c
CDA kiest met WD voor makkelijkste
Verlies D'66
naar de PvdA
Nek-aan-nek-race
terecht voorspeld
Synodebesturen over 'anti-discriminatie'
„Hoe gaat het
nou verder, na
de verkiezingen?"
DONDERDAG 9 SEPTEMBER 1982
Binnenland
Is een verkiezingsuitslag een
oordeel over het gevoerde be
leid of is het een vingerwij
zing voor de samenstelling
van een nieuw te vormen ka
binet0 Die vraag legde oud
minister Marcel van Dam
(PvdA) gisteren in de voor
avond op tafel bij het bekend
worden van de definitieve
prognoses van het onder
zoeksbureau Intomart.
Hij trok daar een heel serieus
gezicht bij, maar in het licht
van de kabinetsformaties van
'77 en '81 is zijn discussie
punt er één van betrekkelijk
geringe actualiteitswaarde.
Dat geldt al evenzeer de uit
slag van strijd om de positie
van grootste partij.
Kiezers mogen in het stemlo
kaal een persoonlijk oordeel
uitspreken over de richting
door
Wim Wirtz en
Ton van Brussel
van het vredes- en veilig
heidsbeleid en de sociaal-
economische politiek, maar
tot meer dan een eenvoudig
spel van optellen en aftrek
ken leidt hun arbeid niet. Dat
sommetje levert CDA en
WD 81 zetels op en die uit
komst zal vermoedelijk alles
bepalend zijn voor de afloop
van de komende kabinetsfor
matie.
Nooit eerder immers koerste
het CDA zo nadrukkelijk aan
op een coalitie met de WD
en over de bedoelingen van
deze laatste partij bestond al
evenmin twijfel. De al enige
jaren dreigende opkomst van
de Centrumpartij, die giste
ren een kamerzetel in de
wacht sleepte, fungeerde als
symbool voor wat verliezer
Terlouw (D'66) de "ruk naar
rechts noemde". Zijn partij
loopt sinds gisteren een grote
kans in alle opzichten buiten
spel te staan.
Uit het oogpunt van doelmatig
formeren is het alleen maar
lastig dat de nek-aan-nek-ra-
ce tussen PvdA en CDA in
het voordeel van de sociaal
democraten is beslecht. Net
als vijf jaar geleden gebiedt
de beleefheid de WD eerst
in de portiersloge van het
Catshuis plaats te nemen;
een verblijf echter dat in het
zicht van kabinetsdeelname
allerminst ondragelijk zal
zijn.
Welk Beleid?
Eén- of tweesporen beleid, be
zuinigingen die investerings
ruimte voor het bedrijfsleven
scheppen of bezuinigingen
die de werkgelegenheid die
nen, daar ging het volgens
PvdA-leider Den Uyl om. Het
zal gezien de opmars van de
WD, die op meer ministerze
tels mag rekenen dan in '77,
vooral het eerste worden.
Lafheid kan beide partijen in
deze moeilijk worden verwe
ten. Het CDA koos in mei van
dit jaar voor een duidelijke
positie en schroomde niet
aan de vooravond van de ver
kiezingen de bevriezingsbe
ginselen die straks in de Mil
joenennota ontvouwd zullen
worden, al vast naar buiten te
brengen. De herstelvisie van
de WD laat evenmin veel
ruimte tot twijfel. De "hete
winter" die zowel FNV als
CNV in reactie op dat beleid
in het vooruitzicht heeft ge
steld gaat er komen.
Zo eenvoudig als de keus voor
een coalitie CDA/WD lijkt,
zo ongewis is de uitkomst
van de dan te voeren sociaal-
economische politiek. Het
veelbesproken financierings
tekort is voor welke regering
dan ook een moeilijk be
heersbare factor. Inkomsten
van de overheid uit belastin
gen en aardgas laten een da
lende lijn zien en daar kan
weinig aan veranderd wor
den. Bezuinigingen op de
overheidsuitgaven kunnen
aan de andere kant weer las
tenverzwaringen voor de
overheid met zich mee bren
gen. Dat gevaar is niet alleen
dreigend, er moet zelfs in toe
nemende mate rekening mee
worden gehouden, zo zeggen
recentelijk ook het Centraal
Planbureau en topambtena
ren van het ministerie van fi
nanciën. Zo bezien zyn de
verlangens van de PvdA kin
derspel vergeleken bij de am
bities van CDA en WD.
