3
De hapgrage brokjes
van "Groot Nieuws"
C
Dit kan de bijbel niet zijn, want ik kan het begrijpen
Maandsalaris predikant
paar honderd gulden
ZATERDAG 28 AUGUSTUS 1982
Geestelijk leven
'Groot Nieuws' in een kerkdienst?
Bewaar me!
Met deze kreet in een kerkblad ver
zekerde onlangs een Groningse
predikant, dat een eigentijdse
bijbelvertaling, zoals 'Groot
Nieuws voor u', bij hem geen en
kele kans maakt zolang hij op de
preekstoel staat. Reden: de ge
meente is niet gediend met hap-
grage brokjes.
De predikant wilde al bij voorbaat
het licht op rood zetten voor de
héle bijbel in de omgangstaal die
volgend jaar van de pers komt.
Weliswaar is de tekst van die
complete bijbel hem nog onbe
kend. maar 'Groot Nieuws' - al
leen het Nieuwe Testament -
geeft hem weinig hoop dat straks
de aangepaste vorm van de ganse
Heilige Schrift er beter zal uit
zien.
Voor persoonlijk gebruik, in de ge
zinnen en in het evangelisatie
werk is zo'n populaire vertaling
misschien nog wel geschikt,
maar is de gemeente in de kerk
dienst bijeen, dan is er sprake
van een langzaam dóórdringen in
de 'heilgeheimen' van God. Dat is
de eerste functie van de predi
king. Waar dié ernstig wordt op-
gevat, hebben prediker en ge
meente geen behoefte aan ge
makkelijke vertalingen. De bij
bel vraagt respect voor zijn eigen
taal.
Dat is kort weergegeven de ziens
wijze van de Groningse predi
kant.
9?
De pogingen om de bijbel voor de
mens van vandaag begrijpelijker
te maken stuiten bij meer men
sen op verzet. Ze zijn bang dat 'al
die nieuwe vertalingen' de bood
schap op den duur doen verble
ken. Het feit bijvoorbeeld dat de
bijbel dwars staat op het mense
lijk denken zou langzamerhand
worden wegvertaald.
Jan van Capelleveen, in vaste
dienst bij het Nederlands Bijbel
genootschap (NBG) en eindre
dacteur van het NBG-kwartaal-
blad 'Met andere woorden',
denkt daar toch wel anders over.
"Protestanten", zegt hy, "identifi
ceren de bijbel vaak met de taal
van hun overgrootouders. Bijbel
taal staat gelijk met verouderde
taal. Dat zijn we gewend, en zo
hoort het dan ook. Geen wonder
dat een buitenkerkelijke jongen
over het Nieuwe Testament in de
omgangstaal, 'Groot Nieuws'
dus, eens opmerkte: dit kan de
bijbel niet zijn, want ik kan het
begrijpen. In zijn ogen was de
bijbel een verouderd en onaan
trekkelijk boek".
Pin op de neus
Voor de hedendaagse bijbellezer
ziet Van Capelleveen drie proble
men, die de niet-gebruikers van
de 'omgangsvertaling', volgens
hem, al te gemakkelijk over het
hoofd zien.
"Daar is in de eerste plaats het taal
probleem zelf. Wie de bijbel
nooit anders heeft gelezen dan in
de vertalingen die nu in de pro
testantse "kerken worden ge
bruikt, is eraan gewend, dat de
boodschap in de taal van het
verleden tot hem komt".
"Immers, de Statenvertaling da
teert uit 1637. Die vertaling is
taalkundig wel wat bijgeschaafd
in de editie van 1977. We struike
len nu niet meer over woorden
die in onze vocabulaire niet voor
komen of die iets heel anders be
tekenen dan de vertalers toén be
doelden. Maar toch blijft het een
bijbel in de taal van de zeventien
de eeuw".
