Japan weet
niet van
ophouden
ZATERDAG 17 APRIL 1982
Japan; de oorzaak
van de economische
crisis wordt het
land door Europa en
de Verenigde Staten
nog net niet in de
schoenen
geschoven, maar
daar houdt de
vriendelijkheid wel
zo ongeveer mee op.
Najaren van
overleg blijft de
Japanse export
onstuitbaar en valt
er daar voor ons nog
immer weinig te
verdienen. Vorige
week viel het
besluit dat de EG
het hogerop zoekt.
Tegen Japan is een
aanklacht
ingediend wegens
schending van het
vrijhandelsverdrag.
Maar zet die stap
zoden aan de dijk of
is het de zoveelste
stuiptrekking van
een papieren tijger
in het nauw?
Bij duizenden zijn ze de afgelo
pen jaren ter plekke geweest,
als gold het een bedevaart
soord. Ondernemers, politici,
ambtenaren, wetenschappers
en niet te vergeten journalis
ten. In de lounges
bloeiende hotelindustrie wa-
nog krap in de
meederheid: daarbuiten gin
gen ze verloren in de grijze
lijkse straatbeeld.
Tot de minuut ingevulde pro
gramma's werden afgewerkt.
Fabrieken, handelshuizen,
overheidsinstellingen bleven
geen dag zonder ogenschijn
lijk leergierige pottekijkers
met tolken en notitieblok
ken. De vlijt, de inzet, het
aanpassingsvermogen en bo
venal de eensgezindheid in
deze Oostaziatische variant
van het "Wirtschaftswunder"
werden met een mengeling
van verbazing en bewonde
ring gadegeslagen.
Maar, weer "onder eigèn", op
de terugvlucht naar huis, is er
tijdens de whisky in de "bu.s-
siness class" de andere kant.
de minachting.
"Heb je ze gezien in die fabrie
ken? Nou als het ooit nog eens
oorlog wordt, hoeven ze zich
in elk geval niet meer om te
kleden....".
"Ongelogelijk hè. hoe ze dat
zaakje bij mekaar houwen.
En ze vinden het allemaal
prachtig, zonder uitzonde
ring".
"Een wonder? Dat Ginza is toch
gewoon Fifth Avenue. Schei
uit alsjeblieft. Heb je die Eif-
feltoren zien staan, natuur
lijk wel net effe hoger dan die
van Parijs. Gisteren in de bus
kwam ik het centraal station
tegen. Exacte kopie, maar
meer kunnen ze dan ook niet
hè".
"Geen peil kun je op ze trekken
Dat gebuig en geglimlach.
jakkie. Je wordt er doodziek
"De blanke Mikado" of "de on
gekroonde keizer" was de bij
naam van de roemruchte (ge
liefd bij links, gewantrouwd
door rechts) Amerikaanse
vijf-sterren-generaal Douglas
MacArthur. De protégé van
president Roosevelt die na de
Japanse capitulatie werd be
noemd tot militair gouver
neur van Japan en bevelheb
ber van de bezettingstroepen.
Zes jaar lang bleef hij dat en
hij was het die voor het land
een nieuwe politieke struc
tuur ontwikkelde en Japan
uit de communistische in
vloedsfeer wist te houden.
De prijs is in meer dan één op
zicht hoog geweest, zo wordt
hier vandaag de dag bitter ge
constateerd. Met de vele hon
derden miljoenen dollars
Amerikaanse steun werd de
kiem gelegd voor een indus
triële natie, die met zijn on
stuitbare expansiedrift het le
ven van menig Westers on
dernemer ondragelijk heeft
gemaakt.
Door Ton van Brussel
kleurentelevsies, huishoude
lijke apparatuur, electronica.
staal, het is een greep uit het
pakket waarmee Japan bui
ten de deur hoge ogen heeft
Dn nu de westerse wereld suk
kelt onder een zware econo
mische recessie en aanhikt
tegen een nul-groei (Japan
3,5%), is de dominante aan
wezigheid van de Japanners
op de wereldmarkt voor de
Verenigde Staten en de EG-
landen steeds moeilijker ver
teerbaar. Want niet alleen sla
gen de Japanners er telken
male in hun marktaandeel in
het westen te vergroten; het
is bovendien maar èen select
gezelschap dat zich toegang
tot de Japanse markt weet te
verschaffen.
