Bfrfl
Betonrot bedreigt flatbouw
Beton
staat
niet
voor
eeuwig
E*"a
Te haastig gebouwde
Bijlmer staat model
TOT
ZATERDAG 30 OKTOBER 1982
PAGINA 19
Vijftien jaar geleden werd de Bijlmermeer, de grote
uitbreidingswijk van Amsterdam, gezien als het summum van
moderne flatbouw. Een strakke betonnen vormgeving, een
strikte scheiding van woongebied en verkeer, een massale
moderne opzet; dat zijn kenmerken van de meeste betonnen
wijken die in de glorietijd van de hoogbouw overal in
Nederland zijn neergezet.
De bewoners zelf bleken niet al te gelukkig met een dergelijke
"moderne" oplossing. De Bijlmer werd als geen andere wijk in
Nederland synoniem voor hoogbouwproblemen: te massaal, te
onpersoonlijk, te onveilig en vooral ook te duur.
Nu blijkt de uitbreidingswijk ook nog op grote schaal
aangetast door „betonrot": de wapening in het beton blijkt op
sommige plaatsen te roesten waardoor scheuren optreden.
Meer dan tien miljoen gulden is nodig om de betonreparaties
uit te voeren.
Leegstand op grote schaal doet zich sinds begin dit jaar voor.
In feite is de wijk toe aan een grootscheepse renovatie, op een
moment dat de woningen er nog geen vijftien jaar staan. Is de
Bijlmer rijp voor de sloop?
Het verschijnsel betonrot doet zich elders ook voor. Rotterdam
bijvoorbeeld houdt vooralsnog rekening met een schadepost
van 1,6 miljoen gulden voor een gebouw met 200
bejaardenwoningen. In Katwijk brokkelden ruim twee jaar
geleden de galerijen van drie torenflats af. Wat is er mis met de
flatbouw van Nederland?
Opschrift in de Gliphoeve, de meest verwaarloosde Bijlmerflat.
Het gebouw Gliphoeve in
de Bijlmermeer heeft al
jaren de naam. Totaan de
grenzen met Duitsland en
België weet heel Neder
land dat dit flatgebouw is
uitgewoond, half vernield,
vervuild en versleten.
Vernielingen, vandalisme
en bedreiging zijn daar
aan de orde van de dag. Er
worden drugs gebruikt en
verhandeld. Wie zich in de
parkeergarage van Gli
phoeve waagt, stelt zich
zelf en zijn bezittingen in
de waagschaal. Wie dat
wil, kan in Gliphoeve al
zijn vooroordelen laten
bevestigen.
Het blijkt iets genuanceerder te
liggen. Het „andere leefpa
troon" van de Surinamers:
flauwekul. Overbewoning
werd veroorzaakt door teveel
immigranten tegelijk. Alle
gezinnen wilden zo snel mo
gelijk apart wonen. Toen dat
door de gemeente mogelijk
werd gemaakt is dat ook ge
beurd. Overbewoning en de
daardoor ontstane vervuiling
zijn verdwenen.
Wat wel klopt is het vandalis
me, de heroine (de nabijgele
gen metrolijn naar het cen
trum van Amsterdam is om
gedoopt tot heroinelijn), en
de naargeestigheid van lege
garages en eindeloze loop
gangen. En de niet zichtbare
slijtage aan technische instal
laties en beton.
Leegstand
Sinds het begin van dit jaar is
de leegstand in de Bijlmer
meer opgelopen van nul naar
vijf procent. Dat kost de eige
naren, de Amsterdamse wo
ningcorporaties, per maand
bijna een half miljoen aan
niet ontvangen huur.
De oorzaak van de leegstand?
Volgens de federatie van wo
ningcorporaties is dat de ho
ge huurprijs, gevoegd bij de
slechte woonomgeving en de
hoge bijkomende kosten van
verwarming (overal zijn col
lectieve installaties in plaats
van individuele). De gemid
delde huur in de Bijlmer is
720 gulden. Voor dat geld kan
een Amsterdammer tegen
woordig ook terecht in de
nieuwe uitbreidingsgebie
den. Die keuze was er voor
heen niet.