"Daarmee vergeleken in de 'Nieu
we Vertaling' van 1951 van het
Nederlands Bijbelgenootschap,
in het algemeen gesproken, niet
zo'n geweldige stap vooruit. Deze
vertaling werd wel in 1951 gepu
bliceerd, maar de taal ervan is
op z'n minst vóóroorlogs. De taal
van de jaren twintig. Aan die
vertaling werd in 1927 begonnen
door mensen van zeker middel
bare leeftijd, op een leeftijd dus
dat de taal zich niet meer zo ge
makkelijk laat veranderen. Daar
kwam nog bijdat het bestuur
van het bijbelgenootschap de ver
talers de pin op de neus had ge
zet. De nieuwe vertaling mocht
niet te drastisch afwijken van de
oude Statenvertaling".
"We vergeten, dat de bijbel-in-eer-
ste-instantie in het geheel niet als
de Statenvertaling of de verta-
ling-1951 naar de eerste christe
nen toe kwam. Zeker niet het
Nieuwe Testament. Dat is niet
geschreven in het klassieke
Grieks van die tijd maar in het
Grieks van toén, dat de mensen
in de omgang met elkaar ge
bruikten. En dat geldt ook voor
grote delen van het Hebreeuwse
Oude Testament".
Waar anderen - door de voort
gaande vertalingen verslap
ping en verwatering van de bij-
belinhoud vrezen, voert Jan van
Capelleveen aan, dat de woorden
van de bijbel juist aan kracht ver
liezen naarmate de vertaling ver
der van ons af komt te staan.
"Daardoor wekken ze ook minder
ergernis, als je het zo wilt noe
men. Een nieuwe en meer begrij
pelijke vertaling kan de bood
schap juist directer op ons doen
overkomen maar zal ook eerder
irriteren. We kunnen ons dan
niet langer verschuilen achter de
schoonheid van grootvaders taal
en niet langer de stoere zeggings
kracht van de bijbel bewonde
ren. We worden gedwongen tot
reageren".
Stempel
Een tweede moeilijkheid bij het
bijbellezen is dat de bijbel is ont
staan in een heel andere cultuur
dan de onze.
Van Capelleveen: "Het grootste
probleem is niet, dat de bijbel
een totaal andere levenssituatie
beschrijft. Ook al hebben wij nog
nooit iemand met de hand tarwe
zien zaaien, toch begrijpen we
best wat er wordt bedoeld als we
lezen: "Een zaaier ging uit om
zijn zaad te zaaien". Het wordt al
wat moeilijker als wordt gespro
ken over 'ongedesemde broden'
of over loofhutten die ieder op
zijn dak maakte. Tekeningen en
foto's kunnen die problemen al
snel wegnemen".
"Maar een veel groter moeilijkheid
is, dat iedere cultuur haar stem
pel drukt op de taal, vooral wat
betreft bepaalde uitdrukkingen.
De bijbel bevat in zijn oorspron
kelijke talen talloze uitdrukkin
gen die zijn ontleend aan de we
reld van tóen en die voor ons
lang niet altijd duidelijk zijn. Zo
roept Job volgens de Statenver
taling, uit: "Gij hebt mijn ganse
vergadering verwoest". We kun
nen ons daar nauwelijks iets bij
voorstellen. Die woorden wor
den al duidelijker in de vertaling
van '51: "Gij hebt mijn gehele ge
zin uiteengeslagen". In de ko
mende Groot Nieuws-bijbel
wordt dat nog duidelijker: "Mijn
hele gezin hebt u uitgeroeid".
"Soms kunnen gezegdes uit die
tijd ons zelfs op een dwaalspoor
brengen". Eigentijdse beelden
en uitdrukkingen kunnen echter
niet alle problemen oplossen.
Dat geeft Van Capelleveen grif
toe. Vertalers kunnen situatiebe
schrijvingen - de bijbel is niet
alleen maar beeldspraak pro
beren te verduidelijken, maar
het blijft een historische be
schrijving en ook de afstand in
cultuur blijft.