Druk
Stormachtig
i stormachtig tempo heeft
Japan zich van een land-
bouw-economie weten te ont
wikkelen tot een industrie
economie. In een periode van
twintig jaar (1953-1973) werd
een gemiddelde groei bereikt
van tien procent. Auto's,
In ruil voor elke gulden Japan
se export naar de Europese
Gemeeschap, staan nog geen
vier dubbeltjes import uit de
EG. En de tekorten op de
handelsbalans, het overzicht
van het handelsverkeer tus
sen Japan en de EG blijven
niet alleen hopg, ze nemen
nog dagelijks toe en hebben
het westen in een curieus ge
wetensconflict gebracht.
Want zelfs in een vrije markt
economie als de onze geldt
een dergelijke praktijk als
not done.
De economische topconferen
tie van juni 1979 in Tokio leek
destijds bij uitstek de gele
genheid voor vermaningen
van de Amerikaanse en Euro
pese leiders. Maar hoe hoog
de verstoorde handelsrelatie
ook op de agenda stond, be
handeling van dat punt bleef
uit. De dreiging van een
tweede oliecrisis beheerste
de gesprekken en over han
del werd nauwelijks of niet
gesproken.
der druk en dat niet in de
laatste plaats omdat van de
destijds voorgestane geza
menlijke aanpak van Japan
niets terecht is gekomen. Het
lijkt meer dan ooit de tijd van
"ieder voor zich".
Dat is bijvoorbeeld het geval
met de auto-export. Onder
het motto "wie niet horen wil
moet maar voelen" dreigde
vorig jaar mei in de Verenig
de Staten een daad gesteld te
worden om de op een bank
roet afstevenende auto-in
dustrie in Detroit een hart on
der de riem te steken. De se
naatscommissie voor finan
ciën kreeg een wetsvoorstel
in behandeling dat de import
van Japanse auto's geduren
de drie jaar tot 1.6 miljoen
moest beperken. Een ruime
meerderheid bleek voorstan
der, maar twaalf dagen vóór
de stemming kwam Japan
plotsklaps over de brug. To
kio deed een tegenvoorstel
en bleek bereid de export
naar de VS voor de duur van
één jaar vrijwillig met een
dikke zeven procent te beper
ken tot 1,68 miljoen auto's.
President Reagan zag zijn
voordeel (het principe van
het vrije handelsverkeer kon
onaangetast blijven) en ging
met de Japanners in zee.
Historische stap
Een veelzeggend voorbeeld
van Amerikaans pragmatis
me. Immers: de Japanse win
kel biedt ook voor de VS
meer koopwaar dan alleen
maar auto's, terwijl het ge
schil alleen op dit punt (tijde
lijk) werd opgelost. Boven
dien: de beperking van au
toverkopen aan de VS kon er
heel goed toe leiden dat het
Japanse overschot op de Eu
ropese markt werd gedumpt.
Europa echter, moest zijn
zaakjes zelf maar uitzoeken,
zo viel in Washingtonse wan
delgangen op te tekenen.
Maar ook in de Europese Ge
meenschap werd het geen
"samen uit, samen thuis".
Vele honderden vergaderu
ren en talloze diplomatieke
missies ten spijt, heeft Euro
pa in Japan nog nauwelijks
een voet van betekenis aan
de grond gekregen. De boot
is nu voor Brussel goed aan.
Veertien dagen geleden werd
de "historische stap" geno
men om Japan officeel aan te
klagen bij de GATT, d'e Alge
mene Overeenkomst inzake
Tarieven en Handel.
Dat GATT, een afkorting van
de engelse benaming (Gene
ral Agreement on Tariffs and
Trade), is een overeenkomst
tussen tachtig landen, in zijn
vroegste vorm daterend uit
1947. Het betreft hier een sa
menwerking, waaraan vrij
wel alle landen (ook enkele
communistische) deelnemen,
die iets te maken hebben met
internationale handel. Uit
gangspunt is de vrije wereld
markt, waarin handelsbelem
meringen zoveel mogelijk
worden beperkt. Een tweede
streven van de GATT is de
geleidelijke vermindering
van invoerrechten.
