c
3
Christelijke visie op islam verandert
Kerkdiensten
Vu al zo n 300.000 moslims in ons land
IÜLATERDAG 24 JULI 1982
Geestelijk leven
i het midden van de jaren 60 werd
er voor het eerst gesproken van
Turkse en Marokkaanse minder
heden. Het waren voornamelijk
alleenstaanden, losgerukt uit
hun familieverband, cultuur en
godsdienst. De Nederlandse sa
menleving beschouwde hen lou
ter als arbeidskrachten voor het
vuile werk. Ze zouden na enkele
jaren wel weer vertrekken.
>e opvang van deze migranten
was bedoeld om ze aan werk,
brood op de plank en onderdak
te helpen. Van officiële zijde wil
de men iedere culturele en gods
dienstige bemoeienis vermijden.
Bij de moslims zelf was daar ook
weinig behoefte aan.
gezinnen
/laar rond 1970 kwam daarin dui
delijk verandering, vertelt pater
Backx. Turken en Marokkanen
lieten hun gezinnen overkomen.
En de aanwezigheid van een ge
zin stelt nu eenmaal veel hogere
eisen dan van alleenstaanden.
Backx noemt vier initiatieven uit
die periode.
n 1973 stichtten de Witte Paters
een bureau voor informatie over
de islam. Doel was, aan de islam
als wereldgodsdienst meer be
kendheid te geven, begrip te
wekken voor het gedragspatroon J
en de godsdienstige praktijk van
moslims, een klimaat te schep
pen waarin respect voor deze
overtuiging kon groeien, en
naar de moslims toe - een ander
christendom te laten zien dan
men vanuit de geschiedenis ken
de.
Andere initiatieven waren de op
richting van de 'Contactgroep
I moslims-christenen' (Nederland
se Zendingsraad) en de Federatie
vein Moslim-organisaties Neder
land en de aanstelling door de
gereformeerde synode van de
predikant J. Slomp in algemene
dienst. Hij kreeg van zijn kerk de
opdracht, door voorlichting en
begeleiding de ontmoeting met
moslims in onze samenleving
mogelijk te maken.
<Ia een periode met groeiende aan
dacht voor de islam en de islami
tische gemeenschap is het nu tijd
voor een gezamenlijke christelij
ke visie op de islam, wil althans
een gezamenlijke dialoog met
deze godsdienst mogelijk wor
den, zegt pastor Bacloc. "De
werkers in het veld hebben hier
echter veel minder moeite mee
dan de officiële kerken. Een ver
deeld christendom getuigt tegen
zichzelf en is als zodanig een ob
stakel in deze dialoog".
Toch zal men door de gestadige
groei van het aantal moslims -
zij worden nu al geschat op zo'n
300.000 mannen, vrouwen en
kinderen - steeds meer rekening
met deze minderheid moeten
houden. Velen zijn helemaal niet
van plan te vertrekken. Zij voe-
Volgens de ramingen van het Cen
traal Bureau voor de Statistiek
zal in 1990 het aantal inwoners
van vreemde herkomst in Ne
derland X miljoen bedragen.
Hiervan zullen er ongeveer
400.000 moslim zijn. Dat bete
kent, dat bijna 1 op de 14 inwo
ners binnen onze grenzen, ko
mend uit een andere cultuur en
godsdienst, een ander normen
patroon hanteert en andere ge
dragsregels volgt dan wij ge
wend zijn. Onze samenleving
krijgt een veelvormig karakter,
wat wij er ook van maken.
Basispastor P. Backx (Breda), die
in 1973 begon met een bureau
voor 'relatie-opbouw tussen
moslims en christenen', consta
teert in het laatste nummer van
het blad 'Franciscaans leven',
dat van een werkelijke dialoog
tussen moslims en christenen,
zoals we die onder christenen in
de oecumenische beweging te
genkomen, in ons land nog geen
enkel voorbeeld is te geven. Wel
zijn er bescheidener vormen
van contact. Uit burenhulp,
taal- en naailessen, ziekenhuis
bezoek en vriendschappen
groeit men geleidelijk toe naar
meer samenwerking. Daarbij
komen ook godsdienstige zaken
ter sprake.
len zich meer en meer bij de Ne
derlandse samenleving betrok
ken.
