c
James Clavell valt tegen
BOEKEN
Opschudding rond verdwijning bankdirecteur
Verstrengeling
kerk en nazidom
Jules Decider: lollig
Noble House geen tweede Shogun
Sprookjesachtigeverhalen
Italiaan verwikkeld in rechtszaken en schandalen
WOENSDAG 16 JUNI 1982
Extra
Pagina 19
Als de dikte van een boek
maatgevend zou zijn voor de
lengte van een bespreking
dan zou ik nu aan een uiterst
lijvig artikel zijn begonnen.
Want "Noble House" van Ja
mes Clavell telt meer dan elf
honderd bladzijden...
Nu ben ik zo'n wijdlopigheid
wel gewend van deze Ameri
kaanse auteur van Britse ori
gine wiens wieg in Australië
heeft gestaan. Ook zijn voor
gaande boeken waren dikke
pillen. De televisieserie die
van zijn "Shogun" werd ge
maakt duurde niet voor niets
bij elkaar twaalf uur.
Maar zijn in en om Hongkong
afspelende "Noble House"
slaat wat dat betreft al zijn
voorgaande prestaties. Het is
dus "pagina-vreten" gebla
zen om door zijn werk heen
te komen. Maar het is geen
onaangename klus. Integen
deel, ik heb er mij geen mo
ment bij verveeld. Clavell
kon mijn aandacht van het
begin tot het einde vasthou
den. Dat heb je bij zo'n be
gaafd verteller.
Geheel volgens het recept van
de bestseller gebeurt er in
korte tijd verschrikkelijk
veel (spionage moord
aardverschuiving typhoon
—brand) en dat alles is royaal
overgoten met een fikse por
tie passie, jaloezie, haat en
nijd.
James Clavell kan voor zijn
boeken putten uit een veelbe
wogen persoonlijk leven. Hij
heeft gewerkt in Engeland,
Canada, Hongkong en Ame
rika. Hij zat als militair jaren
lang krijgsgevangen in een
Japans kamp bij Singapore.
Hij schreef filmscenario's en
regisseerde films en televisie.
In feite begon hij pas laat met
schrijven. Hij liep al tegen de
veertig toen hij zijn eerste ro
man voltooide. "King-Rat",
"Tai-Pan", "Shogun", zij
maakten hem multimiljo
nair. Vooral door de rechten
van film en televisie.
En nu dan "Noble House". Zo
heet het handelshuis in
Hongkong dat in Clavells
boek in bittere machtsstrijd
is gewikkeld met de concur
rentie. Want slechts één kan
de grootste zijn en de leider
daarvan de ongekroonde ko
ning van deze kroonkolonie.
En voor macht blijkt nage
noeg iedereen alles over te
hebben. Het doel lijkt elk
middel te heiligen.
IK zei het al: ik heb me er geen
moment bij verveeld. Maar
het heeft me toch niet zo kun
nen imponeren als destijds
"Shogun". De achtergrond
van het oude Japan met zijn
eeuwen terug gewortelde tra
dities werd daarin door Cla
vell tot een uiterst kleurrijk
en boeiend schilderij ge
maakt waarin het menselijk
manipuleren wat onderge
schikt bleef.
Maar het Hongkong van 1963,
dat in "Noble House" als de
cor dient van de verbeten
strijd om de economische en
financiële macht, is heel wat
minder dominant. Het men
selijk manoeuvreren op dit
toneel krijgt daardoor aan
zienlijk meer gewicht en daar
het in een groot deel van het
verhaal draait om financiële
machinaties - waarvan ik
juistheid en strekking niet al
tijd kan beoordelen - dringt
dat minder door, treft het ge
voel en het hart minder.
Clavell mag dan nog met enke
le natuurrampen - die zich
aan die menselijke mieren
hoop die Hongkong heet vol
trekken - pogen dezelfde
snaren te toucheren, het blij
ven teveel incidenten in het
totale tableau.
