Man Ray, een Amerikaan in Parijs
y
-C
MAANDAG 9 AUGUSTUS 1982
Kunst
Expositie gewijd aan een veelbesproken fotograaf bij Boymans
Man Ray in 1935 gefotografeerd door Stephan Storm,
ROTTERDAM/PARIJS (GPD) - In 1921 arriveert an
American in Paris: Man Ray, schilder, satiricus, op
richter van het kleine New Yorkse DaDaistische ge
nootschap dat al zulke mooie Europese namen als Pica-
bia, Arensberg en - vooral - Marcel Duchamp in zijn
vaandel kon schrijven.
Man Ray, in 1880 in Philadelphia
geboren, ontwikkelt zich zeer
snel tot een van de smaakmakers
van de beweging. Parijs is het in
ternationale knooppunt van we
gen. Er spoelt van allerlei kusten
wat aan: veel lege flessen, enkele
met een boodschap, stapels
wrakhout dat - af en toe - zo jong
is dat men er nog beloften aan
kan verbinden. Soms is er maar
een drupje nodig om er groene
loten op te krijgen.
In Parijs gedijt de Ecole onder de
voorname invloed van wie Frank
Elgar eens de joodse expressio
nisten heeft genoemd, DaDa
overschreeuwt er zichzelf in sa
lons en op terrassen en temidden
van het feestelijk lawaai dat 's
werelds uitverkoop begeleidt,
predikt de Moldavische prins
zijn Nombre d'Or, trekt de stille
abstractie volle zalen en kan
Mondrian laten zien wat hij nu
eigenlijk precies met neoplasti-
cisme bedoelt.
Man Ray is een kleine man in dat
Hotel des Grands Hommes. Hij
valt er wat verfrommeld binnen,
als van gesublimeerd soort ready
made van Duchamp wiens intro
ductie van de als duizendkunste
naar aangekondigde Amerikaan
een blijvertje maakt. Ook Man
Ray eet in de Coupole. Niet al te
veel, want de naam is groter dan
de beurs.
Om daar verandering in te brengen
gaat hij fotograferen. De kringen
leveren genoeg figuren op die
hun aanschijn op een wat andere
dan de gebruikelijke wijze willen
laten vastleggen, en zie: Man Ray
wordt een veelbesproken, druk-
beklante Photograaph.
Sinds zijn dood, november 1976, is
het met de roem van Man Ray
zeer snel gegaan. Er volgden,
overal te wereld, tentoonstellin
gen, er verschenen reeksen uit
gaven.
De eigentijdse kunstgeschiedenis
deelde de man die zo duidelijk
afstand had gedaan van allerlei
benoemingen en benamingen
hoog in: het topje van Dada
kwam in zicht voor de kleine
zelfstandige die zichzelf terloops
nog wel eens schilder noemde
maar het woord kunstenaar lie
ver voorbehouden zag aan verte
genwoordigers van een ander
slag volk.
„Wat mij drijft is geen noodzaak,
maar simpel verlangen", zei hij
er zelf van. Man Ray schilderde
en tekende, werkte met de derde
dimensie, fotografeerde, experi
menteerde met films, schreef
boeken en bleef de Amerikaan in
Parijs.
De laatste tijd is er een hernieuwde
belangstelling voor - met name -
zijn fotografie.
Dit voorjaar zag ik in het Centre
Beaubourg de grote overzichts
tentoonstelling die dezer dagen
zo keurig overgenomen werd
door Boy mans van Beuningen.
In de Nederlandse boekhandels
verschenen kort na elkaar twee
heel fraaie werken: „Man Ray,
Photographe" door Jean-Hubert
Martin en „Man Ray" door Artu-
ro Schwarz.
Ze beschrijven een omstreden fe
nomeen en proberen beide een
antwoord te geven op een eigen
lijk niet zeer ter zake doende
vraag: staat Man Ray aan het be
gin van de kunstfotografie of
niet? De man zou beslist ontken
nend geantwoord hebben.