De moslimse minderheid is welis
waar een groepering met grote
verschillen in landsaard, ge
schiedenis, traditie en cultuur,
maar de islam houdt haar bijeen
en door de koran stipt na te leven
blijft ze herkenbaar. Ieder die ge
tuigt van het geloof in de ene God
en de zending van zijn profeet
Mohammed is moslim en voelt
zich verbonden met de islamiti
sche gemeenschap van gelovigen.
"Daarom", schrijft Backx in 'Fran
ciscaans leven', "is het van be
lang, dat op scholen, in zieken
huizen, in de pastoraal, bij ge
mengde huwelijken rekening
wordt gehouden met de levensbe
schouwing en religie van de mos
lims onder ons".
Doorbraak
In hetzelfde blad schrijft dominee
Slomp - van 1964 tot 1977 was
hij zendingspredikant in Pakis
tan dat de theologische dis
cussie over de islam weer in volle
gang is.
In 1965 deed de Rooms-Katholieke
Kerk (Tweede Vatikaans Conci
lie) voor het eerst in ruim 1300
jaar een paar positieve uitspra
ken over de islam. De belangrijk
ste was deze:
"De kerk ziet ook met waardering
naar de moslims, die de ene God
aanbidden, de levende, de barm
hartige en almachtige, de Schep
per van hemel en aarde, die ge
sproken heeft tot de mensen. Zij
leggen zich erop toe, zich met heel
hun hart ook aan zijn verborgen
raadsbesluiten te onderwerpen,
zoals Abraham, naar wie het is
lamitische geloof graag terug
grijpt, zich aan God heeft onder
worpen".
'Hoewel zij Jezus niet als God er
kennen, vereren zij hem toch als
profeet, en eren zij zijn maagde
lijke moeder Maria, die zij soms-
tijds zelfs eerbiedig aanroepen.
Bovendien verwachten zij de dag
van het oordeel, wanneer God al
le mensen doet verrijzen en zal
vergelden. Daarom houden zij
het zedelijke leven hoog en eren
God vooral door gebed, aalmoe
zen en vasten".
'Waar in de loop der eeuwen tussen
christenen en moslims niet wei
nig onenigheid en vijandschap is
ontstaan, spoort de heilige kerk
vergadering allen aan om, het
verleden vergetend, zich ernstig
toe te leggen op wederzijds be
grip, en in het belang van alle
mensen de sociale rechtvaardig
heid, de zedelijke goederen en
vrede en vrijheid te verdedigen
en te bevorderen".
Ds. Slomp ziet in deze uitspraak
een 'enorme doorbraak in posi
tieve richting'. Een 'schot in de
roos'. Ook moslims beschouw
den dit als een mijlpaal. Hun bij
val kwam zowel uit conservatie
ve als uit progressieve hoek. Wel
misten ze in deze uitspraak van
'Rome' de naam van hun profeet.
Vaticanum II had in hun ogen al
leen het eerste deel van de isla
mitische geloofsbelijdenis be
vestigd, namelijk het geloof in
één God.
De bezinning op de islam, als uit
daging voor de christelijke theo
logie, is na 1965 verder gegaan.
Rooms-katholieke christenen
die met moslims omgaan voelen
zich bij hun dienst en getuigenis
door Vaticanum II gerugge-
steund. Moslims staan niét bui
ten Gods heil.
Eigen gestalte
Ook in de oecumenische beweging
(Wereldraad van Kerken) is,
vooral door het werk van de ang-
likaanse bisschop Kenneth
Cragg, een andere, meer positie
ve visie op de islam doorgebro
ken. "Men kan die", zo schrijft
ds. Slomp, "voorlopig het best
typeren als 'één van het midden'.
De dialoog en de theologieën die
deze dialoog ondersteunen staan
in dienst van de vreedzame Coë
xistentie, in dienst van de we
reldvrede".
