Vakmanschap
herken je zo.
c y
Verkiezingsportret (2)
Klein linies: deze crisisaanpak leidt tot niets
Klein
rechts: het "zoutend zout der aarde"
De komende dagen zullen de belangrijkste politieke partijen, al of niet via hun lijsttrek
ker, in onze krant aan het woord komen in het kader van de Tweede-Kamerverkiezingen
op 8 september. Vandaag twee artikelen: één over "Klein links", een ander over "Klein
rechts".
WOENSDAG 1 SEPTEMBER 1982
Na de exegese die ik gisteren van
Toon Hermans' versjeskunst heb
gegeven, hebt u nog een bloemle
zing van mij te goed uit de 220
versjes die zijn nieuwe bundel
'De Danstent in de Wei' bevat. Ik
heb ze gelezen en herlezen, en
kwam tot de conclusie want ik
ben een zeer streng criticus, dat
weet u) dat precies 200 van de
versjes niet voor citeren in aan
merking kwamen. Dat betekent
intiLSsen wel, dat er 20 versjes
overschoten die ik citabel vond,
wat ik vrij veel vind voor een
produktie van een halfjaar. Ech
te classics als 'Sterven doe je niet
ineens' zitten er dacht ik dit keer
niet bij, hoewel de tijd dat zal
moeten leren. De eerste drie zul
len, bij passende gelegenheden,
toch wel vaak geciteerd worden,
denk ik:
Happy end
Misschien begint ons leven aan het
end
en bén j'er pas, als je er niet meer
bent.
Dankbetuiging
'k Heb een wei om in te lopen
waar nog boterbloemen staan,
's avonds laat heb ik de sterren,
af en toe de volle maan.
Ik heb 'n bed en ik heb 'n tafel,
ik heb eten op mijn bord
en ik heb jou, ik mag wel zeggen
schat, we komen niets te kort.
Dit
Dit moet je eens lezen
als iets je niet zint,
of als eens een dag
wat belazerd begint.
Hoe zou je het vinden
(ik dacht: niet zo fijn)
als die dag helemaal niet
begonnen zou zijn?
Geheim.
Je kunt geluk niet maken
van suiker, melk of meel
en niet van kleur of woorden,
van marmer of fluweel.
Je mag het niemand zeggen
wanneer ik het hier noemt:
„Geluk, dat kun je maken
van zoem-zoem-diedeke-boem".
Holland
Voor wie in millimeters denkt
is Holland het heelal,
voor wie met and're maten meet
is het een tennisbal
Beek
De beek loopt door het dal,
ik loop wat met haar mee,
zoals ik naar het einde loop,
zo loopt zij naar de zee.
Wandelaar
Ik zag een man in 't Spanders-
woud,
een nogal droom'rig tiep,
die rustig tussen 't 'kreupelhout,
daar wat te neuriën liep.
Wat later bij de eendjes-plas
zag ik hem nóg een keer,
en weet je wat zo grappig was
toen neuriede hij wéér.
Cirkel
Er gaat geen blad verloren,
geen korrel van het koren,
ik voel in het 'verlorene'
alweer het nieuw-geborene.
Ladder
'k Klom op de ladder op 'n dag,
waarom ik 't heb gedaan?
Ik denk gewoon dat ik het deed
omdat ik 'm zag staan.
Mijn buurman zag de ladder niet,
keek dromend maar wat rond.
Hij staat, als ik 'm wel es knijp,
nog veilig op de grond.
Kom-af
Ze had al van huis uit
dat hele voorname,
het zat in haar afkomst,
zij was echt een dame.
Ze had een vermogen,
juwelen en ringen
en onder haar ogen
de betere kringen.
Lente
Het landchap krijgt een nieuwe
kleur
en bij de boerderijen
zitten weer oma's voor de deur
met nieuwe moed te breien
Ze kijken nauw'lijks óp of óm,
de zon op 't witte haar,
ze breien er een lente bij,
misschien nog wel een jaar.