Fikse botsing
In het streven naar verminde
ring van de overheidstekor
ten. speelt herziening van het
stelsel van sociale zekerheid
een vitale rol en ligt een fikse
botsing tussen Van Agt en
Nijpels in het verschiet.
Daarbij gaat het om de vraag
of één gezin meer dan één so
ciale uitkering ten deel mag
vallen. Als bijvoorbeeld man
en vrouw beiden werkloos
zijn, moet er in de visie van
het CDA maar één keer wor
den uitgekeerd. De WD zegt
nadrukkelijk dat iedereen die
een sociale premie betaalt,
ook recht heeft op een sociale
uitkering. De WD heeft in
die kwestie gouden papieren.
Binnen de Europese Ge
meenschap is afgesproken
dat uiterlijk in 1984 man èn
vrouw ook op het terrein van
de sociale zekerheid gelijk
worden gesteld.
Nog zo'n hobbel is de vraag of
de lonen de komende jaar al
dan niet aan banden worden
gelegd. Los van een handje
vol PvdA-economen is er in
Nederland geen luide roep
om een geleide loonpolitiek
De afgelopen jaren volgde
evenwel de ene loonmaatre
gel de andere op en het CDA
blijkt daar ook nu nog veel
minder moeite mee te heb
ben dan de WD, die vrije
loononderhandelingen in de
afgelopen campagne zo onge
veer tot een principe heeft
verheven.
De "winst" van vier jaar Van
Agt/Wiegel bleek in '81 een
fors gestegen werkloosheid
en een uit de hand gelopen fi-
nancierinsgtekort. Op een
herhaling van die uitkomst
de NOS-sludio. De hete winter zal
zit niemand te wachten, maar
het nogal eens onderschatte
aantal geschilpunten tussen
CDA en WD kan ook nu
weer een soepele en vooral
snelle besluitvorming in de
weg staan.
Kernraketten
Anders ligt het met de plaat
sing van "die dingen" Voor
de PvdA is dit thema boven
elke twijfel verheven. Zij
wijst de stationering van 48
kruisraketten op Nederlands
grondgebied onvoorwaarde
lijk af. Onderhandelingen of
geen onderhandelingen, zo
lang de PvdA in de regering
zit komen ze er niet. In de
verkiezingscampagne placht
CDA-lysttrekker Van Agt op
zulke momenten onrustig op
zyn stoel te schuiven. Hij
voelde er niets voor om
straks opnieuw een tijdbom
onder het kabinet te leggen.
En ook die "rim-ram" met
PvdA-voetnoten in het re
geerakkoord moest maar es
afgelopen zijn. De PvdA
moest voorat klaarheid
scheppen. Anders zou "rege
ringssamenwerking met deze
partij wel buitengewoon
moeilyk worden".
De atoomraketten komen de
CDA-top inmiddels nog
steeds goed van pas Het
PvdA-standpunt wordt als
een onoverkomelijke hinder
nis beschouwd en kan na de
eerste rituele dans in de kabi
netsformatie als rechtvaardi
ging dienen om vervolgens
met de WD in zee te gaan
De discussie kan in dat geval
zakelijk blijven en de politie
ke voorkeur (voor de libera
len) blijft buiten beeld
Het is een kwestie van politieke
wU om de verschillen van op
vatting tussen PvdA en CDA
op dit punt te overbruggen.
Minister van defensie Van
Mierlo (D'66) heeft daartoe al
eerder een "scenario" ge
schetst; een PvdA-voetnoot
by het regeerakkoord blijft
achterwege. het kabinet
neemt te zijnertijd een meer
derheidsbesluit. legt dat voor
aan de Tweede Kamer en
treedt af indien de Kamer dat
besluit verwerpt.
Pikant
Van Mierlo houdt er daarbij re
kening mee dat een plaat-
singsbesluit voorlopig nog
niet aan de orde is. Het NA-
VO-principebesluit tot plaat
sing van 572 atoomraketten
in West-Europa staat nog
steeds overeind en vormt in
tussen ook de inzet van de
wapenonderhandelingen tus
sen Sowjet-Unie en de VS in
Genève. In combinatie met
het voorbehoud dat Neder
land indertijd bij het bondge
nootschappelijke besluit
heeft gemaakt, schept dat
ruimte voor de lange-baan-
techniek. Een pikant gege
ven daarbij is het CDA-ver-
kiezingsprogram. dat er als
het ware op geschreven lijkt
te zijn.
