"Brood op
de plank?
Daar denk
ik nooit
bij na"
Cursus kantoor
automatisering
op streekschool
Fotograaf Ed van der Elsken
Schorseneren is
een specialiteit
MAANDAG 3 JANUARI 1983
Hij is een van de beroemdste fotografen van Nederland.
Is bekend over de hele wereld door foto-albums als „Een
liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés", „Sweet
Life" en „Eye love you". Niet lang geleden verschenen
albums die Amsterdam en Parijs in de jaren '50 tot
onderwerp hadden. Ed van der Elsken. Naast fotograaf
ook nog een veelgeroemd filmer. „Brood op de plank?
Daar denk ik nooit bij na. Sommigen vinden dat een
verdienste. Ik niet. Ik weet dat het maar een gewoonte
van me is".
Eerst een wandeling door de
boomgaard. Vluchtende
pauwen, schapen, een geca
streerde Yamaha-bromfiets
(het motorblok is eruit ge
haald), grijnzende tuinka
bouters in een houten
kotje, circuswagens, een
roestende tandartsstoel,
her en der in het gras ver
spreide keutels en een ijze
ren schaaltje met water. Ed
van der Elsken merkt het
niet eens. Hoogtevrees?
Nee? Dan ook nog even de
op z'n dak gebouwde uit
kijktoren beklommen,
waar vandaan je zo schitte
rend over het IJsselmeer
kan turen. „Voila", zegt
Van der Elsken, „is dat
mooi of niet".
Het huis van Ed van der Elsken
staat aan de horizon. Je komt
er vanuit Edam via een door
loslopend vee volgekakt weg
getje, dat zich in lome bochten
langs het IJsselmeerdijkje slin
gert. Op het huis een bord,
waarop in krullende letters
wordt medegedeeld, dat hier
„origineel gesigneerde foto's
van de meester zelve te koop
zijn. Om die verkoop te bevor
deren is een expositieruimte
gebouwd waarvan de vensters
worden gevormd door ple
xiglas in zuurtjeskleuren. Niet
omdat daardoor de foto's beter
zouden uitkomen, maar ge
woon „for fun". Zoals veel
meer „for fun" is: de circuswa
gens, die Yamaha-brommer,
die tandartsstoel, kortom de
hele winkel van Sinkel, die
Van der Elsken in de loop der
tijden, naar alle waarschijnlijk
heid zonder erg, om zich heen
heeft verzameld.
Hij is 57 jaar nu, Ed van der Els
ken. „Maar", meldt hij, „ik heb
het sterke gevoel, dat ik nu pas
begin". Een verrassende mede
deling voor diegenen die op de
hoogte zijn met het werk, dat
hij tot nu toe afleverde. Foto's
en films, die je niet onberoerd
laten. Zoals de mensen bij Van
der Elsken uit de ontwikkelaar
te voorschijn kwamen, zo kwa
men ze nergens uit de ontwik
kelaar. Het album „Een lief
desgeschiedenis in Saint Ger
main des Prés" (1954) maakte
hem in een klap beroemd over
de hele wereld. Toen al.
„Toch", houdt hij vol, „heb ik
het gevoel, dat ik pas nu, echt
fantastisch rijpe dingen kan
maken".
De koffie wordt met slagroom
genoten, zittend op een Cor du
Buy-tafeltennistafel waarop
wat matrassen zijn gelegd. An
neke Hilhorst, fotografe en
huidige levensgezellin van Van
der Elsken, komt er heel even
bijzitten, maar verdwijnt ge
ruisloos. Ed vertelt vol trots
over haar. „Straks komt een
boek van Anneke uit, in janua
ri, héél goed, héél goed".
Zorgen
Hij heeft het vrij rustig momen
teel. Maar kan niet slapen van
de zorgen. Leven van de dag in
de dag. „Ik ontmoet altijd wel
weer mensen op mijn pad, die
me willen helpen, maar als dat
even te lang uitblijft, ah, dan
slaat de paniek toe". Zoals af
gelopen winter. CRM had hem
geld gegeven voor een film
over Amsterdam. Drie maan
den opnemen, had Ed bere
kend. Maar het werden er tien.
„Ik zeg tegen Anneke, moeten
we nou weer de hypotheek ver
hogen? En toen realiseerde ik
me ineens, dat ik mijn eigen af
drukken kon gaan verkopen".