"Dat probleem kan de beste bijbel
vertaler ter wereld niet wegne
men. Het kan alleen worden op
gelost door bij de tekst verklaren
de aantekeningen, tekeningen,
foto's, kaartjes, registers en inlei
dingen op te nemen, om de enor
me afstand tussen de cultuur van
toen en die van nu te overbrug
gen".
Onbegrijpelijk
Van Capelleveen ziet de bijbelin-
houd zelf als de derde barrière.
"De boodschap blijft voor mensen
altijd moeilijk te verteren. De in
houd van de woorden mag, hoe
eigentijds een vertaling ook is,
niet worden aangetast. In om
gangstaal zegt Jezus: "Als ie
mand u op de rechterwang slaat,
draai hem dan ook de linker
wang toe". En Paulus zegt nog
steeds, alleen nu nog duidelijker:
"Er is niemand die rechtvaardig
is, geen mens; niemand die ver
standig is; niemand die God
zoekt. Ze zijn allemaal van God
afgedwaald; ze deugen nergens
meer voor". Duidelijker kan het
niet, maar het blijft, om zo te zeg
gen, wel onbegrijpelijk".
Een taalbarrière kun je zoveel mo
gelijk afbreken.
Aan de afstand in cultuur valt ook
wel wat te doen.
"Maar juist dan stuiten we des te
heviger op het feit dat de bood
schap dwars staat op het mense
lijk denken. Dié barrière kan al
leen worden genomen als de
Geest van God aan óns doet wat
hij aan de Emmaüsgangers deed:
de ogen gingen hun open".
Geweten
Bijbelvertaling is een zaak van
theologen én taalkundigen.
De laatsten zijn niet alleen maar
grammaticale verbeteraars, voor
wie alleen de taalvorm belang
rijk is. De inhoud gaat hun wel
degelijk ter harte.
Een goed voorbeed daarvan gaf het
NBG-blad 'Met andere woorden'.
De eerste versie van psalm 146 vers
3 en 4 in de komende omgangs
bijbel was zo:
"Vertrouw niet op machthebbers,
op sterfelijke mensen. Van hen is
geen hulp te verwachten. Ze ster
ven en vergaan tot stof, en al hun
plannen vervliegen in rook".
De taalkundige Tineke van der
Weiden vond die tekst nogal
zwak. Het laatste beeld was te
veel 'cliché' naar haar zin. De
tekst is toen zo veranderd:
"Vertrouw niet op machthebbers.
Het zijn maar mensen. Zij kun
nen je niet redden. Blaast de
mens zijn laatste adem uit, dan
JAN VAN CAPELLEVEEN
niet langer verschuilen achter de schoonheid van grootvaders taal
Van vrijdag 3 tot en met dinsdag
7 september wordt vanuit het
rooms-katholieke bisdom Rot
terdam een bedevaart voor zie
ken. gehandicapten en bejaarden
gehouden naar 'Mana's genade
oord' Banneux-Notre Dame in
de Belgische Ardennen. Op zon
dag 5 september gaat kardinaal
Willebrands daar voor in een eu-
chanstieviering.
'Lofprijzing en aanbidding' is het
thema van een tweede nationaal
'febedscongres' op zaterdag 2
oktober (van half 11 tot 4 uur) in
de Expohal te Hilversum, in het
kader van de landelijke evangeli
satie-actie 'Er is hoop'. Deze actie
werd op initiatief van het Insti
tuut voor Evangelisatie in Doorn
georganiseerd ter gelegenheid
van het 'evangelisatorisch jaar'.
Sprekers in Hilversum zijn pro
fessor dr. J. Verkuyl, Henk Bin
nendijk (bekend van het EO-pro-
gramma 'Windkracht 16') en Leo
Habets, directeur van het ge
noemde instituut. Er is ook mu
zikale medewerking.