Men begrijpe mij goed. Clavell
heeft niet voor niets wereld
faam opgebouwd. Hij is een
gladde, goed geïnformeerde
verteller, die rijke fantasie op
een meeslepende wijze in een
reële ambiance weet te plaat
sen.
Maar na zoiets als "Shogun"
zijn de verwachtingen erg
hoog gespannen. En dan kan
het wel eens iets tegenvallen.
Met de nadruk op iets...
KOOS POST
Een SS-commando moest vóór 25 december 7000 joden vermoor
den. Toen zij 24 december niet klaarkwamen, stonden zij de
volgende morgen vroeg op, volbrachten hun taak en waren nog
net op tijd voor de Kerstnacht! Het is een ongelooflijk verhaal,
maar waar gebeurd.
In dit voorbeeld is de verstrengeling van kerk en nazidom wel heel
extreem. Maar dat er een relatie ligt staat vast. Erger nog: de
(r.k.) kerk heeft schuld aan Auschwitz. Zij is medeschuldig aan
de moord op 6 miljoen joden. Overigens: historici schatten, dat
het aantal joden dat tot 1925 door christenen werd gedood, de 7
miljoen te boven gaat.
Tot deze ontstellende conclusies komt dr. Hans Jansen in zijn
opzienbarende boek "Christelijke theologie na Auschwitz", dat
dezer dagen bij het Boekencentrum verscheen. Uit dit uitvoerig
wetenschappelijk gedocumenteerd boek blijkt, dat er een oorza
kelijk verband bestaat tussen de christelijke theologie en het
anti-semitisme. De auteur verwijst hiervoor naar tientallen con
cilie-uitspraken, synode-besluiten, canonieke wetten en ge
schriften van Luther.
In het Neurenbergse proces verklaarde de anti-semiet bij uitstek,
Julius Streicher, dat Luther eigenlijk terecht moest staan in zijn
plaats, omdat hij (Streicher) zijn (Luthers) adviezen had opge
volgd. Het anti-semitisme lag (ligt) in de Kerk verankerd, "om
dat de joden de Messias niet hebben aanvaard en Hem zelfs
hebben vermoord".
Uit vergelijking van kerkelijke- en nazi maatregelen tegen joden
blijken duidelijke overeenkomsten. De nazi-decreten lijken soms
zelfs overgeschreven. Of het nu gaat om het verplicht stellen van
de joden-ster, het bordje "verboden voor joden", het "opbergen"
van joden in ghetto's en het weren van joden uit bepaalde func
ties: al deze maatregelen dateren van ver vóór 1933. De auteur
verbaast zich erover dat "zelfs na Auschwitz de kerk geen
schuld heeft beleden voor wat werkelijk door haar toedoen was
gebeurd.
In het "excuus" op het Tweede Vaticaans Concilie komt het
woord "jood" niet voor. Alleen het woord "perfide" (trouweloos)
werd uit de liturgieteksten geschrapt. De Westduitse bondskan
selier Willy Brandt knielde voor het herdenkingsmonument in
het voormalige ghetto van Warschau neer om vergeving te sme
ken. De kerk (paus) kwam niet verder dan het excuus zoals
boven weergegeven. Daarop zijn twee uitzonderingen. Paus
Pius XI verklaarde, dat "alle christenen geestelijk, semieten
zijn" en maakte daarmee duidelijk, dat hij het anti-semitisme
verafschuwde. En dan natuurlijk de onvergetelijke paus Johan
nes. "Vergeef 't ons want we wisten niet wat we deden".
THEO KROON
Jules Deelder, de als een haze
windhond zo magere dichter-
schrijver uit Rotterdam, ont
leent zijn bekendheid vooral
aan het feit dat hij vaak op
treedt in jeugdhonken en an
dere donkere holen.
Hij is weliswaar geen groot
dichter, maar hij heeft onmis
kenbaar gevoel voor humor.
