c
De intolerante
wereld van
Pieter Stuyvesant
Gereformeerden richten
aandacht op M.-Oosten
Reportage
Eerbetoon voor anti-held
DONDERDAG 22 APRIL 1982
Varia
Ik heb nog altijd een mooie, zij het
wat esothensche band met de in
1967 overleden dichter Herman
van den Bergh. In 1958 werden
hij en ik en nog wat dichters of
schrijvers in de pauze van het
boekenbal aan koningin Juliana
voorgesteld. We moesten ons ach
ter elkaar opstellen, dr. Victor E.
van Vriesland voorop, daarach
ter Herman van den Bergh, en ik
stond daar weer achter. Op het
laatste moment werd beslist de
'de vrouwen' niet mee mochten
naar de koningin, en ik herinner
me nog goed de verontwaardi
ging van Victor en Herman, - al
was het maar pro forma, omdat
hun vrouwen voor de gelegenheid
hun langste baljurken hadden
aangetrokken.
Vandaar dus mijn band met Her
man van den Bergh. Gesproken
heb ik hem nooit, gelezen wel.
Gisteren nog, in het literaire
maandblad Maatstaf, waarin
hij als dichter, vijftien jaar na
zijn overlijden, de definitieve
doodsteek krijgt toegediend. De
vertaler August Willemsen toont
aan dat Herman van den Bergh
althans een deel van zijn hoogge
waardeerde oeuvre te danken
heeft aan buitenlandse dichters,
wier gedichten hij op zijn manier
(slecht dus) vertaalde, en vervol
gens zonder blikken of blozen als
eigen werk, eigen gedichten uit
gaf. Plagiaat dus van het veront-
reinigdste water!
Zo staat er in Van den Berghs 'Ver
zamelde Gedichten' een gedicht
van bijna drie pagina's, dat een
vrijwel letterlijke vertaling is
van het gedicht 'Residuo' van de
Braziliaanse dichter Carlos
Drummond de Andrade. In 1981
verscheen een keuze uit diens
werk in vertaling bij De Arbei
derspers, en de vertaling van 'Re
sidu' begint aldus:
Van alles is een weinig gebleven.
Van mijn angst. Van je walging.
Van de stotterende kreten. Van de
roos
is een weinig gebleven.
Een weinig licht is gebleven,
gevat op de hoed.
In de ogen van de souteneur
is van tederheid een weinig
(heel weinig) gebleven.
Weinig is gebleven van dit stof
dat op je witte schoen
zich heeft gezet. Weinig kleren
zijn gebleven, weinig gescheurde
sluiers,
weinig, heel, heel weinig.
Enzovoort, enzovoort. Dit gedicht
verscheen in 1945 in de bundel 'A
rose do povo'. In 1960 verscheen
de bundel 'Stenen tijdperk' van
Herman van den Bergh, die
opent met een even lang ge
dicht, dat als titel heeft 'Van alles
is iets over', en dat aldus begint:
Van alles is iets over.
Van mijn angst. Van jouw
woede. Van al 't wilde
gestamel. Van de roos
is iets over.
Over is nog wat licht
gevangen in een hoed.
In de ogen vn de schurk
is iets over (maar weinig
heel weinig) van glans.
Weinig is over van 't stof
dat je witte sandalen
bevuilde. Weinig is over
van de kleren, 't gebroken
huisraad. Weinig weinig weinig.
August Willemsen noemt Herman
van den Bergh 'een literaire klep-
tomaat', maar heeft toch ook nog
een waarderend .schouderklopje
voor hem over:
„En hier zij één ding ten gunste
van Van den Bergh gezegd: hij
mag een slecht dichter geweest
zijn, een slechte vertalen en een
slechte oplichter - smaak had hij
wel. Hij koos goede dichters. Of
hoe zal ik het zeggen. Hij koos d
goede dichters: goed en onbe
kend".
