De ondergang van AEG
Beurs wacht op
rentesignalen
Beursweek
Van proeftuin vrije
economie tot debacle
ZATERDAG 14 AUGUSTUS 1982
Extra
PAGINA 23
AEG-Telefunken is in de
Bondsrepubliek in grootte
het dertiende concern en op
elektrotechnisch gebied de
tweede, na Siemens. Het is
net geen honderd jaar oud. In
1883 werd de basis gelegd als
„Deutsche Edison". De on
derneming kwam nogal
slecht uit de Tweede Wereld
oorlog te voorschijn. Veel
ging verloren in of aan Oost-
Duitsland. Met veel energie
werd de wederopbouw ge
start en met succes. Daarbij
werd meer naar de opzet dan
naar de winst gekeken. Groei
was het uitgangspunt. De ene
na de andere onderneming
werd opgekocht.
In een economie die ook groeit
geeft dit geen echte proble-
men. De bankiers lieten de
directie dan ook begaan. Het
concern nam in omvang toe
en had daartegenover aan het
einde van de jaren zestig zo'n
anderhalf miljard schuld. En
toen kwamen de jaren zeven
tig met de ons bekende olie
crises en aanverwante moei
lijkheden. Niet alleen AEG-
Telefunken bleek in een te
grote jas te steken. Ook Phi
lips heeft daar weet van.
Maar de Duitse onderneming
was in niet onbelangrijke ma
te een conglomeraat van vaak
onsamenhangende delen, die
moeilijk bestuurbaar zijn.
Er kwamen een paar dingen
bij. Zo was veel geld gesto
ken in techniek van de kern
energie, dat er niet uitkwam
doordat de weerstand tegen
het gebruik van kernenergie
de bouw van de kerncentra
les op zijn minst vertraagde.
Een dochtermaatschappij,
AEG-Kanis, zou de eerste
turbines leveren die Rusland
besteld heeft voor de levering
van aardgas aan West-Euro
pa. Het lijkt er op dat die le
vering nu door gaat, maar er
is al een vertraging van an
derhalf jaar.
Afzetprobleem
Behalve deze incidentele te
genvallers is er uiteraard het
afzetprobleem in de sector
consumentenartikelen. Dit is
enerzijds het gevolg van de
economische crisis en ander
zijds van de Japanse concur
rentie. Ook in West-Duits-
land is er voor elektrische
consumentenprodukten een
overcapaciteit. In de eerste
helft van dit jaar is de omzet
van AEG-Telefunken in deze
branches dan ook flink inge
zakt. Men mag aannemen dat
het concern zich hieruit zal
terugtrekken. Er werd ten
minste bekend gemaakt:
„Het bestuur onderhandelt
met ondernemingen van
naam over samenwerking op
het gebied van de consumen
tenartikelen". Een woord
voerder van Grundig A G,
waarin Philips geinteres-
seerd is, zei in een reactie op
het gebeuren bij de concur
rent dat zijn maatschappij er
nog steeds vanuit gaat begin
volgend jaar de bedrijfslei
ding te kunnen overnemen
van Telefunken Fernseh- und
Rundfunk. Het was al be
kend dat Grundig daartoe de
nodige aandelen Telefunken
zou kopen. AEG gaat zich in
de toekomst dus hoogstwaar
schijnlijk vooral, zo niet al
leen richten op de professio
nele markten.
Het was in West-Duitsland ze
ker geen geheim dat het tra
ditionele elektrotechnische
bedrijf in grote moeilijkhe
den verkeerde. 'Per slot van
rekening is het nog geen drie
jaar geleden dat verschillen
de banken en industrieën bij
na 1,4 miljard mark beschik
baar stelden om AEG te red
den. Die poging werd toen
omschreven als een „uniek
initiatief van privé-onderne-
mers" om een collega te hel
pen, als een bewijs voor de
kracht van de sociale markt
economie.