Man Ray had in zijn Parijse jaren
een assistente, Lee Miller, en een
leerling, de jonge Nederlandse
fotograaf Stephan Storm, zoon
van de dichter Martinus en de
schrijfster A. H. Nijhoff.
Wouter Stephan Nijhoff had een
jeugd met een beetje Nederland,
enkele jaren Florence, de New
Yorkse Village en vooral veel Pa
rijs. Hij leefde er temidden van
de grote ateliers in de onmiddel
lijke omgeving van de Vanton-
gerloos, Van Doesburgs, Delau-
nays, Mondrian, Moss, Herbin en
zag de gezichten die bij de na
men hoorden. Man Ray, de leer
meester, legde met zijn weerge-
loze portrettengalerij een tijds
beeld vast dat sterk met - nu gro
te - namen verbonden is:
Nancy Cunard, Tzara, Duchamp,
Charchoune, Eluard, Dali, Arp,
Breton, Tanguy, Crével, Triolet,
Aragon, Picabia, Cocteau, Des-
nos. Ernst, De Chirico, Giaco-
metti, Picasso, Magritte, Miro,
Schwitters, Artaud, Marcoussis,
Satie, Penrose, Bunuel, Calder,
Richter, Eisenstein, Braque,
Schonberg, Strawinsky, Varese,
De Vlaminck, Poulenc, Yvonne
Georgi, Lifar, Radiquet, Greco,
Laurencin, Miller, Elliot, Cartier
Bresson, Renoir, Djuna Barnes,
Max Jacob, Joyce, Ezra Pound,
Larionov en de anderen die alien
hun boeken, tentoonstellingen
en ereconcerten hebben gekre
gen.
De bonte stoet ging aan de jonge
Nijhoff voorbij. Hij werd midden
in die optocht een fotograaf over
wie geschreven werd, kreeg zijn
eigen atelier aan de Boulevard
Raspail en raakte - in oorlog en
bezetting - te snel in de vergetel
heid.
Drie jaar geleden werd hij bij gele
genheid van de grote tentoon
stelling Fotografie in Nederland
in het Haagse Gemeentemuseum
„herontdekt" en even later werd
Wouter Stephan Nijhoff nog
even Stephan Storm toen hij in
Amsterdam de tentoonstelling
van zijn leerling Paul Huf open
de.
Allerbeste
Ik ontmoet hem aan de Zwitserse
kant van het Meer van Genève.
„Man Ray. Ik krijg het gevoel dat
men bezig is een gigant van hem
te maken. Dat was hij niet. Ik
heb hem drie jaar van heel nabij
kunnen volgen. Dat was van '33
tot '36. Ik was de eerste twee jaar,
tegen betaling, leerling en dat
derde jaar heb ik er gewerkt om
dat het me erg boeide. Zonder
vergoeding, natuurlijk. Ik zie het
heel goed voor me, de Rue Cam
pagne-Première, een klein lang
werpig, hooggebouwd atelier.
Waarom Man Ray? Hij was toen in
de kringen bekend als de aller
beste. Je had ook figuren als
George Platt Lynes, een groot
man, vooral modefotografie. En
dan was er de man bij wie ik het
liefst had gewerkt, Emanuel
Sougez, een prachtige fotograaf,
maar vast verbonden aan L'Ilu-
stration. Subliem. Man Ray was
toen de grote avant gardist op
het gebied van portretfotografie
en bovendien de man die de foto
grafie uit de sfeer van het winkel
tje, het klapdoosje en het leuke
snapshotje heeft gehaald, zonder
daarbij aan kunst te denken.
