Onder Emilie Knappert zou
Volkshuis niet verhuizen
Je moet het geld halen waar het zit
CDA
-C
Vergeer (SP):
VAN AGT
ZATERDAG 22 MEI 1982
Lelden
Boek schetst negentigjarige geschiedenis
LEIDEN - Net nu het be
stuur van het Leidse
Volkshuis een keuze heeft
gemaakt voor nieuwbouw
van het Volkshuis op het
Ir. Dnessenplein.' komt
een boek op de markt over
de aloude geschiedenis
van het Volkshuis aan de
Apothekersdijk.
Het Leidse Volkshuis zou nooit
van zijn leven verhuizen als Emi
lie Knappert er nog de dienst had
uitgemaakt. Dat maken wij al
thans op uit het 265 bladzijden
dikke boek.
Maar Emilie Knappert, de eerste
directrice van het Volkshuis, is al
weer dertig jaar dood. Ener heeft
een frisse wind in het Volkshuis
gewaaid, lezen we in het boek.
vooral in de 'roerige' jaren zeven
tig Uitgerekend wethouder
Hans van Dam. een fervent be
pleiter van een Volkshuis op een
nieuwe plek. mag donderdag 3
juni de eerste exemplaren van
het boek overhandigen aan de
twee oudste bezoeksters van het
Volkshuis
De drie studenten Henk Kramers.
Jaak Slangen en Marius Vroegin-
dewei hebben met het boek "Het
Leidse Volkshuis 1890-1980"
(prijs 20. monnikkenarbeid
verricht. Vele interviews met be
zoekers en bezoeksters van het
Volkshuis en een voortdurende
duik in stapels archiefstukken
en literatuur hebben een boek
opgeleverd dat niet alleen de ge
schiedenis van het Volkshuis be
schrijft maar voor een deel ook
de sociale en politieke geschie
denis van Leiden.
Voorbeeld
Het bock is zeer leesbaar gehou
den. De ongeveer 150 'antieke'
foto's (waarvan een deel wordt
tentoongesteld in de centrale bi
bliotheek en het stadhuis) en tal
van anekdotes verluchtigen het
verhaal over een instelling die ja
renlang "de lagere standen wilde
verheffen" en daarbij een voor
beeld werd voor andere 'volks
huizen' in het land. Maar tevens
bevat het boek het verhaal van
r Het Lente- of Pijpekruidfeest. zoals dal in de jaren dertig in het Volkshuis werd gevierd
een instelling die aan de wieg
stond van verschillende Leidse
club- en buurthuizen en die zich
ontwikkelde tot een veelzijdige
voorziening voor volwassenen-
werk. jongerenwerk en buurt
werk.
Oude tijden herleven in het boek
De schrijvers staan uitvoerig stil
bij het ontstaan van het Volks
huis in een tijd dat de industriële
revolutie de Leidse arbei
dersklasse schiep. De arbeiders
waren aan het eind van de vorige
eeuw op erbarmelijke wijze ge
huisvest. de kindersterfte lag
rond de veertig procent, vele ar
beiders waren alcoholist (de on
dernemers betaalden het loon in
de kroeg), de voeding van het
'gewone' volk was slecht en een
zijdig en besmettelijke ziekten
sloegen herhaaldelijk toe omdat
de grachten als wasgelegenheid
dienst deden, maar ook als riool
dienst deden
Het was de tijd waarin de onderne
mers meenden dat de arbeiders
hun ellendige situatie aan hun ei
gen luiheid en domheid te dan
ken hadden en dat de kerken
meenden dat er rijken en armen
waren en dat dat altijd zo zou
blijven. Voor de kerken waren
het afnemend kerkbezoek en het
godsdienstonderwijs ("het zede
lijke vervaleen groter pro
bleem dan de materiële toestand
van de arbeiders.