Saneringsplan
Het reddingsplan „AEG-83" is mislukt. President-directeur Heinz
Durr (zie foto), in 1980 tot topman benoemd om het concern weer
winstgevend te maken, heeft kennelijk daarvoor de medewerkers
en de banken niet mee kunnen krijgen. Er moet nu drastisch gesa
neerd worden, hetgeen in eerste instantie 20.000 arbeidsplaatsen
kost en naar verwachting uiteindelijk 60.000 van de wereldwijd
120.000, waarvan 100.000 in Duitsland zelf. Afgezien van het per
soonlijke leed dat dit alles met zich brengt is het een klap in het
gezicht van de Duitse economie en haar uitgangspunt: een vrije
economie.
raad van bestuur van Ah,U-
Telefunken, zoals het bedrijf
voluit heet, zijn concept-plan
AEG-83 voor. Het relatief ge
zonde AEG-Technik zou ge
deeltelijk door een industrië
le onderneming worden over
genomen. Waarborgsommen
of deelnemingen van de staat
moesten helpen om de afde
ling consumptiegoederen te
Er werd dus een beroep op de
overheid gedaan en dat gaf
aan dat de situatie bij AEG
wel heel beroerd moest zijn.
Immers, zelfs de eigen geld
gevende banken leken dus
geen enkel vertrouwen meer
in de zaak te hebben. Toch
klaarde het nog even op toen
de firma Grundig bereid
bleek te zijn het verlies lij
dende Telefunken onder de
arm te nemen, en het Ameri
kaanse concern United Tech
nologies Company samen
met de AEG elektronische
bouwelementen wilde gaan
vervaardigen.
Maar de deelname van United
Technologies ging op het
laatste moment niet door, de
verliezen van AEG bleken
aanzienlijk hoger dan ver
wacht en de banken begon
nen steeds dreigender gelui
den te laten horen. Na een
dramatische zitting besloot
de raad van bestuur van AEG
bij de rechter om een zoge
naamd 'Vergleichsverfahren'
te verzoeken. Dat betekent
dat het concern niet meer sol
vabel is en dat er gestreefd
moet worden naar een ge
rechtelijk akkoord waarbij de
schuldeisers met 4U in plaats
van 100 procent van hun vor
deringen genoegen nemen.
Schok
Ondanks het feit dat iedereen
wist dat het heel slecht ging
met AEG, deed het bericht
van het Vergleichsverfahren,
toch eigenlijk een soort vere
deld faillissement, de adem
bij velen stokken. Dat AEG
niet meer in staat is haar
schulden te voldoen, bete
kent dat duizenden toeleve
ranciers een deel van hun
geld verliezen en vanwege de
toch al slechte economische
situatie mee in het diepe kun
nen worden getrokken. En of
alle banken het verlies van 60
procent van hun vorderingen
kunnen dragen, is de vraag.
In totaal is de schuld van
AEG bijna 5 miljard mark,
waarvoor het bedrijf jaarlijks
zo'n 650 miljoen aan rente
moest betalen.
AEG-Telefunken heeft eei
zet van 16 miljard mark
werken ruim 120.000
Natuurlijk zijn ook giganten
sterfelijk, maar wie, zoals de
Suddeutsche Zeitung
schrijft, alle vervlechtingen
en vertakkingen van de AEG
met de industrie van de
Bondsrepubliek, bijvoor
beeld in de export of met het
leger, in ogenschouw neemt,
ziet in de ondergang van
AEG toch ook aantasting van
een stuk van de „firma
Bondsrepubliek Duitsland".
Door
Bote de Boer
en Hans Amesz
De
bij AEG, die volgens
de raad van bestuur alleen
maar kan worden opgelost
als het bedrijf met „harde
hand" wordt gesaneerd, wat
er uiteraard op neerkomt dat
er zeer veel arbeidsplaatsen
(er wordt gesproken over
40.000 tot 60.000) verloren
zullen gaan, kan niet zomaar
worden gelijkgesteld met een
crisis van de hele Westduitse
industrie. Maar het gaat na
tuurlijk ook niet
een willekeurige firma.
En hij vreest de besmettende
werking.
