Landbouw: regeerakkoord onverteerbaar
Wetenschapsbeleid
bij formatie in
stukken gescheurd
Burger heeft
meer recht
op weerwoord
LEZERS SCHRIJVEN
Clichés
VRIJDAG 12 NOVEMBER 1982
PAGINA 19
Vanaf deze week heeft de geor
ganiseerde land- en tuin
bouw te maken met een an
dere bewindsman op het mi
nisterie van landbouw en vis
serij. De zittende minister is
ook inzetbaar gebleken op
sociale zaken en werkgele
genheid. Daarmee komt een
eind aan de vrij korte periode
dat Jan de Koning als land
bouwminister heeft gefun
geerd. Ik weet zeker dat zeer
velen nog een tijdlang van de
inzet van deze sympathieke
politieke zwaargewicht had
den willen profiteren. Maar
het politieke leven is vaak on
bestendig.
En zo pakken wij dan weer de
draad op met Gerrit Braks.
Hij heeft eerder zijn gedreven
deskundigheid op Land
bouw ingezet en is dus een
goede bekende. Het zal wei
nig moeite kosten om met de
ze minister een nieuwe start
te maken.
door
Jaap van der Veen
Van beide heren, en trouwens
ook van de overige kabi
netsleden, kan gezegd wor
den dat zij nogal wat moed
tonen door toe te treden tot
deze nieuwe ploeg. Er ligt
een moeilijke tijd voor ons.
Misschien wel meer dan ze
ven magere jaren. De doel
stelling van I
geerakkoord is ambitieus en
vérstrekkend. Maar de reali
sering ervan zal veel be-
stuurskunst en overtuigings
kracht vragen. Op voorhand
lijkt er daarbij weinig eer te
behalen.
Dubbele bezuiniging
De nieuwe minister van land
bouw liggen een paar zware
kluiven te wachten. De land
bouworganisaties hebben in
grote lijnen in kunnen stem
men met de voornemens in
het nieuwe regeerakkoord
voor het sociaal-economisch
beleid. Maar de wijze waarop
de zaken voor de land- en
tuinbouw zijn ingevuld is
voor ons onverteerbaar. De
werkwijze bij de kabinetsfor
matie heeft ertoe geleid dat er
op de landbouwbegroting in
eerste instantie dubbel moet
worden bezuinigd ten op
zichte van andere departe
menten. In het definitieve ak
koord is weliswaar „praat
ruimte" ingebouwd, evenals
de mogelijkheid om voor 40
procent tot een andere verde
ling over de departementen
te komen. Ik ben niet opti
mistisch over de uitkomst
van dit nadere overleg. En
zelfs als wij komen tot de vol
ledige vermindering van 40
procent dan nog blijft er een
onoverkomelijke hobbel
Minister Braks rechtsneemt het
over van Jan de Koning (links): een zware kluif.
eerste beraad van het nieuwe
kabinet een andere verdeling
van de ombuigingen te be
werken. Daarna is de vraag
aan de orde hoe het resteren
de bedrag bij Landbouw
wordt „versleuteld". Wij zul
len ons daarbij niet aan onze
verantwoordelijkheid ont
trekken. Maar ik vind wel,
dat oude samenwerkingsaf-
spraken met het bedrijfsle
ven niet zomaar overboord
gezet kunnen worden. Pro-
duktieve uitgaven en de in
komens van boeren en tuin
ders zullen zoveel mogelijk
moeten worden ontzien.
Een tweede hoofdopdracht kan
zijn een voldragen taakstel
ling van het ministerie. Bij de
herverdeling van de taken
van departementen zal erop
gelet moeten worden dat het
speciale landbouwbeleid
overeind blijft. Een aantal
„groene" en milieuzaken pas
sen van nature het beste op
Landbouw. Een zaak als ex
portbevordering, waaraan op
landbouw in het verleden een
zeer efficiënte invulling is ge
geven, kan niet worden weg
gegeven voordat zeker is dat
er een verbetering mee be
reikt zal worden.
De auteur is voorzitter van de
Christelijke Bond van Boeren en
Tuinders.
Al is de CDA'er Wim Deetman minister van onderwijs en wetenschappen gebleven, de portefeuille
wetenschapsbeleid is in stukken gescheurd. De wetenschapsminister - zo gaat al de cynische grap in
politiek Den Haag - zal zich alleen nog maar mogen bezighouden met de ethische en maatschappelijke
gevolgen van het wetenschapsbeleid dat door de WD-minister van economische zaken wordt uitge
voerd. Een wat al te somber beeld, maar toch: van een poging tot een samenhangend wetenschapsbe
leid - zwaartepunt in de politiek van de ons pmringende landen - is geen sprake meer.