DEN HAAG (GPD) - Buiten het
parlement groeit de ontevre
denheid over wat de grote po
litieke partijen presenteren
als oplossingen voor de be
langrijkste problemen waar
mee Nederland kampt. De
kleine linkse partijen worden
niet moe hun alternatieven
aan te dragen. Over twee
hoofdpunten zijn deze het
roerend eens: er mogen geen
nieuwe kernraketten komen
en een drastische verkorting
van de arbeidstijd moet de
spil vormen van een sociaal-
economisch beleid dat
werkelijk zoden aan de dijk
zet.
PSP, CPN en PPR hebben
maar bar weinig bewonde
ring voor de manier waarop
de kabinetten-Van Agt tot nu
toe hebben geprobeerd de
economische crisis te bestrij
den. Eind juli zei PSP-voor-
zitter Bram van der Lek op
het congres van zijn partij:
„In geen land, met uitzonde
ring misschien van het Enge
land van Margaret Thatcher,
wordt de kapitalistische cri
sis op zo'n stompzinnige ma
nier tegemoet getreden als in
Nederland".
Een ferme uitspraak die hij nu
als volgt toelicht: „Neem nu
een minister van financiën
die constant overal op bezui
nigt en dan elke keer ver
baasd is als zijn belastingop
brengst daalt. Dan ben je
toch niet goed?".
Koopkracht
Van der Lek drukt zich in
krachtiger termen uit dan vi-
ce-voorzitter Elly Izeboud
van de CPN of PPR-voorzit-
ter Wim de Boer, maar het
uitgangspunt is bij alle drie
gelijk: de huidige manier van
crisisbestrijding leidt tot
niets. Er is een fundamenteel
ander sociaal-economisch be
leid nodig, waarvan forse ver
korting van de arbeidstijd
een onmisbaar onderdeel
vormt. Dat mag echter niet
leiden tot verlies aan koop
kracht voor de mensen met
de laagste inkomens.
DEN HAAG (GPD) - 'Alles wis
selt op Zijn wenken, maar
klein rechts verandert niet'.
Tot vorig jaar was dat het
beeld van de kleine splinter
partijen ter rechterzijde van
het CDA, juist bij degenen
die hierin niet direct Gezang
179 uit de oude hervormde
bundel herkennen. Twee par
tijen, SGP en GPV, met vele
Woorden Gods in hun pro
gramma's, opvattingen met
eeuwigheidswaarde, degelij
ke vertegenwoordigers in de
Kamer en zeer trouwe kiezers
maar zonder veel politieke
betekenis. Het beeld klopt
niet, zeker niet sinds er vorig
jaar ineens een splinternieuw
'kleintje rechts' in de Tweede
Kamer opdook met liefst
twee zetels (de RPF).
Sindsdien is de aandacht voor
klein rechts sterk gegroeid.
Immers, door het succes van
de RPF was het blokje klein
rechts gegroeid tot zes zetels
in totaal; een uiterst belang
wekkend gegeven voor een
(in)formateur die met CDA
en WD net geen meerder
heid kan maken. En ook in de
speculaties over de volgende
formatie worden SGP, GPV
en RPF alvast weer opgeteld
bij de aanhang van het, vol
gens velen onvermijdelijke
CDA-WD-kabinet. Een
kansrijke positie om macht
uit te oefenen?
Geen keuze
G. Schutte, lijsttrekker van het
GPV en naar zyn vaste over
tuiging na 8 september aan
voerder van een twee-mans
fractie, verkneutert zich niet
bij die gedachte. „Ik zit niet
te springen om een CDA-
WD-kabinet", bekent hij.
„Erg jammer dat de PvdA
met de kwestie van de kruis
raketten praktisch een blok
kade heeft gelegd op de weg
naar een kabinet met de so
cialisten. Nu dreigt na de ver
kiezingen de situatie waarin
we praktisch geen keuze heb
ben".
Schutte kreeg de afgelopen tijd
wel eens het verwijt te vrien
delijk te zijn voor het kabi
net-Van Agt II omdat hy veel
zag in het tweesporen-beleid
van Den Uyl. „Een beleid van
alleen maar bezuinigingen is
niet goed, dat werkt ontmoe
digend. De overheid moet
ook stimuleren en op korte
termijn banen scheppen".