En dat zal ook wel de reden
zijn dat cultureel werker
Klaas-Jan uit Lichte voorde
en al die anderen Deelder bo
venaan hun verlanglijstje
hebben staan.
Ook het proza van Deelder is
soms humoristisch. Daar
naast vallen zijn verhalen op
doordat ze puntig zijn ge
schreven. Deelder hanteert
Jules Deelder
een telegramstijl. En dat past
goed bij een schrijver, die
graag de indruk wekt dat hij
door het leven raast; met in
de binnenzak van zijn jasje
vanzelfsprekend de benodig
de hoeveelheid drogerende
middelen opgeslagen om
maar vooral niet te hoeven
vervallen in een pantoffel
tempo.
Schóne Welt heet de verhalen
bundel van Deelder die nu in
de boekhandel ligt. Een aan
tal verhalen is al eens eerder
uitgegeven, maar het meren
deel is nieuw.
De indruk die de schrijver wekt
is deze: het leven is welis
waar niet altijd een lolletje,
maar we blijven de zaken wel
van de zonnige kant zien.
Noem het oppervlakkig.
Maar het is beslist een vera
deming om eens een boek ter
hand te nemen dat niet - zoals
Gerard Reve het uitdrukt - is
geschreven door iemand die
in zijn jeugd door zijn broer
tje in een waszak aan de lijn
is gehangen en daar een trau
ma aan over heeft gehouden.
Lang niet alle verhalen in
Schóne Welt zijn overigens
even leuk. Soms wil Deelder
net iets te lollig zijn. En dat is
funest, want het resultaat is
dat de lezer een uiterst melig
verhaal krijgt voorgescho
teld. Gelukkig schrijft
Deelder korte verhalen, zodat
het leed snel is geleden.
Op zijn best is Deelder als hij
over zijn jeugd schrijft. Hoe
hij als klein jongetje ver
wachtingsvol voor het huis
stond te wachten op zijn va
der, die eindelijk een nieuwe
wagen had gekocht en palief
goddomme toch weer in dat
ouwe kreng de hoek om
kwam tuffen.
En dan het verhaal over de uit
wedstrijd die Sparta moest
spelen in het zuiden des
lands. Ook mooi. Mokkend
zat de kleine Deelder achter
in de wagen na het verlies
van zijn club. Gelukkig had
zijn moeder een reep choco
lade bij zich. De grauwe mis-
tsluiers trokken weer op.
Het titelverhaal. Schóne Welt,
valt tegen. Het is het verslag
van een reis naar Duitsland
waar Deelder een jas wil ko
pen. Helaas komt hij niet ver
der dan de Duitse grens, al
waar een paar nijvere doua
ne-ambtenaren na veel
vruchteloos gezoek de drugs
vinden, die hij bij zich had.
Het is tegenwoordig mode om
te roepen dat de schrijvers
van korte verhalen maar eens
een dikke roman moeten
schrijven. Alsof een schrijver
pas toe wordt gelaten in het
letterkundige walhalla als hij
een serie romans op zijn
naam heeft staan.
Onzin natuurlijk. Ik lees liever
goede korte verhalen, dan het
onverteerbare gezanik van ie
mand die teveel naar zijn na
vel staart en daar in het café
met zijn vriendjes graag en
lang over praat.
WIM BRANDS
(Schóne Welt, Jules Deelder,
uitg. Bezige Bij, f25,-).
Sprookjes schrijven, die de toets der kritiek kunnen doorstaan, is
een kunst die maar weinig schrijvers beheersen. Tot deze selecte
groep behoort de Amerikaan Lloyd Alexander. Zijn bundel
'Dappere Coll en andere vertelsels' heeft alles in zich om de
sprookjesliefhebber te boeien. Alexander combineert een rijke
fantasie met gevoel voor humor. Dat levert schitterende verha
len op. die in al hun eenvoud in waarde niet onderdoen voor
klassieke volkssprookjes.