Willemsen toont nog een paar ge
vallen aan, bijvoorbeeld hoe Van
den Bergh 'zijn' gedicht 'Manier
van zijn'uit 1962 samenstelde uit
twee fragmenten van verschillen
de gedichten van Pessoa. Een an
der 'Herman van den Bergh'-ge
dicht blijkt een collage van twee
gedichten van André Frénaud.
Het enige verschil tussen de ge
dichten die Van den Bergh als de
zijne presenteerde en de goede
vertalingen van de oorspronke
lijke gedichten, is dat die 'verta
lingen' van Van den Bergh aan
alle kanten rammelen. Eerst even
een paar regels 'Herman van den
Bergh':
Als wie de geesten oproept zo roep
ik
mij zelf op zonder iets te vinden.
Ik ga naar 't raam en zie de straat
met ingeritste duidelijkheid
De winkels zie 'k en de trottoirs
de trams die voorbijgaan.
Ik zie de levende
geklede wezens elkaar passeren
ik zie de honden die eveneens be
staan
En al dat drukt me als een vonnis
van verbanning,
dat alles is mij vreemd, als ieder
ding.
En hier volgt de vertaling van het
oorspronkelijke gedicht van Al-
varo de Campos (een afsplitsing
van Pessoa):
„Zoals zij die geesten oproepen
geesten oproepen roep ik Mijzelf
op en vind niets. - Ik ga voor het
raam staan en ik zie de straat
met absolute duidelijkheid. - Ik
zie de winkels, ik zie de trottoirs,
ik zie de auto's die voorbijgaan. -
Ik zie de levende en aangeklede
wezens die elkaar passeren. - Ik
zie de honden die, ook zij, be
staan. - En dit alles deprimeert
me als een vonnis tot verbanning.
- En dit alles is vreemd, zoals al-
In de Nederlandse ge
schiedenis zijn twee
mannen met een hou
ten been van betekenis
geweest. De ene
schaarde zich te Brus
sel aan het hoofd van
een groep plaatselijke
operabezoekers om -
overmand door vrij
heidsliefde na het zien
van de opera 'De Stom
me van Portici' - een
opstand tegen het Ne
derlandse juk te begin
nen; de andere staat te
boek als een eigenzin
nig, driftig en onbe
mind man.
Hij maakte van een slor
dige kolonie een be
trekkelijk ordelijke
vestiging en gaf die ver
volgens zonder slag of
stoot over aan de Brit
ten. Nieuw-Amsterdam
werd vervolgens New
York en dat is verder zo
gebleven, op een korte
onderbreking na, toen
het nog even Nieuw-
Oranje heette.
Van tijd tot worden op het graf
van deze eenbenige nog kran
sen gelegd, vooral vanwege
het Nederlandse koningshuis.
Dezer dagen treedt koningin
Beatrix aan ter gelegenheid
van haar staatsiebezoek aan
de Verenigde Staten. Stuyve-
sant Pieter wordt wederom
gëeerd.
Wegens een grondige opknap
beurt hebben de beheerders
van New York St. Marcs'
Church een sokkel met buste
van Peter S. wat slordig op
het belendend kerkhof ge
parkeerd; met het gezicht
naar de muur en op een ste
vige stenen poot.
Kortom, op een steenworp af
stand van waar Stuyvesant
woonde, in de straat die nu
naar hem is genoemd en waar
nog wat Nederlands aan
doende huizen staan in een
overigens vrij groezelige
buurt, is men voor de visite
van NeUrlands majesteit nog
niet gereed.
Het vervult de vaderlandse be
zoeker altijd met enige onge
rechtvaardigde trots, als hem
in New York wordt voorge
houden dat er nog zoveel is
dat aan Nederland herinnert
(ook al is er veel méér dat niet
in het minst aan Nederland
herinnert). Geen mens uitein
delijk, die na enkele jaren on
derwijs niet in staat is Brook
lyn te herleiden tot Breuke-
len en Yonkers tot Jonkers-
(land). en het is duidelijk dat
de Battery de Batterij was en
de Bowery de Bouwerij. En
Yankees, ja hoor, Jannekens
heette dat toen Stuyvesant
nog de baas was.