In deze toon is ook het nieuwe
verkiezingsprogramma van
Op de vraag of dat allemaal wel
betaaldbaar is zegt Elly Ize
boud: „Het zal wel moeten.
De laagste inkomens kunnen
gewoon niet verder omlaag.
Daar is de nood op het ogen
blik al heel hoog. De bekosti
ging van de woonlasten bij
voorbeeld wordt steeds moei
lijker".
Dat vindt ook Van der Lek en
PPR-voorzitter De Boer zegt:
„De lagere inkomens mogen
er netto niet op achteruit
gaan. De oplossing die we
daarvoor hebben gevonden is
het basisinkomen. Dat heb
ben we financieel onder
bouwd en het kan. Als de po
litieke wil aanwezig is, zou
dat volgenë jaar al kunnen
worden ingevoerd".
De Boer wijst erop dat de PPR
wat betreft het basisinkomen
niet meer alleen staat. „Wat
daarover in de voedingsbond
FNV wordt gedacht, Üjkt als
twee druppels water op dat
plan".
"Socialistisch elan"
Onlangs publiceerde de PSP
een sociaal-economisch ma
nifest onder de titel „Met So
cialistisch Elan", waarin ook
over een basisinkomen wordt
gerept. De PSP vindt echter
dat de voedingsbond FNV
het herstel van volledige
werkgelegenheid ten onrech
te als een utopie beschouwt.
Het recht op betaalde arbeid
mag volgens de PSP niet
worden losgelaten.
„Invoering van een basisinko
men moet daarom gekoppeld
zijn aan een betere verdeling
van het werk binnens- en bui
tenshuis. Dat betekent dat de
arbeidsdag zo kort moet wor
den dat voor die betere ver
deling de voorwaarden ge
schapen worden en dat er
voor iedereen de kans is te
gaan werken wanneer hij of
zij dat wil", vindt de PSP.
Een basisinkomen voor ie
dereen en drastische arbeids
tijdverkorting zijn daarvoor
de voorwaarden.
Elk van de drie partijen beseft
heel goed dat kleine en mid
delgrote bedrijven, waar ar
RPF-lijsttrekker Leerling: "Je
moet mensen kunnen onder
scheiden".
het GPV gezet. Daarin staat
dat de overheid niet alleen gi
gantisch moet bezuinigen
maar met zogenaamde pri
maire projecten (bijvoor
beeld met stadsvernieuwing)
direct werkgelegenheid moet
scheppen. „Dat is een geluid
dat we bij de WD te weinig
horen", meent Schutte.
„Trouwens we hebben met
de WD in het kabinet ook
niet zulke geweldig goede er
varingen. Het eerste kabinet-
Van Agt bracht er niet zo heel
veel van terecht. De kopstuk
ken van de WD spraken bui
ten heel wat manmoediger
taal dan binnen het kabinet".
Getuigenis
Met deze nadruk op de gewone
politieke zaken onderscheidt
het GPV zich enigszins van
de RPF, die veel meer als ge
tuigenis-partij naar buiten
treedt. Meindert Leerling, de
aanvoerder van de nog jonge
Reformatorische Politieke
Federatie, lijkt veel gemak
kelijker Gods naam in zijn
mond te nemen dan Schutte.
Het propaganda-materiaal
ademt veel meer de sfeer van
'bekeert u gy zondaars en
keert terug van de dwalingen
uws weegs'.
Terwijl SGP en GPV gesloten
blokken zyn met hun vaste
klandizie in zeer bepaalde
kerkelijke groeperingen (de
verschillen zijn alleen voor
ingewijden te onderschei
den), heeft de RPF meer het
karakter van een beweging
met de daarbij horende be
keringsijver. Heel opvallend
is dat de derde plaats op de
beidsintensief wordt gepro
duceerd en waar de loonkos
ten dus een erg belangrijke
plaats innemen, op financiële
moeilijkheden zuilen stuiten
wanneer mensen korter gaan
werken terwijl het netto-in
komen van degenen met de
laagste lonen niet mag wor
den aangetast.