Voor meer fundamentalistische
groeperingen (de 'evangelika-
len') is niet doorslaggevend wat
moslims en christenen gemeen
schappelijk hebben, maar wat
aan de islam wezenlijk ont
breekt, namelijk de verzoening
door het bloed van Christus, het
kruis dus. Sommige evangelika-
len (niet allen!) zien de islam als
een duivelse naaperij van het
christendom en een gevaarlijke
wereldmacht, met Mohammed
als de valse profeet bij uitstek.
Overeenkomsten tussen bijbel
en koran zijn in deze visie slechts
schijn.
Slomp stelt vast, dat dit lange tijd
in West-Europa de gangbare ge
dachte is geweest. Naar evangeli-
kale opvatting moet de zendings
opdracht tegenover joden, mos
lims en heidenen onverkort wor
den gehandhaafd.
Hij staat zelf dichtbij Vaticanum II.
Het klassiek-gereformeerde on
derscheid tussen 'algemene' en
'bijzondere' openbaring sluit,
volgens hem, dichter aan by die
visie dan de nogal radikale uit
spraken in de school van Karl
Barth. Slomp ziet in de islam het
doorwerken van de joods-
christelijke traditie als een domi
nant gegeven, weliswaar met ei
gen arabische trekken, maar
tóch aanwezig, in een eigen, res
pect afdwingende gestalte. "In
de dialoog met moslims mag
geen christen echter iets afdoen
aan Gods liefde en verzoening
door Christus".
Voor Slomp betekent dit alles, dat
het christelijke getuigenis tegen
over de moslim, evenals tegen
over de jood, om een eigen inhoud
en vormgeving vraagt. Juist
daarom stelt hij zich open voor
het authentieke moslimse Gods
getuigenis. "Het resultaat van
ons beider, wederkerige getuigen
laat ik graag aan Gods Geest
over".
Kinderen
In de meeste gevallen hebben Ne
derlandse gelovigen veel begrip
voor de islamieten. Die gingen
dan ook bij 'christelijke geestelij
ken' hulp zoeken voor het ver
krijgen van gebedsruimten, zo
vertelt drs. Mehmet Emin Ates,
bedrijfseconoom en bestuurslid
van de Stichting Moslim-organi
saties Nederland, in een bijdrage
over 'islamieten in een christelij
ke samenleving'.
De meerderheid van de Turken
zijn belijdende moslims, die zich
erg bekommeren om het behoud
van de islamitische cultuur. De
grootste zorg van de Turkse isla
mieten in Nederland is de vor
ming van de kinderen. Oude:s
zijn bang dat hun kinderen als
niet-islamieten opgroeien, zon
der geloof en traditie Om dat te
voorkomen, leggen zij veel na
druk op vorming en opleiding in
de moskeeën.
Turkse ouders wantrouwen het on
derwijs op openbare scholen.
Dat heeft in hun ogen een godde-
loos karakter en is duidelijk anti-
islamitisch. Het slechte beleid
van de gemeenten bij het aanne
men van Turkse onderwijsge
venden voor lessen in de eigen
taal en cultuur heeft dit wantrou
wen vergroot, zegt Ates.. Meestal
werden onbevoegden aangeno
men: gewone arbeiders of asiel
zoekers.
PREDIKANT SLOMP
..open staan voor moslimse Gods-
getuigenis....
Toen hebben ouders gezocht
mogelijkheden voor
king met christenen. "Zij kunnen
met andere gelovigen beter pra
ten over hun religieuze proble
men dan met niet-gelovigen. Hun
verlangen naar religieuze vor
ming van de kinderen vindt bij
praktizerende christenen zelfs
meer gehoor dan bij Turkse on
derwijzers".
fEr zijn nu contacten met kerken en
schoolbesturen om - bijvoor
beeld in christelijke scholen
betere voorzieningen te krijgen
voor islamitisch onderwijs. De
ruimten in moskeeën voor dit
onderwijs zyn meestal onge
schikt.