Geen geld
Zo is er nog wel het een en an
der, maar daar gaat het nu
niet om. Het gaat om de vraag
of Pieter Stuyvesant, zetbaas
van de West-Indische Com
pagnie, behoort te worden
gëeerd als een groot Neder
lander. Men kan ook betogen
dat Stuyvesant de vertegen
woordiger was van een niet
bijster succesvolle handels
organisatie, die ook in slaven
deed, dat deze Stuyvesant
kortom immer en voor alles
het belang van de West-Indi
sche Compagnie was toege
daan. De puur kapitalistische
winst stond voorop, en niet
het vooruitzicht de Neder
landse ruimte in de wereld
wat te vergroten. Het was de
Compagnie niet om een kolo
nie te doen. maar om goedko
pe bevervellen en andere
schatten. Een kolonie werd
De sokkel met de buste
jan Pieter Stuyvesant
:n New York.
(Foto GPD1.
het pas toen de Britten te
sterk dreigden te worden.
Nederlanders zitten, sedert het
rappe klewang-werk in Atjeh
(waarmee voormalig premier
Colijn nog een Militaire Wil
lemsorde verdiende - kom
daar eens om bij Van Agt) om
zulk soort glorie een beetje
verlegen - sommige Neder
landers althans. Met permis
sie, Pieter Stuyvesant, zoon
van een dominee in Scher-
penzeel, behoort niet thuis in
het rijtje grote helden van het
slag Tromp, De Ruyter.
Evertsen en Doorman - hij
past geenszins in welk rijtje
van groten dat de Gouden
Eeuw, waarin hij leefde, op
welk gebied dan ook heeft
voortgebracht.
De tolerantie die Nederland al
tijd als belangrijk kenmerk
wordt opgespeld, kwam in
Stuyvesants woordenboek
niet voor; joden en ander
vreemd volk met een afwij
kende religie had hij liever
niet binnen de wallen en pali
sades van Nieuw-Amster
dam. Een afwijkende mening
bestrafte hij doorgaans gena
deloos en dat kon des te ge
makkelijker omdat hij na ver
loop van tijd van absolute
macht ontdaan, het apparaat
van schout, schepenen en
burgemeester vulde met zo
veel mogelijk ja-knikkers, die
ook weer op eigen belang uit
Hoeden af
De hoeden moesten af in zijn
aanwezigheid. Elk verzet te
gen zijn opinie, elk beklag bij
de hoogmogenden in Am
sterdam, of zelfs bij de Sta-
ten-Generaal beschouwde hij
min of meer als 'majesteits
schennis'. ook al kreeg hij bij
tijde zijn ongelijk per brief
opgedist in opmerkelijk mil
de i
taal.
r niet mis te verstane
Nieuw-Nederland. Nieuw-Am
sterdam en wat daaromheen
lag, had het niet zo op Stuy
vesant (die zich gedroeg 'als
een Moscovisch grootvorst',
schamperde een tijdgenood)
en op de keeper beschouwd
(die uitdrukking past bij een
tijd waarin indianen werden
beloond voor goed, vuurwa-
tervrij gedrag met oer-Hol-
lands duffel) heeft Stuyve
sant in zijn carrière alleen
maar nederlagen geleden.
Zijn rechterbeen ging eraan
bij een mislukte poging om
namens de West-Indische
Compagnie iets recht te zet
ten op Sint-Maarten.
Het werd, na verplettering door
een kanonskogel, volgens de
methoden van die tijd, zon
der verdoving, maar met veel
drankgebruik en een eenvou
dige chirurgijnszaag afgezet.
Niemand hoopte meer op
herstel, doch Stuyvesant
overleefde en ging nadien
door het leven met een stoel
poot onder de rechterknie,
die in Nederland op maat
werd gezaagd. In tijden van
meer glorie liet hij er een zil
veren bandje om slaan en
glansde het politoer opmer
kelijk.