Man Ray was een speciaal ver
schijnsel, moeilijk te vatten,
moeilijk in te delen. Fotografie is
geen kunst zei hij altijd als dat
vervelende punt weer eens ter
sprake kwam. Dat ben ik met
hem eens. Het is een prachtig
middel om iets vast te leggen,
maar het is geen kunst. Het be
hoort een vak te zijn, in die zin
dat je jezelf als fotograaf de
plicht oplegt dat medium te ont
wikkelen tot iets persoonlijks,
iets zelfstandigs. Misschien is dat
wel hetzelfde als zoeken naar
perfectie binnen een gesteld
heid. Dat heeft Man Ray ook ge
daan, maar niet in technische
zin. Wat hij deed was allemaal zo
simpel. Geef me een donkere ka
mer en ik doe nu, na zoveel jaren,
alles wat hü ooit heeft gedaan.
Daar is namelijk niks geheimzin
nigs of moeilijks aan. De eenvou
digste middelen waren toerei
kend. Er is daar nooit geknoeid".
Schilder of fotograaf, daar had
men het altijd over en nog wel
geloof ik. Ik heb nooit begrepen
wat hij daar zelf over dacht.
"Ik weet alleen dat het een onge
looflijk eenzame man was, terug
getrokken, zeker geen gigant,
bang voor de wereld, zomaar
zo n kleine man. Eigenlijk een
mannetje. Een boeiend man
netje, weinig pratend. Zo'n
beetje uitleggen, dat was wat hij
deed. Zijn gezicht stond altijd op
zelfverdediging. Ik geloof, dat
nooit iemand te weten is geko
men hoe zijn werkelijke naam
was. Ik weet dat hij joods was,
waarschijnlijk uit Oost-Europa,
oorspronkelyk. Die bijeenkom
sten bij hem, dat lijkt allemaal
heel feestelijk als je nu de foto's
ziet. Verkleedpartijen en zo.
Maar in feite was het heel, heel
koel. Hij was ook niet zo „in", als
mens. Ze kwamen naar hem toe
omdat het „in" was je portret
door Man Ray te laten maken. Er
waren ook altijd uitgevers over
de vloer. Skira herinner ik meen
die vrouw die Joyce heeft uitge
geven, Sylvia Beach. Die zorg
den voor werk. Privé weet ik
weinig van hem af. Hij woonde
in de Rue St. Jacques, daar ben
ik wel geweest. Het stond er vol
zelfgecreéerde meubels, zo'n
beetje Rietveldachtig, leuke din
gen".
"Alle voorwerpen veranderden in
zijn hand: ik denk dat dat zijn
grootste gave was. Je vindt dat
terug in zijn fotografie, zo duide
lijk dat de halve wereld het is
gaan nadoen. De copiisten haal
je er onmiddellijk uit Man Ray
heeft zwart noch wit ooit mis
bruikt vanwege het effect de
rest slaat vaak door. Hy heeft
ook nooit, zoals de Duitsers, han
delsfotografie bedreven, grof-
zwart-wit, hard, elke porie een
Vesuvius. Hij is heel dichtbij de
persoon gebleven, Engels-Ame
rikaans van aanpak. Het is het
verschil tussen onderstroom en
zwaar accent".
"De doorbraak voor de echte foto
tentoonstelling is nog niet heel
oud. Het is voor mij nooit van be
lang geweest. Het leven neemt
zoveel dat nooit wordt terugge
geven. Ik ben er uitgegroeid en
niet teruggekomen. Soms spijt
me dat, niet altijd.
Ik heb mijn camera's cadeau ge-
ngeren
mee moeten leren werken. De
kansen liggen zoveel anders. In
mijn tijd was fotograaf net zoiets
vreselijks voor een familie als to
neelspeler Er werd altyd aan
prentbriefkaarten gedacht die je
dan op straat zou moeten verko
pen. In Parijs stelde je ten toon
aan een wandje van een studen
tenboekhandel aan de Saint Mi
chel, in een café of
garde-zaaltje en dan was het op
Voor Man Ray was dat iets anders
Die had tenslotte ook zijn schil
derijen waarvan ieder zei dat ze
door een groot humorist waren
gemaakt"
Saaie man
In feite was het een saaie man. Ik
heb hem nooit horen lachen.