In de praktijk is er in het verle-
den met de invoerrechten
wel het een en ander ge
beurd, maar waar het de han
delsbelemmeringen betreft,
overheerst de opvatting dat
de GATT voor niet meer
bruikbaar is dan het voorko
men van werkelijke uitwas
sen. Onderdeel van de over
eenkomst is bijvoorbeeld ook
dat landen onderling op han
delsgebied geen verbondjes
mogen sluiten, waarvan de
voordelen niet voor andere
GATT-landen gelden. Aan
dat laatste wil het nog wel
eens schorten.
waarop alle bezwaren tegen
de Japanse handelspolitiek
zijn geformuleerd. Het is de
meest veelomvattende klacht
de organisatie ooit r
te maken heeft gehad en
afhandeling betekent
het GATT-secretariaat
ware vuurproef.
Samengevat eist Europa:
- maatregelen voor een vrij ka
pitaalverkeer
- maatregelen om buitenlanse
investeringen in Japan te ver
gemakkelijken
maatregelen ter beperking
van de export
Populair gezegd vraagt de Eu
ropese Gemeenschap in feite
of Japan zijn samenleving
maar even op de helling wil
zetten. Dat is uiteraard een il
lusie, temeer daar zowel in
Brussel als in Genève de no
dige twijfel bestaat of Japan
de regels van de GATT eigen
lijk wel overtreedt. Aan een
uitspraak in die richting zit
ten voorlopig nog heel wat ju
ridische haken en ogen. En
zeker is dat het allemaal lang
zal gaan duren.
Om de bal aan het rollen te hou
den staat het geschil weder
om prominent op de agenda
van een economische topcon
ferentie, die in juni in Versail
les gehouden zal worden.
Een maand eerder wordt
over dit agendapunt al op
ambtelijk niveau vooroverleg
Boekje open
Klachtenlijst
De Europese Gemeenschap
heeft deze week op het
hoofdkantoor van de GATT
in Genève een lijst ingediend.
Japan zelf heeft het met de aan
gespannen procedure overi
gens helemaal niet zo moei
lijk. Natuurlijk zijn er in reac
tie op de aanklacht de gebrui
kelijke verklaringen uitgege
ven, waarin het belang van
westerse investeringen wordt
onderschreven, maar daar
hecht hier niemand veel
waarde meer aan. Daarnaast
heeft Japan al laten door
schemeren als de zaak bij de
GATT ter sprake komt, zelf
ook een boekje open te gaan
doen over handelsbelemme
ringen in Europa.
Daarin staat het land sterk. Is
er in Japan zelf geen geschre
ven regel die verbiedt dat een
bedrijf als Siemens bijvoor
beeld ziekenhuisapparatuur
exporteert, in landen landen
als Franrijk en Italië bestaan
die regels wel degelijk. Zo
heeft de Franse regering be
paald dat het aandeel van Ja
pan in de automarkt de 3 pro
cent niet te boven mag gaan
en kan Japan in Italië niet
meer dan een paar duizend
auto's per jaar kwijt. Zeker is
dat dit soort van protectionis
me binnen luttele tijd door de
GATT als strijdig met de re
gels afgedaan kan worden en,
zoals gezegd, of dat voor de
klacht van Europa geldt is
nog zeer de vraag.
Een nogal eens vergeten ele
ment in de hele discussie
over het handelsverkeer met
Japan, betreft niet zozeer de
vraag of feitelijke barrières
voor handel en investeringen
aan de orde zijn. maar raakt
de monetaire politiek van het
land.
De
normaalste
wereld
nauw samen met het "geld-
beleid" 4at achtereenvolgen
de regeringen hebben ge
voerd. Dat beleid komt er op
neer dat Japan zijn rente
kunstmatig laag houdt, waar
door investeren goedkoop is.
de behoefe om in yens te be
leggen laag blijft (beleggen in
de dollar is gunstiger omdat
de VS-rente op het ogenblik
maar liefst zes procent hoger
ligt dan de Japanse) en de
waarde van yen, de offciële
munteenhied. in feite veel la
ger ligt dan gezien de kracht
van de Japanse economie
reël zou zijn. Het is ook die
lage yen die niet-Japanse
producten zo duur en dus zo
weinig populair maakt. Die
politiek is in belangrijke ma
te verantwoordelijk voor het
succes van de Japanse indus
trie.