Revolutie
In deze situatie was er een aantal
'links liberalen' die het te gortig
werd. Zij vreesden revolutie en
zij waren benauwd voor de in
voering van het algemeen kies
recht als de arbeiders niet tot
burgers opgevoed zouden wor
den. De professoren Hendrik
Greven, Willem van der Vlugt en
vooral de rijkste man van Lei
den. professor Hendrik Drucker
(een halfbroer van de bekende
(dolle) Wilhelmina Drucker),
pleitten voor een Volkshuis voor
de 'verheffing' van de arbeiders
standen en betaalden de bouw
i het Volkshuis. Een ran de foto s
ervan uit eigen zak Drucker was
kamerlid voor de Vrijzinnig De
mocratische Bond. "een regel
rechte voorganger van D'66"
merken de schrijvers op die niet
nalaten regelmatig een link te
leggen naar het heden
Het oprichten van het Volkshuis
had veel voeten in aarde. Veel
vooroordelen moesten overwon
nen worden (de schrijvers verge
lijken dit met de totstandkoming
van het daklozencentrum in de
Rembrandtstraati. Maar uitein
delijk kon in 1899 "op de grens
tussen arm en rijk" (Apothekers-
dijk-Haarlemmerstraat) het 'neu
trale' Volkshuis worden ge
bouwd om "nieuwe mensen van
de arbeiders te maken"
De eerste directrice Emilie Knap
pert heeft door haar imposante
verschijning en efficiente organi
satie het programma van het
Volkshuis tot in de jaren vijftig
bepaald. Het Volkshuis moest
volgens haar de afspiegeling zijn
van een burgerlijk gezin De ar
beiders hadden geen eigen cul
tuur. meende Knappert Het
Volkshuis moest hen cultuur bij
brengen. Bibliotheek en leeszaal,
kinderclubs, zang en muziekuit
voeringen. museumbezoek. ten
toonstellingen van kunst en zelfs
kunstuitleen moesten de cultuu
roverdracht waarborgen Vakan
tie-oorden werden uit de grond
gestampt En het lentefeest met
pijpekruid waarmee de Leidse*
Volkshuisgemeenschap zich aan
de buitenwacht presenteerde,
genoot faam en werd her en der
in het land overgenomen
Strengheid
Knappert, de koningin van het
Volkshuis, meende dat de arbei
ders moesten leren om te gaan
met hun vrije tijd. zeker als de
achturige werkdag een feit zou
zijn. In tegenstelling tot Karl
Marx die een volle maag en een
warme kachel voorwaarde achtte
voor geestelijke inspanning, ge
loofde Emilie Knappert in sober
heid. strengheid van levensstijl
en harde wil en inspanning De
aanschaf van de telefoon wees zij
lange tijd af omdat de elublei-
ders dan al te gemakkelijk zou
den kunnen afbellen Het boek
beschrijft indringend hoe de
strijd binnen het Volkshuis tus
sen ouderwets en modern is ge
voerd. Dat begon al met de intre
de van de rock'nroll Maar direc
trice Leemans schreef bijvoor
beeld nog geen tien jaar geleden
"In de jeugdsocieteit worden
handelingen verricht welke ver
moedelijk als strafbare feiten
kunnen worden aangemerkt het
spelen om geld. gebruik van
drugs en te vr ije omgang tussen
de geslachten Leemans wenste
daar geen verantwoordelijkheid
voor te dragen Er was sprake
van een "gezagscrisis", meende
zij
Het Volkshuis heeft inmiddels de
finitief gebroken met de bevoog
ding De vooroorlogse Volks
huisgeneratie leeft nog slechts
voort in de werkgemeenschap
De Ratel die nog steeds bijeen
komsten houdt in het Volkshuis.
De drie Leidse studenten lijken
zich met liefde van hun taak ge
kweten te hebben de geschiede-
nis van het Leidse Volkshuis uit
voerig te beschrijven Een Volks
huis dat voor veel Leidenaren
voor "iets" staat Bijna verwij
tend schrijven zij over de Leidse
studenten die zich decennia lang
niets of nauwelijks (en dan nog
om 'onbeschaafden op te voe
den) aan de Leidse arbei
dersklasse gelegen hebben laten
liggen
RENE VAN DER VELDEN
Vlietcup-toemooi
Voetbalvereniging VTL organi
seert zondag het jaarlijks te
rugkerende Vlietcuptoemooi.
Aan het toernooi doen de Bl-
elftallen mee van Rooden-
burg, VNLSleutels, Oranje
Groen, Lugdunum, LDWS,
MMO en VTL. De aanvang is
's ochtends om tien uur.
Orgelconcert
Als inleiding op de officiële ope
ning van de Pieterskerk
wordt vanavond een orgel-
gegeven door Sander
van Marion met medewer
king van Fred Mann op pan
fluit. Op het programma
staan onder meer werken van
BachWidor en enkele Roe
meense ballades. Het concert
begint om acht uur.