Gereformeerde Kerken: beroe
pen te De Lier A. van der Zwaag
Scheveningen.
Dr. A. J. Lamping, hervormd pre
dikant te Leiden, is op 1 septem
ber 25 jaar predikant. Hy kwam
in 1962 naar Leiden als jeugdpre-
dikant. In 1967 werd dat omgezet
in een gewoon predikantschap.
Dr. Lamping, die ook voorzitter
is van de Raad voor de Zending
in de Hervormde,Kerk. werkt in
de wijkgemeente Vredeskerk-
Staalwijk.
Ds. G. Cadée te Maassluis is op 11
september 50 jaar predikant Hy
werkte van 1955 tot 1971 in her
vormd Oudshoorn (Alphen aan
den Ryn). hi 1971 werd hy ge
pensioneerd.
Morgen neemt ds. A. M. Los, we
gens vertrek naar Pijnacker, af
scheid van de gereformeerde
kerk in Leimuiden.
De Stichting Oecumenische Hulp
(SOH) in Utrecht heeft vorig jaar
voor ruim f. 12 miljoen hulp kun
nen verlenen. Het meeste - meer
dan f. 3,5 miljoen ging naar
Azië. Daarna kwamen Zuid- en
Noord-Amerika en Afrika. Ook
Italië (aardbeving) kreeg veei
wordt hij weer stof, dan vergaat
hij, en met hem zijn plannen".
Als de neerlandicus in zo'n vertaal-
gezelschap ook fungeert als het
geweten van de vertalers, dan
moet dat de betrouwbaarheid
van het resultaat wel verhogen.
De vertalers mogen op hun beurt
ook vertrouwen in hun werk ver
wachten.
Kreten als 'bewaar me!' - van de
Groningse dominee passen
daar niet bij.
Ze maken de motieven achter het
vertaalwerk verdacht. Ook zijn
ze een miskenning van de ernst
en de kunde waarmee mensen be
zig zijn om dit 'moeilijke boek' -
want dat is het toch - althans
voor het oor verstaanbaar te hou
den.
S. J. DE GROOT
De Hillegomse predikant A. Th.
Rothfusz heeft een paar we
ken van zijn vakantie in
Hongarije doorgebracht. Van
die gelegenheid maakte hij
gebruik om onder een aantal
collega's een flinke partij
theologische boeken uit te de
len, die hij had gekregen van
de Oost-Europa-commissie
van het Werelddiakonaat.
Het maandsalaris van een pre
dikant in Hongarije be
draagt enkele honderden gul
dens. Ds. Rothfusz zou daar
wel wat willen helpen, zoals
ook de gereformeerde kerk
van Hoofddorp een Hongaar
se predikant en zijn gemeente
'adopteert'. Hij heeft nu voor
gesteld, dit als gereformeer
den en hervormden sómen te
doen.
Hoewel dat er niet direct mee
heeft te maken, zal eind sep
tember een Nederlands spre
kende Hongaarse dominee in
HiUegom preken Als de vei
ligheidsdienst daar tenmin
ste geen spaak in het wiel
steekt
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek, 11.45 oecum. dienst;
Marekerk 10 dr. Meyers, 5 ds. De Jong;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kra-
Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds. De Jong;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 9 dr.
Jongeneel;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. De Mey;
Waalse kerk (Breestr.) geen dienst.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
v. Everdingen.
Diakonessenhuis 10.30 ds. v. Achter
berg.
Endegeest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk: Zuiderk. (((Lammen-
schansw.) 10 ds. Rietveld;
Petrak. (Surinamestr.) 10 dr. Wiersinga;
Oude Vest 10 ds. Brederveld, Soest, 7
ds. Rietveld;
Maranathak. (L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) zie
herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Bou-
ma, Noordwijk.
Dolerende Geref. Kerk (Lokhorstk.):
8.30 dr. Zeegers, 5 hr. Henzen.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.): 10 en 5.