In 1948 eerden de Verenigde
Staten deze zelfde Stuyve
sant weliswaar als de uitvin
der van de vrijwillige brand
weer, die in de Amerikaanse
bestrijding van doorsnee
huishoudrampen nog steeds
een belangrijke rol speelt,
maar het was de stadsraad
die ermee tevoorschijn
kwam. Hij was evenmin al
leen verantwoordelijk voor
de eerste middelbare school
in Noord-Amcrika, noch
komt hem de glorie toe - zoals
sommige Amerikanen bewe
ren - de vader te zijn geweest
van een verbod op het ge
bruik van sterke drank. Inte
gendeel. Stuyvesant dronk
best een slok. zo nu en dan.
Klein
Het is op zijn minst merkwaar
dig, dat heden ten dage een
koningin in New York het
graf bezoekt van een man
over wie zijn tijdgenoten
schreven dat men leven noch
eigendom zeker was. indien
men ook maar iets onplezie
rigs of anderszins storends
over hem zei. Vrijheid van
meningsuiting, toch een ge
staag beleden beginsel in de
Verenigde Nederlanden, als
het niet de spuigaten uitliep,
was geen zaak waarmee
Stuyvesant te maken wilde
krijgen. Een tiran, een des
poot was hij, woedend stam
pend met zijn houten been in
de kleine nederzetting, waar
tijdgenoten de omstandighe
den als desolaat en rampzalig
beschreven.
De maat nemend van Stuyve
sants Nieuw-Nederland en
van Nieuw-Amsterdam in de
eerste plaats, waar hij in 1647
aankwam, komt men tot een
bijzonder kleine gemeente.
Dat behoeft niet te verwon
deren. want in die dagen had
den de Verenigde Nederlan
den van 1 tot 1.5 miljoen in
woners. Nieuw-Amsterdam
in 1656; 120 huizen. 1000 in
woners (en dat was al heel
wat meer dan Stuyvesant
aantrof toen hij kwam). In
1660; 340 huizen en 1500 men
sen, van wie twee derde vrou
wen en kinderen.
Eerbewijs dus voor de nage
dachtenis van een man. die
zijn voornaamste bekend
heid ontleent aan zijn laatste
nederlaag: de overgave van
Nieuw-Amsterdam aan de
Britten. Op aandringen (in
1664) van de burgerij, die het
niet zag zitten met die oorlog,
ook al had Stuyvesant - zijn
hele volwassen leven al tuk
op militaire glorie - zijn stads
bestuurders woedend voor
gehouden dat van overgave
geen sprake kon zijn.
Zo geraakte Stuyvesant in zijn
nadagen. Hij reisde om zich
te rechtvaardigen naar Ne
derland, mocht toen terug
naar zijn geliefde Bouwerij,
waar hij uiteindelijk in fe
bruari 1672 de geest gaf. Hoe
oud? Dat staat niet vast, aan
nemelijk is dat hij toen 61 of
62 jaar oud was Hij werd be
graven in de kapel van zijn
landgoed, die op de plaats
staat waar nu de St. Marcs'
Kerk is en waar zich de graf
kelder van de familie Stuyve
sant bevindt, die met het
overlijden van de laatste
naamdrager in 1955 definitief
werd gesloten
Echter, in een appartement op
een van Newyork's sjiekere
adressen woont nog een na
zaat van een Stuyvesant-
dochter: Hamilton Fish de
Derde, een 92-jange voorma
lige volksvertegenwoordiger,
die bulderend tekeer gaat
over Stuyvesants grootheid.
(Hij is een van de meer radi
caal rechts geonenteerde
Amerikanen, vijand van Roo
sevelt en een communisten
vreter van meer overtuiging
dan allure) Fish is het oudste
levende lid van de Stuyve
sant-familie in Amerika, een
snel beledigde tiran, die maar
liever had gezien dat de Duit
sers en de Russen elkaar in
de Tweede Wereldoorlog zon
der Amerikaanse inmenging
hadden afgemaakt. Een man
die de wereld herkenbaar
heeft verdeeld in machts
blokken Een waardig af
stammeling kortom.