Titelverhaal 'Dappere Coll' volgt de avonturen van een oude krij
ger die zijn gestolen varkentje tracht op te sporen. In 'De harp
van de waarheid' wil koning Fflam een beroemd troubadour
worden en raakt in het bezit van een wonderlijke harp. 'De vier
ezels' gaat over een kleermaker, een bakker en een schoenma
ker. De drie zitten elkaar flink in de haren, totdat ze inzien dat
samenwerken voor alle betrokkenen beter is. De moed van een
eenvoudige man die zich als enige durft te verzetten tegen een
machtige koning wordt verteld in 'De fontein van de koning'.
De vertellingen staan gedrukt op fraai papier, voorzien van illu
straties van The Tjong Khing en zijn zeer redelijk vertaald door
W. van Friesland. Jammer dat het maar vier vertellingen betreft:
verhalen van een dergelijke kwaliteit vragen om meer.
('Dappere Coll', Lloyd Alexander, uitg. Westfriesland, f 15,90).
'Tulku' van de schrijver Peter Dickinson is een spannend avontu
renboek, dat zich afspeelt in China en Tibet rond 1900. Tijdens
de beruchte Boxersopstand, die zich vooral keerde tegen de
vreemdelingen in China, wordt een Amerikaanse missiepost uit
gemoord en platgebrand. Enige overlevende is de jonge Theo-
door, zoon van de omgekomen Amerikaanse zendeling. De ex
centrieke mevrouw Jones, een rondzwervende plantendeskun-
dige, neemt de jongen met zich mee op haar reis richting Tibet.
Het tweetal wordt vergezeld door de Chinese gids/dichter Lung.
Onderweg worden de reizigers belaagd door rovers, maar weten
op tijd te ontkomen, vooral door het ingrijpen van Lama Anchi,
leider van de Tibetaanse priestergemeenschap. Theodoor wordt
beschouwd als een rëncarnatie van de verdwenen Dalai Lama,
de Tulku. Daarmee begint een raadselachtig en spannend avon
tuur in het grote klooster van Dong Pe, waar de Tibetaanse mon
niken huisen.
'Tulku' is een boeiend verhaal vol kleurrijke beelden uit het oude
China en Tibet. Er wordt uitvoerig verteld over de gebruiken en
ceremonies van de Tibetaanse priesters op een onderhoudende
manier. Een boek dat geen moment verveelt. Tulku' staat om
schreven als jeugdboek vanaf 11 jaar, maar ook ouderen kunnen
er veel plezier aan beleven.
("Tulku", Peter Dickinson, vert. Francien Valk, uitg. Sirius en
Siderius, f 19,50).
Evenals Lloyd Alexander weet de Zweedse schrijfster Astrid
Lindgren fantasie en humor met verve te combineren. Dat be
wijst haar nieuwe boek 'Ronja de roversdochter'. Hoofdperso
nen in deze roversgeschiedenis zijn twee kinderen: Ronja en
Birk. Hun vaders, roverhoofdmannen, zijn gezworen vijanden.
Ronja en Birk raken bevriend, nadat ze elkaar het leven hebben
gered. Hun vriendschap is beide roverhoofdmannen een doorn
in het oog en ze verbieden de kinderen met elkaar om te gaan.
Om toch bij elkaar te kunnen zijn besluiten Ronja en Birk de
hooggelegen roversburchten waar ze wonen te verlaten. Ze ver
schuilen zich in een grot in een bos. Met jagen en vissen houden
de twee zich in leven. Hun ouders voelen zich allerminst geluk
kig met deze situatie. Vooral de vader van Ronja, roverhoofd
man Mattis, valt het verlies van zijn enige kind bizonder zwaar.
Dat doet hem dan ook besluiten zich met zijn tegenstander te
verzoenen om zo zijn dochter terug te winnen.