Nu het gemeentebestuur van
Amsterdam zo hard van sta
pel loopt met andere uitbrei
dingswijken (wethouder Jan
Schaefer presenteerde dit
jaar plannen voor tiendui
zend nieuwe woningen)
maakt dat de alternatieven
voor woningzoekenden met
een redelijk salaris alleen
maar groter.
René Grotendorst van de Fede
ratie van Amsterdamse cor
poraties: „Het is niet toeval
lig dat we sinds januari op
eens met ruim 600 lege wo
ningen zitten, terwijl in Rei
gersbos in dezelfde periode
600 nieuwe woningen zijn op
geleverd. Het zijn niet precies
die mensen die van de Bijl
mer naar daar doorschuiven,
maar via allerlei verhuisbe-
Betonrot kan zich op korte ter
mijn op grote schaal in Ne
derland gaan voordoen.
Vooral flatgebouwen die in
de grote haast van de jaren
vijftig en zestig zijn neergezet
om de woningnood snel op te
lossen, lopen gevaar. Dat stel
len zowel de Betonvereni-
ging in Zoetermeer als het
Bouwcentrum in Rotterdam.
Kantoorgebouwen of andere
betonwerken lopen niet zo'n
groot gevaar omdat het neer
zetten daarvan doorgaans
minder haastig gebeurde. C.
Souwerbren van de Beton-
vereniging: "In de hausse
van de woningbouw is te wei
nig op de bouwkwaliteit ge
let". W. Bassie, onderzoeker
van het Bouwcentrum, schat
dat de helft van flatgebou
wen uit die tijd na 20 tot 25
jaar van bewoning meer of
minder ernstige gebreken
zullen vertonen.
Katwijk
Nederland heeft eerder beton-
problemen gekend maar dan
betrof het incidenten, ook al
kon zo'n incident dan een
miljoenenschade veroorza
ken. Een voorbeeld daarvan
deed zich twee jaar geleden
voor in Katwijk, toen er een
miljoenen-opknapbeurt aan
♦Kop uit het LeidschJAl-
phens Dagblad in augustus
1980. Afbrokkelende galerij
en van de drie torenflats in
de Katwijkse wijk Hoomes
brulden om een ingreep, die
naar later bleek niet zes
maar zeven miljoen gulden
zou gaan kosten.
(Foto Dick Hogewoninfl
te pas moest komen om de
drie torenflats in de wijk
Hoornes voor verder verval
te behoeden. De betonnen
funderingen onder de galerij
en waren door aangetast
vlechtwerk zodanig afge
brokkeld, dat onmiddellijk
ingrijpen noodzakeUjk was.
Wat het huidige verschijnsel
betonrot bepaalt, is dat de
omstandigheden dezelfde en
structureel zijn. De gebou
wen zijn neergezet volgens
de voorschriften. Echte fou
ten zijn niet gemaakt, maar
de afwerking in fabriek of
bouwplaats of het latere on
derhoud is te snel en te haas
tig gebeurd waardoor later
mankementen optreden.
Aanvankelijk zijn volgens Bas
sie ook de voorschriften niet
goed geweest. Na de oorlog
zijn de reglementen althans
voortdurend aangepast. Bas
sie geeft wel aan dat de veilig
heidsmarges altijd groter en
beter waren dan in het bui
tenland waar soms na ver
loop van tijd sloop noodzake
lijk bleek.
Scheuren
nen constructies wordt be
paald door het ijzeren ge
raamte waaromheen het be
ton wordt gegoten. De ijzeren
wapening verleent trek
kracht waardoor het stijve
beton niet kan breken. De
steenmassa zelf schermt het
ijzer binnenin af van vocht,
lucht en agressieve stoffen. Is
de betonlaag achteraf te dun
of te poreus, dan komt het ij
zer in aanraking met die stof
fen, gaat roesten en uitzetten
en doet het beton scheuren.