Mehmet Emin Ates noemt de dia
loog met christenen een 'belang
rijk element' in de doelstelling
van de Turks-islamitische cultu
rele Federatie. By deze federatie
zyn meer dan zeventig verenigin
gen aangesloten. Haar doel is: in
tegratie van de moslimse min
derheid in de Nederlandse sa
menleving, met behoud van de
eigen cultuur en respect voor el-
kaars geloof.
"De activiteiten van de officiële
imams in Nederland zullen zeker
een positieve bijdrage leveren
aan de ontmoeting tussen Turk
se islamieten en christenen", ver
wacht Ates. Jammer dat het taal
probleem die ontwikkeling ver
traagt. "Ondanks alle moeilijkhe
den is er een duidelyk optimis
me onder Turkse islamieten, dat
hun contacten met de christenen
hier verder zullen leiden naar
een betere samenleving".
Een kenmerk van onze tijd is de
ontmoeting tussen christendom
en andere wereldgodsdiensten.
Sociaal-economische ontwikke
lingen hebben de bezinning op
de verhouding tot de islam ver
haast. Elke bydrage daaraan kan
op belangstelling rekenen.
'Franciscaans leven' had ook nog
een ander motief om deze zaak
eens aan de orde te stellen, na
melijk de handelwijze van Fran-
ciscus zelf.
Terwijl zijn tijdgenoten gewapend
de islamieten tegemoet trokken
kruistochtenkoos hij poor een
andere weg. In gezelschap van
een medebroeder drong hij door
tot de sultan van Egypte In
naam van het evangelie, zoals hij
zei. Al was Franciscus niet in
staat, de sultan tot het evangelie
te 'verleiden', toch raakte deze,
diep religieus als hij was, ge
boeid door punten van overeen
komst tussen authentiek christen
dom en islam.
De toenmalige paus en ook mede
broeders van Franciscus begre
pen niets van diens ware bedoe
lingenZe vonden het een vreem
de, raadselachtige methode. Het
preken van de kruistochten ging
dan ook gewoon door.
De handelwijze van Franciscus
kan wellicht inspirerend zijn
voor onze dagen.
S. J. de Groot
Beroepingswerk. Hervormde
Kerk beroepen door de synode
tot zendingspredikant voor Peru
(in opdracht van de Gerefor
meerde Zendingsbond) kandi
daat L. W. Smelt Oegstgeest; be
dankt voor Zoetermeer H. Veld
huizen Alblasserdam, voor
Groot-Ammers H. Harkema Bra
kel Gereformeerde Kerken
Vrijgemaakt beroepen te Ber-
kum (Ov.) H. W. van Egmond
Haulerwijk Gereformeerde Ge
meenten bedankt voor Tricht-
Geldermalsen N. W. Schreuder
Goes.
De synode van de Oud-Katholie
ke Kerk in Nederland zal m no
vember beslissen of de bis
schopszetel van Deventer nog
wordt bezet. Veel oud-katholie-
ken vinden twee bisschoppen
(Haarlem en Utrecht) genoeg.
Deventer werd vacant, toen bis
schop Glazemaker aartsbisschop
van Utrecht werd als opvolger
van mgr. Kok.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek, 11.45 oecum. dienst;
Marekerk 10 ds. De Jong, 5 kand. Smelt
te O.geest;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kra
mer, Aalsmeer;
Regenboog (Merenwijk) 9.30 ds. v.
Leeuwen;
Bethlehemk.(Driftstr.) 10 ds. Wagen
voorde, Bennebroek;
Bevrijdingsk.(Montgomerystr.) 9 hr.
Wyma, A.dam;
Vredesk.(Burggravênl.) 10 ds. Kret, Sas-
senheim;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 ds. Ribs.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bovenberg.
Diakonessenhuis 10.30 ds. Meijering,
V.schoten.
Endegeest: zie Oegstgeest.
Geref. Kerk: Zuiderk. (Lammen-
schansw.) zie Vredeskerk;
Petrak. (Surinamestr.) 10.30 dr. Vlijm;
Oude Vest 9 dr. Vlijm, 7 ds. v.d. Horst,
Katwijk;
Maranathak.(L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrijdingsk.(Montgomerystr.) 9 hr.
