"Bedrijven bezuinigen op
gezondheid werknemers"
Diepgaand bedrijfsonderzoek kan \n\erv\evv
ziekteverzuim gunstig beïnvloeden
4
VRIJDAG 9 APRIL 1982
Varia
PAGINA 15
Door Margot
Klompmaker
Honderdvijftig jaar nadat Charles
Lutwidge Dodgson geboren
werd, bezocht ik het Engelse uni-
versiteitsstadje Oxford, waar
Dodgson, 33 jaar oud, het be
roemdste kinderboek ter wereld
schreef: „Alice in Wonderland".
Hij deed dat onder de naam Le
wis Carroll. En hij schreef het
boek niet om er geld mee te ver
dienen, maar om er zijn vrien
dinnetje Alice Liddell een plezier
mee te doen. Maar laat ik dat
verhaal, zo kort mogelijk, van het
begin af aan vertellen.
Van de twee hoofdpersonenen in
dit verhaal was Charles Dodgson
er het eerst: hij werd op 6 februa
ri 1832 geboren. Twintig jaar la
ter volgde Alice Liddell, die in
1852 werd geboren. Vier jaar la
ter werd haar vader, die school
hoofd was, benoemd tot Dean
van Christ Church. Geen geringe
functie. Christ Church is een zeer
groot gebouwencomplex, tegelijk
college (een van de 35 colleges die
Oxford momenteel telt) en kathe
draal, en de Dean was zowel De
ken van de kerk als Hoofd van
het college. Toen de familie in de
„Deanery" trok, had de 4-jarige
Alice een 9-jarig broertje Harry,
een 6-jarig zusje Lorina en een 2-
jarig zusje Edith.
Charles Dodgson woonde toen al
vijfjaar op Christ Church, waar
hij tot zijn dood op 66-jarige leef
tijd ook zou blijven. Hij gaf wis
kundeles, en had fotograferen als
hobby. Aan die hobby was zijn
eerste ontmoeting met Alice te
danken. Op 25 april 1856 schreef
Charles Dodgson in zijn dagboek
dat hij naar de Deanery was ge
weest om een foto van de kathe
draal te maken, en dat hij heel'
goede vrienden was geworden
met „de drie kleine meisjes" die
bijna aldoor in de tuin waren.
Hij besloot die dagboekaanteke
ning met de mededeling: „Ik
markeer deze dag met een witte
steen".
Zijn instinct bedroog hem hierin
niet. Hij markeerde in zijn dag
boek alleen die dagen met een
witte steen, waarvan hij ver
moedde dat zij een bijzondere be
tekenis voor zijn leven hadden.
En ook al kon hij op die 25e april
1856 nog niet bevroeden dat zijn
ontmoeting met die drie zusjes op
een bepaald manier de hele
ideeënwereld van de mensheid
zou beinvloeden, het is toch op
merkelijk dat hij die simpele ont
moeting met de drie kleine doch
tertjes van de Deken meteen al
van een „witte steen" voorzag!
Ik had de Deanery, waar Alice op
groeide, graag bezichtigd, met de
tuin waar de eest ontmoeting
plaatsvond tussen Alice en Lewis
Carroll. Ik had daar graag even
rondgelopen, en mijn hand op de
bast gelegd van de legendarische
Chestnut Tree, de kastanjeboom,
waar de Cheshire Kat in zat, die
heel langzaam verdween, begin
nend bij het puntje van zijn
staart en eindigend met de
grijns, die nog een tijdje bleef
hangen toen de rest al weg was:
„Ik heb dikwijls een kat zonder
grijns gezien", dacht Alice,
„maar een grijns zonder een kat,
dat is wel het gekste dat ik ooit in
mijn leven gezien heb!"
Er staat minstens één kastanje
boom in de tuin van de Deanery,
dat heb ik op een foto in het aar
dige boekje „Alice's Adventures
in Oxford" gezien, maar zowel
het huis als de tuin zijn privédo-
mein van de 'huidige Dean en
zijn gezin. Die mensen hebben
geen zin om ieder jaar honderd
duizend Alice-fans over de vloer
te hebben, daar had ik alle be
grip voor, maar ik wou toch wel
even, al was het maar vanuit de
verte, een blik op die tuin en die
kastanjeboom slaan. De tuin was
ingesloten tussen allerlei gebou
wen, ik kocht een kaartje voor
een klein museum in de hoop dat
ik door een raam in de aangren
zende tuin kon kijken (maar nee,
naar de tuinkant toe was alles
potdicht afgeslotenik besteeg
alle trappen in een gebouw waar
het „Verboden voor onbevoeg
den" was en waar blijkens de
bordjes op de deuren (allemaal
doctors) de docenten gehuisvest
de
het
buiten
trappenhuis
mijn bereik.