De christen-democraten stel
len. overeenkomstig hun pro
gram, een Nederlandse be
slissing over de plaatsing af
hankelijk van de uitkomsten
van het Geneefsc overleg.
Anders gezegd; zolang dat
overleg nog gaande is en dat
kan zeer lang duren - hoeft er
geen beslissing te worden ge-
Het gevaar van een kabinetscri
sis is daarmee weliswaar niet
volledig afgewend, maar
hoeft ook weer niet de dra
matische vormen aan te ne
men die bijvoorbeeld CDA-
lijsttrekker Van Agt in de
campagne bij herhaling heeft
geschetst
Een kwestie dus van politieke
wil. Voor de PvdA behoeft
dat geen probleem te zijn.
Maar waarschijnlijk zal het
CDA het niet meer kunnen
opbrengen. De voorgeschie
denis van de verkiezingen -
het rakettengedoe in de for
matie. de sociaal-economi
sche strijd in het kabinet
biedt geen aanlokkelijk per
spectief.
Een omarming van de WD is.
ondanks de aangegeven hob
bels, dan toch eenvoudiger
Tenslotte is een parlementai
re meerderheid van 81 zetels
voldoende om vyf erkende
CDA-loyalisten buiten spel te
zetten Het kernwapenpro
bleem is daarmee opgelost.
Bovendien kan de inmiddels
in gang gezette sociaal-eco
nomische koers met de libe
rale hand aan de ploeg op
voortvarender wyze wor
den voortgezet.
WD wint fors van CDA
OVERZICHT NA-OORLOGSE KAMERVERKIEZINGEN
Namen
partijen
1946
1948
1951
1956
1959
1963
1967
1971
1972
1977
1981
1982
CDA')
51.5
53.4
48.9
50.0
49.1
49.2
44.5
36.7
31.3
31.9
30.8
29.3
PvdA
28.3
25.6
29.0
32.7
30.3
28.0
23.5
24.6
27.4
33.8
28.3
30.3
VVD
6.4
8.0
88
8.8
12.2
10.3
10.7
10.4
14.4
180
17.3
23.1
D'66
-
4.5
6.8
4.2
54
11.1
4.3
PSP
-
-
-
-
1.8
3.0
2.9
1.4
1.5
1.0
2.1
2.3
CPN
106
7.7
6.2
4.7
2.4
2.8
3.6
3.9
4.5
1.7
2.1
1.8
SGP
2.2
2.4
2.4
2.3
2.2
2.3
2.0
2.4
2.2
2.1
2.0
1.9
PPR
1.8
48
1.7
2.0
1.7
RPF
0.6
1.2
1.5
GPV
-
-
0.7
0.7
0.7
0.8
0.9
1.6
1.8
1.0
0.8
0.8
Overige
1.0
2.9
4.0
0.8
1.3
3.6
7.4
10.4
7.9
2.8
2.3
3.0
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
Van 1946 lot 1972 KVP, ARP en CHU.
Een overzicht van de na-oorlogse ontwikkelingen. Opvallend is de voortdurende afkalving i
daarmee omgekeerd evenredige ontwikkeling van de WD, die steeds groeit.
i het CDA en de
DEN HAAG (GPD) - Het verband
tussen het verlies van D'66 en de
winst van WD is slechts ge
zichtsbedrog. Uit een nadere
analyse van de verkiezingsuit
slag blijkt namelijk dat D'66
tweemaal zoveel heeft verloren
aan de PvdA als aan de WD. De
winst van de liberalen is wel voor
het grootste deel van D'66 geko
men maar ook van het CDA.
Het verlies van het CDA is voorna
melijk naar de WD gegaan. Zij
zijn in totaal 71.000 stemmen aan
de liberalen kwijtgeraakt. Zoals
ook opinie-onderzoeker Maurice
de Hond verwachtte, heeft het
CDA vooral in het zuiden de
strijd verloren. De WD heeft
daar op grote schaal ingebroken
in de traditionele aanhang van de
christen-democraten.