Kijk maar eens naar al die por
tretfoto's Dat is hijzelf. Hoe de
dames of heren ook heten. Man
Ray kijkt mee Een psycholoog,
zeker. Hard, ook. Ik kwam thuis,
liet mijn produktie zien en dan
ging hij aan het scheuren. Rub
bish. try it again, you are a great
photographer. Je kreeg drie film
pjes mee. Good day".
„Ik moest daaraan denken toen ik
door Beaubourg liep. Het was
goed gedaan, die tentoonstelling.
Ik kende ze terug. De meeste zyn
door mijn vingers gegaan. Al die
foto's. Ik zag het weer: het is
geen kunst. Ze leven niet door.
„In mijn tijd was hy - in Parys -
beroemd. Dan was er een hele
tyd niets en nu komt het alle
maal opnieuw opzetten. My zegt
het niet veel. al die verhalen. Uc
heb het heerlijk gevonden om
hem te volgen. Je kon er wel dén
ken... Soms rook je het ontstaan
van dingen".
ANDRÉ OOSTHOEK
Bioscopen
Leidse bioscopen
LUXOR (121239): "Sharsky's Machine",
da. 14.30, 19.00 en 21.30 uur. Zo: 14.00,
16.30, 19.00 en 21.15 uur, 16 jr.
LIDO 1(124130): "Porky's pikante pret
park", da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur. Zo:
14.30, 16.45, 19.00 en 21 15 uur, 16 jr.
LIDO 2: "The Border", da. 14.30, 19.00
en 21.15 uur. Zo: 14.30, 16.45 en 21.15
uur, 16 jr.
LIDO 3: "Honky Tonk Freeway", da.
19.00 en 21.15 uur, al.
Kindermatinee: "Lekker lui genieten",
da. 13.45. Zo ook: 16.45 uur.
LIDO 4: "De rechter en de linker hand
van de duivel", da. 14.30, 19.00 en 21.15
uur. Zo: 14.30,16.45,19.00 en 21.15 uur,
al.
STUDIO (124130): "Sound of music",
da. 14.30 en 20.00 uur. al.
TRIANON (123875): 'Twee pechvogels
in de rimboe"da. 14.30, 19.00 en 21.15
uur. Zo: 14.15,16.30,19.00 en 21.15 uur,
al.
REX (125414): "Roze konijntjes op het
hete spoor", da. 14.30,19.0 en 21.15 uur,
16 jr.
Nachtvoorstelling: ''Pomopoesjes in
het wilde westen", vrij en za: 23.30 uur,
16 jr.
Bioscopen Alphen
(voor reserveringen 01720-20800)
EURO 1: "Megaforce", da. 13.30, 18.30
en 21.00 uur. Zo: 13.30, 16.00, 18.30 en
Nachtvoorstelling: "Escape from Alcan-
traz", za 24.00 uur, 16 jr.
EURO 2: "Porky's pikante pretpark"da.
13.30,18.45 en 21.15 uur. Za: 13.30,18.30
en 21.00 uur. Zo: 13.30, 16.00, 18.30 en
21.00 uur, 16 jr.
Nachtvoorstelling: "Porky's pikante
pretpark", za, 24.00 uur, 16 jr.
EURO 3: "Raiders of the lost ark" da.
18.45 en 21.15 uur. Do. vrij, ma en di
ook: 13.30 uur. Zo: 16.15, 18.45 en 21.15
uur, 12 jr.
Nachtvoorstelling: "Raiders of the lost
za, zo en woe: 13.45 i
EURO 4: "Twee pechvogels in de rim
boe". da. 13.30, 18.45 en 21.15 uur. Za:
13.30,18.30 en 21.00 uur. Zo: 1330,16.00
en 21.00 uur, al.
Nachtvoorstelling: "Een wild Zweeds
blondje", za: 24.00 uur, 18 jr.
