Geheim gevecht voor
een draaglijk sterven
Alexander Pola:'Medelijden is heel vervelend'
ZATERDAG 8 JANUARI 1983
PAGINA 17
Enkele maanden geleden verloor Alexander Pola zijn vrouw aan kanker. De laatste ondraaglijke
stervensfase hebben zij niet afgewacht. Er is euthanasie toegepast. Gedurende drie jaar heeft het
echtpaar Pola-Berndsen de ziekte van Katja Berndsen geheimgehouden. Na lang aandringen heeft hij
toegestemd in een gesprek erover.
Op 28 september 1982 over
leed op 59-jarige leeftijd de
cabaretière Katja Bernd
sen. Bij haar leven had zij
een euthanasie-testament
gemaakt. Haar man, Ale
xander Pola, met wie zij 32
jaar getrouwd is geweest,
beschikt ook over zo'n eu
thanasie-testament. Katja
Berndsen en Alexander Po
la hebben beiden met suc
ces gepoogd de laatste le
vensjaren van Katja, die
aan kanker leed, zo geluk
kig en zo beschermd moge
lijk te laten verlopen.
De raad van de dokter is daarbij
een grote steun geweest. Bo
vendien hadden Katja en Ale
xander vastgesteld, dat boven
de jaren die hun nog samen
restten, in geen geval de scha
duw zou hangen van ondraag-
Ujk lijden aan het eind van Kat-
ja's leven. Ook dat was een gro
te steun.
Alexander Pola (68) woont sinds
het overlijden van zijn vrouw
Katja Berndsen alleen in zijn
Amsterdamse huis. De nieuwe
leegte bestrijdt hij door zich
energiek op zijn werk te wer
pen. Zijn werkkamer biedt ze
ven meter ijsberen als het niet
wil lukken. Samen met Chiem
van Houwenlinge schreef hij
o.a. succesvolle tv-series als
„Ieder z'n deel" en „Zeg eens
AA". Nog altijd is de roem van
NCRV's Farce Majeure niet
verbleekt, waarin hij veel
ideeën stak.
Baat
Alexander Pola en Katja Bernd
sen hebben de laatste drie jaar
veel baat gehad bij de wijze
waarop zij hun leven inkleed
den. Ómdat anderen wellicht
ook enig voordeel uit hun per
soonlijke ervaringen zouden
kunnen putten, gaat hij ak
koord met ons verzoek om er
over te vertellen.
„We kwamen er in december
1978 achter. Een jaar tevoren
was er al iets weggenomen uit
een darm en toen is alles nage
keken. Verder werd er niets
ontdekt. Het was maar een
klein gezwel geweest, maar
een jaar later bleek er toch een
uitzaaiing in de lever te zijn. En
dat behoort tot de volstrekt on
geneeslijke gevallen".
- Werd de prognose meteen door
de dokter verteld
„Daar hadden we op aangedron
gen. De dokter gaf haar nog
een half jaar. Waarschijnlijk
zou ze de zomer van 1979 niet
halen. Mijn vrouw zei letter
lijk: nou, dat is dan dat, en
vroeg of we daar nog tegen
konden vechten.
„Ja, zei de dokter, we kunnen
wat geven dat de celgroei remt,
maar dat is een erg naar middel
om in te nemen. Vijftig procent
van de patiënten kan het niet
verdragen en de andere vijftig
procent kan het maar èen be
paalde tijd verdragen. Een dag
ben je er heel beroerd van.
„Mijn vrouw vroeg ogenblikke
lijk of dat het spul was, waar je
haar van begint uit te vallen,
want dan hoefde het voor haar
al helemaal niet meer. Maar dat
was het niet".
Verzwijgen
„Toen gaf de dokter de volgende
raad: vertel het aan niemand,
behalve je dochter Clairy na
tuurlijk. Probeer het voor ie
dereen verborgen te houden.
Allereerst is medelijden heel
vervelend. Het lijkt op isoleren
als je het voor jezelf houdt,
maar het tegendeel is juist het
geval. Als je het namelijk wel
vertelt zul je zien dat de helft
van je vrienden begint weg te
blijven omdat ze niet meer pre
cies weten wat ze tegen je moe
ten zeggen. De anderen komen
binnen en werpen onmiddel
lijk een doordringende blik op
je. Dat is geen tactloosheid,
maar ze kunnen er niets aan
doen.
„Vanaf het moment dat iemand
die het weet zegt: god, wat zie
jij er goed uit, denk jij: jaja, dat
zegt hij er maar om.