Bovendien was de opkomst in alle
grote steden laag, waardoor het
CDA relatief minder zetels be
haalde. De PvdA heeft daarvan
geprofiteerd en is weer de groot
ste partij in Nederland gewor
den.
Hoe D'66 verloor
De WD heeft van D'66 100.000 kie
zers overgenomen. Slechts iets
meer dan de winst van het CDA.
Van de PvdA wonnen de libera
len 33.000 kiezers. De PvdA zelf
heeft haar verkiezingswinst bij
na uitsluitend aan de Democra
ten te danken. Bijna 200.000 kie
zers trokken van D'66 naar de so
cialisten.
D'66 heeft grote delen van beide
vleugels van de partij verloren.
De kiezers stemden blijkbaar
voor de zekerheid van een door
hen gewenst beleid op de socia
listen of op de liberalen. Opmer
kelijk is dat de Democraten ook
30.000 kiezers aan het CDA verlo
ren, terwijl dat toch ook min of
meer een middenpartij is.
Leeftijdsopbouw
De leeftijdsopbouw van de kiezers
van de diverse partijen is nauwe
lijks veranderd. Het CDA blijft
een sterk vergrijsde partij: bijna
50 procent van de aanhang is ou
der dan 50 jaar. Slechts een
kwart van de aanhang is jonger
dan 35 jaar.
De opbouw van de PvdA-kiezers is
wat evenwichtiger. Zij halen re
latief weinig stemmen bij de
jongste kiezers (16 procent),
maar driekwart van de aanhang
is ouder dan 25 en jonger dan 65
jaar.
De WD is tegenwoordig de partij
voor jongeren. Nadat de WD
ook als grote overwinnaar bij de
verkiezingen op de scholen uit
de bus kwam, blijken de libera
len ook bij de echte verkiezingen
de meeste jongeren voor zich te
hebben gewonnen: 21 procent
was jonger dan 24 jaar en 23 pro
cent lag in de leeftijdsgroep van
25 tot 34 jaar.
Uit de gratie
D'66 is nog steeds de party voor de
jongere kiezers, alhoewel bij de
jongste kiezers de Democraten
uit de gratie zijn. De belangrijk
ste aanhang bevindt zich onder
mensen van jong-middelbare
leeftijd, die de oprichting van de
partij zo'n 16 jaar geleden actief
hebben meegemaakt Ruim 60
procent van de D'66-kiezers was
ouder dan 25 en jonger dan 50
jaar
Tenslotte de Centrumparty, een
van de twee nieuwelingen in de
Tweede Kamer. De stemmen
winst kwam vooral uit de grote
steden. Rotterdam spande de
kroon met 4 procent van de
stemmen. Daarna kwam Amster
dam met 2,8 procent. Ook de an
dere grote steden, met een uit
schieter in Maastricht, leverden
een bijdrage aan de opkomst van
de Centrumpartij.
DEN HAAG (GPD) - In tegenstel
ling tot vorig jaar hebben de opi
niepeilers. die een nek-aan-nek-
race tussen CDA en PvdA voor
spelden. gelijk gekregen. Verder
is de door Maunce de Hond in
zijn opiniepeilingen gesignaleer
de overwinning van de PvdA in
deze strijd uitgekomen. Zyn con
current het Nipo. dat het CDA
als grootste partij tipte, heeft on
gelijk gekregen.
Opmerkelijk was de 'misser' van
de voorspelling van het bureau
Intomart een uur na de sluiting
van de stembussen. Gedurende
de dag heeft het onderzoeksbu
reau schaduwverkiezingen ge
houden bij de stemlokalen, waar
zij ongeveer 35.000 en vroegen
wat zij gestemd hebben. Op basis
van dit onderzoek concludeerde
het bureau dat de christen demo
craten de grootste party zouden
worden
Het CDA kreeg van het onder
zoeksbureau echter 0.8 procent
teveel stemmen toegemeten De
socialisten werden met 1,2 pro
cent onderschat, terwyl de VVD
in werkelijkheid 1 procent stem
men minder haalde dan het on
derzoek voorzag. Het bleef vol
gens de directeur van het bureau
in een toelichting binnen de nor
male statistische marges, maar
de gevolgen voor wie de grootste
party werd, waren groot De
voorspellingen van Intomart zyn
tot nog toe altyd zeer accuraat
geweest
De uiteindelyke zetelverdeling is
binnen de prognose van de on
derzoeker Maunce de Hond ge
bleven. maar dat is niet zo ver
wonderlyk omdat de marges die
De Hond heeft aangenomen erg
ruim waren. Hy voorspelde voor
het CDA een uitslag tussen de 40
en de 48 zetels. Het zyn er 45 ge
worden.