Tot uit België kwamen ze. En ko
men ze. Een foto van Ed van
der Elsken, gesigneerd en wel,
is tenslotte kunst. Betaalbare
kunst. Hij kon het weer een
tijdje uitzingen, maar heft nu
opnieuw de handen ten hemel.
Zijn oude Leica heeft hij ver
kocht omdat hij een Nikon-
lens wilde hebben en de 16-
millimetercamera, waarmee
hij de Amsterdam-film heeft
gemaakt, wil hij van de hand
doen, omdat hij een video-uit
rusting wil kopen. „Je bent
hartstikke gek", zeggen vrien
den en bekenden, „nu je met
die camera om kunt gaan, ga je
'm weer verkopen".
Het gaat hem zelf ook wel aan
Ed van der Elsken: Ik heb sterk het
zijn hart, maar wat moet 'ie an
ders? „Ik heb de naam vir
tuoos te zijn, een virtuoze per
fectionist. Dat wil ik zo hou
den. Voor die VPRO-film, over
het leven op het land, wilde ik
een shot van de maan hebben.
Dat werd een obsessie voor
me, want het ging niet. Totdat
ik een telelens kocht van 9500
gulden. Eh. 9500 gulden voor
een shot van twintig seconden.
Mesjogge natuurlijk. Ridicule.
Maar zo ben ik. Dat soort ab
surditeit".
Beeldhouwer
Hij wilde aanvankelijk beeld
houwer worden. Maar kwam
terecht bij de Arbeiderspers
als technisch corrector. Foto
graaf werd hij van de ene op de
andere dag. Ja, waarom? Daar
om! Als tweede assistent be
gon hij bij Foto Brouwer te
Wormerveer, specialist in
trouwreportages, een functie
min of meer, die hij ook bij Ni
co Zomer in Amsterdam, be
kleedde. Ed met opgewekte
stem: „Dieu. Het laagste van
het laagste was ik. En ik leerde
niks. Toen heb ik van mijn ge
spaarde centjes zelf maar een
Rolleicord gekocht en ben
naar Marseille gelift".
Waar ze niet op hem zaten te
wachten, dat bleek al ras. Te
rug dus naar Amsterdam, waar
Annelies Romeijn zijn van me
lancholie druipende foto's zag
en vrienden en vriendinnen
mededeelde, dat er op de Ad-
miralengracht (Eds toenmalige
onderkomen) een enorm talent
zat te verpieteren. Daar diende
door Rob van den Dobbelsteen
wat aan gedaan te worden. Ed
mocht „via-via" werken in een
atelier midden in de stad,
kreeg enige bekendheid en
achtte het toen nodig opnieuw
liftend ons land te verlaten. Pa
rijs, Saint Germain des Prés,
Montmartre, dat was pas je wa
re.
Krankzinnige verhalen uit die
tijd. Karei Appel, Rudy Kous
broek, Bert Schierbeek, Simon
Vinkenoog, Orson Welles ook.
In zijn boek „Parijs": „Ik be
sloot de redacties van kranten
en tijdschriften af te gaan met
een kleine collectie van de fo
to's, die ik al had gemaakt.
Kom ik bij de hoofdredacteur
van het Album du Figaro,
monsieur Giron. L'Album was
toen een leidinggevend
maandblad in Parijs, zoiets als
Vogue en Harper's Bazaar. Gi
ron zjet mijn werk, is enthou
siast en zal „mij gaan bren
gen". „Komt u morgenmiddag
om half drie", zegt hij, „naar de
Avenue Montaigne en wacht
op mij voor de ingang van het
huis Dior".
"Klettervest"
„Hij zal me meenemen naar de
eerste presentatie van de cou
turier Christian Dior. En wat
doe ik? Boerelul, heikneuter,
achterlijke uit de klei getrok
ken zak: ik sta daar de volgen
de middag in mijn korte broek,
gecombineerd met een kle
dingstuk, dat in de AJC een
„klettervest" genoemd werd.
En op sandalen en blote voe
ten. Want dat was mijn stijl en
dat hadden ze maar te pikken.
