c
De ondergang van een firma
BOEKEN
Verhelderend boek over politiek
POLITIEK
contactlenzen,
da's pas fijn
Bij Credietbank
meer banen weg
van der
WIEL
Geyerstein s dynamiek
Anti-Mafiawet nog
deze week ingevoerd
WOENSDAG 8 SEPTEMBER 1982
Extra
Dat we voor het vinden van schatten niet
alleen op de Sierra Madre zijn aangewe
zen, maar dat ook het Hoge Noorden
nog heel wat glansrijks in petto heeft, is
door auteurs als Strindberg en Sande-
mose, van wie in de Scandinavische se
rie van uitgeverij Meulenhoff vertaald
proza is opgenomen, afdoende bewe
zen. Alleen al de uitgave van een werk
als 'Eenzaam' van Strindberg staat borg
voor de waarde van zo'n reeks.
Hoopvol gestemd begon ik dan ook met
het lezen van Axel L. Kielland's 'Gar-
man Worse, de ondergang van een fir
ma', een uit het Noors vertaalde roman
die onlangs bij bovengenoemde uitge
verij verscheen.
Axel L. Kielland werd op 18 februari 1849
in Stavanger geboren, in hetzelfde jaar
als waarin Strindberg in Stockholm het
grauwe. Noordelijke, levenslicht aan
schouwde. Na een juridische opleiding
vestigde hij zich in 1871 als fabrieksei
genaar vlak boven Stavanger. Hij kwam
in aanraking met de ideëen van Bran-
des, de invloedrijke Deense literatuur
historicus en criticus, die, in navolging
van o.a. Zola, voor het eerstproblemen
ter discussie brengt' in de gezapige
Scandinavische letteren. Spoedig volg
de zijn eerste roman en hoofdwerk 'Gar-
man Worse'.
In deze roman beschrijft Kielland de lot
gevallen van een handelsfirma, die on
der leiding staat van 'de jonge consul'
Christian Frederik Garman, een koop
man van de oude stempel, en diens
zoon, Morten Garman, die er een wat
dubieuze manier van zakendoen op na
houdt. Richard Garman, een broer van
de consul, heeft in een losbandig leven
zijn erfdeel erdoor gejaagd en is nog
slechts via wat onduidelijke wissels ver
bonden met het bedrijf. Voor zijn best
wil heeft zijn broer hem 'verbannen'
naar Bratvold, alwaar hij de zorg heeft
voor een vuurtoren en zijn dochter Ma
deleine, een kind dat hij heeft overge
houden aan een, keurig onder de dek
mantel van het fatsoen verborgen ge
houden, liaison. Wanneer Madeleine
verliefd wordt op Per, een eenvoudige
visser, acht haar vader het raadzaam
haar voor een 'ontwenningskuur' naar
het buiten van zijn broer te dirigeren.
Daar komt Madeleine in aanraking met
de betere kringen, een kennismaking
die haar aanvankelijk slechts matig be
valt. Op het landgoed van haar oom
wordt elk weekend een diner aangericht
voor zakenrelaties, kennissen en naaste
familieleden. Madeleine maakt er onder
andere kennis met haar nicht Rachel,
een vooruitstrevende jonge vrouw, die
ijvert voor emancipatie in het, wat dat
betreft, achterlijke Noorwegen. Ra
chel's liefste wens is te worden op
genomen in het bedrijf van haar vader.
Deze heeft dit, conservatief als hij is,
botweg geweigerd.