Een kwart miljoen exemplaren van dit boek vlogen in recordtem
po over de toonbank in Zweden. Dat wekt hooggespannen ver
wachtingen. Uitgever Ploegsma kondigt 'Ronja de roversdoch
ter' aan als 'het voorleesboek aller tijden'. Dat lijkt me wat over
dreven. Het is ongetwijfeld een kwaliteitsboek, dat in de geest
van 'De gebroeders Leeuwenhart' geschreven is. In beide boe
ken vinden we dezelfde elementen: de manier, waarop emoties
en gevoelens (liefde-vriendschap-haat) van de personen worden
uitgebeeld en beleefd, betrekt de lezer heel nauw bij het gebeu
ren en doet fantasie en werkelijkheid in elkaar overvloeien. In
'Ronja de roversdochter' gebeurt dat op een wat luchtiger ma
nier dan in het veel serieuzere 'De gebroeders Leeuwenhart', dat
naar mijn mening beter is. Maar ook in dit nieuwe boek bewijst
Astrid Lindgren haar vakmanschap. Haar schrijven is fantasie
rijk, humoristisch en stijgt uit boven de oppervlakkige middel
maat door de overdachte psychologische diepgang die het ver
haal zijn kracht geeft. Voor kinderen vanaf 9 jaar een prima
boek, dat vlot leest. Het is vertaald door Rita Törnqvist en van
illustraties voorzien door Ilon Wikland.
('Ronja de roversdochter', Astrid Lindgren, f 24,90)
MARGOT KLOMPMAKER
ROME - De spoorloze verdwijning
van een vooraanstaand bankier
zou in elk land opschudding ver
oorzaken. Als deze bankier bo
vendien nog verwikkeld is in al
lerlei rechtszaken en schandalen,
wordt de sensatie nog verhoogd.
Dit is op het ogenblik in Italië
het geval, waar Roberto Calvi,
president directeur van de groot
ste particuliere bank van het
land, de Banco Ambrosiano in
Milaan, sinds afgelopen vrijdag
onvindbaar is.
De eerste vermoedens, van een
ontvoering, om politieke rede
nen of voor losgeld, schijnen
langzamerhand steeds minder
houdbaar te worden. Niet alleen
heeft nog geen ontvoerder zich
gemeld, maar Calvi schijnt ook
verschillende personen uit zijn
omgeving gebeld te hebben om
afspraken af te zeggen en zijn
spoedige terugkeer aan te kondi
gen. De politie acht het nu waar
schijnlijker, dat hij zich vrijwillig
schuilhoudt, maar naar het waar
om of waarvoor tast iedereen in
het duister, ook de raad van be
stuur van zijn eigen bank, die
aangifte deed van zijn verdwij
ning.
vier jaar gevangenisstraf en 15
miljard lire (30 miljoen gulden)
boete. Op 21 juni a.s. zou de be
handeling in hoger beroep moe
ten beginnen. Het is niet de enige
rechtszaak waarin Calvi verwik
keld is: hij wordt ook verdacht
van medeplichtigheid aan enkele
louche operaties van de interna
tionale zwendelaar Michel Sin-
dona, op het ogenblik gedeti
neerd in een Amerikaanse ge
vangenis, en aan de bedrieglijke
bankbreuk van de Romeinse
bouwondernemer Genghini.
Ook komt zijn naam voor op de
ledenlijst van P 2, de Vrijmetse
laarsloge van Licio Gelli, die on
langs door het Italiaanse parle
ment als een gevaarlijk geheim
machtscentrum werd ontbon
den.
Behalve uitgever Angelo Rizzoli
was niemand er blij mee, toen
Calvi, via zijn financieringsmaat
schappij „La Centrale", 40 pro
cent van de aandelen van de
groep Rizzoli-Corriere della Sera
verwierf (de Corriere della Sera
is een van de belangrijkste dag
bladen van Italië). Tenslotte
heeft hij nog problemen met de
beurscommissie, die hem enkele
maanden geleden verplichtte de
aandelen van de Ambrosiano op
de beurs te verhandelen, en met
de Italiaanse bank, die aandringt
op grotere doorzichtigheid van
het aandelenbezit.