En ook de bibliotheek, die niet voor
buitenstaanders toegankelijk
was, bleek aan de tuinzijde ge
heel volgebouwd te zijn met boe
kenkasten. Geen militair geheim
wordt in Groot-Brittannië zo
goed beschermd tegen spioneren
de blikken van buitenstaanders,
als het geheim van de verdwij
nende en weer verschijnende
Chesire Kat met zijn grijns, die
tussen de takken blijft hangen als
hij al weg is. Het hologram avant
la lettre! Toen ik een half uurtje
later aan de buitenkant van het
gebouwencomplex liep en boven
een afwerende muur rond een
kennelijke tuin de bovenlijven
van enkele kastanjebomen zag
uitsteken, heb ik daar een mi
nuut lang heel intensief naar
staan kijken, in de hoop dat ik
dan het aan- en uitflikkeren van
een kat tussen de takken zou
gaan zien, maar helaas, dat ge
beurde niet. Waarom is er, bij
Oxford, in navolging van Disney
Land in Amerika, nog steeds
geen Alice in Wonderland? Met
de huidige stand van de techniek
moet er een pachtige kastanje
boom te maken zijn met een kat
erin die steeds weer verdwijnt en
verschijnt
De zorg voor welzijn en gezondheid van
de werkende mens is nog steeds een
zaak van de werkgever, daartoe in een
groot aantal bedrijven met raad en
daad bijgestaan door een bedrijfsarts.
Een deskundige met een brede taak va
riërend van het uitdelen van een pleis
ter tot het behandelen van gehoorspro-
blemen als gevolg van een lawaaiige
werkomgeving.
Ondanks deze gezondheidszorg consta
teerden bedrijfsartsen ieder jaar een
toename van het aantal ziektemeldin
gen. Zij hadden het vermoeden dat
niet alleen ziekten of gebreken maar
ook sociale problemen in de arbeidssi
tuatie vaak aanleiding waren tot moei
lijk functioneren op het werk. Behalve
lawaai, tocht en het werken met ge
vaarlijke stoffen kunnen ook te grote
lichamelijke inspanning, verkeerde or
ganisatie van het werk, of conflicten
met een chef ertoe leiden dat mensen
overbelast raken en zich ziek melden.
De bedrijfsartsen meenden dat een
diepgaand onderzoek naar het functio
neren van werknemers binnen een be
drijf met hoog ziekteverzuim de beste
mogelijkheid was om goed te kunnen
inspelen op de klachten van de werk
nemers. Een onderzoek van het gehele
bedrijf zou veel verborgen problemen
aan het licht kunnen brengen.
Het Nederlands Instituut voor Praeven-
tieve Gezondheidszorg (NIPG/TNO) in
Leiden werd gevraagd een bruikbare,
vooral praktische onderzoeksmethode
te ontwikkelen. Het instituut stelde de
zogenaamde POF- methode samen (Pe
riodiek Onderzoek Functioneren), na
een uitvoerige test in een dertigtal be
drijven. Een onderzoeksmethode die
heel duidelijk op de praktijk is ge
richt: aan de hand van persoonlijke
vragenlijsten worden knelpunten ge-
LEIDEN - Werknemers staan onder toenemende
druk en raken overbelast. Als gevolg van onder
meer de economische malaise bezuinigen veel be
drijven niet alleen op het onderhoud van hun ma
chines, maar ook op de gezondheid van hun werk
nemers. Vacatures worden niet meer vanzelfspre
kend opgevuld waardoor de overgebleven werkne
mers zwaarder worden belast.
Dal is volgens dr. A. Dijkstra van het NIPG/TNO in Leiden een van
de redenen waarom het ziekteverzuim de laatste jaren sterk is
gestegen. Uit zijn onderzoek met behulp van de POF-methode is
gebleken dat klachten over grote lichamelijke en geestelijke in
spanning veel eerder leiden tot ziekteverzuim dan slechte werk-
omstandighedentzoals lawaai, tocht, of werken met gevaarlijke
stoffen.