Pop
In het Leidse Vrijetijdscen
trum. Breestraat 66. treedt
vanavond de anderhalf jaar
oude Britse formatie Theatre
of Hope op, met in het voor
programma de Leidse groep
Fietspuzzeltocht
"De Ratel" organiseert zondag
een fietspuzzeltocht over der
tig kilometer. De start is 's
ochtends tussen kwart over
negen en tien uur bij het Leid
se Volkshuis aan de Apothe
kersdijk.
LAK-salon
met Banzai" (voor kinderen
van tien tot twaalf jaar) en 's
avonds is er van half acht af
een doorlopende voorstelling
met een presentatie van de
activiteiten van het afgelo
pen jaar: acrobatiek, toneel,
dans. cabaret, poezie en
films. Dit alles in het LAK-
theater. Levendaal 150. drie
hoog.
Vrouwenarbeid
In de serie "Vrouwenarbeid m
derde-wereldlanden" in het
museum voor volkenkunde
aan de Steenstrao
tf vertellen
Jenneke Arens en
Loes Key-
India en Bangla
Desh Er
worden dia's en
films ver-
toond en ook zijn
er diverse
voorwerpen te ziet
n. Het pro-
gramma begint or
ii half drie
in de filmzaal va
in het mu-
Politiek
mddenstandsorganu
LEIDEN - "De Socialistische Partij (SP) is eigenlijk een
partij die niets bijzonders wil. Wat wij willen is een goed
dak boven het hoofd van de mensen en werk voor ieder
een. Of een goede school voor je kinderen. Niets bijzon
ders dus...allemaal heel gewone dingen".
Cor Vergeer (35) lijsttrekker voor
de SP bij de komende raadsver
kiezingen waagt voor de derde
keer een poging om met zijn par
tij in de Leidse gemeenteraad te
komen. Vergeer ziet een stijgen
de lijn in de SP-aanhang en is
daarom optimistisch. "Wij zijn
de enige partij die bij de staten
verkiezingen absoluut gewon
nen hebben", legt hij uit. Dat 600
stemmen ook deze keer niet ge
noeg zullen zijn voor een zetel in
de raad brengt hem niet uit zijn
balans. Van 'weggegooide stem
men' wil hij niet horen. "De ge
meentepolitiek is maar een stuk
je van ons werk. dus een stem op
de SP is nooit weggegooid", zegt
hij op besliste toon.
Schijnbaar op zijn gemak vertelt
de lijsttrekker dat de SP bij de
verkiezingen in maart vooral
heeft gewonnen in de tradionele
PvdA-wijken waar veel kiezers
de tocht naar de stembus niet
maakten. "Wat wij willen is een
alternatief bieden voor de men
sen die thuis bleven. De SP wil
geen concurrent zijn voor de an
dere linkse partijen. Ik vind dat
links geen ruzie met elkaar moet
maken. Ook niet met de PvdA.
Het is jammer dat het met die
partij de verkeerde kant opgaat.
De SP wil laten zien dat een an
dere politiek, een echte socialis
tische aanpak van de problemen
mogelijk is. De SP vindt dat de
crisis niet afgewenteld mag wor
den op de rug van de zwakkeren.
Wat zijn eigenlijk de verschillen
tussen de SP en andere partijen
ter linker zijde?
"Er zijn geen grote verschillen",
meent Vergeer. "We hebben een
andere manier van werken en
een andere manier van politiek
bedrijven. Als ik de PvdA of de
PSP zie. daar gaat zo weinig
kracht vanuit Er zitten veel te
veel studenten en intellectuelen
in die partijen. De SP is veel
meer dan de anderen een partij
van en voor gewone mensen.
Kijk maar eens naar de namen
op onze lijst, veel mensen uit Lei-
den-Noord of De Kooi. er staan
maar twee doctorandussen op.
Moet je eens kijken naar de lij
sten van andere partijen, en waar
die mensen wonen Alleen dat
al...
