boekje gebeiteld. In gulden let
ters laat hij weten dat „het
marxisme-leninisme de theo
retische basis vormt dat ons
denken leidt". De dollar, denk
ik dan, is sterker dan „Das Ka-
pital"
zend man telde de expeditie,
die hij naar het eiland P'ong
Lai stuurde om er magische,
levensrekkende kruiden te
plukken. Maar dat legioen
keerde niet terug en zou, aldus
de legende, de basis hebben
gelegd voor dat andere rijk, het
Land van de Rijzende Zon, Ja
pan.
Inmiddels hebben kunsthistorici
dat verhaal onderbouwd met
bewijzen, want de opgespitte
bronzen van P'ong Lai zijn on
miskenbaar Chinees van vorm
geving en stammen uil de tijd
van Qin. Nog geen vijftig jaar
oud stierf de keizer. Wat hij na-