'Er moet bij onderzoek niet alleen worden gekeken naar slechte
arbeidsomstandigheden. Soms zie je in een moeilijke werkomge
ving toch weinig ziekteverzuim. De inspanning die mensen moe
ten leveren om hun werk vol te houden speelt een beslissende rol
en kan vaak de druppel zijn die de emmer doet overlopen', aldus
Dijkstra.
De door zijn instituut ontwikkelde onderzoeksmethode wil dan
ook allerlei facetten combineren die van belang zijn voor het
functioneren van iemand op zijn werk, zodat een totaalbeeld
ontstaat. Alleen vanuit een zo volledig mogelijk overzicht kun
nen oplossingen worden gevonden voor verbetering van de
werksituatie. Overigens is een dergelijk onderzoek niet alleen
een zaak voor bedrijven waar het ziekteverzuim hoog is opgelo
pen, meent Dijkstra. 'Alle bedrijven moeten regelmatig de vin
ger aan de pols houden, ook als er ogenschijnlijk niets aan de
hand is'. Dijkstra noemt dit een positieve reden voor een bedrijf
om onderzoek te doen. Zo kan de POF-methode ook worden
gebruikt om eventuele problemen te voorkomen, preventief
dus.
Persoonlijk
functioneren
Het door Dijkstra ontwikkelde
onderzoek richt zich op de er
varingen van de mensen in
hun werksituatie: voldoet het
werk aan hun persoonlijke
wensen? Beoordelingen en
verwachtingen van chefs -
doet de werknemer wat van
hem of haar wordt verlangd
anders gezegd het 'zakelijk
functioneren' - blijven buiten
beschouwing. Onderzoek
volgens de POF-methode re
gistreert wat de werknemer
zélf van zijn werk vindt: zijn
'persoonlijk functioneren'.
Het is volgens Dijkstra van
het grootste belang dat zake
lijk en persoonlijk functione
ren in het onderzoek geschei
den blijven. 'Mensen moeten
in vertrouwen durven spre
ken over wat hun dwars zit
en ruime gelegenheid krijgen
zich te uiten. We zijn niet
gëinteresseerd in het zakelijk
functioneren, de beoordeling
van mensen door hun chef,
maar in het omgekeerde. Wij
willen weten hoe werkne
mers denken over de leiding
van hun bedrijf.
De vraag rijst of werkgevers
het belang inzien van een on
derzoek naar de mening van
hun werknemers, waarbij
forse kritiek op hun beleid
kan worden geleverd. Wat
dat betreft gelooft Dijkstra in
de goede wil van de werkge-
ver. 'Je mag er van uitgaan
dat iedere werkgever graag
een goed bedrijf wil beheren.
Het merendeel van de mana
gers met wie wij in aanraking
kwamen tijdens het uittesten
van onze onderzoeksmetho
de waren geïnteresseerd in
het welzijn van hun werkne
mers en hadden er geld voor
over. De meeste betrokken
bedrijven hebben het onder
zoek constructief benut'
Na jaren testen en verbeteren
heeft eind vorig jaar de POF-
methode zijn definitieve
vorm gekregen. De belang
stelling uit het bedrijfsleven
voor het rapport dat het
NIPG/TNO over deze metho
de publiceerde is enorm
groot. Het Leidse instituut
wordt overstelpt met aanvra
gen voor het rapport, niet al
leen door particuliere bedrij
ven maar ook door gemeente
en overheidsinstellingen.
Bedrijfsarts
Het onderzoek is samengesteld
op verzoek van de Neder
landse Vereniging voor Ar-
beids- en Bedrijfsgeneeskun
de en in eerste instantie be
doeld als hulmiddel voor de
bedrijfsarts bij zijn zorg voor
de lichamelijke en geestelijke
gezondheid van de werkne
mer. Een onderzoek, waaruit
grote kritiek van de werkne
mers op de bedrijfsleiding
naar voren komt, kan de be
drijfsarts voor problemen
stellen: hij staat immers in
dienst van de bedrijfsleiding,
maar moet opkomen voor de
belangen van de werknemer.
Een weinig benijdenswaardi
ge positie voor een gewetens
vol arts. 'De bedrijfsarts zit
op een vertrouwenspost. Een
verkeerde stap en een sfeer
van wantrouwen ontstaat die
heel moeilijk valt weg te pra
ten', aldus Dijkstra. Het is
volgens hem niet nodig be
drijfsartsen te vervangen
door onafhankelijke artsen.