Wijma, A.dam;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Flin
terman, Den Haag.
Dolerende Geref. Kerk (Lokhorstk.):
8.30 en 5.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.): 10 kand. De
Ruiter, 5 dienst.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 9.30 en 5
ds. v. Langevelde.
Geref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr): 11.30 en 5.30
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.):
10.15 ouderling Trippenzee.
Remonstr.-Doopsgez. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.): 10 ds. Bloemendaal,
Delft.
Baptistengem. (O. Rijn 3): 10 ds. Bos
veld, 7 zangdienst.
Evang. Christengem. (Middelstegr. 3):
10 br. Dikkes.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 hr. Roos.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2): zo. 10
hr. v. Delft. di. 8 hr Verkuil.
Pinkstergem. (O. Vest 13): 10 hr. Eiker
bout.
Leger des Heils (Hooigr): 10 en 7.30.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
Zevendedagadventisten (Lokhorstk.):
elke zat. 9.45 bijbelstudie, 10.45 predik
dienst.
Christian Science (Steensch. 6): 10.30.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl): 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel): 10.
Rooms-Kath. K.: Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45;
Herensingel zat. 7, zo.. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof).
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschans weg zat 7, zo. 9,10.30 en
12;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. zie
geref. kerk.
Geref. K: 10 ds. v. Wijk, Vledder, 6.30
ds. Stolk.
Chr. Geref. K.: 9.30 en 4 ds. Starreveld,
Delft.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 9.30 ds. Bogers, 6.30 ds.
Heijmans; Kruiskerk 9.30 ds. Talsma,
Den Haag; Opst kerk 9.30 ds. v.d. Hoek,
Hoogmade; G. Herderkerk 9 en 6.30 ds.
Nieuwenhuis; De Bron 10.30 ds. Nieu-
wenhuis, 6.30 ds. Verheul; Ashram
(Marsdiep) 10 ds. Verheul; Onderweg
(Lijsterlaan) 10 ds. Oort; Sionskerk (Pla-
netensingel) 9.30 ds. Geluk, Baarn, 6.30
ds. De Jong, Leiden.
Geref. K.: Mar.kerk 9.30 ds. Stolk, 6.30
ds. v. Wijk, Vledder; Salv.kerk 9.30 ds.
v.d. Bos, Gouda, 6.30 ds. Bogers.
Ned. Geref. K. (school Willemstr.): 9.30
br. Kleingeld, 4.30 br. v.d. Hout
Chr. Geref. K 9.30 en 4.30
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240): 9.30 en
4.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 evang.
Ramaker, 6.30 evang. Kits.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62): 10 ds. Veenstra.
Volle-evang.gem. (techn. school Bos-
parkweg): 10 hr. v.d. Hoorn.
Pinkstergem. (school Batenstein 16): 10.
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr 10
en 6.30
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36): 10 ds. Knoppers.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9.30 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 hr
Henzen, Leiderdorp, 6 hr. v. Gils, Wad
dinxveen.
Geref. Gem. 9.30 en 6.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10.30 ds. Blenk, Oudewater, 6.3C
ds. Richter;
Salv.kerk 9.30 ds. Richter, 6.30 ds. Enke
laar, Sluipwijk;
Bethl.kerk 9 ds. Blenk, 6.30 ds. Wieman.
Geref. K.: 8.30 en 6.30 ds. Buitenhuis,
Doetinchem.
Geref. K. Vrijg.: 9.30 ds. Feenstra, 2.45
ds. Groeneveld.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Koelewijn, Woubrugge, 6.30 ds. Hei-
nen, Delft, gez. dienst;
De Stek 9.30 ds. Stelwagen.
Geref. K: zie herv. gemeente.
Chr. Geref. K.: 9.30 en 5 ds. Den Hertog,
Leiden.
Rk Kerk: zat 5.30 (De Stek) en 7, zo. 9.30
en 11.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 hr.