Bijzonder bedrijf
De AEG was altijd een bijzon
der bedrijf. Al bij de geboor
te, ruim 99 jaar geleden, wa
ren de banken als peetooms
aanwezig. Anders dan bij Sie
mens, Bosch, Krupp en ande
re vergelijkbare ondernemin
gen, die meestal naar hun op
richter werden genoemd, is
AEG niet voortgekomen uit
een klein handwerkersbe
drijfje of werkplaats van een
uitvinder. Vanaf het begin
hadden de oprichters AEG
als een grote onderneming
ontworpen. De geschiedenis
van het bedrijf is niet in de
laatste plaats een geschiede
nis van aankopen en fusies
en dat vooral na de Tweede
Wereldoorlog.
In 1883, vier jaar nadat Edison
de eerste gloeilamp heeft
voorgesteld, wordt in Berlijn
door Emil Rathenau de
„Deutsche Edison-Gesell-
schaft für angewandte Elec-
trizitat (DEG) opgericht.
Deze maatschappij verwerft
het alleengebruik van het
Edison-patent voor Duits
land. Een jaar later, in 1884,
verlaat de eerste gloeilamp
„Made in Germany" het Ber-
lijnse bedrijf. In 1887 wordt
de Duitse Edison-Geseil-
schaft omgedoopt in Allge-
meine Electrizitats-Gesell-
schaft - AEG.
De chronologie van de wel
haast permanente crisis by
AEG begint met het einde
van de Tweede Wereldoorlog.
Het oude AEG-concern, dat
in de opwekking en verde
ling van elektriciteit pioniers
werk had verricht, werd vrij
wel volledig vernietigd. Ne
gentig procent van alle be
drijven ging verloren, voor
een fors deel omdat die in het
oosten van Duitsland en
Oost-Berlijn lagen, en van de
55.000 werknemers waren er
maar 9000 over. Het concern
had aan het eind van de oor
log negen tiende van zijn ver
mogen verloren.
Geisoleerd
In 1950 verplaatst AEG het
hoofdkantoor van het totaal
geisoleerde West-Berlyn naar
Frankfurt. Een van de rede
nen voor de uiteindelijke on
dergang van het concern
wordt gezien in het feit dat de
AEG in feite veel te lang in
Berlijn is gebleven, terwijl de
grotere concurrent Siemens
al lang in Beieren zat. Maar
ernstiger was, zoals „ex
perts" nu beweren, dat er in
de naoorlogse jaren een
stormachtige expansie ont
stond, die bijna geheel met
kredieten werd gefinancierd.
AEG probeerde in bijna alle
takken van de elektrotechni
sche industrie minstens een
vinger te krijgen. Vakmensen
beschouwden dit als fatale
wildgroei. Daarbij kwam
voortdurende onrust in het
top-management. Sinds het
begin van de jaren '60 veran
derde de voorzitter van de
raad van bestuur zes keer, de
voorzitter van de raad van
commissarissen vijf keer.
Hoewel niet ontkend kan wor
den dat AEG-Telefunken
grote technische prestaties
leverde, door bijvoorbeeld
het PAL-kleurentelevisiesys-
teem te ontwikkelen, misluk
te de aansluiting bij compu
ters en kernenergie. Dat kost
te miljarden marken. AEG
beschikt volgens de raad van
bestuur nog altijd over een
vrij gezonde technische kern,
die samen met een krachtige
partner te redden zou moeten
zijn. Bij Telefunken gaat
Grundig die rol vervullen,
maar op het gebied van de
huishoudelyke apparatuur is
er geen strohalm te beken-
De schuld van het concern aan
23 Duitse banken (met als
voornaamste de Deutsche
Bank) en een Zwitserse bank
is nu byna vyf miljard DM. Al
in 1978 werden de koppen by
elkaar gestoken om de finan
ciële problemen van het con
cern aan te pakken. Een con
sortium van 25 banken redde
AEG-Telefunken een jaar la
ter inderdaad door de helft
van de aandelen over te ne
men en de schulden af te
schrijven tot een bedrag van
4,6 miljoen mark. De ban
kiers zagen daarin, zoals één
hunner het uitdrukte, ook
een „test-case voor de vrije
economie". Dat is dan op een
debócle uitgelopen.