Moeilijkheden genoeg dus voor
Roberto Calvi, tot voor kort de
meest publiciteitsschuwe figuur
van Italië's financiële wereld,
maar het blijft onbegrijpelijk hoe
hij die denkt op te lossen door
onder te duiken. Of heeft hij nog
andere problemen, die tot nu toe
niet naar buiten zijri doorgedron-
gen?
Dat wordt hier zeker niet uitgeslo
ten, te meer omdat zijn vreemde
verdwijning kort geleden werd
voorafgegaan door een al even
raadselachtige aanslag in Milaan,
waarvan zijn rechterhand Rober
to Rosone bijna het slachtoffer
was geworden. De daders waren
twee figuren uit de Romeinse on
derwereld van wie er één door de
bewakers van de bank werd
doodgeschoten.
Vrij algemeen werd er gesproken
van een waarschuwing aan het
adres van Calvi, maar wie de op
drachtgevers waren en waarvoor
die hem wilden waarschuwen,
blijft in het duister. Ondanks een
spoedvergadering van de raad
van bestuur, die zondag ver
klaarde, dat alles onder controle
was, zakte de aandelenkoers van
de Ambrosiano maandag op de
beurs van Milaan met 15 punten.
De Banco Ambrosiano wordt be
schouwd als een uiterst solide in
stituut, dat zijn kapitaal sinds
1972 vertienvoudigde, van 5 tot
50 miljard lire. Het jaar 1981
werd afgesloten met een winst
van 43 miljard. Met steun van de
voornaamste aandeelhouders,
waaronder de Kredietbank van
Tien eeuwen
Leiden, Leienaars en hun
STRAATLEVEN
Het bonte Leidse straatleven zonder snerpende brommers, ver
stikkende benzinedampen en Hilversum lil. Maar met ratelen
de karren, knorrende varkens, spelende kinderen en de geur
van de bakker op de hoek.
Zonder snackbars en intercity, maar wel herbergen en taveer
nes, trekschuit en paardetram.
Antwerpen en de Vatikaanse
bank IOR (Instituut voor Gods
dienstige Werken), die samen on
geveer 31 procent van het kapi
taal bezitten, heeft Calvi de bank
vast in handen.
Op zijn beurt controleert de Am
brosiano 30 buitenlandse maat
schappijen, waaraan rpen nog de
52 moet toevoegen, die door zijn
financieringsmaatschappij La
Centrale worden gecontroleerd.
La Centrale, waarvan Calvi in
1972 47,56 procent van de aande
len overnam van Sindona en
Hambros in Londen, controleert
in Italië o.m. twee van de actief
ste banken Credito Varesino en
Banca Cattolica del Veneto, en
een van de belangrijkste verze
keringsgroepen. Toro.
Calvi staat dus aan het hoofd van
een gigantisch financieel impe
rium, waarvan de totale waarde
wordt geschat op 20.000 miljard
lire (40 miljard gulden). Door de
tientallen buitenlandse partici
paties munt het bovendien uit
door onoverzichtelijkheid: be
halve Calvi zelf is er niemand,
die er het fijne van weet. ook zijn
aandeelhouders en de raad van
bestuur niet.
Het is dan ook geen wonder, dat de
Bank van Italié juist de afgelo
pen dagen had geëist dat er orde
werd geschapen in de buiten
landse participaties van de groep
en onmiddellijk na Calvi's ver
dwijning een inspectie van de
boekhouding begon.
SVADEBKA
op Les Noces van
•gof Stravinsky
LIEDER EINES
FAHRENDEN
GESELLEN
muziek Gustav Mahler
Omroepkoor en -orkest zang
en instrumentale sohsten
Dirigent David Porcdun
nog iWib 3 voonWIIngen
3 do 17t/m zi 19 |ura
CIRCUSTHEATER
-a- KASSA 558800