De Partij van de Arbeid heeft, een
uitzondering daargelaten, geen
voeling meer met de gewone
mensen", meent Vergeer. "An
ders zouden ze de liggelden voor
plezierbootjes of de tarieven
voor zwembaden toch niet ver
hogen? In plaats daarvan zouden
salarissen van burgemeester en
wethouders moeten worden ver
laagd". vindt de SP. "Mensen die
nu in de gemeenteraad gaan zit
ten doen dat te veel uit oogpunt
van carrièreplanning. Als ze een
paar jaar wethouder zijn geweest
vinden ze dat ze het hogerop
moeten zoeken, zoals Waal bij
voorbeeld. Wat Leiden nodig
heeft is een bestuur dat er niet zit
voor de poen of de eigen carrië-
Zou de SP een links college van
PvdA. D'66 en klem links
PSP.CPN en PPR) willen steu-
"Dat hangt af van het programma
en van het beleid dat zo n college
voert. Wij zullen ons tevoren niet
vastleggen op dc steun aan een
Cor Vergeer "Wat Leiden nodig heeft is een bestuur dat er niet zit voor
de poen of de eigen carnere"
(Foto Holvast)
college van welke combinatie
dan ook. Het spreekt vanzelf dat
we natuurlijk het liefst een zo
progressief mogelijk college wil
len omdat er dan altijd iets beters
uitkomt dan bij een college van
CDA en VVD De SP rekent D'66
niet tot de progressieve partijen.
Die partij lijkt meer op de VVD.
De steun toezeggen aan een col
lege van 'linkse' partijen is daar
om wel erg moeilijk"
Een doorn in het oog van de SP
zijn de miljoenenwinsten die het
energiebedrijf Rijnland tot voor
kort maakte "Die winst, die door
de gemeente is opgestreken,
komt uit de energienota's die de
mensen moeten betalen", zegt
Vergeer "Wij vinden daarom dat
dat geld aan de mensen^ moet
worden terugbetaald"
Zouden zonder de winsten van
het energiebedrijf de financiële
problemen van de gemeente met
nog groter zijn0 Er worden van
dat geld toch allerlei dingen be
taald voor de gemeenschap0
Vergeer veert op uit zijn stoel Dat
geld is van de mensen Daar heb
ben ze recht op". En op felle
toon: "Als de mensen niet terug
krijgen wat ze teveel betaald
hebben is dat diefstal. Ik begrijp
best dat de wethouder van finan
cien dat geld gebruikt om het gat
in de gemeentebegroting op te
vullen. Maar ik vind dat ongeoor
loofd. De fietsenmaker kan ook
wel teveel rekenen en zeggen dat
hij dat geld aan charitatieve doel
einden besteedt. Dat zouden we
toch ook niet goed vinden''"
"We moeten het geld halen waar het
zit", is het motto van de SP Hoe
denkt Vergeer dat te doen als hij
straks in de gemeenteraad zit9
"Er is geld genoeg, maar de grote
investeerders (beleggingsmaat
schappijen. pensioenfondsen,
verzekeringsmaatschappijen)
beleggen hun geld liever in het
buitenland vanwege de grote
winsten. Nederland is bijvoor
beeld de grootste buitenlandse
investeerder in Amerika Dat ge
beurt met ons geld En de over
heid kan door een wettelijke
maatregel opeisen dat dat geld in
Nederland, tegen een lage rente,
gebruikt gaat worden om een he
leboel nuttige dingen mee te
doen. Bijvoorbeeld meer werk
scheppen voor de mensen. De
SP heeft daar een eigen plan
voor: werkloze mensen krijgen
gemiddeld 3 4 van hun loon als
uitkering. Voor 14 meer kunnen
ze in dienst van de overheid te
gen hun volledige loon aan het
werk. Volgens ons plan zouden
ook meer woningen gebouwd
kunnen worden Zo sla je twee
vliegen in één klap meent Ver
geer "De gemeente moet over
gaan tot de oprichting van een
gemeentelijk bouwbedrijf zon
der winstoogmerk om goede en
betaalbare woningen te bouwen
voor Leidse woningzoekenden
Kortom er is werk in overvloed,
er zijn mensen die willen werken
en er is geld. Alleen moet je het
geld halen waar het zit"
Hoe denkt de SP m de Leidse ge
meenteraad belangrijke veran
deringen in de kapitaalstromen
te bewerkstelligen. Is dat. voor
zover mogetijk. met alleen op
landelijk niveau te regelen0
"Ik kan het natuurlijk niet in m'n
eentje. We moeten ons sterk ma
ken om samen met andere partij
en en andere gemeenten een be
weging op gang te brengen Wc
moeten laten zien dat het anders
kan De mensen mobiliseren
Dat is de plicht van een socialist
Om te zeggen kom op mensen
laat je niet kisten
Maar als de politici in D« - Haag
met doen wat volgens de SP moet
gebeuren vallen dan de plannen
voor meer woningen en meer
werk in duigen-'
"De verwevenheid met de landelij
ke politiek is groot Als in Den
Haag politici zitten die het ver
keerd doen behoort een socialist
te zeggen: het moet anders En
het kan anders Als we de men
sen maar enthousiast weten te
maken en in actie laten komen,
zoals gebeurd is bij acties van de
SP in de Merenwijk en Leiden-
noord
Een heikel onderwerp bij links is
het verkeer en parkeren in de
MmHIMMod IVcqft dt SP daar
over ook een men mg 0
"De SP is voorstander van het au
toluw maken van de binnenstad.