Bedrijfsartsen dienen hun
onafhankelijkheid te bewij
zen in hun dagelijkse werk.
Het advies van een bedrijfs
arts moet controleerbaar tot
stand komen, ongeacht of de
arts nu wel of niet in dienst
staat van een onderneming.
Het beleid van de bedrijfsarts
hoeft de bedrijven niet alleen
maar geld te kosten, het kan
uiteindelijk ook rendement
opleveren, meent Dijkstra.
Het onderzoek kan worden uit
gevoerd door het bedrijf zelf,
dat daartoe een speciale com
missie benoemt, of worden
uitbesteed aan een deskundi
ge. In bepaalde gevallen kan
het NIPG/TNO het onder
zoek begeleiden. Het onder
zoek bestaat globaal uit een
gesprek vooraf met onder
meer de bedrijfsleiding en de
ondernemingsraad over de
Toch kerkgeld
in Doetinchem
voor het IKV
De kerkeraad van de gerefor
meerde kerk te Doetinchem
heeft zijn besluit om kerkleden
de gelegenheid te geven de bij
drage van de kerk aan het Inter
kerkelijk Vredesbedraad (IKV)
van hun kerkgeld af te trekken,
ongedaan gemaakt. Kerkordelijk
kan dat namelijk helemaal niet,
zo is de kerkeraad gebleken. Bin
nen het kerkverband zijn duide
lijke afspraken gemaakt, die niet
zomaar eenzijdig kunnen wor
den opgezegd, verklaart de ker
keraad in het kerkblad-'Ontmoe
ting'. "Bij nader inzien vinden
wij als kerkeraad, dat je als gere
formeerde kerken, aaneengeslo
ten in een groter verband, zó niet
met elkaar kunt omgaan".
Met de intrekking van zijn besluit
heeft de kerkeraad geen uit
spraak gedaan over het IKV. Hij
is doordrongen van de gemoeds
bezwaren van een aantal ge
meenteleden. Daarom heeft de
kerkeraad aan het classicale (re
gionale) bestuur van de gerefor
meerde kerken in en rond Doe
tinchem dringend gevraagd, een
oplossing hiervoor te zoeken. De
kerkeraad beseft ook wel, dat
hierover op landelijk niveau zou
moeten worden beslist.
Gereformeerde Kerken Vrijge
maakt: beroepen te Leek-Roden
H. J. Siegers Uithuizen. Oud-Ge
reformeerde Gemeenten in Ne
derland: bedankt voor Rijssen
M. Pronk Dordrecht.
El Salvador
In een telegram vragen voorzitter
professor dr. H. Berkhof en se
cretaris dr. H. A. M. Fiolet van de
Raad van Kerken in Nederland
president Reagan, Adolfo Perez
Esquivel, Nobelprijswinnaar
voor de vrede, te ontvangen en te
bevorderen dat er een eind komt
aan de 'onverdragelijke overtre
dingen van de mensenrechten in
El Salvador'.
Esquivel nam vorige week het ini
tiatief tot een wereldwijde actie
van vasten en gebed voor El Sal
vador, die in Washington is be
gonnen.
"Veel vertegenwoordigers van ker
ken en christelijke organisaties
in Nederland vasten en bidden in
solidariteit met de internationale
groep in de lutherse kerk van
Washington", schrijven Berkhof
en Fiolet in hun telegram. "De
Raad van Kerken in Nederland
steunt hen".
In rooms-katholieke* kringen
houdt men er ernstig rekening
mee, dat het bezoek van de paus
aan Engeland eind mei niet kan
doorgaan wegens het conflict
van dit land met Argentinië
(Falkland-eilanden).
"Als het conflict niet langs diplo
matieke weg tot een oplossing
wordt gebracht en tot oorlogs
handelingen leidt, dan zou bij
een bezoek van de paus aan een
van de strijdende partijen de
neutraliteit van het Vaticaan in
gevaar worden gebracht", zei
een kerkelijke woordvoerder.
Volgens hem moet er op korte
termijn over worden beslist.
Immers, de voorbereidingen
van het bezoek zijn in volle
fang.