In een stoffig milieu vol bric a
brac en krompotige stoeltjes
Door Henk Kolb
waar daglicht naar Ameri
kaanse gewoonte tot een by-
komstigheid wordt gemaakt
door een overdaad aan beval
lig opgehangen gordijnen,
steekt hu van wal „Ik ben
nog met zo lang geleden op
een diner geweest van de
Stuyvesant-stichting waar
ook de dochter van jullie ko
ningin was. Maar hoewel ik
daar als oudste familielid
werd voorgesteld, werd de
naam Stuyvesant verder nau
welijks genoemd".
Bloeiend
„Die Stuyvesant de joden
houden niet van hem hier in
New York. hij was tegen het
binnenbrengen van de joden,
daar waren de dominees op
tegen. Maar de Nederlandse
regering wilde zoiets niet en
toen zijn er 27 uit Brazilië ge
komen en sedertdien hebben
ze hier gefloreerd. Katholie
ken mochten er ook niet in.
de eerste rooms-katholieke
kerk kwam hier pas in 1785
en nu is New York in meer
derheid katholiek Stuyve
sant heefi er een bloeiende
stad van gemaakt. Toen hij
kwam, liepen de varkens in
de straten".
„De kerk (St. Marcs') is in zeer
slechte, zeer radicale handen
geraakt, maar bij de party wa
ren toch 700 mensen. Per ta
fel moest je 200 dollar beta
len". Hij vertelt terloops,
maar met nauwkeunge prijs
opgave. dat zijn vrouw net er
gens een bibliotheek van 2
mihoen dollar cadeau heefi
gegeven. Beschrijft zijn fami
liegeschiedenis vanaf het mo
ment dat kolonel Nicolas
Fish een Stuyvesant-dochter
huwde, dezelfde Nicolas die
op zijn 18e in 1776 al majoor
werd en zo de jongste ooit in
de Amerikaanse militaire ge
schiedenis van zo'n aanzien
lijke rang. Fish is in de Ver
enigde Staten een naam van
diepe historische betekenis,
van onvoorwaardelijk hel
dendom.
De oude Fish veegt intussen
verder pratend achteloos de
heren Dean Acheson (ex-mi-
nister van buitenlandse za
ken) en diens collega's Mars
hall en Kissinger op een
hoop: dat zijn pro-communis
ten. Dat zijn de allerslecht-
sten. Zij hebben China weg
gegeven. Het stoort hem dat
Stuyvesant geen fatsoenluk
beeld heeft in Central Park,
en hg beloofi de stichting
waarvan hu onlangs voor 68
dollar weer lid is geworden,
krachtig de waarheid te zul
len zeggen.
„Teil the queen", roept hij ten
slotte uit. „dat ik van Stuyve
sant en zun vrouw afstam"
Vooruit
Tja, en dan blijft nog steeds de
vraag open of die Stuyvesant
nu moet worden geeerd of
niet. Hij heefi al een reeks
van gedenktekens in Scher-
penzeel, op Curacao, in West-
stellingwerf en op nog veel
meer plekken. Dan kan een
officieel bezoek natuurluk
geen kwaad meer. Amerika
nen zien in Stuyvesant vooral
een 'mythologische voorva
der van de Amerikaanse na
tie', betoogde prof. dr. A. J. C.
Ruter in 1955, ook al aarzelen
zu meer en meer met die er
kenning In Amenka is Stuy
vesant zo ongeveer het begin
van een zeer grote Neder
landse invloed die tot ver in
de 19e eeuw heefi voortge
duurd. Stuyvesant is eigen
lijk in Amenkaanse ogen de
vader van Hans Bnnkers. dat
knaapje met de vinger in de
dijk
Bezoek dus? Een kransje mis
schien? Vooruit, want anders
zouden de Amerikanen hele
maal mets meer van ons be
grijpen
LUNTEREN (ANP) - De generale
synode van de Gereformeerde
Kerken in Nederland heeft giste
ren ingestemd met de instelling
van een commissie Midden-Oos
ten die moet proberen een bij
drage te leveren aan verzoening
in dat deel van de wereld.