Hetzelfde geldt voor de andere par
tyen De Hond zei te verwachten
dat de PvdA tussen de 42 en 48
zetels zou halen en dat zyn er 47
geworden De WD met zyn 36
kamerzetels blyft ook keung
binnen de lynen (De Hond tus
sen 31 en 39). Voor D'66 voor
spelde De Hond tussen de 4 en 10
zetels, terwyl de Democraten zes
zetels hebben gekregen
De cijfers van de laatste opiniepei
lingen zaten er meer naast Het
meest betrouwbaar is het Nipo
gebleken, dat de laatste twee we
ken voor de TROS-radio onder
zoek verrichtte. De laatste pei
ling van vorige week zaterdag
voorspelde voor het CDA 30 pro
cent. PvdA 28 procent, WD 22,5
procent, D'66 5 procent.
Het breed moderamen algemeen
bestuur) van de synode van de
Hervormde Kerk heeft zich na
drukkelijk gesteld achter de be
doelingen van de anti-discrimi-
natiewet, maar het ziet er wel on
volkomenheden in. Dat blijkt uit
de brief die het moderamen de
staatssecretaris van sociale za
ken over dit onderwerp toestuur
de. Een duidelijk standpunt kan
het hervormde synodebestuur in
deze zaken nog niet geven, omdat
ze in de kerk nog volop aan de
orde zijn en er "ook bij ons bij
lange na nog geen algemeen in
zicht is gevormd"
Volgens het synodebestuur wor
den in het voorontwerp van de
wet twee categorieën naast el
kaar gezet die eigenlijk niet met
elkaar zijn te vergelijken, name
lijk homofielen en ongehuwd sa
menwonenden. Ongehuwd sa
menwonenden nemen hun vrije
beslissing, bij homofielen is er
sprake van geaardheid.
De kwestie van de homofilie is in
de Hervormde Kerk nog in dis
cussie. De synode is nog niet tot
een uitspraak gekomen. Hetzelf
de kan worden gezegd over de
veranderingen rond het huwelijk
en het ongehuwd samenwonen.
Het voorontwerp bevat bepalingen
die een uitzondering maken voor
'godsdienstige activiteiten en
voorzieningen', zoals eredien
sten, bezinningssamenkomsten
en catechisaties, omdat de over
heid zich niet wil bemoeien met
de interne zaken van kerken.
De moderamen van de synode aan
vaardt een dergelijk onderscheid
niet. Het belijden van een geloof
kan niet apart worden gezet van
de uitwerking daarvan in het
dagelijkse leven. Juist met het
oog op dit voorontwerp is er een
gesprek nodig over de grenzen
van de grondrechten van de
mens. zoals de vrijheid van gods
dienst. van meningsuiting en
van onderwijs.
Compromis
Het breed moderamen (algemeen
bestuur) van de synode van de
Gereformeerde Kerken betwij
felt, of discriminatie van perso
nen op grond van geslacht, sek
suele geaardheid of huwelijkse
staat door een algemene wet
moet worden tegengegaan. Het
synodebestuur vraagt de over
heid, of het niet wenselijker is
om via een proces van menings
vorming discriminatie te bestrij
den.
Als echter tóch wetgeving op dit
punt nodig is, dan willen de gere
formeerden graag eerst de vraag
onderzoeken of dat wel mogelijk
is zonder afbreuk te doen aan de
vrijheid van godsdienst, onder
wijs. vereniging en vergadering.
Want, aldus de brief aan de in
stanties in Den Haag, het valt
moeilijk te ontkennen, dat het
voorontwerp de vrijheid van een
aantal conjessionele organisaties
ernstig lijkt te beknotten.