Geen hoop
Thans hebben de banken ken
nelijk de hoop opgegeven dat
een nieuwe schuldsanenng
tot een blijvend herstel van
de rentabiliteit zal leiden. Dit
ligt niet alleen aan de om
standigheden waarin de AEG
en haar markten verkeren,
maar ook aan hut feit dat de
financiële positie van de ban
ken zelf niet meer zo
rooskleurig is.
De vooral door het personeel
en de vakbonden gekoester
de voorstelling dat AEG als
geheel te redden zou moeten
zyn, by voorbeeld door finan
ciële deelneming van de
overheden in Bonn en de
deelstaten, lykt met erg rea
listisch De bondsregering
heeft weliswaar in principe
een borgsom van 600 miljoen
ten behoeve van de export
beschikbaar gesteld, maar zo
wel bondskanselier Helmut
Schmidt, als de ministers van
financiën en economie,
Lahnstein (SPD) en Lambs-
dorff (FDP), voelen er mets
voor om als staat betrokken
te raken bij het in stand hou
den van privé-ondernemin-
gen. Dat komt pok niet over
een met het door hen gehul
digde principe van de sociale
markteconomie.
De banken zijn bereid aan de
nu voorgestelde procedure
mee te werken. Anders zou
den ze trouwens waarschijn
lijk ook met een nog grotere
strop blijven zitten. Veel zal
verder afhangen van de hou
ding van de vakbonden. Hun
belang is uiteraard zoveel
mogelijk arbeidsplaatsen te
behouden. Door hun tegen
werking is het overleg tussen
AEG en het Britse bedryf Ge
neral Electric (niet te verwar
ren met de Amerikaanse on
derneming van dezelfde
naam) over de overneming
van enkele winstgevende on
derdelen stuk gelopen Der
gelijke besprekingen met een
Amerikaanse firma, United
Technologies Corporation,
leidden evenmin tot resulta
ten.
Uitverkoop
De houding van de bonden te
genover uitverkoop van juist
de goede delen is begrijpe
lijk, hetgeen nog met wil zeg
gen ook verstandig. Vak
bondsvoorman Franz Stem-
kuhler kwalificeerde het
trieste gebeuren als „een de
finitieve mislukking van het
zoeken naar een oplossing
overeenkomstig de sociale
markteconomie". In het alge
meen noemen Duitse com
mentatoren de gebeurtenis
sen het grootste fiasco van de
pnvé-ondememing sinds de
Tweede Wereldoorlog Zo is
het ook wel. Toch is de zaak
niet helemaal hopeloos. De
sanenng kan, mits bekwaam
uitgevoerd en met een beetje
geluk, in enkele jaren leiden
tot een gezond(er)e Allgemci
ne Elektrizitacts Geseil-
schaft, hoe mislukt die nu
ook is.
In de afgelopen week namen de
meeste grote beurscentra in
de wereld een afwachtende
houding aan. Er gebeurde
weinig opzienbarende din
gen en het koerspeil was on
regelmatig en afbrokkelend.
Wall Street bijvoorbeeld
sloeg de eerste drie dagen
steeds nieuwe dieptepunten
van dit jaar aan en kwam
hierdoor op niveaus die se
dert april 1980 niet meer zijn
voorgekomen. Op een haar
na werd het dieptepunt van
dat jaar bereikt. Ook Amster
dam wist niet goed raad met
de situatie en bereidde zich
voor op de ontvangst van de
halfjaarresultaten van de
grote internationale con
cerns, die volgende week be
kend zullen worden gemaakt.
Alleen de banken konden
enig herstel boeken. De ande
re deelgroepen verloren tot
ongeveer 1 punt op hun in
dex.
Mede door het conflict rond Li
banon steeg de dollar deze
week ook in Amsterdam tot
de eenmaal eerder dit jaar be
reikte top van f2,79 a f2,80.