Subsidie
Daarom vinden PPR, PSP en
CPN dat dergelijke bedrijven
door de overheid moeten
worden gesteund. „Behalve
dat de arbeidsproduktiviteit
stijgt als mensen korter gaan
werken, wat dus geld ople
vert, moeten de subsidiestro
men worden verlegd van de
grote naar de kleine en mid
delgrote bedrijven", aldus El
ly Izeboud.
En Bram van der Lek daarover:
„Je schrikt je wezenloos. Nu
komt 90 procent van de naar
schatting 30 miljard gulden
die per jaar naar het bedrijfs
leven gaan, terecht bij de tien
procent grootste bedrijven
die het niet nodig hebben".
Eensgezindheid bestaat er bij
klein links ook over de nood
zaak van een zogenoemd of
fensief structuurbeleid. Daar
in moeten volgens Manifest
'82 van de PPR voorrang
worden gegeven aan woning
bouw, renovatie en stadsver
nieuwing, bevordering van
het openbaar vervoer, vergro
ting van de onderwijsmoge
lijkheden.
Kernwapens
Over het andere hoofdthema
van de stembusstrijd, de be
slissing om wel of niet nieu
we kernwapens op Neder
lands grondgebied toe te la
ten, zyn CPN, PPR en PSP
dezelfde eenduidige opvat
ting toegedaan: ten koste van
alles moet worden voorko
men dat we worden opgeza
deld met 48 kruisraketten.
Het PSP-congres sprak zich
daarover op 24 juli kort en
helder uit: „Alle kernwapens
de wereld uit, om te beginnen
uit Nederland. Vermindering
lijst van deze reformatorische
partij wordt ingenomen door
een lid van de Pinksterge
meenten (Joh. Finsel). Dat is
zoiets als een hockey-speler
in het eerste van Ajax.
Homofielen
In de RPF-campagne wordt ge
tamboerd op de thema's die
de trouwe luisteraars van de
EO-actualiteiten zo bekend
in de oren klinken: het her
stel van het huwelijk als
hoeksteen van de samenle
ving, de bescherming van het
ongeboren leven ('er worden
kinderen gedood in de moe
derschoot') en de strijd tegen
de Wet gelijke behandeling.
Vooral dat laatste (voorlopig
niet meer dan een vooront
werp van wet) blijkt een
steen des aanstoots te zijn
voor evangelische en refor
matorische tenen. Met de
strekking van het vooront
werp hebben ze geen moeite:
er mag niet gediscrimineerd
worden. Het kwaad zit in het
verreikende karakter.
Deze wet, zo is de vrees, dwingt
besturen van christelijke
scholen straks praktizerende
homofielen of ongetrouwd
samenhokkende paren voor
de klas te dulden. Is het be
wust buiten de deur houden
van dezulken dan geen dis
criminatie? Nee, zo menen de
bestyiermers van het christe
lijk ónderwijs en vervolgens
brengen zij een subtiel ver
schil aan tussen wat je bent
en watje doet. Dus: de mees
ter die homofiel is maar het
verder stil houdt is welkom,
maar de 'anders geaarde'
meester die met een vriend
samenwoont moet door het
schoolbestuur kunnen wor
den geweigerd.
Leerling: „Dat hoort bij de
geestelijke vrijheid in dit
land. Je moet mensen op
grond van hun levensvisie en
levenswandel kunnen onder
scheiden. Ik kan me goed
voorstellen dat bepaalde or
ganisaties mij de toegang
zouden willen weigeren op
grond van mijn levensvisie.
Dat moet toch mogelijk zijn?
Het voorontwerp gelijke be
handeling laat die mogelijk
heid praktisch niet en dat is
voor ons chnstelyk onder
wijs van wezenlijk belang".
Deze zorg voor het christelijk
onderwijs deelt heel klein
rechts met een veel bredere
kring van verontrusten. Pi-
PSP-voorzitter Van der Lek:
"Dan ben je toch niet goed?"
van de conventionele bewa
pening. Nederland uit de NA
VO, de NAVO uit Neder
land".