Zulke problemen zullen zich
niet zo gauw voordoen bij
viaducten of waterwerken
omdat die robuuste
kunnen hebben. In woningen
zijn dikke vormen ongewenst
en onbetaalbaar. Bassie:
„Voor een dunne laag moet
het beton vloeibaarder inge
goten worden met meer wa
ter. Dat verdampt en kan een
laag poreus maken". In de
grote steden in de randstad
speelt volgens hem ook de
luchtverontreiniging een be
langrijke rol.
Reparatie is technisch in alle
gevallen mogelijk. Balkons
blijken erg kwetsbaar. In zul
ke gevallen wordt vaak beslo
ten nieuwe balkons te gieten
of nieuwe elementen in te
zetten. In andere gevallen
worden met spuitbeton de
scheuren gedicht. Kunststof
fen worden ook vaak ge
bruikt, al zijn die in uitwer
king onzeker. Het Bouwcen
trum begint in samer
king met TNO in Delft een
uitgebreid onderzoek naar re
paratie met kunstharsen.
Houtrot
Bassie vergelijkt de betonscha-
de met houtrot in kozijnen.
„Met hout gaat het ook wel
eens mis. Het hangt ervan af
of de bouw destijds zorgvul
dig is geweest en hoe het on
derhoud was. De meeste ge
breken horen bij het normale
onderhoud". En Souwerbren
van de Betonvereniging geeft
onmiddelijk toe dat beton
niet zo'n ijzersterke stof is dat
het voor eeuwig kan staan.
„Uit vroeger tijden zijn ook
maar enkele gebouwen over,
de monumenten. In alle fasen
van het bouwproces moet op
timaal op kwaliteit gelet zijn
om dat te bereiken".
Zowel de Betonvereniging als
het Bouwcentrum geven aan
dat het onzin is te denken dat
de Nederlandse flatgebou
wen maar beter gesloopt
kunnen worden omdat het
beton slecht wordt. Souwer
bren: "Dat valt alleen te over
wegen als de functie van het
gebouw niet meer voldoet.
Als bijvoorbeeld de kamers
te groot of te klein blijken, of
de gekozen verwarming niet
meer voldoet en of bijvoor
beeld het hang- en sluitwerk
niet goed is. Na zo'n dertig
jaar is een gebouw vaak op,
tenzij je het weer renoveert"
Betonrot
De leegstand concentreert zich
in enkele gebouwen, vooral
in de meergenoemde Gli
phoeve, de Egeldonk en en
kele andere. Juist daar ook
doet zich de betonrot voor. Is
dit deel van de wijk rijp voor
sloop? Er wordt in het kan
toor van de federatie van cor
poraties verblikt noch ver
bloost. De technische proble
men met het bouwmateriaal
worden nog als het minst be
dreigend gezien.
In ongeveer 2500 woningen is
geconstateerd dat de bewa
pening roest. De betonlaag,
die het ijzer binnenin had
moeten beschermen is te dun
gebleken waardoor vocht en
andere stoffen konden bin
nendringen. Grotendorst
over de gebreken: „Dat al
leen maakt met dat gebou
wen instorten. Als je er niets
aan doet dan heb je wel in
tien, vijftien jaar problemen",
zegt hij. Herstel is mogelük
tegen naar schatting 5000 gul
den per woning. Totale kos
ten 12,5 miljoen.