Bioscoop Voorschoten
(Voor reserveringen 01717-4354)
GREENWAY: "Raiders of the lost ark",
da. 20.00 uur; vrij 19 30 uur: za 16.00 en
19.30 uur; zo 15.30; ma t/m woe 20.00
uur. 12 jr.
"City of living dead", vrij en za 21.30
uur; zo 18.15 uur, 16 jr.
"Trè fratellizo 21.00 uur; ma en di
22.00 uur. 16 jr.
Kindermatinee: "Frank en Frey", da.
Bioscoop Katwijk
(Voor reserveringen 01718-74075)
CITY 1: "Zij noemden hem Platvoet",
14.45,18.45 en 21.15 uur. al.
CITY 2: "Convoy", da. 18.45 en 21.15
CITY 3: "Ik ben Joep Meloen", da. 14.45
en 18.45 uur, al.
"Die Bleieme Teit", da. 21.15 uur, 16 jr.
Exposities
Scheepvaart
Scheepvaartinformatie over
de grote en kleine vaart
kunt u van maandag tot en
met vrijdag telefonisch ver
krijgen via nummer
071-144941, toestel 218. Bel
len tussen 9 en 12 uur.
Rijksmuseum van Oudheden - Rapen
burg, t/m 3/10, Beelden van Behnasa,
Egyptische kunst uit de Romeinse Kei
zertijd, ma t/m za 10-17 uur, 13-17 uur.
Museum Boerhaave Steenstraat la, t/ro
Rijksmuseum voor Volkenkunde -;
Steenstraat 1, t/m 3/10, 'Indianen van,
Mexico, Azteken in 't verleden, Nahua's,
van heden', ma t/m za van 10-17 uur,
zon- en feestdagen van 13-17 uur.
Museum De Lakennal: Expositie Thea
trale Collectie Hans van Oosterom, t/m
28 augustus
Museum De Lakenhal: Expositie "Jo-
han de Vries: van symbolist tot realist,
schilderijen en tekeningen 1914-1940", t
m 15 augustus
Ziekenhuizen
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13.00
uur tot woensdag 13.00 uur (Diacones-
senhuis) en van vrydag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur (Elisabeth-ziekenhuis).
Bezoekuren
ziekenhuizen
met
uitzondering van:
- de kinder- en jongerenafdeling: dage
lijks van 14.00 uur tot 19.00 uur.
de afdeling intensieve zorg: uitslui
tend na overleg met het hoofd van de
afdeling.
Sport medisch Advies Centrum:
Blessurespreekuur: Elisabethzieken-
huis Leiderdorp, 's maandags van 19.30-
20.30 uur.
Bezoekuren St. Ensabeth-Ziekenhuis:
Volwassenen: dagelijks van 14.00-14.45
en van 18.30-19.30 uur. Klasse afd: dage
lijks van 11.15-12.00 uur, van 14.00-14.45
uur en van 18.30-19.30 uur.
Kraamafdeling: dagelijks van 11.15-
12.00 uur (alleen voor echtgenoot) en
van 15.00-16.00 uur en van 18.30-19.30
Kinderal deling: dagelijks van 15.00-
18.30 uur.
Afdeling C.C.U. (hartbewaking) dage
lijks van 14.00-14.30 uur en van 19.00-
19.30 uur.
Intensieve verpleging: dagelijks van
14.00-14.30 uur en van 19.00-19.30 uur.
Academisch ziekenhuis
Tel. 269111
Voor alle patiënten (behalve kinderen
zijn de bezoekuren als volgt:
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-19.30
Avondbezoekuur afdeling Verloskunde
18.00-19.00 uur.
Pracmaturenafdeling dagelijks van
14.30-14.45 uur en van 18.30-18.45 uur.
Bezoek aan ernstige patiënten
Jige
specia
le kaarten verstrekken.