Nederland heeft de laatste tien jaar een aantal afzonderlijke ministers voor het wetenschapsbeleid ge
kend. In volgorde: De Braauw, Trip, Peijnenburg en Van Trier, allemaal ministers zonder portefeuille
oftewel een eigen departement; allemaal met een wat verschillende taakomschrijving en een eigen
taakopvatting. In het kabinet-Van Agt-II komt een afzonderlijke portefeuille niet meer voor, maar uit de
omschrijving van de taak van minister Van Kemenade (onderwijs en wetenschappen) bleek duidelijk
zijn verantwoordelijkheid voor het wetenschapsbeleid.
De toenmalige minister van eco
nomische zaken dr. Jan Ter-
louw deed na de beëdiging van
door
Kees Wiese
dat kabinet een poging een be
langrijk stuk wetenschapsbe
leid - met name de technologie
- aan zich te trekken. De tech
nologische vernieuwing
moest, zo vond hij, onder zijn
Meningen op deze
pagina zijn voor
rekening van de
auteurs
verantwoordelijkheid komen.
Maar hij was geen partij voor
Van Kemenade, die de aanval
op zijn bevoegdheden in zoge
heten goed onderling overleg
kalm en vastberaden afsloeg.
In die dagen werd nog stevig ge
pleit voor uitbouw van het
werk van Van Trier en zijn
voorgangers, tot een echt de
partement voor wetenschaps
beleid. Een departement met
een echte minister en een ei
gen begroting, in plaats van
het tussen begroting en nota
hangende, jaarlijks verschij
nende 'Wetenschapsbudget'.
En ook bij de onderhandelin
gen over het nieuwe kabinet
tussen WD en CDA onder lei
ding van informateur Scholten
heeft opnieuw een afzonderlij
ke minister met een echt de
partement (en anders minstens
een staatssecretaris) op het
lijstje wensen van met name de
WD gestaan.
Dat blijkt allemaal niet uit de
openbare stukken. Daarin
wordt de portefeuille weten
schapsbeleid verscheurd, gaat
een groot stuk naar economi
sche zaken en is samenhang in
het beleid zoek. Er komt geen
staatssecretaris, zelfs geen mi
nisteriële commissie, om aan
die samenhang gestalte te ge
ven. Dat laatste gebeurt wel
(en nota bene onder leiding
van de minister-president zelf)
voor het informatiebeleid.
De minister van onderwijs en
wetenschappen blijft verant
woordelijk voor het weten
schappelijk onderzoek aan de
universiteiten, dat 'versterkt'
moet worden, al wordt daar
voor nergens een bedrag inge
vuld. Verder neemt hij in sa
menwerking met het sociaal en
cultureel planbureau initiatie
ven voor onderzoek, gericht op
het zichtbaar maken van de
maatschappelijke en ethische
consequenties van technologi
sche vernieuwingen en invoe
ring van die vernieuwingen.
Hij blijft - en dat is typerend -
in bestuurlijk en administra
tief opzicht coördinerend voor
het geheel van TNO, maar de
minister van economische za
ken wordt de eerst verant
woordelijke voor de inhoud
van de onderzoeksprogram
ma's van TNO.
Zo komen ook de Stichting Mari
tiem Onderzoek, het Maritiem
Research Instituut Nederland,
het ruimte-onderzoek, de
ruimtetechnologie, de coördi
nerende stichting en de centra
voor micro-elektronica onder
de minister van economische
zaken. Hij wordt project-minis
ter voor technologiebeleid,
maar moet weer wel afblijven
van bijvoorbeeld het Water
loopkundig Laboratorium en
het luchtvaartlaboratorium,
die in handen blijven van de
minister van verkeer en water
staat (ook WD).
„Voor de realisering van deze
die is aanzienlijk leger ge-
taakverschuiving tussen on
derwijs en wetenschappen en
economische zaken", aldus het
eindverslag van informateur
Scholten, gaat een deel van de
huidige hoofddirectie weten
schapsbeleid op het ministerie
van onderwijs en wetenschap
pen over naar het ministerie
van economische zaken. Het
wordt daar een stafdirectie
voor technologiebeleid - ten
departemente een afzonderlijk
winkeltje van naar voorlopige
schatting vijf tot zeven ambte-
Daar zal - zo wordt gevreesd - alle
wetenschappelijk onderzoek
voornamelijk, zo niet alleen
maar, worden getoetst op zijn
directe economische nut. En
op de bezuinigingen. Want in
tegenstelling tot alle ons om
ringende landen, waar men
iets verder in de toekomst
durft kijken, heeft men zich
hier forse bezuinigingen op het
wetenschappelijk onderzoek
voorgenomen.