Chr. Geref. KKK. (Steenschuur): 9.30 en
5 ds. Den Hertog.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 ds.
Boogaard.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.): 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.):
10.15 ds. Happee.
1 Remonstr.-Doopsgez. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.): 10 ds. Koek.
Baptistengem. (O. Ryn 3): 10 ds. Bos
veld.
Evang. Christengem. (Middelstegr. 3):
10 br. Dikkes.
Zendingswerk Middemachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 hr. v. Diggelen.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): zo. 10
en di. 8 hr. Zylstra.
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10 hr. v.d.
Molen.
Leger des Heils (Hooigr.): 10 en 7.30.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rynd. 24): 9.30
dienst.
Christian Science (Steensch. 6): 10.30.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl.): 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel): 10.
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11,
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo 9.30 en 11.
Lammenschansweg zat. 7. zo 9,10.30 en
12;
Haarl.straat zat. 7. zo. 9.30, 10.45 en
12 15,
H. Ryndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Berg-
Leiden.
Geref. K.: 10 en 6.30 ds. Femhout.
Chr. Geref. K.: 9.30 dienst, 4 ds.. Den
Hartog, Veenendaal.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 9.30 ds. Bogers, 5 ds. Vree
(met gehandicapten); Kruiskerk 9.30 ds.
v.d. Broeck; Opst.kerk 9.30 ds. v.d. Hei
den, 6.30 ds. Bogers; G. Herderkerk 10
ds. Verheul, 6.30 ds. Oosthoek; De Bron
9 en 10.30 ds. Oosthoek, 6.30 ds. Stein-
hart, zangdienst; Ashram (Marsdiep) 10
ds. Mulder; Albanianae (Diamantstr.) 10
ds. Nieuwenhuis; Driehoorne 7 nam. ds.
Hanemaaijer; Onderweg (Lijsterl.) 10 hr.
Wormer, A.dam; Sionskerk (Planeten-
singel) 9.30 en 6.30 ds. Ouwendijk, ha.
Geref. K.: Mar.kerk 9.30 ds. Vree, 6.30
ds. Stolk, ha; Salv.kerk 9.30 ds. Stolk,
6.30 ds. Vree, ha. Zie ook herv. gem.
Ned. Geref. K. (school Willemstr.): 9.30
ds. Waagmeester, Lisse, 7 ds. Biewenga,
Zoetermeer.
Chr. Geref. K.: 9.30 dienst, 2.30 ds. De
Romph.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240): 9999.30
en 4, wo. 1 sept. 7.15 ds. Kamp.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 en 6.30
ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62): 10 hr. Vork.
Volle-evang.gem. (techn. school Bos-
parkweg): 10 hr. v.d. Heuvel.
Pinkstergem. (school Batenstein 16): 10.
11
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Graaf, 6.30 ds. Christ, Eek en Wiel.
Geref. K.: 9.30 en 5 ds. Bol, Werkendam.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem 8.45 ds. v.d.
Wal, 10.15 ds. Krispijn, 7 ds. Rothfusz.
Geref. K.: zie herv. gem.
Chr. Geref. K.: 10 en 7 ds. Biesma, ha.
Rk Kerk: Mart. zat. 7. zo. 8.30. 10 en
11.30;
Jozefk. zat. 7. zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Lefe-
ber, Alphen.
Rk Kerk zat. 7. zo. 10
DE KAAG: Herv. Gem. 9.30 ds. Kolk-
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr.): 10 Rk Kerk: zat. 7,
10.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 e
11.30;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9.30 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9....30 en 6
ds. Exalto.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Vogelaar.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. v. Eden, legerpred. Apel- Rk Kerk
doorn, 6.30 ds. v. Kampen, Vlaardingen;
Salv.kerk 9.30 ds. Wieman, 6.30 ds. v.d.
Veer, Woerden;
Bethl.kerk 9.30 ds. v. Kooten, Zeist, 6.30
ds. Wieman.