Madeleine wordt in het begin van haar
verblijf op Saalland verteerd door heim
wee. Op zekere dag echter krijgt zij in de
gaten dat zaakgelastigde Delphin, een
trouw gast tijdens de wekelijkse bijeen
komst, wel wat in haar ziet. Diep ont
goocheld echter zakt zij in haar lethar
gie terug, wanneer zij merkt dat Del
phin avances maakt tegenover Fanny,
Morten Garman's behaagzieke vrouw,
die zich wel een slippertje denkt te kun
nen veroorloven aangezien Morten wat
dit betreft in het verleden ook niet
brandschoon is geweest. Deze laatste
heeft een affaire gehad met Marianne,
het dienstmeisje van de familie Gar-
Richard Garman, de vader van Madeleine,
heeft nauwelijks in de gaten dat zijn
dochter een geestelijke crisis door
maakt. Ook hij is een regelmatig bezoe
ker van wekelijkse bijeenkomsten. Sa
men met zijn broer. C. F. Garman. die
hem voorspiegelt nog enige belangrijke
wissels in bezit te hebben, onderneemt
hij menigmaal een geheime tocht naar
de kelder, alwaar zij op haast rituele wij
ze enkele goede flessen Bourgogne ledi
gen.
Zoals te doen gebruikelijk in de Scandina
vische letterkunde ontbreken ook de
geestelijken hier niet. Vermakelijk zijn
de spirituele duels tussen pastor Mar
tens en theologant Johnsen. De laatste
voelt zich, onder invloed van Rachel,
die moed in een man erg op prijs stelt,
geroepen om een donderpreek af te ste
ken, waarin hij op indirecte wijze de hy
pocrisie van de kerkelijke stand hekelt.
Echter, na een gesprek met deken Spar-
re, die Johnsen's wereldbestormersi-
dealen met het pantser van de allesbe-
grijpende, milde, glimlach tegemoet
treedt, gaat de theologant overstag en
verliest daarmee Rachel's sympathie.
Wanneer op zekere dag - éen dag voor de
tewaterlating van het nieuwe schip, -
de werf van de firma door de wraak
zuchtige broer van Marianne in brand
gestoken wordt, krijgt C.F. Garman een
beroerte.Ondanks de spectaculaire red
ding van het schip, bezwijkt de consul
aan deze slag. Op zijn sterfbed bekent
hij zijn broer dat hij die affaire met de
wissels heeft verzonnen. Vanaf dat mo
ment stevenen de gebeurtenissen in het
boek af op een schijnbaar 'happy end'.
Dit boek van Axel Kielland schetst niet
alleen de ondergang van een firma,
maar tegelijkertijd ook de afbrokkeling
van traditionele waarden, van de heer
sende moraal. Het illustreert goed hoe
de geestelijkheid in die tijd de ongelijk
heid tussen arm en rijk trachtte te
rechtvaardigen en met zalvende
praatjes probeerde te verdoezelen. Of
het boek echter nog zo 'springlevend' is
als men op de achterflap meldt, waag ik
te betwijfelen. Toegegeven - Kiellands
humor is niet van enig raffinement ont
bloot, maar uitzonderlijk beeldend is
zijn stijl bijna nergens. Het blijft alle
maal een beetje jpngejuffrouwachtig,
zweverig poëtisch. Éen van de levendig
ste passages vind ik het verhaal van de
dronken doodgraver die kampt met
plaatsgebrek, een passage die satinsch
erg sterk is. Ook de tocht van de twee
broers naar de wijnkelder wil nog wel in
het geheugen blijven hangen, evenals
het personage van de flirtzieke Fanny
Garman. De figuur van Jacob Worse
echter.de zoon van de vroegere compag
non van C.F. Garman, komt mijns in
ziens niet erg uit de verf. Hij handelt wat
al te beheerst voor een man die in feite
nogal opvliegend van aard is.
Verwarrend is af en toe de naamgeving in
deze roman. Richard Garman bijvoor
beeld wordt op'éen pagina afwisselend
'de legatiesecretaris','oom Richard' en
'Pirre' genoemd. Wellicht heeft Kielland
deze kunstgreep toegepast om monoto
nie te vermijden, maar de lezer wordt zo
wel op een dwaalspoor gebracht. Het is
toch al niet gemakkelijk om alle perso
nen in deze roman uit elkaar te houden.
Op de achterflap van dit boek wordt ge
wag gemaakt van het feit dat Garman
Worse in het verleden wel eens is verge
leken met Thomas Manns Budden-
brooks. Hoewel deze vergelijking wat
mij betreft maar zeer ten dele opgaat en
in het nadeel uitvalt van Kiellands ro
man, heeft Garman Worse mij toch
enkele uren ongebreideld leesgenoegen
verschaft. Maar een meesterwerk, neen,
dat zie ik er niet in.