Giron wordt voorgereden in
e limousine, ziet n
vertrekt geen spier, leidt me
naar binnen en even later zit
ten we op van die gouden
stoeltjes op de voorste rij, te
genover de hertogin van Wind
sor en naast Diane Vreeland
van Harper's"
..Giron houdt zich fantastisch, is
heel beleefd en legt me voort
durend uit wat die robe en die
lijn betekenen en het interes
seert me geen ene reet. maar
Giron denkt, dat hij een genie
ontdekt heeft en dat zal hü hel
pen en lanceren en dan kent hij
geen halve maatregelen. Het
volgend weekeinde, een zater
dagochtend. belt Giron me op
..Komt u alstublieft onmiddel
lijk, ik wil dal u een dubbelpor
tret maakt van Orson Welles en
madame Jacques Fath".
Waarna het verhaal volgt van die
merkwaardige Nederlandse fo
tograaf, die met een wappe
rend statief en zwetend als een
gek met een volslagen onge
schikte camera (Eds vrouw
had de goede mee voor een
trouwreportage...) het befaam
de duo poogt te vereeuwigen.
Ed nu: „Dat toestel had niet
eens een sluiter. Je moest ge
woon even de dop voor de lens
weghalen en 'm er weer opzet
ten. Héél gewoon. Dieu. ik
deed het nog niet goed ook. Op
de foto zie je die dop voor een
deel".
Een van de aardigste mensen,
die hij ooit heeft ontmoet, die
monsieur Giron, maar het
„ging" gewoon niet. Van der
Elsken: „Ik ben een wereld
vreemd type natuurlijk. Eh9
Niet commercieel. Vroeger uit
intuïtie - nu heel bewust. Daar
om zal ik aan het einde van elk
jaar moeten kijken of ik mis
schien niet m de rode cijfers
zit. En daarom zal ik altijd het
ene gat met het andere gat
moeten stoppen".
Korte, snelle grijns Hij vertelt
het met om medeleden op te
wekken, ah non. Hij vertelt het
alleen om zijn toestand te
schetsen. En misschien, wie
weet, is het waar wat ze zeg
gen. dat een kunstenaar die
honger heeft, ook scherp blijft.
Nou heeft hij niet direct hon
ger. maïs non. maar hij wil nog
zoveel. Zeven, acht projecten
dwarrelen door zijn hoofd,
maar het geld, de opdrachtge
vers, dat is het probleem „Niet
om wat te zeggen, maar ik kan
nu alles heel virtuoos, heel per
fect, dat weet ik".
De projecten zijn geënt op de
werkelijkheid. Omdat die
werkelijkheid zo vol is, zo njk
en zo onvoorspelbaar. „Ecoute,
ik werk met de realiteit, de vi
suele realiteit. Alleen, de din
gen die in mijn films komen,
moeten wel allure hebben. Bo
ven het gemiddelde uitstijgen.
Ik wil maar zeggen: je moet
verdomd veel kwaliteiten heb
ben om in een van mijn films te
komen. Begrijp je, dat gaat niet
Het lijken wel helden uit een
opera, die namen van sommi
ge, wat minder bekende groen
tesoorten. Scorzonera, de
zwarte edelman met het blan
ke innerlijk; Sassefrica, de
blauwe morgenster, en Barba
di frate, ofte wel de baard van
de monnik.
Toch zijn het heel gewone plan
ten, die hier en daar zelfs nog
in het wild voorkomen. Scor
zonera hispanica komt, de
naam zegt het al, waarschijn
lijk uit Spanje. Een tamelijk
onopvallende plant met gele
bloemen die wel wat doen den
ken aan de paardebloem. Het
is de wortel waar het om gaat,
in dit geval. Een wortel met
een zwarte huid, maar van bin
nen blankwit als een asperge.
Zo worden ze in de volksmond
ook wel genoemd: winteras-
perges. We hebben het over
schorseneren, wortels die in de
Middeleeuwen als medicijn
werden voorgeschreven en ten
tijde van Lodewijk XIV furore
maakten als koninklijke groen
te. In Engeland, waar ze altijd
rare dingen doen met goed
voedsel, werden de wortels
met suiker geconfijt.
Echt een ouderwetse groente
dus. Gelukkig komt hij de laat
ste jaren weer wat meer in de
belangstelling. Geteeld in
Frankrijk, Belgie en Neder
land. Het grootste gedeelte van
de produktie blikt men in.
Jammer, want deze typische
wintergroente wordt van sep
tember tot april op de veilin
gen aangeboden. Als u de
groenteman erom vraagt, kan
hij ze dus zeker leveren.