Dit betekent dat rond de binnen
stad parkeervoorzieningen ge
troffen moeten worden en daar
bij kunnen ook parkeergarages
zijn Maar dat mag niet ten koste
gaan van stukjes grond waar wo
ningen gebouwd kunnen wor
den. Ik vind het plan voor een
combinatie van parkeren en wo
ningbouw op het Sandersterrein
aan het Levendaal zo slecht nog
niet. Maar zoiets mag de gemeen
te geen geld kosten De gemeen
te moet in de eerste plaats de wo
ningnood oplossen Laten we
daar eerst maar voor zorgen'
JAN R1JSDAM
LEO MAAT
ADVERTENTIE
GROTE VERKIEZINGSAVOND
WOENSDAG 26 MEI A.S.
STADSGEHOORZAAL
20.00 UUR
ties organiseren maandag
een openbare discussie-avond
voor alle politieke partijen in
de Stadsgehoorzaal, aan
vang acht uur, over de econo
mische situatie van de Leidse
binnenstad. Discussieleider ts
J P van der Rcgden, voorzit
ter van de Stichting Leidse
Binnenstad
SP
De Sociahstiese Partij houdt
maandagavond een i-erkie-
zingsmamfestatie in De Leid
se Schouw, Lange Scheistraat
>11 i 11 ri ,i; ra in nnl staan
de diaserie Dat is duidelijk
Leiden", uraann een aantal
programmapunten van de
SP wordt toegelicht toespra
ken van Cor Vergeer en Ans
Koppers, nummer één en tivee
van de verkiezingslijst en
muziek De aanvang ts acht
PSP
De PSP houdt maandag een
verkiezingsavond in de
Burchtzaal (bij de biblio
theek, aanvang acht uur
Thema act tevoeren-best uren.
Sprekers zijn Sybren de Hoo
van de Werkgroep Milieube
heer. Giiiam de Valk (PSP-
jongere n) en lijsttrekker
Hans de la Mar Verder tre
den het Verzetskabaret en de
band Transpose op
else
weel
Minister-president
gastspreker
lijsttrekker
JOOP
WALENKAMP
"Samen verantwoordelijk"
voor land en Lelden
christen
democratisch
appel
LEIDEN - De afdeling Leiden
van de Joodse jongerenver
eniging Ijar organiseert in sa
menwerking met de Joodse
Gemeente Leiden een zoge
naamde Joodse week die van
zondag tot en met woensdag
duurt
Morgenavond houdt Ton Oost
veen medewerker van het
weekblad De Tijd. een inlei
ding over de toekomst van de
Joden in Nederland Verder
wordt er Joodse muziek ge
speeld Dat gebeurt in In den
Bk i li Miauwt Rijn
52. aanvang acht uur Maan
dagavond tpretkt aan forum
over het onderwerp "Hoe be
leef ik het jodendom Voor
zitter is dc ex-journalist Dick
Hou waart, in het forum heb-
ban zitting mevrouw B Po
lak en de heren L v d Kamp
en A Soetcndorp Dc aan
vang is acht uur. plaaU van
handeling de synagoge. Le
vendaal 8
Dinsdagavond wordt dc film
The tree of life vertoond en
houdt prol M Maoz een le
zing over het onderwerp "Is
raeli Egypt relationship, the
prospects ands risks". Le-
vendaal H. acht uur Woens
dag zelfde tijd. zelfde plaats
vertelt drs. C B Arricns over
dc vijl ia.ir ambassadeur
schap die hij in Israel heeft
cht.