Kees Wiese is wetenschapsredac-
Op de televisie of de radio is iets
over u gezegd dat u niet prettig
vindt. Er is u een groot onrecht
aangedaan. Wat kunt u daarte
gen ondernemen? Alleen via
een kort geding bij de Amster
damse rechtbank kunt u eisen,
dat de desbetreffende omroep
in een speciale uitzending zijn
uitspraken herroept. De wet
noemt dit het recht van weer
woord. Wordt u in de schrij
vende pers zwart gemaakt, dan
is de ingezonden brief het eni
ge afweermiddel tegen ver
keerde uitspraken. In de toe-
door
Maarten Vermeulen
komst komt, als het aan de
CDA-WD-coalitie ligt, hierin
verandering. Welke verande
ringen staan er op stapel en
hoe is het recht van weerwoord
bij onze naaste buren gere
geld''
Volgens artikel 38 van de Om
roepwet kan alleen de presi
dent van de rechtbank in Am
sterdam in een kort geding, de
omroep verplichten om om
streden uitspraken te herroe
pen. In het regeerakkoord van
CDA en WD over het media
beleid wordt voorgesteld wat
betreft radio en televisie, die
weg naar zo'n weerwoord met
meer via de rechter te laten lo
pen. Op de vraag of men het
recht van weerwoord ook op
de schrijvende pers gaat toe
passen, zei G. W. Keja, medias-
pecialist van de WD, dat het
systeem van de ingezonden
brieven zeer redelijk werkt De
WD was echter bereid nader
te bekijken in hoeverre de sub
jectiviteit van de verschillende
krantenredacties een rol speel
de bij de plaatsing van inge
zonden brieven.
In Duitsland geldt het recht op
weerwoord (Gegendarstel-
lung) behalve voor radio en te
levisie, ook voor kranten en
tijdschriften. De mogelijkheid
om gesproken of geschreven
onrecht te herstellen is echter
beperkt tot feiten.
De bewering dat burgemeester X
steekpenningen heeft aange
nomen, kan een weerwoord
opleveren. De bewering dat
burgemeester Y zijn ambt
slecht uitoefent, is een waarde
oordeel en het recht is hierop
niet van toepassing. Pas als
een medium weigert een weer
woord openbaar te maken,
moet men dit via de rechter
zien af te dwingen.
Onze zuiderburen hanteren (hoe
kan het ook anders) precies de
omgekeerde versie van de Ne
derlandse Omroepwet. In Bel
gië is geen recht van weer
woord voor de sprekende me
dia, terwijl de kranten by een
verkeerd woord ruimte moe
ten vrijmaken voor een rectifi
catie. Het geplaatste weer
woord moet in principe dezelf
de opmaak en afmetingen heb
ben, als het stuk waar het om
ging. Net als in Duitsland kan
men - als het nodig is - het
recht van weerwoord via de
rechter afdwingen.
Zo heeft de rechter recent nog
een rechts Vlaams weekblad
bevolen een recht op antwoord
te publiceren van Amnesty In
ternational in Vlaanderen dat
in een artikel werd aangevallen
omdat het zich aan de kant van
linkse groeperingen zou op
stellen.
Aan de overkant van het kanaal
zijn de Engelsen zo conserva
tief dat men het recht van
weerwoord overbodig vindt.
De Britse pers is gewoonlijk
nogal terughoudend als het
gaat om het beschuldigen of
tot puree hakken van mensen.
Immers: die kunnen ogenblik
kelijk naar de rechter lopen en
(soms zeer hoge) schadever
goedingen eisen.
Zelfcensuur
Bij de media werken juristen
wiens specifieke taak het is uit
te zoeken of artikelen, pro
gramma's en dergelijke wel
door de beugel kunnen. Deze
zelfcensuur maakt weerwoord-
programma's overbodig, zo is
hier het gevoelen. En dat blijkt
ook wel: het afgelopen jaar zijn
ITV en BBC niet door rechts
zaken getroffen die waren aan
gespannen door boze, zich in
hun eer aangetast voelende
burgers.