Het is inderdaad een heel werk
om schorseneren schoon te
maken. Eerst boenen, dan
schrapen of schillen. Wie ver
standig is kookt ze eerst een
paar minuten. Ze laten zich
dan veel gemakkelijker schil
len. Snijd ze in stukjes van zo'n
centimeter of vier en kook ze
20 tot 30 minuten in water met
wat zout en citroensap. Dan
kunnen ze warm of koud wor
den verwerkt tot allerlei heel
aparte gerechten waarvan de
smaak inderdaad doet denken
aan die van asperges of bloem
kool.
Statistici hebben uitgerekend,
dat slechts tien procent van de
Nederlandse bevolking één
keer per jaar schorseneren eet.
Laten we met elkaar afspreken
dat we daar de komende jaren
iets aan doen: het is een heerlij
ke groente, die een wat grotere
populariteit zeker waard is.
Om nog even op die gele bloe
men terug te komen: een Fran
se meesterkok raadt aan deze
in omeletten te verwerken. Dat
zou u ook eens kunnen probe
ren met de blauwpaarse bloe
men van die zeker nog in het
wild voorkomende Sassefrica
of salsifis, zoals ze in Frankrijk
zeggen. Wij noemen dat plantje
blauwe morgenster, in Enge
land zegt men wel oesterplant.
De witte wortel, die heel lang
kan worden, smaakt inderdaad
met enige fantasie een beetje
naar oesters. In Frankrijk is dit
nog altijd een vrij bekende
groente die men in exclusieve
restaurants als garnituur zal
serveren. In Italië, waar na
tuurlijk die merkwaardige
volksnaam „baard van de mon
nik" vandaan komt, eet men
ook wel het bossige, grasachti
ge blad. Dat wordt gekookt als
spinazie en men beschouwt
het als een delicatesse.
In blik of glas zijn schorseneren
al voorgekookt. U bent inder
daad verlost van het tijdroven
de schillen, maar de smaak is
onvergelijkbaar. Zelf toeberei
de, vooral niet te lang gekookte
schorseneren zou u eens moe
ten overgieten met een een
voudige vinaigrette, de meest
volmaakte en simpele smaak
maker van salades die u zich
maar kunt denken. Doe twee
delen kruidenazijn in een kom
en roer er naar smaak wat zout
en peper door. Pas als dat is
opgelost klopt u er langzaam
drie delen olie door. Laat de
schorsenerensalade een half
uurtje goed doortrekken in de
koelkast. Heel bijzonder!
Jongeren leren omgaan met de
De 31 Streekscholen voor Be
roepsbegeleidend Onder
wijs, kortweg SBBO's, ver
dienen meer aandacht. Dat
vindt de directeur van een
die scholen, C. J. van Veen
in Amersfoort. Hij is zich
bewust van de bijzondere
functie die de SBBO's in
het land vervullen in het
kader van het leerlingen
wezen. Als praktisch inge
steld man probeert hij
steeds initiatieven te ne
men, die inspelen op de
veranderingen in het be
drijfsleven. Een daarvan is
het lesgeven op computers,
wat jongeren aantoonbaar
helpt een baan te vinden.
Mini-schroevendraaier
Nieuw van Skil, is de 2000U op
laadbare schroevcndzaaier: com-
pakt en ijzersterk.
Zonder tussentijds opladen draait
hij snel en moeiteloos vele tien
tallen schroeven in en uit. De
2000U is zo klein, dat u hem ge
makkelijk in uw achterzak
steekt. Door het relatief lage toe
rental heeft de 2000U een hoog
koppel, zodat met één hand, zon
der krachtinspanning, het werk
gedaan kan worden. Bovendien
is de 2000U snoerloos, dus overal
te gebruiken. Links en rechts
draaiend bewijst hij zijn kwali
teiten.
Beurzen Karwei en Kreatief
Om nu meteen al in te vullen in
uw kersverse agenda voor
1983: volgende maand zijn er
weer de beurzen Karwei (doe
het zelf) en Kreatief
(handvaardigheden) in de
Jaarbeurs te Utrecht. Het zijn
beide vakbeurzen, waaraan
echter speciale publieksda-
gen gekoppeld zijn.