CEES VAN HOORE
Politici ziin "zakkenvullers,
baantjesjagers en oplich
ters". Het politieke bedrijf is
niet minder dan "een spel
letje van hoge heren onder el
kaar". En verkiezingen zijn
een farce, want uiteindelijk
zijn het toch de politici die
bepalen wie er in de regering
komt.
De kiezer die dit beeld van de
politiek voor ogen heeft, en
dat zijn er velen, doet geen
recht aan de werkelijkheid.
De politiek is een ingewik
keld bedrijf. De besluitvor
ming is vaak ondoorzichtig.
Hooggespannen idealen ver
liezen het van een noodzake
lijk compromis. Bovendien
zijn politici ook maar men
sen. Veel kiezers nemen niet
de moeite zich in het politie
ke bedrijf te verdiepen, ande-
rep weten er om voor de hand
liggende redenen te weinig
van. Zo ontstaan de misver
standen.
•Over de politiek zijn veel boe
ken geschreven, maar het
merendeel daarvan biedt
voor de doorsnee kiezer te
weinig houvast. Ze zijn te
technisch of te eenzijdig. Te
gen die achtergrond is het
boek van de maand, getiteld
"Politiek, mensen, macht en
mogelijkheden", een verade
ming. Het voormalige team
van "Den Haag Vandaag" -
Henk van Hoorn, Fred Ver
bakei en Ton Planken - zet in
het schitterend geïllustreerde
boekwerk op heldere en
vooral luchtige wijze uiteen
hoe het politieke bedrijf in el
kaar zit. Achtereenvolgens
behandelen zij de manier
waarop de politiek zich met
mensen bemoeit, het gereed
schap waarmee de kiezers de
politiek naar hun hand kun
nen zetten en ten slotte de
manier waarop politici met
elkaar omgaan.
De eerste twee hoofdstukken
bevatten geen nieuws, maar
zijn voor de modale kiezer
die iets meer van de politiek
in Nederland wil begrijpen,
buitengewoon leerzaam. Het
derde hoofdstuk is pas echt
leuk. Ton Planken beschrijft
daarin de vele duistere we
gen die politici (moeten) be
wandelen om aan hun trek
ken te (kunnen) komen. Via
de lobby in de achterkamer
tjes of een diner in een sjieke
bistro, waar de vorming van
een nieuw kabinet boven een
glas wijn wordt beklonken.
Politieke macht - en dat wordt
andermaal door Planken be
vestigd - is betrekkelijk. Waar
de macht formeel berust
wordt zij niet optimaal uit
geoefend. In ondoorzichtige
kanalen gedijt macht vaak
het beste. Wat dat betreft zijn
beleidsambtenaren, vanwege
hun grote invloed, net zo
goed politicus als kamerle
den.
Planken illustreert "de vierde
macht" (van de ambtenaren)
met een aantal voorbeelden.
Daar tegenover steekt de for
mele macht van de Tweede
Kamer schril af. In theorie is
de Kamer machtiger dan het
kabinet. Zij kan ministers
naar huis sturen, hen op het
matje roepen en plannen la
ten intrekken. "Toch is de
praktijk een heel andere",
schrijft Planken. "In de over
grote meerderheid van de ge
vallen slikt de Kamer wat de
regering wil, waarbij het kan
vóórkomen dat de meerder
heid van de Kamer het er he
lemaal niet mee eens is. De
Kamer oefent dus de macht
die zij volgens haar bevoegd
heden heeft, niet uit".
Het complexe karakter van de
politiek komt hier duidelijk
uit de verf: de Kamer heeft
qua kennis een achterstand
ten opzichte van een door ve-
HENK VAN HOORN, TON PLANKEN EN FRED VERBAKEL k"
™*TR iT
le deskundige ambtenaren
gesteunde minister, een be
windsman naar huis sturen is
politiek gesproken geen
pretje, het afwijzen van een
bepaald voorstel heeft voor
regeringspartijen vaak on
aangename (politieke) gevol
gen omdat daarmee het be
leid van de coalitie op een an
der gebied op de tocht kan
komen te staan.