De gereformeerde brief doelt daar
mee op de vrijheid om beslissin
gen te nemen die geworteld zijn
in godsdienstig-zedelijke opvat
tingen en inzichten, met name
binnen het onderwijs en de
maatschappelijke zorg Deze or
ganisaties zullen werknemers
moeten gedogen wier le
venspraktijk naar hun vaste
overtuiging in stryd is met de
Heilige Schrift, die zij als grond
slag voor hun instelling hebben
gekozen
Overigens beklemtoont het gere
formeerde moderamen, dat het
voorontwerp terecht uitgaat van
de gedachte, dat terwille van de
gelijkwaarigheid van mensen
discnmininatie in de samenle
ving moet worden bestreden.
De tekst van deze brief kreeg niet
de volle instemming. Tussen le
den van de synodale adviesorga
nen voor 'contact met de hoge
overheid' en 'gemeente-opbouw'
bestonden beduidende verschil
len. Een commissie had gepro
beerd, de twee opvattingen bij el
kaar te brengen. Het resultaat
was deze bnef, waarmee echter
niet iedereen gelukkig was
Zo typeerde dr. G Manenschijn, lid
van de commissie (deputaat-
schap) 'gemeente-opbouw', de
bnef als een compromis. Met de
ene hand geiten en met de andere
hand terugnemen "Zo'n houding
kan de kerk zich niet veroorlo
ven". reageerde hij. Hij had lie
ver gezien, dat het synodebestuur
zich van harte achter het voor
ontwerp had geschaard.
Beroepingswerk. Gereformeer
de Kerken: beroepen te Ensche
de kandidaat H. C. de Jong Die
ren Gereformeerde Kerken
Vrijgemaakt: beroepen te Gro-
ningen-West J. de Gelder Dam-
woude-Driesum (Fr.) Gerefor
meerde Gemeenten: bedankt
voor Werkendam M. Mondna
Waardenburg.
Samen op weg
Op zaterdag 25 september wor
den in Drachten, Deventer, Am
sterdam, Schiedam en Etten-
Leur regionale bijeenkomsten
voor hervormde en gereformeer
de synodeleden gehouden ter
voorbereiding van de gemeen
schappelijke vergadenng van de
hervormde en gereformeerde sy
nodes op 17 en 18 november in
Lunteren Op die regionale ver-
gaderingen zal onder meer de no
ta Toekomstige vormgeving van
hereniging' onderwerp van ge
sprek zyn.
Er ligt een ontwerp klaar dat het
classicale (regionale) vergadenn
gen mogelyk moet maken, tot fe
deratieve samenwerking te ko
men, zoals plaatselijk nu al veel
gebeurt. Ook zal getracht wor
den, de werkgroepen van beide
kerken meer op elkaar te betrek
ken en zo mogelijk samen te voe
gen. By de hervormden heten
die werkgroepen 'organen van
bystand', by de gereformeerden
'deputaatschappen
Smokkel. Volgens secretans-gc
nedraal Ulnch Fick van de We
reldbond van Bybelgenoot
schappen brengt bybelsmokkcl
christenen in communistische
landen in gevaar In enkele sta
ten is legale bybelverspreiding
mogelyk. maar deze wordt ge
hinderd door bybelsmokkel Hij
noemde vooral Polen. Roemenie
en China.
Fick verklaarde zich tydens een
gesprek met journalisten in
Stuttgart tegen acties die niet
met de binnenlandse byl>clge
nootschappen zyn afgesproken
Kinderdoop. Dominee Dieter
L*>est (37) van devangelische ge
meente in Hollen Filsum tbij Au-
rich. West-Duitsland) moet op
laat ran de kerkeraad zijn werk
beeindigen omdat hij weigerde
een kind te dopen De predikant
heeft steeds meer bezwaren tegen
de kinderdoop gekregen De ker
keraad nam zijn besluit na over
leg met hogere kerkelijke nrgQ.
ADVERTENTIE
In liet nieuwe B<iek v an ck* M ind
.Politiek"wijzen Henk von Hoom. Fred Ver-
bakel en Ton Planken «ns de wei} door
het politieke doolhol. )p dezelfde heklere
en onthullende wijze waarop zij dat
roor Den Haag Vanckiag hebben ^«-daan
Een amusant en k-erzaam
m
k
T m 2"> ypterutier 26.
(Echter zolang de vo
arna 145