Bij de inventarisatie van de be
staande contacten die de gerefor
meerde kerken hebben in het
Midden-Oosten zal ook nadruk
kelijk rekening worden gehou
den met de contacten die be
staan met Palestijnse christenen.
Met het samenstellen van deze
commissie wil de synode ook
voorkomen dat vanuit de Gere
formeerde Kerken door de ver
schillende deputaatschappen op
tegenstrijdige wijze wordt ge
sproken en gehandeld met be
trekking tot de situatie in het
Midden-Oosten.
De commissie zal nauw contact on
derhouden met de Wereldraad
van Kerken en de Raad van ker
ken in het Midden-Oosten.
Avondmaal
De jeugd mag onder bepaalde
voorwaarden in de gereformeer
de kerken deelnemen aan het
heilig avondmaal, al zal dit kcr
kordelijk voorlopig niet geregeld
worden.
Een commissie ad h-c moet de sy
node op dit punt uit de impasse
halen, waar zu tudens de verga
dering van 2 maart dit jaar ver
zeild is geraakt. Een voorstel van
dr. H.J. Kouwenhoven wilde de
finitief kerkordeluk vastleggen
dat voor gedoopte kinderen en
gedoopte jongeren onder bepaal
de voorwaarden kan worden af
geweken van de kerkordeluke
bepaling, die stelt, dat voor toe
gang tot het avondmaal de ge
loofsbelijdenis moet worden af
gelegd.
Na het uitblijven van definitieve
vastlegging schortte het modera-
men de behandeling van dit on
derwerp op. Dit ook omdat van
uit de plaatselijke gemeenten te
gen het vastleggen bezwaar was
gemaakt, omdat de betekenis
van de openbare geloofsbelude-
nis in dit verband niet ter sprake
was gekomen.
Benoeming - De Gereformeerde
synode heefi dr H.B. Weijland
benoemd tot hoogleraar kerk
recht aan de theologische hoge
school vanb de Gereformeerde
kerken in Neder!.in Hl
1975 predikant in algemene
dienst als actuaris van de genera
le synode Weuland. geboren in
1928. volgt prof dr J Plomp op
HrrofpingshcrK htrn
DERLANDSE HERVORMDE
KERK Beroepen te Losser R J
Delfos te 's-Heer Arendskerke. te
Haamstede, toezegging G K
Korporaal te Krimpen ad Lek.
te Den Ham. toezegging W G
Zonnenberg te Langerak
GEREFORMEERDE KERKEN
Aangenomen naar Puttershoek
L J van Gog te Brusterveld
GEREFORMEERDE KERKEN
VRIJGEMAAKT Beroepen te
Zwundrecht A. den Broeder te
Bergentheim, te Enschede Oost,
tweede predikantsplaats M te
Velde te Neede. te Marknesse en
Napk (NOP) an la Surhuistar
vaan an Opende a dr Rato,
kandidaat la Aduarik la Anan
foort-West, tweede beroep P.
Groenenberg te Stadskanaal, die
dit beroep heefi aangenomen
GEREFORMEERDE GEMI E N
TEN Bedankt voor Unionville
(Canada): J. C. Weststrate te 's-
Graven polder
Hulp Polen De Braziliaanse
aartsbisschop Helder Camara
heefi gisteren 100 000 gulden aan
de paus overhandigd voor hulp
verlening in Polen De bisschop
had dit bedrag gekregen van de
Italiaanse jeugdorganisatie 'Ser-
mig" vanwege zun verdiensten
voor de vrede in de wereld Het
zelfde bedrag was toegekend aan
de Poolse vakbondsleider Wale
sa, die de prus echter niet in ont
vangst kon mam
Falkland-crisis - De Raad van
Kerken in Nederland is bezorgd
over het conflict over de Falk
land-eilanden In een bnef aan
de Bntse Raad van Kerken
schnjven voorzitter Berkhof en
secretaris Fiolet dat de slechte si
tuatie van de mensenrechten in
Argentinië niet veel goeds be
looft voor de toekomst van de ei
landbevolking