Het politieke stratego vergt dus
inzicht en een zakelijke op
stelling. Maar ook emoties
spelen een rol. Soms zijn ze
echt. In andere gevallen heb
ben ze een functie. Planken
noemt het voorbeeld van de
ministers Klompé en Veld
kamp, van wie wordt verteld
dat zij gebak naar elkaar
gooiden. Minister Lubbers
smeet de deur van de verga
derzaal in het Cathuis veel
vuldig achter zich dicht om
pas na enkele indringende
gesprekken met partijgeno
ten de zaal weer te betreden.
Uit een en ander blijkt dat de
intensiteit van het politieke
bedrijf bijzonder groot is en
dat een eenduidig oordeel
over de politiek niet past.
Want, zoals Planken terecht
constateert: dè politiek be
staat niet, evenmin als het al
gemeen belang; er zijn deel
belangen; zekerheden be
staan niet; alles wordt afgere
kend, al of niet door middel
van vechtpartijen. En on
danks alles worden er uitein
delijk natuurlijk wel beslis
singen genomen
WIM WIRTZ
(Politiek, mensen, macht en moge
lijkheden. Uitgeverij Bert Bakker,
Willem Frederik
Hermans: de da
mes en heren criti
ci te kijk zetten?
Willem Frederik Hermans heeft de smaak van het dunne-bockjes-
schrijven klaarblijkelijk goed te pakken. Hoewel zijn vijanden
het er waarschijnlijk bever op zullen houden dat hij bezig is met
het uitblazen van zijn laatste adem, de meester bezig aan de
terugtocht zogezegd. Hoe dan ook, in de boekhandel hgt sinds
enige dagen Geyerstein's dynamiek, 56 pagina's dik of dun zo u
wilt.
We volgen een 28-jarige journaliste die voor een reportage de
hoogbejaarde kunstenaar Geyerstein bezoekt Ze heeft pas haar
man verloren; de man. een ballonvaarder, is met mandje en al
uit de lucht komen vallen. Een tijdje later overleed hy ten gevol
ge van de verwondingen. Dit ongeluk spookt de vrouw vanzelf
sprekend door het hoofd tijdens haar tocht naar de kunstenaar,
die de pers jaarlijks in de gelegenheid stelt om zyn werk te be
zichtigen.
Eenmaal aangekomen by het huis van de kunstenaar blykt er iets
zeer wonderlyks aan de hand te zyn met dat onderkomen. Geen
twee lynen zijn even lang. Volgens een ingewyde heeft Geyer
stein dit huis zo ontworpen, omdat hy als kreupele het pubbck
deel wil laten nemen aan de wereld die de zyne is. "Zoals wy ons
nu voelen, zo voelde hy zich als hij trappen moest lopen'
De manier waarop Geyerstein zich aan de pers vertoont heeft nog
het meest weg van een circusoptreden Geholpen door een aan
tal jonge heren en blote dames wordt de kunstenaar die in een
rolstoel zit heen en weer getrokken op een kantelbare vloer Af
en toe laten ze hem stilhouden voor een paneel waarop hy dan
"met woedende kracht" strepen op aanbrengt. Als het spektakel
is afgelopen praten de kunstcritici nog wat na. de journaliste,
Carolien geheten, hoort dit gezwets aan en vertrekt dan weer
Geen schokkend verhaal, om niet te zeggen een mager verhaal
Welke bedoehng kan Hermans gehad hebben met deze novelle"'
De heren en dames kunstcritici te kyk zetten"* Ongetwyfeld, en
het moet gezegd: hy is daar ook wel in geslaagd, want de perso
nen die hij portretteert vallen inderdaad op door hun gewauwel.