De CPN pleit in zijn verkie
zingsprogramma voor wat
een actieve vredespolitiek
wordt genoemd: „Geen nieu
we atoomraketten, alle
atoomwapens van ons grond
gebied, het stoppen en terug
dringen van de militarisering
van regio's. Nederland moet
optreden voor het omdraaien
van de spiraal van de toene
mende wapenwedloop en te
gen het opdelen van de we
reld in blokken".
NAVO
Dat is duidelijk, ook in wat er
niet staat. Wil de CPN niet
dat Nederland nu uit de NA
VO stapt? Izeboud: „De CPN
zegt dat Nederland zich moet
losmaken van de NAVO".
Maar volgens het CPN-pro-
gramma moeten we ons los
maken van het blokdenken
en moeten we op termijn uit
de NAVO.
Izeboud: „Dat heeft te maken
met wat je reëel kan berei
ken. In een progressieve re
gering zou voor ons op dit
moment geen voorwaarde
zijn dat Nederland uit de NA
VO stapt. Op het moment dat
GPV-lijsttrekker Schutte: "De
overheid moet ook stimuleren".
kant met het oog op de ver
kiezingen is dat het vervloek
te voorontwerp is ingediend
door twee CDA'ers, minister
De Ruiter en staatssecretaris
Kraayeveld-Wouters. Dat
geeft meteen aan waar met
name RPF en GPV nog wat
kiezers vandaan denken te
halen: de rechtervleugel van
het CDA.
De Ruiter
Minister De Ruiter is toch een
doelwit voor de christelijke
splintergroepen. „De Ruiter
is zo'n christelijke politicus
die in feite niet meer vatbaar
is voor een beroep op de By-
bel", toornt Schutte. „In een
vraaggesprek met een week
blad stelde hij zichzelf eens
voor als iemand die alles wat
zich in de samenleving voor
doet in zich opneemt en daar
dan op reageert Een soort
spons. Wel, een christen kan
met als een spons werkzaam
zijn in de wereld. Hij moet
het zoutend zout der aarde
zijn".
Een beetje afsnoepen van het
CDA kan al snel zetelwinst
betekenen voor klein rechts.
Het GPV zat vorige keer heel
dicht bij de tweede zetel. Nu,
met de lystverbinding tussen
de drie, is de kans op een
restzetel heel groot Ook RPF
rekent op uitbreiding. De
SGP doet wel mee aan de
lystverbinding maar maakt
dit soort mooie sommetjes
met. De party is verreweg het
meest gesloten, heeft de sta
bielste aanhang en presen
teert zich nauweLyks in de
campagne. Aan frivoliteiten,
zoals een man van de Pink
stergemeente op een verkies
er hier een meerderheid te
vinden is om uit de NAVO te
gaan moet dat meteen gebeu
ren. Maar politiek gezien ligt
onze prioriteit nu bij het bou
wen van een stevige meerder
heid tegen plaatsing van de
nieuwe atoomraketten". Ra
ketten die hier eventueel ko
men in het kader van de NA
VO. Izeboud: „Ja...".
In Manifest '82 herhaalt ook de
PPR de bekende afwyzing
van kruisraketten en alle an
dere kernwapens op Neder
lands grondgebied: Neder
land atoomvry. Ook moet de
NAVO beloven nooit als eer
ste kernwapens te gebruiken.
Het doen afbrokkelen van de
militaire machtsblokken kan
Nederland bevorderen door
zich terug te trekken uit de
NAVO. Ook hier dus geen on
middellijk en onomwonden
nee tegen het NAVO-lidmaat-
schap.
Verschillen
De communisten, de radikalen
en de pacifisten - drie stro
mingen ter linkerzijde van de
Partij van de Arbeid. Op veel
punten zyn ze het eens en de
samenwerking is dan ook ta
melijk goed. Maar natuurlijk
zijn er ook onderlinge ver
schillen.
PSP'er Van der Lek over het
verschil tussen zijn eigen par
tij en de PPR: „Ik vind de
PPR vaak erg vaag. Hun pro
gramma lijkt in een aantal
opzichten erg op dat van de
PSP maar dan veel en veel
onduidelijker. Socialisme
mag daar geen socialisme he
ten en pacifisme geen pacifis
me. Ze kijken ook anders te
gen regeringsdeelname aan".