Net als het ingezonden-brieven-
systeem bij ons, hebben de
buurlanden ook mogelijkhe
den geschapen om onjuiste uit
latingen te herstellen. De Bel
gische omroeporganisaties
BRT (Vlaams) en de RTBF
(Waals) hanteren in de praktijk
wel een soort recht op ant
woord voor politici en politie
ke partijen.
Dit brengt allerlei problemen
met zich mee: „Er zijn altijd
wel partijen die zich een keer
benadeeld voelen. Die gevoe
ligheid bestaat vooral bij poli
tieke groeperingen die een tijd
uit het machtscentrum zijn ge
weest, zoals bijvoorbeeld de li
beralen", zegt een woordvoer
der van de BRT. De radio- en
tv-nieuwsdiensten, waar het
probleem het meest speelt,
houden volgens hem vanzelf
rekening met die gevoelighe
den, „dat is een kwestie van ge
zond verstand", aldus de
woordvoerder van de BRT
Ook het Britse volk is niet zon
der enige stem voor radio en
tv. BBC-1 zendt elke woens
dagavond het tien minuten du
rende programma 'Points of
View' uit, waarbij de heer Bar
ry Took, een nogal sardonisch
uit zijn ogende kijkende zesti
ger, uit brieven van kijkers
voorleest.
Veel lokale commerciële zenders
leven bij de zogenaamde 'pho
ne-in'-pro gramma's waarbij de
luisteraars mogen vertellen
wat zij vinden van zo ongeveer
alles.
Dat gaat dan zo. De radiomaker
noemt een aantal controversië
le nieuwszaken op die hij die
ochtend in z'n krantje heeft ge
vonden, vraagt vervolgens
Wat vindt u daar nou van9', en
noemt een telefoonnummer.
Zo maakt hij een goedkoop en
makkelijk programma hy
hoeft niets anders te doen dan
de telefoon op te nemen, en
langdurige praters af te bre
ken.
In Duitsland, waar het recht van
weerwoord op alle media van
toepassing is, gëldt voor radio
en televisie dat het recht op
weerwoord moet worden voor
gelezen of zichtbaar gemaakt.
Van de schrijvende pers heeft
de redactie van het tot weer
woord-gedwongen medium,
het recht om de Gegendarstel
lung van een voor- of nawoord
te voorzien. De kans bestaat
dat men hierop als reactie weer
een recht op weerwoord eist
De bal is rond.
De auteur is medewerker van de Ge
meenschappelijke Persdienst.
Het plaatsen van brieven van lezers betekent niet dat de
redactie de daarin weergegeven mening onderschrijft.
Brieven kunnen van redactiewege worden ingekort
In uw editie van 30 oktober stond
een gesprek met prof.dr.A. Zij-
derveld over zijn boek 'De tiran
nie van het cliché'. Daarin be
toogt hij dat clichés in het taalge
bruik onvermijdelijk zijn. 'Ze
houden de conversatie levendig!'
Ik zou daar tegenover willen stel
len dat mogelijk het gebruik van
clichés niet altijd te vermijden is,
maar betwijfeld moet worden of
daardoor een conversatie 'leven
dig' wordt. Zeker als men be
denkt dat levendig wil zeggen,
iets in beweging, in gang hou
den.
Als men gebruik maakt van cli
chés, in de zin van 'afgezaagde
uitdrukkingen' of 'platgetreden
paden', worden er in feite geen
nieuwe elementen, geen nieuwe
ideëen aan een gesprek toege
voegd. Dan loopt zo'n gesprek
dood, anders gezegd 'het leven'
gaat er uit. Daarom is het vreemd
dat de professor de uitspraak van
de heer Wim Bosboom onder
schrijft, 'dat clichés de smeerolie
van de samenleving vormen'! De
professor is namelijk bang dat
het vermijden van clichés zou
leiden tot saaiheid en verveling.
Toch beweert hij verder,we ne
men ze gedachteloos over'. En
daar zit hem nu net de kneep (cli
ché), de mens denkt niet na by
wat hy zegt.
Hij neemt 'smeerolie-achtige' za
ken onnadenkend over, zonder
zich af te vragen wat de beteke
nis daarvan is, of op welke waar
heid ze berusten. 'Vandaar ook',
zegt Zijderveld, 'dat ze onopval
lend op onze geest en ons ge
moed inwerken'.
De professor is dichter bij de waar
heid dan hy vermoedt, want uit
deze opmerking zou kunnen
worden afgeleid, dat hij rekening
houdt met de mogelijkheid, dat
de mens meer is dan een gedach
teloze babbelaar. Tenminste, ik
neem aan dat hij als deskundige
zich op dit punt niet schuldig
heeft gemaakt aan het gebruik
van een cliché. Uit het betoog
van de professor blijken echter
twee dingen.