„En als een vrouw tegen je zegt-,
wat zitje haar mooi, dan denk
jij: ze bedoelt natuurlijk, datje
nog niet kunt zien dat het be
gint uit te vallen. Dus, zei de
dokter, vertelt het niet.
„Hij vond wel dat Katja het be
richt erg nuchter opvatte. Ik
hoop dat je zo nuchter blijft,
zei hij.
„Ik denk wel dat ik zo nuchter
blijf, zei mijn vrouw, tenslotte
is het enige verschil tussen u
en mij, dat ik nu weet wanneer
ik doodga en dat weet u van
uzelf niet. U hebt het zo ver
schrikkelijk druk, u kunt ge
makkelijk eerder overlijden.
„O ja, riep die dokter toen ogen
blikkelijk, ik kan best een hart
infarct krijgen en trouwens,
het staat nog lang niet vast dat
u aan kanker zult sterven. U
kunt straks als u weggaat door
een auto worden aangereden.
de geriatrische afdeling, dus ze
zouden daar alles van haar
hebben moeten weten. En die
geriater wist precies hoe ver de
dementie bij haar was voortge
schreden. Maar omdat ze haar
been had gebroken kwam de
geriater er pas na twee maan
den aan te pas. Dat ziekenhuis
is meer bezig met het beleggen
van onrendabele bedden dan
met de behandeling van de pa-
tu-nten"
Zekerheid
„In die situatie, dat mijn schoon
moeder langzaam afpeigerde,
zei mijn vrouw: ik ben onge
looflijk blij dat ik in elk geval
de zekerheid heb dat dit soort
dingen mij niet boven het
hoofd hangt. Ik heb helemaal
geen zin om op die manier
tachtig te worden.
„Het tragische is, dat je juist op
die leeftijd niet meer in staat
bent om te zeggen: jongens,
laat maar. Mijn schoonmoeder
was na haar beenbreuk niet
meer in staat om te zeggen: ik
ben nou 86, ik heb een leuk le
ven gehad, voor mij hooit het
niet meer. Dat had ze overi
gens wel gezegd op haar 79e,
toen men bij haar een nieuw
heupgewricht plaatste Bg die
gelegenheid heeft men haar op
het risico gewezen, dat ze de
operatie niet zou overleven.
Waarop ze antwoordde ik heb
een mooi leven gehad; ik heb
nu vreselyke pijn en ik heb
geen zin om terug te zitten kij
ken op een mooi leven, terwijl
ik een helse pijn in mgn heup
heb.
„Maar de tweede keer was ze niet
in staat om te zeggen: jongens,
ik heb nu zes jaar met die nieu
we heup geleefd en nou vind ik
het genoeg. Nee. toen lag ze'
met catheters en vastgebonden
handen.
„Vanaf dat moment sta je als pa
tiënt volkomen machteloos.
Dan kan zo'n euthanasie-testa
ment uitkomst bieden".
Jullie beleden geen godsdienst
„Nee. Het klinkt misschien niet
voor iedereen even geril
lend Maar we hebben veel
steun aan ons volstrekte onge
loof gehad. Dat is namelijk óók
een zorg minder. Ik ben ervan
overtuigd, dat er hierna niets
meer is.
Zwart
- Dat is een beetje zwarte humor.
„Ja. er heeft zich gedurende die
dne jaar bij ons ook een BOOft
zwarte humor ontwikkeld Wat
wij vaak tegen elkaar zeiden, is
deze joodse grap: Moos zegt te
gen Saar: als een van ons bei
den komt te overlijden, ga ik in
Parijs wonen. ..In elke normale
situatie is het een witz, dat die
man zonder meer aanneemt
dat zijn vrouw wel eerder dood
zal zijn. Die witz was onze si
tuatie".
„Tenzij je het geluk hebt. nep ik
dan, dat ik voor die tijd over
een bananeschil uitglijd En
dan zei Katja weer, als je het
maar uit je hoofd zet. want
voor een goede en prettige af
wikkeling aan het eind heb ik
wel graag dat de familie erbij
is. Ik kan immers op een gege
ven moment niet Tneer roepen
weg met die slangen".
„We hadden wel meer van die
vreemde grappen. Het is na
tuurlijk niet toepasbaar op elk
karakter. Katja was zelf na
tuurlijk een rots. En ze had een
nuchter gevoel voor humor
„Ze was eens op het spreekuur
van de dokter en de telefoon
ging. Het was een patiënt die
eindeloos zat te klagen De
dokter gaf met een lichte blik
van wanhoop antwoord Toen
hij eindelijk had opgehangen,
zei mijn vrouw: jezus, wat ben
ik blij, dat ik alleen maar kan
ker heb. Dat was gewoon haar
toon".