Bakker, Maassluis, 6.30 ds. Boer, Kat
wijk aan Zee.
Geref. K: 9.30 en 5 ds. Ravensbergen,
Wijnjewoude.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10.15 ds. Kris
pijn, 7 dienst.
Geref. K: zie herv. gem.
Chr. Geref. K.: 10 en 7 ds. Biesma.
Rk Kerk: Mart. zat. 7. zo. 8.30, 10 en
11.30;
Jozefk. zat 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Ver-
weij. Krimpen aan de IJssel
Rk Kerk: zat. 7. zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 9.30 ds. Kolk-
Rk Kerk: zat 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 9.30 ds. v. Melle, vloot-
pred., 6 ds. Dol, Terheijde aan Zee,
Ontm.kerk 10 dr. v.d. Bank. Ede, 6.30
ds v. Niel.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): zie Katwijk aan
Zee (bij geen vermelding geen dienst).
Geref. K.: 9.30 en 6.30 kand. Voortman,
A.dam.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Teygeler, Scheveningen, 6
ds. De Jong;
O. Kerk 8.30 en 10 ds. Visser. 6 ds. v.
Ichthusk. 10 ds. De Vreugd, Amers
foort, 5 ds. Driebergen,
Pniëlk. 9.30 ds. De Groot, Apeldoorn. 6
ds. Visser;
Gr. v. Pr.school 10 ds. De Jong,
Overduin 2.15 ds. Baas; De Hoeksteen
(Burgersdijkstr.) 10 Duitse dienst, Pf.
Koch.
Ver. ter voorbereiding van een herv.
deelgemeente 'De Rank' te Katwijk (au
la P. Groen-college): geen dienst.
Geref. K Vr.kerk 9.30 ds. Janssens,
R.dam, 5 hr. Vercouteren, Voorburg;
Triumfatork. 9.30 hr. Vercouteren.
Geref. K. Vrijg.: 10.15 leesd., 3.30 ds.
Heida.
Ned. Geref. K.: 8.45 en 7 ds. Janse.
Chr. Geref. K.: 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. De Reuver.
Geref. Gem. (Remisestr.): 10 en 5.
Volle-evang.gem. (Voorstr. 100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Hoogendijk, Alphen, 7 zie
geref. kerk.
Geref. K 10 ds. Booy, Winschoten, 7 dr.
v. Vliet, Alphen.
LEIDERDORP: Herv. Gem en Geref
K. Dorpsk. 10 ds. Knorth. 6 30 ds Lut-
Hoofdstr. 10 ds. Stegeman;
Scheppingsk. 9 ds. Brommet.
Leythenrode 10 ds Lutmers.
Elis.ziekenhuis 9.30 hoogmis, 10.45 ds.
Brommet.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw): 10 hr. De
Rk Kerk: zat 7. zo. 9 en 10.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Vree; camping 'De Drecht": 7 nam. hr
Lourens, Alphen.
Geref. K: 9.30 ds. Los, 7 dienst.
Rk Kerk zat. 7, zo. 7.30. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10.30 ds.
Oostinga, Sliedrecht, 7 ds. Hanemaaijer.
Alphen;
Pauluskerk 9 ds. Oostinga.
Geref. K 10 prof. dr De Gaay Fortman,
Den Haag. 7 kand. v Wallinga, Ter Aar
Geref. K. Vrijg. 8 45 en 2 45 ds. Box
Ned Geref. K. (Salvatori): 9 en 5 ds.
Schuurman.
Chr. Geref. K: 10 en 7 leesdienst.
Geref. Gem.: 10 en 4 leesdienst
Rk Kerk: Agathakerk zat 7, zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat 7. zo. 9 en 11.30;
Manakerk zat 7. zo 8.30. 10 en 11 45.
Engelbew zat 7. zo. 8, 9.30, 11 en 5 45.
NIEUWKOOP: Herv Gem. 930 hr.
Stam, 6.30 dr. Bezemer, Scheverungen.
Geref. K: 9.30 dienst.