Geref. K.: 10 ds. Elderman, 6.30 mevr.
ds. v.d. Veen, R.dam.
Geref K. Vryg 9 30 ds. Meilof. 2.45 ds
KATWIJK AAN DEN RIJN Herv.
Gem. Dorpsk. 9.30 dr. Bezemer, Scheve
ningen, 6 ds. Gebraad;
Ontm.kerk 10 ds. Gebraad. 6.30 hr. v.d.
Land, Wassenaar.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): zie Katwyk aan
Zee (bij geen vermelding geen dienst).
Geref. K.: 9.30 ds. Kersten, 6.30 ds. Kos-
9 30 en 11.30
Veefkind.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
en 6.30 ds. Vlasblom;
De Stek 9 30 ds. v. 't HofT
Geref K.: 9.30 dienst, 5 ds. Brucks, Zalt-
bommel, opening jeugdwerk.
Chr. Geref. K.: 9.30 en 5 ds. v. Langevel-
gen;
O. Kerk 10 ds. Romein, Rijnsburg. 6 ds
Kommers (zendingspred.);
Ichthusk. 10 ds. Schuurman. 5 ds. Vroe-
gindewey.
Pnièlk. 9.30 ds Visser. 5 45 zang, 6 ds. v
Roon, jeugddienst.
Gr v. Pr.school 10000 ds. Molenaar,
Scheveningen,
Overduin 2.15 ds Baas; De Hoeksteen
10 Duitse dienst, ook 10 u. dovendienst.
hr. Landman. R.dam
Ver. ter voorbereiding van een herv
deelgemeente 'De Rank' te Katwyk (au
la P. Groen-college): geen dienst
Geref. K.: Vr.kerk 9.30 ds. Bakker, Am
stelveen, 5 ds. Kersten;
Triumfatork. 9.30 ds. Koster, 5 ds. Van
Halsema, A.dam.
Geref. K. Vryg.: 10.15 en 3.30 ds. Heida.
Ned. Geref. K.: 8.45 kand. Koolsbergen,
7 ds. Waagmeester.
Chr. Geref. K 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. v.d. Belt.
Geref. Gem. (Remisestr): 10 en 5.
Volle-evang.gem. (Voorstr. 100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN Herv
Gem. 10 ds. Lapré, ha, 7 ds. Lapré, ha, in
geref. k., 3 dr. Bade, ha in Rhijndael.
Geref. K.: 10 dr. Bade, ha, 7 ds. Lapré,
ha.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
K. Dorpsk. 10 ds. Knorth, ha, 6.30 ds.
Stegeman, openingsdienst chr. scholen,
Hoofdstr. 10 ds. Doesburg, ha.
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v. Loenen,
6.30 ds. v.d. Born, openingsdienst chr.
scholen.
Elis.ziekenhuis 10 rector Vijftigschild.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zylkw.): 10 hr. De
Vries
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9, 10.30 en 12.
LEIMUIDEN: Herv. Gem., zie geref
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. 't
Hooft;
Pauluskerk 10 ds. De Gelder, ha, 7 ds.
De Gelder.
Geref K 10 ds v Veen Soest, 7 ds. El-
gersma. Noordwijk.
Geref. K Vryg.: 8.45 ds. De Putter. 4.30
leesdienst
Ned. Geref. K. (Salvaton) 10.45 ds.
Schuurman. 5 leesdienst
Chr. Geref K. 10 en 7 ds v Dy ken
Geref. Gem 10 en 4 ds Hakkenberg.
ha.
Rk Kerk Agathakerk zat 7. zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat. 7. zo. 9 en 11.30;
Manakerk zat 7. zo 8.30 10 en 11 45.
Engelbew. zat. 7, zo. 8, 9.30, 11 en 5.45.
NIEUWKOOP: Herv Gem. 9.30 hr.