Bezoektijden Kinderkliniek:
Dagelyks 15.00-15.45 uur en 18.30-19.00
Bezoektijden kinderafdelingen:
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-19.00
uur. (Alleen voor ouders van kinderen
kart er een afwijkende tijd afgesproken
worden met de hoofdverpleegkundige).
Alphen aan den Rijn
Rijnoord:
Bezoektijden 's middags 14.30-15.15
uur. 's avonds 18.30-19.30 uur. Extra be
zoek voor de hartbewaking: 's ochtends
11.00-11.30 uur. Extra bezoek voor va
ders op de kraamafdeling: 's avonds
19.30-20.30 uur. Kinderafdeling 's mid
dags 14.30-15.30 uur, 's middags alleen
voor ouders 14.30-18.30 uur.
Geluidshinder
Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinder Schip
hol (tel: 020-175000).
FRED BASSET
42JO
"TT);
i 0
Oa'9 mijn droom! Trouwen met
'nmooi meisje zoals ty!.... j
flip, begirt niet Vf
TP>iAo<r^rt V
melgk pikante luu met
*roente»orp wunn de
kaaa niet ma* overheer-
aen mm hinsem.p
perda prei. ui. wortel
met Uuner. zeer wetn 14
zout peper. 3 theelepel*
tomatenpuree en een
*nuf)e tijm even aan .n
een lepelde ipekvet
Giet er krap 11 water bg
en laat de »oep 30 minu
ten trekken Bertrgk
kleine, ronde tneeye*
brood met boter en
atrool daarop verfcruft-
melde Til* Her Schep
hete oven to
«eamoHen
c®,adcïlieuivs
9 Augustus 1982.
Honderd jaar geleden stond in
de krant:
- Zaterdag-namiddag (di
drie dagen geleden, red.) te 5
uren vielen de Engelschen in
tus-
uren vielen de Engelschev
Egypte de voorhoede aan
Arabi's leger nabij Ramleh,
schen het Mahmoedieh-kanaal
en den spoorweg naar Cairo.
Zij waren ruim van geschut
voorzien en schoten van drie
kanten op den vijand, die rich
genoodzaakt zag zich terug te
trekken uit zijne vooruitgescho
ven stellingen en al zijne be
schikbare strijdkrachten vóór
de algemeene linie te Kafr-el-
Dowar te gebruiken, namelijk
vier bataljons infanterie, vier
eskadrons cavalerie en ver
scheidene kanonnen, welke
laatste door het vuur der Engel
schen volkomen tot zwijgen
werden gebracht. De Engelsche
mariniers onder bevel van ge
neraal Alison sloegen den vij
and terug; zij leden daarbij
eenige verliezen, maar hebben
zich, onder het levendige vijan
delijke vuur. met bijzondere
kalmte en bedaardheid van
hunne taak gekweten Daar het
beoogde doel bereikt was, na
melijk om den vijand te dwin
gen het aantal te toonen der
troepen en kanonnen, waar
over h\j vóór zijne algemeene
stelling beschikt, trokken de En
gelschen zich bij het vallen van
den avond in goede orde terug.
Generaal Alison schat het ver
lies van den vijand op twee- d
driehonderd man. Een groot
aantal gekwetsten en vele
krijgsgevangenen bevonden
zich na beëindiging van den
strijd in handen der Engel
schen.
VilfliQ jaar geleden:
- Men den aanvang van de
groote sexzoensuitverkoopen in
de Berl\jnsche warenhuizen ts
daar een geheele reeks van in
ternationale dieven aangeko
men. Tot dusver is het de politie
gelukt vijftien van deze dieven
te arresteeren. Daarbij kuiam
aan het licht, dat zij, speciaal
met het doel hun slag te slaan
bij deze uitverkoopen, uit Euro-
petsche hoofsteden zooals War-
schau, Boedapest. Praag,
Stockholm en zelfs uit Helsing-
fors thans Helsinki, red.) naar
Berlijn tea ren gekomen