Op Karwei kunnen de bezoe
kers weer het uitgebreide
scala aan gereedschappen en
materialen voor alle klussen
in huis verwachten. Kreatief
zal vooral in het teken van de
ontwikkelingen op het ge
bied van zelfmaakmode te
zien geven. Daarnaast wordt
een wedstrijd „Kostelijk
Kreatief' georganiseerd, in
samenwerking tussen de
Jaarbeurs en Kluwer. Het
gaat daarbij om het maken
van een werkstuk op het ge
bied van naaldkunst, andere
textiel-werkvormen, fotogra
feren. schilderen, graveren,
boetseren, beeldhouwen, me
taalconstructies enz.
Op beide beurzen zullen we m
de komende weken nog uit
voeriger terugkomen, be
langstellenden doen er goed
aan de data nu reeds te note
ren. Door de „scheiding" tus
sen beide beurzen (vroeger
vielen ze gedeeltelijk samen)
zullen degenen die zowel
Karwei als Kreatief willen be
zoeken. twee keer de reis
naar Utrecht moeten maken.
Karwei staat voor de particulie
re bezoeker open van 21 tot
en met 23 januari, Kreatief
van 27 tot en met 29 januari
83'; al die dagen van 10.00 tot
18.00 uur.
Het SBBO in Amersfoort is een
middelgrote streekschool met
ruim 2000 leerlingen. Het be
roepsbegeleidend onderwijs
wordt in part-time verband ge
geven. zowel op de dag als 's
avonds, en omvat beroepsge
richte vakken en algemene
vorming. Er bestaan mogelijk
heden voor primaire en VOOlt
gezette opleidingen, tweedaag
se programma's voor partieel
leerplichtigen, kadercursus
sen. volwassenen (tweede
kans) onderwijs en emancipa
tieprojecten.
Een van de projecten is de admi
nistratieve opleiding voor
jeugdige werkzoekenden, een
gahaal up de praktijk gerichte
cursus met opmerkelijke resul
taten. Tot het lesmateriaal be
hoort een aantal zelf aange
schafte microcomputers met
diverse toepassingpakketten.
Het gaat om jonge mensen tus
sen 16 en 23 jaar, al dan niet
met een middelbaar schooldi
ploma. die willen worden op
geleid voor een baan in de ad
ministratieve sector Zij moe
ten ingeschreven .staan bij het
Arbeidsbureau, en behouden
tijdens de cursus het recht op
een uitkering.
De
met hulp van micro
computers. duurt een cursus
jaar, met per week twee of drie
lesdagen en een of twee dagen
stage in de praktijk. Tot de
vakken die onderwezen wor
den behoren talen, communi
catietechniek. administratieve
vakken, typen en steno, maar
ook tekstverwerking en boek
houden met de computer. De
leerlingen melden zich vrijwil
lig aan en worden geselecteerd
door het Arbeidsbureau, in sa
menwerking waarmee de scha
kelcursus is gestart.
met computers. Bij een prak
tijkopleiding bij uitstek bleken
de micro's beslist nodig Daar
om werd contact gezocht met
vijf importeurs, die zowel ap
paratuur als programma's kon
den leveren. Omdat het minis
terie geen geld voor de aan
schaf van materiaal beschik
baar wilde stellen, moest ge
zocht worden naar een leveran
cier die iets zag in een 'proef
project'. Zo kwam men tot de
aanschaf van vijf Sharp nu
cro's met diskette-stations en
printers, een opstelling die ook
bij de Lerarenopleiding Appli
catie Kantoor wel worden ge
bruikt
Geen ervaring
Met standaardprogramma's op
het gebied van facturering, sta
tistiek. budgettering en tekst
verwerking kwam in Amers
foort de eerste SBBO-oplci-
ding kantoorautomatisering
van de grond. Omdat geen van
de leraren ervaring had op dit
gebied, 'leende' men een vak
man uit de computerwereld.
Die moest zonder lesboeken
proberen de cursus van de
grond te krijgen, wat gezien de
belangstelling voor de cursus
duidelijk lukte
De leerlingen, die aan het eind
van het jaar in staat zijn diver
se soorten administraties volle
dig met de microcomputer uit
te voeren, blijken ook gemak
kelijker aan een baan te ko
men Leraar Van Faassen: "De
leerlingen zijn allemaal erg ge
motiveerd. maar hebben geen
praktijkervaring Met deze cur
sus kunnen zij aan het bedrijfs
leven tonen die wel degelijk te
hebben opgedaan. Dat blijkt
effect te hebben Voor de
vakantie slaagde twee derde
van de leerlingen erin een baan
te vinden. De rest kreeg voor
rang met een baan voor een
jaar in de non-profit sector".