Door een krachtige geldinjec
tie in de geldmarkt, waardoor
de daggeldrente sterk zakte,
kwam de dollar op alle bui
tenlandse valutamarkten
daarna onder druk en zakte
in Amsterdam tot f 2,75. Maar
al spoedig begon de waarde
van de Amerikaanse munt
weer iets te stijgen.
Toch bleef ditmaal de rente in
Amerika onveranderd. Er te
kent zich in dat land een
nieuwe belastingstrijd af tus
sen het Congres en de Ameri
kaanse president. Deze wil
een verhoging van 100 mil
jard dollar doordrukken, die
volgens hem niet de loyale
belastingbetalers maar voor
al de belastingontduikers zal
treffen. Gezien het enorme
begrotingstekort van 110 mil
jard dollar volgend jaar zou
een dergelijke belastingver
hoging zeer welkom zijn en
de weg kunnen openen naar
verdere rentedalingen. Met
spanning wordt dan ook op
deze ontknoping gewacht.
Ook buiten de Verenigde Sta
ten, waar de rente deze week
eveneens nauwelijks veran
deringen liet zien. In ons land
begon de obligatiemarkt met
een daling van een halve
punt op de index en daarna
werd dit lagere niveau vrij
wel gehandhaafd. Geen teke
ning dus en louter afwachten.
Ook in ons land zijn de faillisse
menten aan de orde van de
dag. Gelukkig niet bij onder
nemingen van de omvang als
de AEG, maar het nu defini
tieve bankroet gaan van
Schuttersveld was toch een
hard gelag. De koers die aan
vankelijk nog tot f 8 was op
gelopen moest hierdoor ver
der terug, hoewel ook hier
reddingsplannen in de maak
zijn
Tegenover deze donkere zijde
van onze economie kwamen
deze week echter ook een
paar lichtpuntjes te staan. Zo
ziet het Centraal Plan Bureau
enige tekenen die op een con
juncturele opleving zouden
wijzen. Vooral onze exportin
dustrieën zouden op een ver
dere verbetering kunnen re
kenen nu de loonmatiging
steeds duidelijker effect sor
teert en ook de lage inflatie
positief werkt. Daarnaast valt
door
C. Wagenaar
het op dat er regelmatig ook
gunstige bedrijfsberichten
op de beurs binnenkomen,
naast al het slechte nieuws
over uitstel van betalingen.
Océ van der Grinten, Smit In
ternationale, Nijverdal Ten
Cate en Heineken beginnen
al een aardige ry te vormen.
Deze week voegde IHC Inter
met een winststijging van 60
procent in de eerste helft van
1982 zich eveneens in deze ry.
Maar de beurs reageert er
slechts kortstondig positief
op Ook IHC Inter moest de
stijging van f4. nadien weer
afstaan Of dit lot ook de aan
delen in de KLM zyn bescho
ren, zal volgende week bly-
ken maar de sterk meevallen
de en zelfs aanzienlijk hogere
winst m het eerste kwartaal
van het nieuwe boekjaai
bracht de koers zo'n f 5 om
hoog.
Verder domineerde de afbrok
keling en veie aandelen
moesten tot f 5 terug. Borsu
my, HVA. Océ van der Gnn
ten en de Fries-Groningse
Hypotheekbank behoorden
daartoe. Ondanks bezweren
de woorden van de directie
dat de liquiditeit momenteel
voldoende is en er geen pro
blemen met de banken zyn,
moest het aandeel in de KBB
Btynkori van f 17 naar f 14
terug. Een nieuw dieptepunt
in de geschiedenis van het
Ook Internatio Muller kwam
met een daling van een paar
gulden op een nieuw diepte
punt van f 16 door dc invloed
van het schrappen van ten
minste 500 arbeidsplaatsen.
Ook vele aandelen in de
bouwindustne moesten deze
weck flink terug Daar stond
evenwel een herstel van rond
f 5 voor de Nederlandse Mid
denstands Bank tegenover