Chr. Geref. K.: 9.30 en 6.30 ds. Hamstra,
Elburg.
Remonstr. Gem.: 10 ds. Tjalsma, Den
Haag.
Rk Kerk: zat 7, zo. 9 en 10.45
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 30
ds. Molenaar.
Geref K: 9 30 en 7 hr Kat Ouderkerk
aan de Amstel.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem
Geref. K.: 9.30 ds. Hoornstra, 6.30 ds.
Rang
Chr. Geref. K: 9.30 en 3 ds. Westerink,
Urk.
Rk Kerk zat 7. zo. 10.
NOORDEN Herv. Gem. 9.30 kand v
Rijsbergen, Woudenberg, 7 ds. Zouten
dijk. -
Geref. K.(W. Verlaat): 9.30 kand. Schnei
der, Zegveld, 7 hr. Stam.
Rk Kerk: zat 7.30, zo. 9 en 10.30
NOORDWIJK. Herv Gem Voorstr-
Binnen) 10 kand. Verwaal, Leiden, 5
hr Burger, Waddinxveen. 7 ds. Meye-
ring. Voorschoten.
Hoofdstr. (Zee) 10 kand. v Houwelin-
gen. Leiden. Sole Mio 9 kand. v. Houwe-
lingen;
De Rank (Golfbaan) 10 dienst 8 nam.
Duitse dienst, Pf- Koch
Geref. K Hoofdstr. (Zee) 10 ds Koren-
hoff. Heemstede, 7 drs. Scheps. Heer
len.
Vinkenl. (Binnen) 9 30 kand. v Niet,
StichUngskerk 11 ds Bouma
Rk Kerk Zee zat 7. zo 9 30 en 11.
Binnen zat 7, zo. 8. 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk 10 ds.
Kalkman,
De Zük 10 hr. De Vries
Rk Kerk: Victork. zat 7, zo 9 30 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 8.30 en 10
OEGSTGEEST Herv Gem Groene of
Will bik 11 ds Vegtrr,
Pauluskerk 9.30 ds. Vegter;
Gemeentecentrum (Lytw10.30 ds.
Noorman, Bussum, 7 ds. Vegter.
Geref. K.: 10 dr. Cramer, 7 zie herv gem
Geref. K. Vryg. 10.30 kand. Mol. 4 30
Ned. Geref K. (Gem.centrum) 8.45 en 4
ds. De Lange.
Van Wijckerslooth: 4 ds. De Jong. Lei
den.
Endegeest 9.30 ds. Friedench
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4.
Rk Kerk: WULkerk zat 7. zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv Gem 9 30 ds De Korte.
Geref K: 9 30 en 6 30 hr Schoenmaker
Remonstr. Gem.: 10 mevr ds. Modder
man, Hilversum.
Rk Kerk: zat 7. zo. 8. 9.30 en 11.30
ROELOFARENDSVEEN Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7. zo 8, 9 30 en 11;
Petrus-B. zat 7, zo. 9.30 en 11 30
RIJNSATERWOUDE Herv Gem 9 30
ds. Zoutendijk. 7 ds. Lefeber.
Chr. Geref K. 9 30 en 2 15.
RIJNSBURG Herv Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds Smaling. 5 ds v Niel.
Bethelkerk 9 30 ds v Niel.
Geref. K.: Petrak. 9.30 ds. Huisman,
Leeuwarden, 5 ds. Kersten,
Imm.kerk 9.30 ds. Damsma, 5 ds Huis-
Mar kerk 9.30 ds. Kersten. 5 ds. Dams-
Camping 'Koningshof 10 hr. Fontein
Geref. K. Vryg. 10 leesdienst, 7 ds. Hei-
da
Chr. Geref K 9.30 denst 7 ds v Sme
den, Den Haag.
Evang. Christengem. (aula mavo): 10 br
Gert-Jan Ravensbergen
Rk Kerk zat 7, zo 10.30
RIJPWETERING Rk Kerk zat 7. zo
7 30. 9 en 10 30
SASSENHEIM Herv Gem. 9 en 10 30
ds Bakker. A.dam, 7 ds De Jong. Aals-
Geref K.: 9 30 ds Ferwerda. 7 zie herv
gem.