Ten eerste dat hij het gevaar van
het gebruik van clichés inziet,
maar vervolgens dat ze geaccep
teerd moeten worden om niet
aan saaiheid en verveling ten on
der te gaan. Hoewel dit laatste
ook weer een cliché is, heeft dit
gezegde een wezenlijke beteke
nis. Want als men ervan uitgaat
dat gedachten uitgedrukt wor
den door woorden, dan betekent
het gebruik van clichés, dat de
daaraan voorafgaande gedachten
eveneens cliché-matig zijn. En
als men tot de ontdekking komt
dat dit proces daarvan de oor
zaak is, dan zou het belangrijk
kunnen zijn het gebruik van cli
chés te vermijden.
Daardoor wordt niet alleen de mo
gelijkheid geopend een zelfstan
dig denkend wezen te worden,
maar tevens wordt daarmee de
belangstelling gewekt voor be
langrijker zaken, zoals de bestu
dering van de wijsheid der eeu
wen. die is neergelegd in de zoge
naamde theosofische literatuur.
Dan kan men tevens ontdekken
dat deze literatuur niets met saai
heid of verveling te maken heeft,
omdat het de mens die zich hier
mee verbindt voor altijd zal blij
ven boeien. En dit wordt dan
weer veroorzaakt door het feit,
dat in deze literatuur, deze lerin
gen, wordt gewezen op de grote
re mogelijkheden van elk mense
lijk wezen, die in wezen onbe
grensd zyn. Men kan zich afvra
gen waarom aan deze leringen
niet meer aandacht wordt ge
schonken. Of zou dit het gevolg
zijn van het gebruik van clichés,
het zich liever bezighouden met
'smeerolie' voor het denken?
J. Carton,
Prins Mauritslaan 60,
2252 KT Voorschoten
Kernraketten
De heer Heemskerk (in deze krant
van 4 november j.l.) meent dat
een meerderheid van de Neder
landse bevolking tegen het tref
fen van voorbereidingen tot
plaatsing van kernraketten is.
Het lijkt ons dat zowel CDA als
WD in hun verkiezingspro
gramma's de mogelijkheid van
plaatsing van nieuwe kernwa
pens duidelijk genoeg hebben
opengehouden.
Nu CDA en WD samen een over
tuigende meerderheid in het par
lement hebben getuigt het vol
gens ons van weinig inzicht, re
gelrecht tegen de verkiezingsuit
slag in, te zeggen dat de meerder
heid van het volk tegen de voor
bereidingen zou zijn.
Het recht om te beslissen over le
ven en dood, zoals de heer
Heemskerk het noemt, kan beter
worden vervangen door het
recht op zelfverdediging. Dat
voor die zelfverdediging kernwa
pens nodig blijken te zijn, is te
betreuren
Het volgende punt betreft het
Amerikaanse besluit Amerikaan
se dochterondernemingen in Eu
ropa (dus niet de Europese bond
genoten) te verbieden mee te
werken aan de Russische aard-
gasleiding. Er bestaat een funda
menteel verschil tussen het ver
kopen van graan (dat by wyze
van hoge uitzondering bij de
Russische bevolking terecht
komt) en het kopen van aardgas.
De verkoop van graan onttrekt kei
harde dollars aan het Sowjet-sys-
teem; dollars die op die manier
niet gebruikt kunnen worden
voor militaire en/of andere sub
versieve doeleinden. Het aardgas
levert de Sowjet-Unie geld op.
nog afgezien van de technologie
die het Westen ervoor beschik
baar moet stellen.
Indien er inderdaad gas geleverd
zou gaan worden aan West Euro
pa is het voor de Sowjets wel erg
gemakkelijk door middel van
een gasboycot pressie uit te oefe
nen De gevolgen van zo'n boy
cot zouden rampzalig zyn voor
de Westerse economiecn. Neder
land blykt niet in staat te zyn de
gasproduktie zó te verhogen dat
die gevolgen zouden kuhnen
worden opgeheven.
Als laatste punt zouden wtf de heer
Heemskerk erop willen wijzen
dat voor de aanleg van de Siben
sche pijpleiding Vietnamese
dwangarbeiders worden ge
bruikt. Dat is de Russische ma
nier om iemand een "schuld' af
te laten betalen.
F Kromhout
namens de Stichting
Oud Stryders Legioen en
Constructief Jong Nederland
afd. Leiden
Postbus 1133
2340 BC Ocgstgecst