PPR-voorzitter De Boer is het
daar wel ongeveer mee eens.
„Het is onder meer een kwes
tie van politieke stijl. Die van
de PSP is wat fel, hard, niet
helemaal vrij van dogmatis
me. Onze manier is wat ge
nuanceerder. Verder stelt de
PSP aan deelname aan bestu
ren zulke zware voorwaarden
dat je die mogelijkheid al by-
na bij voorbaat kunt uitslui
ten. Als de PPR een behoor
bare plaats, wagen de sombe
re, vaak hel en verdoemenis
predikende. Staatkundig-ge
reformeerden zich niet
Staphorster variant
GPVer Schutte mag dan niet
zitten te springen om een
CDA-WD-kabinet, in het al
ledaagse politieke bedryf zul
len hy en zyn (nou ja: vooruit
dan maar) geestverwanten de
komende jaren met zo'n com
binatie toch wel uit de voeten
kunnen. Op sociaal-econo
misch terrein zijn alle drie
voor forse bezuinigingen om
het huishoudboekje van de
overheid weer op orde te krij
gen. De RPF verbindt daar
aan zelfs een forse, principië
le aanval op de verzorgings
staat De overheid moet haar
activiteiten drastisch beper
ken, de burger moet zelf weer
lijk vermoeden heeft dat een
minimumpakket kan worden
gerealiseerd dan doen we
mee. Bovendien is de PSP
een socialistische party. De
PPR is dat niet We proberen
een synthese tot stand te
brengen tussen verschillende
politieke denktranten".
Sociale achtergrond
Izeboud vindt dat het program
ma van haar party, de CPN,
op sociaal-economisch ter
rein verder is uitgewerkt dan
dat van de PPR en de PSP.
Belangrijk verschil ziet ze
ook in de sociale achtergrond
van PSP en PPR enerzyds en
CPN aan de andere kant
„Onze samenstelling en tradi
ties liggen veel meer dan bij
de PSP en de PPR in de ar
beidersbeweging". Ze denkt
dat de PPR onder meer om
die reden wellicht de moge-
lykheid van arbeiders over
schat om nog in te leveren.
Omgekeerd zyn De Boer en
Van der Lek wat huiverig om
de vraag te beantwoorden
wat hun respectieve partyen
onderscheidt van de CPN.
Beide verkeren ze nog in on
zekerheid over de definitieve
resultaten van de veranderin
gen die by ^le CPN in gang
zijn gezet Van der Lek: „Wat
dat wordt weet ik nog niet
Ik denk dat er twee mogelijk
heden zyn: of ze komen in
onze richting, of de sociaal-
democratisering binnen de
CPN zet door en dan gaat ze
naar de PvdA toe".
Koffiedik
Tot slot een rondje koffiedik
kijken met de drie partybe
stuurders. Hoeveel zetels ver
overen hun partijen op 8 sep
tember in de Tweede Kamer
Elly Izeboud zegt niet zo opti
mistisch te zijn. „Vier zetels
voor de CPN zou ik een heel
mooi resultaat vinden". Wim
de Boer voorziet een lichte
groei voor klein links. „Wie
weet vier zetels voor de
PPR". Bram van der Lek is
minder beschroomd dan de
andere twee: „Vyf zetels voor
de PSP".
veel meer verantwoordelijk
heden gaan dragen.
De kruisraketten jagen de drie
naar dezelfde kant De woor
den verschillen wat maar de
boodschappen zyn ecnslui
dend. Nederland moet een
trouw en loyaal lid van de
NAVO blyven Het IKV (óók
van de kerken) heeft hier
geen enkele aanhang. Een
eenzijdige Nederlandse wei
gering mee te doen aan de
modernisering van de kern
bewapening geeft geen pas.
ja is zelfs buitengewoon ge
vaarlyk. Plaatsen dus die
kruisraketten. De vanzelf
sprekendheid waarmee de
frase 'CDA-WD met steun
van klein rechts' (sinds de vo
rige formatie onveranderlyk
de Staphorster variant gehe
ten) uit de pennen der be
schouwers rolt is niet onge
grond.
ADVERTENTIE