In de gebouwen moet echter
veel meer gebeuren om de
andere problemen het hoofd
te bieden. Door de federatie
zijn voorstellen ingediend bij
de gemeente voor een ingrij
pend renovatieplan voor
twee gebouwen. Er is een re
novatieplan gemaakt voor
twee gebouwen. Gliphoeve
en Egeldonk, die de woon
omgeving veiliger maakt en
de woonlasten drukt. Het
plan heeft alle kenmerken
van een renovatieplan in een
oude stadsvernieuwings
buurt. De kosten zyn hoog
(per woning 80.000 gulden)
en de bewoners moeten
waarschijnlijk naar wissel
woningen tijdens het werk.
bleek) maakt dat door de
strikte scheiding van verkeer
en woongebied zelfs een vuil
nisauto niet tot aan de flatin
gangen kan komen. Perso
neel van de corporaties verza
melt nu het huisvuil Bewo
ners betalen per maand 8 gul
den extra voor die ophaal
dienst De ventweg maakt
aan dat systeem een einde.
Het afsluiten van de galerijen
en looppaden is om een einde
te maken aan het naargeesti
ge. onveilige gevoel dat de
bewoners ervan hebben Gro
tendorst van de federatie is
voorachtig met zijn uitspra
ken. Het is volgens hem niet
bewezen dat de Bijlmer on
veiliger is dan elders. „Maar
wat telt is dat de mensen een
onveilig gevoel hebben".
Dat gevoel zal door de genoem
de veranderingen wel ver
dwijnen. Het afsluiten van de
galerijen gebeurt zodanig dat
per liftingang één stuk galerij
blijft bestaan, maar dat een
hele omloop rond het ge
bouw niet meer mogelijk is.
Mensen kunnen voortaan al
leen daar lopen waar ze thuis
horen. Wie een stuk galery op
wil moet de bewoner bellen
die hij wil bezoeken
Besparen
door
José Smits
De 5000 gulden herstelkosten
van het betonrot zijn dan
maar een klem onderdeel.
Ventweg
Behalve het betonherstel om
vat het renovatieplan het aan
leggen van een ventweg rond
de gebouwen; het weghalen
van de binnenstraten en het
afsluiten van de gal. rij. n, h- t
aanleggen van individuele
warmwatennstallaties en
centrale verwarming. Daar
naast zullen in de twee ge
bouwen op grote schaal vier-
kamerflats worden gesplitst
in kleinere eenheden.
De ventweg wordt aangelegd
om de vuilophaaldienst te
verbeteren. Een stedebouw-
kundige beslissing (achteraf
is het makkeluk constateren
dat het Bulmerontwerp in
veel opzichten een vergissing
Het omzetten van de i
terinstallties van collectieve
naar individuele is om de be
woners de mogelukheid te
geven zelf te besparen op
energiekosten. Het is békend
dat bij een collectieve ver
warmingsinstallaties de prik
kel om zuinig om te gaan met
warmte ontbreekt
Het opsplitsen van de vierka-
merflats in steeds twee klei
nere eenheden (een voor één
persoon, de andere voor twee
personen geschikt) is het
meest ingrijpende onderdeel
van het plan. Er is in Amster
dam een grote behoefte aan
kleine, goedkope woningen
Dat opsplitsen wilde de federa
tie iü veel eerder. Aanvanke
luk zou elke vnjkomende flat
in de Bijlmer gedeeld wor
den. Omdat de verbouwing
(boren in beton, muren afbre
ken en weer opbouwen) nog
al ingrupend is, bleek dat
steeds opnieuw ergens an
ders aan de slag gaan met zo
gelukkig Nu de leegstand
zich voordoet is mets zo mak
kelijk dan de verbouw juist
daar concentreren waar ook
de meeste flats al leegstaan.
Het plan zoals de federatie dat
in de meest vergaande va
riant b(j de gemeente heeft
ingediend, kost naar schattig
tachtig mijjocn gulden totaal
Voor belangrijk. Ottte Ml
daarvan bestaan al financie-
nngsregelingen (zoals h. t
verbouwen van grote wonm
gen voor jongerenhuisves
ting) Een ..gat" van twintig
miljoen rest in de financie
ring. Gehoopt wordt dat het
ruk buspnngt