Wilskracht
„Met wilskracht, een goed sa
menspel en nog een paar ka
raktereigenschappen is het wel
degelijk mogelijk om er ontzet
tend veel, niet alleen aan te
doen. maar als er niets nn-er
aan te doen is, om er ontzet
tend veel van te auto 1
hebt de keuze tussen wanhoop
en er iets van te maken Er zijn
erg veel mensen die zich veel
te gauw in de wanhoop storten.
Het is mgn ervaring, dat het
ook heel goed anders mogelijk
is En dat je er veel waardevols
aan kunt ontlenen. Ook aan de
ellende Het is mogelijk -
meer mogelijk ook - om die
heel onmenselijke dingen nog
op een zeer menselgkc manier
te beleven en te voltooien Er
zijn een heleboel mensen die
dat zouden kunnen
„Ik zou iedereen, die zo'n bericht
als dat van ons te horen krggt,
willen aanraden probeer het
binnen de familie te houden
Belast er niet ook al je vrien
den mee Want de kans is
groot, dat zg vóór jou nog on
der de geestelgke belasting bc
zwijken".
door Nol van Bennekom
„Katja zei dat een rustig idee te
vinden".
Medisch wonder
„Ze heeft wel tegen de dokter ge
zegd: ik wil geen pijn, geen lij
den. Ik wil niet aftakelen. Ik
moet mij de zekerheid ver
schaffen dat ik voor dat mo
ment van zware aftakeling zal
sterven.
„Die zekerheid is de hoeksteen,
waarop een dergelijk leven zo
als wij dat tot het eind geleid
hebben, überhaupt mogelijk
is. Het idee van de dood is na
tuurlijk onvermijdelijk, maar
het wordt in elk geval geen el
lende... Het wordt leuk en dan
houdt het op. Ik ben blij dat ik
zeggen kan dat het volgens on
ze wens is verlopen.
„Mijn vrouw heeft nog drieë
neenhalf jaar geleefd. Ze heeft
dat celgroei-remmende middel
langer verdragen dan enige an
dere patiënt in Nederland. Al
die dingen zijn voor andere pa
tiënten in veel gevallen niet zo
hoopvol. Ze gold op het laatst
als een soort medisch wonder.
Maar de dokter was wel altijd
zo verstandig om te zeggen:
het gaat lekker, maar koester
geen valse hoop. Laatje niet in
de waan brengen dat het over
gaat. Het gaat niet over. We
rekken het lekker lang.
„We zijn in die drie jaar nog elk
jaar naar Zwitserland gegaan.
Ze wandelde nog urenlang"
Jullie hebben het toch op een
opmerkelijke manier verwerkt.
„De eerste klap hebben we in
zoverre verwerkt - hij blijft
natuurlijk altijd dat er toch
een zekere gewenning optrad.
Maar die kan je vergelijken
met de soort gewenning na ie
mands dood, als je eraan be
gint te wennen dat je verder
overal alleen voor staat. Het
blijft afschuwelijk.
„Maar wij konden er samen goed
over praten. Katja zei: denk er
aan, je gaat straks gewoon naar
Zwitserland, hoor. Het is onzin
om daar weg te blijven als ik er
niet meer ben.
Leuk?
„En dan zei ik: ja natuurlijk, dat
ben ik geloof ik ook wel van
plan, maar ik weet niet, of ik
het dan nog wel net zo leuk zal
vinden. Waarop Katja riep: als
je zo gaat beginnen; natuurlijk
vind je het minder leuk..., en
als jij doodgaat vind ik het
minder leuk. Dat zien we dan
wel weer. Regel jij het huis
houden maar, probeer een
werkster te krijgen. Dat soort
dingen hebben we dus bespro
ken. „Jarenlang".
„Achteraf is iedereen zich rot ge
schrokken. Niemand wist het
immers. Iedereen riep: god,
wat heb ik allemaal voor pijn
lijke dingen gezegd.
„Ik stelde ze dan meteen gerust
door te zeggen: het is juist
goed wat je gezegd hebt. Dat
was precies wat de dokter be
doelde. Die dokter zei ook: zo
dra je op een verjaardag komt
en er praat niemand over kan
ker waar anders iedereen over
kanker praat, dan denk je: o
god, dat doen ze om mij. Want
er is geen verjaardagspartg,
waar niet binnen vijf minuten
over kanker wordt gesproken.