We laten dat ook toe. Er zijn
nu eindelijk wat voorbeel
den. bijvoorbeeld in de auto-
industrie, maar ook in de che
mie. van samenwerking tus
sen Japanse en Europese be
drijven. Dat is een juiste weg.
want als ze hier werken dan
hebben ze er ook belang bij
dat het hier goed gaat".
"Die aanklacht bij het GATT
kan zich tegen sommige Eu-
ropse landen keren. Als dat
gebeurt vind ik dat uitste
kend. Wat Frankrijk en Iatlië
doen kan ook niet door de
beugel. Ik weet dat er wordt
getwijfeld aan de zin van zo'n
aanklacht, maar het is de eni
ge weg die ons openstaat".
Boycot?
Slagvaardig
Frits Bolkenstein is Tweede
Kamerlid voor de WD,
werkte voor Shell in Zuid
oost Azië en publiceert regel
matig over het handelscon
flict met Japan. Tijdens ons
gesprek zal hij een paar keer
met enige nadruk stellen
"een vrijhandelaar" te zijn.
Uit zijn mond vallen natuur
lijk de voor een man in zijn
positie gebruikelijke uitspra
ken op te tekenen over de
noodzaak van een "herstruc
turering van de Nederlandse
industrie", "loonkostenmati
ging" ("liever ineens veel dan
steeds een beetje") en "een
slagvaardig op bedrijven ge
richt overheidsbeleid" Voor
hem zijn dat hoe dan ook
randvoorwaarden om inter
nationaal te kunnen i
"Japan" zo zegt Bolkestein, is
een overlegeconomie die zich
in de praktijk tegen de bui
tenstaander blijkt te richten.
Voor een deel is dat heel irra
tioneel. in de zin dat er moei
lijk regels te vinden zijn die
dat tot gevolg hebben Het
buitensluiten van anderen is
niet het doel, maar de kenne
lijke werking van een menta
liteit. De hele samenleving is
gebaseerd op consensus, op
overeenstemming".
"De industrie is slagvaardig.
Op elk gewenst moment is er
een nieuw produkt uit te
drukken, bij ons duurt dat
veel langer. Wat de handels
politiek betreft: wij worden
duidelijk uit elkaar gespeeld
De Verenigde Staten en Euro
pa, een papieren tijger? "Ach,
als u het zo wil zien kan ik
daar niet veel tegen inbren
gen. De hele situatie moet ui
terst secuur worden behan
deld. Een boycot tegen Japan
zou dramatische gevolgen
hebben. De bevolking zou
het vertrouwen in de rege
ring verliezen, die regering
zou vallen en dan zou een
veel radicalere stroming aan
de macht komen. Uit oog
punt van buitenlandse poli
tiek is dat in het Verre Oosten
spelen met vuur. Dat moeten
we zeker niet hebben".
"Maar dat zegt allemaal niet dat
we alles moeten accepteren.
Die internationalisatie van de
yen beschouw ik inderdaad
als een absolute voorwaarde.
Het is te gek dat de rente in
de VS 14 procent is en in Ja
pan 8 procent. Dat is natuur
lijk onzinnig. Als daar wat
aan gebeurt, scheelt dat al
heel veel voor de huidige pro
blemen".
Het blijft een zaak van de lange
adem. "Ongetwijfeld. Het is
heel naar. maar wel waar. Het
is natuurlijk niet zo dat er in
dat land niets verandert. In
de jaren dertig was daar een
vreselijke, bloederige ar
beidsonrust. Wij domineer
den daar de markt. Dat is ie
dereen vergeten, omdat de
zaken er nu heel anders voor
staan. Dat kan best weer om
slaan. Maar onze rol is be
perkt. Ik hoef alleen maar
naar Cuba en de Verenigde
Staten te wijzen om te stellen
dat je vreselijk moet opassen
dat je zo'n land niet voor het
blok zet".