Stam, 7 ds. Bronsgeest
Geref. K.: 9.30 en 6.30 ds. Nooteboom.
Chr. Geref. K.: 9.30 dienst, 2 ds. Beek
huis, R.dam.
Remonstr. Gem.: 10 mevr. Bosman.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 9 en 10.45
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. Molenaar.
Geref. K.: 9.30 ds. Den Heeten, Hoofd
dorp, 7 ds. v. Leeuwen.
NIEUW-VENNEP: Herv Gem 9 30 ds
Ruitenbeek. Vianen, 7 ds. Goverts.
Geref K.: 9.30 en 6.30 ds. Wijngaarden.
Chr. Geref. K.: 9.30 en 4.30 ds. Visser,
Rk Kerk
7. zo. 10.
i 7 ds.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30
Zoutendijk.
Geref K.(W. Verlaat): 9.30 ds. Hoogen-
raad, Zeist 7 ds. Verheul, Alphen
Rk Kerk zat 7.30. zo. 9 en 10 30
NOORDWIJK: Herv. Gem. Voorstr-
.(Binnen) 10 ds. v.d. Lee. 5 hr. Goyert. "t
Harde; Vinkenl. 7 hr. Stam, gez dienst.
Hoofdstr. (Zee) 10 prof. dr. Van Gennip,
Leiden, 7 ds. Keuning. ha;
De Rank (Golfbaan) 10 hr. Goyert, 8
nam. Duitse dienst.
Geref. K.: Hoofdstr. (Zee) ló ds. Elgers-
ma. ha;
Vinkenl. (Binnen) 9.30 hr. v. Duin. 7 hr.
Stam, Etten-Leur:
Stichtingskerk 11 hr. Sum
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30
mevr. ds. Wierda. HiUegom
Rk Kerk Zee zat 7. zo 9 30 en 11.
Binnen zat. 7, zo. 8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT Dorpsk 10 ds
Van t Hof.
De Zilk 10 hr. De Vries. Heemstede
Rk Kerk. Victork. zat 7, zo 9.30 en 11
Jozefk zat 7. zo. 8.30 en 10
OEGSTGEEST. Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 11 ds Heemskerk, ha.
Pauluskerk 9.30 ds. Heemskerk,
Gemeentecentrum (Lytw.) 10.30 mevr
ds. Móhnng, Voorburg. 7 ds. Kooman.
Geref. K.. 10 ds Ter Linden
Geref. K. Vryg.: 10.30 en 4.30 ds. De Put-
ds. v. Deursen, Apeldoorn.
Van Wyckerslooth: 4 ds. P. Sierat.
Endegeest 9.30 ds. Friedench
Volle-evangeliegem. (Gem.eentrum): 4.
Rk Kerk: Wdl.kerk zat 7. zo 9 en 10.30
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem 9.30 ds. Schalk. Leimuiden
Geref. K 9.30 ds. Jaspers Focks, 6.30
ds. Broer, Ter Aar.
Rk Kerk zat 7. zo 8. 9.30 en 11.30
ROELOFARENDSVEEN Rk Kerk
Mar Pres. zat 7. zo. 8. 9 30 en 11
Petrus-B. zat 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNS ATERWOUDE Herv. Gem
10.30 ds. Janssens, Tholen, bevestiging
kand. v.d. Kamp. 2.30 ds. v.d. Kamp, in-
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. v. Niel, 5 ds. Romein.
Bethelkerk 9.30 ds. Damsma.
Camping 'Koningshof: 10 hr Ravens-
Geref. K Petrak 9.30 dienst (herv
Kred.), 5 ds. Snel;
Tim kerk 9 en 10.30 dr. v. Oeveren, 5 ds
Damsma,
Mar.kerk 9.30 ds Snel. 5 dr. v. Oeveren.
Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds. v. Sorge, ha
Evang. Christengem. (aula mavo): 10
evang. Frinsel, Montfoort
Rk Kerk: zat 7. zo 10 30.
ha.