Er is ook al op gewezen dat deze novelle Hermans antwoord aan
de critici is. Als Geyerstein klaar is met zijn gespetter, vragen de
critici zich af of de kunstenaar de slaaf van zyn omgeving is
geworden: het stelt toch helemaal niets voor wat hy doet'
Hermans schrijft dan: "Ach kom, zei het meisje in het Duits met
schallende stem, ik acht het heel goed mogelyk dat juist de aller
beroemdste kunstenaars mislukte kunstwerken maken met op
zet! Alleen maar om te bewijzen dat ze niet de slaaf zyn van hun
roem, dat hun reputatie hun vrijheid niet beperkt. Dat ze nog
altyd kunnen maken waar ze zin in hebben, net als in hun jeugd,
toen ze immers ook doen en laten konden wat ze wilden, zonder
dat iemand zich ermee bemoeide, want ze waren toch niet be
roemd". Even verder zegt dit meisje "O nee Geyerstein kan
überhaupt geen kunstwerken maken die mislukken Ook al
haalt hy er een heel bordeel bij om zich te laten opvrolyken en al
mag iedereen zien hoe hy zyn kunstwerken schept"
Alsof Hermans daarmee wil zeggen luister eens even, het is ook
mijn recht om een middelmatig boek te schryven als ik daar zin
in heb. Hoewel...misschien is deze conclusie wat al te snel ge
trokken. beweert Hermans binnenkort het tegenovergestelde
om daar mee aan te tonen dat de critici er weer helemaal mets
van hebben begrepen
WIM BRANDS
Dienstenbond CNV:
AMSTERDAM (ANP) - Bij de
reorganisatie van de Neder
landse Credietbank (NCB)
zullen tot 1986 waarschijnlijk
zo'n 600 van de 2600 banen
verloren gaan en geen 400, zo
als de bank twee weken gele
den heeft bekendgemaakt.
Bij het vervallen van die ar
beidsplaatsen zullen ge
dwongen ontslagen boven
dien bijna onvermijdelijk
zijn. Dat stelt bestuurder Ni
co van der Stel van de Dien
stenbond CNV in het blad
van die bond.
Volgens Van der Stel is de NCB
veel te optimistisch bij zijn
prognose van een volume
groei van 2 procent. "Alle
banken in Nederland komen
op dezelfde markt terecht:
kredietverlening aan het be
drijfsleven. Een groei van 2
procent voor een middelgro
te bank als de Nederlandse
Credietbank is dan ook een
nogal overdreven verwach
ting", zo stelt hij. Mede daar
om verwacht van der Stel
ook een lager natuurlijk ver
loop dan waar de bank op re
kent. "Het wordt ook voor
bankpersoneel steeds moei
lijker een andere baan te vin
den".
Volgens Van der Stel is de hele
reorganisatie bij de NCB een
"schijnvertoning", die uit
sluitend bedoeld is voor het
verlagen van de personeels
kosten en het doorvoeren van
automatiseringsprojecten.
De NCB heeft bekendge
maakt 40 van zijn 115 kanto
ren te willen sluiten. In ver
band met een nieuwe plaats
bepaling op de markt. "Dat is
niet de belangrijkste reden.
De banken zijn er gewoon op
uit de economische neergang
te gebruiken als dekmantel
voor het doorvoeren van ver
regaande automatisering", zo
vreest Van der Stel. Volgens
hem zullen binnen afzienbare
tijd ook andere banken met
vergelijkbare herstructure
ringsplannen komen.
Versoepeling
houding VS
Russisch gas
TORONTO (UPI) - Tijdens infor
mele besprekingen in Toronto
hebben de Verenigde Staten te
verstaan gegeven dan ze moge
lijk bereid zijn zich wat soepeler
op te stellen in het geschil met
vier Westeuropese landen over
de aanleg van de gasleiding van
Siberië naar West-Europa.
De Britse minister van financiën,
Geoffrey Howe, heeft dit giste
ren meegedeeld In Toronto is de
gemeenschappelijke jaarverga
dering van het Internationale
Monetaire Fonds (IMF) aan de
gang.