Maar ze zijn zich ten onrechte
rot geschrokken. Het toont aan
dat er een vreselijk taboe op
kanker rust. Er zijn nu nog
steeds mensen die mij opbel
len en vragen: was het Kaa?
„Dan zeg ik: wat dacht je dan?
Vèè
„Wat is Vèè, vragen ze dan, en ik
antwoord: verkoudheid?".
Jullie hadden beiden een eu-
thanasietestament.
„Ja, van het Informatie-centrum
voor Euthanasie van mevrouw
Sybrandy. In zo'n testament
kan je bepalen dat je geen be
handelingen toegepast wil
hebben die het leven zonder
enige positieve zin verlengen.
Ik ben voorstander van eutha
nasie in dit soort gevallen. Dat
mag in alle kranten. Ten eerste
heeft het verlengen van zo'n le
ven geen zin en ten tweede
vind ik dat deze vooruitgang
van de wetenschap uitsluitend
op technologie gebaseerd is.
Ethiek
„Ik vind dat geen medische voor
uitgang in de ethische zin. Je
komt tot de mogelijkheid van
Pavlov, tot de mogelijkheid
van het in leven kunnen hou
den van een hondekop, maar
dan puur technologisch. Het
wordt volstrekt ten onrechte
met ethiek in verband ge
bracht.
„De technologische ontwikke
ling dient uitsluitend de tech
nologie, niet de mens. De fabri
kanten van ziekenhuismate
riaal en van slangen worden er
mee gediend. Het is niet meer
dan een technische verworven
heid, waarvan mensen de dupe
worden. Zoals ze van alle te ver
doorgevoerde technische ver
worvenheden tegenwoordig de
dupe dreigen te worden".
Volgens Alexander Pola is een
verschil tussen passieve en ac
tieve euthanasie eigenlijk een
fictie. In geval van een eutha
nasie-testament mag je van
daag de dag stopzetting eisen
van de behandeling. Ook de fa
milie kan stopzetting wettelijk
afdwingen.
Alexander Pola: „De grote hypo
crisie zit hierin, dat het passie
ve euthanasie heet als iemand
zegt: we stoppen met de be
handeling en we draaien nu al
lerlei kranen dicht en we
schuiven het beademingstoe
stel opzij. Dat is natuurlijk een
zeer actieve en arbeidsinten
sieve bezigheid. En er wordt
toch een spuitje gegeven waar
door een zware verdoving of
een coma optreedt. Want je
kunt iemand die onder een
beademingsmachine ligt na
tuurlijk niet bg zgn volle be
wustzijn laten stikken. Dat
duurt dan nog een paar minu
ten. Al die handelingen noemt
men „passief en dat is van een
onuitsprekelijke hypocrisie,
vind ik. We leven wat dat be
treft waarschijnlijk in een
overgangstijdperk".
Noodmaatregel
Er wordt gezegd, dat door het
Informatie-centrum Euthana
sie hulp geboden wordt bij het
beeindigen van het leven als de
betrokkenen daarom vragen.
„Daar kun je over debatteren.
Het is een vorm van doe-het-
zelf die medisch helemaal net
zo toe te juichen is. Het is een
noodmaatregel. Maar het heeft
wel ontzettend veel losge
maakt. Ook in de medische we
reld. Je merkt aan alle kanten
dat er in de medische wereld
intussen heel anders wordt ge-
dacht
„De ene arts durft verder te gaan
dan de andere. Bij mijn
schoonmoeder zei de dokter o,
ik begrgp dus, dat in geval van
een „calamiteit" de familie
geen prijs stelt op reanimatie
Dat betrof dus iemand met een
op dertien plaatsen gebroken
dijbeen, dement en 86 jaar
oud".
- En dat is ook zo gegaan met je
schoonmoeder
„Nee, helemaal niet. Ze is twee
keer geopereerd en het been is
in het ziekenhuisbed opnieuw
gebroken omdat ze iets ver
keerd deed als gevolg van haar
dementie. Toen hebben ze haar
weer onder narcose gebracht.
Maar ja, dat was dan ook in dat
beroemde Slotervaartzieken
huis, waarvan ik vind dat het
niet alleen gesloten moet wor
den, maar ook met de grond
gelijkgemaakt Met de staf er
in. Dat klinkt een beetje grof
Aan de andere kant vind ik het
vervelend om te zeggen, want
ik geef mevrouw Gare
niet graag gelgk.
„Tegenstanders van de plannen
van Gardeniers roepen nu, dat
dit het enige ziekenhuis in Am
sterdam is met een geriatrische
afdeling Mijn schoonmoeder
was inderdaad behandeld op
r "Er trad een zekere gewenning op"