Geref K 9 30 en 7 ds Baas. ha.
Chr Geref K 10 en 5 stud Bosch.
Ned. Prot Bond (Jul.laan 17). 10.30
mevr ds. Luikinga. Haarlem
Rk Kerk zat 7, zo 9.30 en 11.
TER AAR Herv Gem 9 30 ds Klein
Kranenburg. Nykerk. 6.30 ds Klein
Kranenburg (Ter Aar).
Geref K 10 ds Broer. 6 30 ds Mondeel.
Rocuwijk.
Rk Kerk: Aardam zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7. zo. 8.30. 9.30 en
1130
VALKENBURG Herv Gem 10 ds.
Vermeulen. 6.30 ds. v Niel
Geref K 9 30 en 6.30 ds Veenstra. Lei
den
Geref K Vryg 9 30 leesd., 5 ds. Heida.
VOORHOUT Herv Gem 10 ds Bro^
kerhof. ha
Rk Kerk zat 7. zo 9, 10 30 en 11.43.
VOORSCHOTEN Herv Gem Dorps
kerk 10 en 7 ds. Mackaay. Leiden;
De Ontmoeting (Noordhofland) 9.30 ds.
Bol. Edam,
Hulp en Heil Schakenbosch) 10 ds. Ver
heide. ha
Geref K- 9 30 ds. De Zwart
Geref. K. Vryg 10 en 5 ds. HofT, Drach
ten.
Aulagemeenschap Noordhofland; 10.30
gebeds- en gespreksdienst "Ons ver
stoorde leven'
Rk Kerk. Laur.kerk zat 7, zo. 10 en
11.30
M Godskerk zat 7. zo. 10J0
WADDINXVEEN Herv Gem Bethel
kerk 8.30 ds. Maasland, 11 ds. Jonge-
breur, Sommelsdyk. 5 ds. Roetman, 6.30
ds. Maasland;
Hoeksteen 9 30 en 6.30 ds. Roetman;
Imm kerk 9.30 en 7 ds. Hulst
Geref. Kerk Kruisk 10 ds De Moor, 5
ds. Meyer, Ouderkerk aan de Ussei,
Ontm.kerk 10 ds. v.d. Berg
Rk Kerk: Victork. zat 7, zo. 9 30.
Ontm.kerk zat 7, zo. 8.30 en 11.46
WARMOND: Herv. Gem. 10 kand. v.d-
Boon, Leiden.
Rk Kerk zat 7, zo 8 30. 10 en 11 30
WASSENAAR Herv Gem Dorpsk 10
ds Steenstra, 4 30 ds Riphagen, Papen-
drecht 7 ds v Bruggen.
Kievietk. 10 ds v Bruggen;
Messiask 10 ds. v.d. Steen. R dam,
Dorpscentrum 9 30 ds v. Tngt Aalst
Geref. K.: Zyllaan 10 en 7 ds v.d Meu-
len,
Zuid (Bloemcamplaan) 10 ds. v.d.
Kamp.
Ned. Prot Bond (Kerkdam) 10.30 ds.
Roos. Leiden.
DuinreU 10 campingdtenst in oraiyene
Rk parochies. Wdl kerk zat 7. zo 9.30 en
U;
as nociewyn
Geref K 9 30 da Aaiden. 6 30 da
derman. Bodegraven
Rk Kerk: zat 7. zo. 10.
Geref K. 930 hr Sm outer, Rhoon. 7 zie
herv gemeente
Rk Kerk zat 7. zo. 9 en 10.45
ZOETERWOUDE Herv. Gem 10 ds
Wolthaus
Rk Kerk St Jan zo. 130 en 11;
Chr. Dienaark zat 7. zo 10.
H. Ryndyk zat. 7. zo 9 30 en 11
Geref. K. 9.30 en 6.J0 dra. Schept, Heer