Rk Kerk: zat 7, zo 9.30 en 11.
TER AAR Herv Gem. 9 30 ds. Boer.
Katwyk aan Zee. 6.30 ds Hemmes.
O |wl
Geref. K. 10 hr. Doddema. Bodegraven.
6.30 hr Karstens. Leiden
Rk Kerk Aardam zo 9 en 12.
kerk Langeraar zat. 7. zo 8 30. 9 30 en
11 30
VALKENBURG Herv Gem. 10 kand
v Harten. Noorden, 6.30 ds Gal). Den
■Hg
Geref K.: 9.30 ds. Oldemans. Hilver
sum, 6.30 ds. Huisman, Leeuwarden
Geref K Vryg 9 30 ds Heida. 5 lees-
VOORHOUT: Herv Gem. 10 ds. Bro
kerhof
Rk Kerk: zat. 7, zo 9. 10.30 en 11.45.
VOORSCHOTEN Herv Gem Dorps
kerk 10 ds. v.d. Schoot. 7 ds De Zwart,
De Ontmoeting (Noordhofland) 9.30 rk
gastdienst.
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds.
Lentz.
Geref. K 9.30 ds. De Zeeuw. 7 zie herv
gem.
Geref. K. Vryg.: 10.15 en 4 30 ds. Box-
Rk Kerk: Laur kerk zat 7, zo. 10 en
11.30,
M. Godskerk zat 7, zo. 10.30
WADDINXVEEN Herv Gem Bethel
kerk 10 15 ds Maasland. 5 ds Mar-
chand, Onstwedde. 8 45 ds Marc hand.
Hoeksteen 9 30 ds. v.d. Haar. Houten,
6.30 ds Kamphuis. Stolwyk.
Imm.kerk 9.30 hr Tielkemeyer, Reeu-
w\jk, 7 ds. Sybrandy, Den Haag
Geref Kerk Kruisk 10 ds. De Moor, 5
ds Gilhuis. Den Haag.
Ontm kerk 10.
Remonstr. Gem 10 hr Punt
Rk Kerk Victork zat 7. zo 10.
Ontm kerk zat. 7. zo. 8.30 en 11 45
WARMOND Herv Gem 10 ds Den
Tonkclaar
Rk Kerk zat 7. zo 8 30. 10 en 11.30.
WASSENAAR Herv Gem Dorpsk 10
ds Beker. Den Haag. 4 30 ds Wolters. 7
ds v Leusden. Leidschendam.
Kievietk 10 ds v Buuren. Adam.
Messiask 10 ds. Wuister, Scheveningen.
Dorpscentrum 9 30 kand Smelt
O geest
Geref K Zijllaan 10 en 7 ds. Schiebaan.
Bennekom,
Zuid (Bloemcamplaan) zie Kievietkerk.
Ned Prot Bond (Kerkdam) 10.30 ds.
Werner.
WOUBRUGGE Herv Gem 9 30 da.
Heijmans. Alphen. 6.30 ds. Zwanen-
Gere'f. K. 9.30 kand. v. Wallinga, 6 30
Rk Kerk: zat 7. zo. 10.
ZEVENHOVEN Herv Gem. 9.30 ds.
Kielder, 7 zie geref kerk
Geref K 9.30 ds Fernhout Alphen. 7
ds Kielder
Rk Kerk zat 7. zo 9 en 10 43
ZOETERWOUDE Herv. Gem 10 mevr.
ds Visser. Leiderdorp
Rk Kerk St Jan zo 9.30 en 11
Chr Dienaark zat 7. zo 10.
H Rijndijk zat 7. zo 9 30 en 11.
ZWAMMERDAM Herv Gem 9 30 ds.
Haakman. 6 30 ds. De Korte. Oude We-
Geref K. 930 hr v d Kraan. Rdam,
6 30 ds Fernhout, Alphen
Remonstr Gem 10 ds vd Laarse