Volgens Howe is het duidelijk dat
de Amerikaanse autoriteiten
steeds meer begrip krygen voor
de lastige en schadelijke gevol
gen van hun pogingen om de
aanleg van de buis te verhinde
ren of tenminste te vertragen.
Howe heeft samen met de minis
ters van financiën van West-
Duitsland en Frankryk. Manfred
Lahnstein en Jacques Delors, in
formeel overleg over de zaak ge
pleegd met de Amerikaanse mi
nister van financiën Donald Re
gan.
WARSCHAU/DEN HAAG (ANP/
Reuter) - De gebeurtenissen van
de afgelopen weken in Polen to
nen aan dat er "een brede, en nog
steeds breder wordende, kloof
bestaat tussen de regering en het
Poolse volk. De situatie in Polen
is zeer verontrustend", aldus
heeft de woordvoerder van het
ministerie van buitenlandse za
ken in Den Haag verklaard.
Ministers van buitenlandse zaken
van de tien landen van de Euro
pese Gemeenschap, die de laat
ste maanden herhaaldelijk geza-
menlyke verklaringen over Po-
ROME (Reuter) - Tegen het aan
staande weekeinde wordt in Ita
lië een wet van kracht die voor
het eerst het lidmaatschap van
de Mafia tot een strafbaar feit
maakt. Dit is gisteren vernomen
uit parlementaire kringen in Ro-
De moord op generaal Carlo Dal la
Chiesa, zyn vrouw en een lijf
wacht vorige week vrydag in Pa
lermo. heeft de behandeling van
de wet door het parlement ver
sneld. Zy geeft de bestryders van
de geheime broederschap be
voegdheden als nooit tevoren by
het ontrafelen van de bronnen
van inkomst en de invloed van
de Mafia
De verwachting was dat een parle
mentaire commissie van de ka
mer van afgevaardigden het
wetsontwerp vandaag zou teke
nen en doorsturen naar de senaat
voor definitieve goedkeuring
nog voor het einde van de week
Voor het eerst zal het deel uitma
ken van een Mafia-familie een
strafbaar feit worden waarop
minstens drie jaar gevangenis
straf staat Om de 'Omerta'. de
erecode van het zwygen van de
Mafia te doorbreken, zal de justi
tie tydens een onderzoek de be
voegdheid hebben om getuigen
onder vier ogen te horen, om ze
te behoeden voor vergelding. Is
een lid van de Mafia met naam en
toenaam bekend geworden, dan
kan hem opgedragen worden te
verhuizen naar een "stad, klein
genoeg om afdoende politietoe
zicht mogelijk te maken".
len hebben afgelegd, zullen dui-
delyk te kennen geven, dat zy
van mening blyven dat Polen
pas nieuwe kredieten krygt wan
neer de staat van beleg wordt op
geheven, de politieke gevange
nen worden vrygelaten en het
gesprek tussen kerk. staat en
vakbond wordt hervat. Het op
treden tegen aanhangers van
"Solidariteit", de afgelopen
week, heeft echter duidelyk ge
maakt dat inwilliging van deze
eisen niet op korte termyn is te
verwachten
Ruim drieduizend personen zijn in
Puien via snelr. li' v.m v. «nu
rechtbanken veroordeeld tot
boetes of celstraf na de demon
straties by de herdenking van de
tweede verjaardag van Solidari
teil vonge week. zo heeft het
Poolse persbureau gisteren be
kendgemaakt Zy waren gearres
teerd by deze betogingen Byna
110 personen werden vrygespro-
ken. Hogere hoven veroordeel
den 111 personen Verder onder
zoek was nog aan de gang in de
zaken van ruim 230 personen,
van wie wordt aangenomen dat
zij een leidende rol speelden by
de demonstraties Daarnaast
werden byna 190 personen "pre
ventief geïnterneerd", omdat zy
gevaar zouden vormen voor de
openbare orde, aldus het bureau.
ADVERTENTIE
maar dan wel van een
ANVC-contactlensspecialist
Nieuwe Rijn 62
Leiden 071-124108