Vredesbeweging
De Amerikaanse vredesbewe
ging groeit en wordt op plaatse
lijk niveau veelal gedragen door
de kerken. Dat verklaarde Lau
rens Hogebrink, na terugkeer
van een reis door de Verenigde
Staten. Hogebrink is functiona
ris'van de Raad voor de zaken
van Overheid en Samenleving
(ROS) van de Hervormde Kerk
en lid van het Interkerkelijk Vre
desberaad (IKV). Hij maakte de
reis met negen andere leidingge
vende figuren uit de Europese
vredesbeweging. Doel was, een
brug te slaan tussen de Ameri
kaanse en Europese vredesactie.
De deelnemers hielden spreek
beurten en persconferenties en
werkten mee aan radio- en tv-
programma's. De belangstelling
was zeer wisselend. Het aantal
bezoekers by spreekbeurten va
rieerde van 20 tot meer dan
15.000.
De nog jonge Amerikaanse vredes
beweging is, naar het oordeel
van Hogebnnk, een zeer brede
beweging, die mensen aantrekt
met verschillende politieke ach
tergronden. De belangstelling
van mensen van middelbare leef
tijd is zeer groot.
Doel van de Amerikaanse vredes
beweging is niet, zoals in Euro
pa. eenzijdige stappen tot ontwa-
signaleerd en kunnen suggesties wor
den gedaan ter verbetering. De POF-
methode is bedoeld als hulpmiddel
voor bedrijven om te komen tot een be
ter sociaal bedrijfsbeleid, waarbij het
belang en welzijn van de werknemer
op de eerste plaats komen.
Positieve geluiden dus voor de werkne
mers. maar hoe staan werkgevers te
genover een dergelijk onderzoek? De
socioloog Atze Dijkstra, onder wiens
leiding de POF-methode tot stand is
gekomen, licht in onderstaand verhaal
zijn ervaringen met de POF-methode
motieven van het onderzoek
en het waarborgen van de
vertrouwelykheid van de ge
gevens. Dat laatste is volgens
Dijkstra essentieel. In elk be
drijf hebben mensen moeite
met praten. De procedure
van het onderzoek moet glas
helder zyn, de deelnemers
moeten overtuigd zijn van
het positieve effect van het
onderzoek en elkaar vertrou
wen'. Een goede introductie
van het onderzoek by alle be
trokkenen. die op vTywillige
basis deelnemen, is dus ui
terst belangrijk Hoofdmoot
van het onderzoek bestaat uit
het klassikaal invullen van
een gestandanseerde vragen
lijst.
pening te doen. maar te komen
tot bevriezing van het Ameri
kaanse kern wapenarsenaal op
het huidige niveau.
De voorzitter van het Canadese
bisschoppencollege. aartsbis
schop Henri Leg a re. heeft tot oos
ten en gebed voor de vrede opge
roepen Daarmee wil hij berei
ken, dat de Canadese regering
krachtig voor ontwapening zal
pleiten op de bijzondere confe
rentie van de Verenigde Naties
die in juni in New York begint
De aartsbisschop noemde het peil
van de ontwapening 'schrikba
rend'.
ADVERTENTIE
BLIJVEN W
HELPEN!
ruim 400 projecten
in Afrika. Arte
en Latijns-Amerika
VASTENAKTIE
GIRO
5850
te Zeist
By het testen van de methode
bleek deze ^agenlijst werk
nemers die jaren hadden ge
zwegen te 'bevryden'. Er
werd gretig gebruik gemaakt
van de mogelykheid tot een
persoonlijk gesprek na de
schriAelyke enquête om per-
soonlyke ideeen of proble
men nog eens te verduidelij
ken. Dijkstra: 'By veel werk
nemers zitten nog te veel
blokkades om zonder
schroom naar hun chef of di
recteur toe te stappen wan
neer zy iets willen bespreken.
Ons onderzoek, dat in een
sfeer van wederzyds vertrou
wen plaats vindt, kan het
stellen van vragen stimule
ren Er zijn mensen die
enorm in de problemen zitten
en van wie je je kunt afvragen
hoe ze het al die jaren hebben
volgehouden zonder iets te
zeggen. Door middel van dit
onderzoek kregen ze opeens
een weg aangereikt tot een
mogelyke oplossing. Alleen
lossen wy de problemen niet
op, dat moeten werkgever en
werknemer zelf doen. Het on
derzoek signaleert alleen de
knelpunten'.
Verwerking van de gegevens
vindt plaats bij het NIPG/
TNO. Alle persoonlyke gege
vens worden 'geanonimi
seerd' (de naam wordt weg
gelaten) en in categorieën on
dergebracht Niemand by het
bedrijf hoeft zo moeilijkhe
den naar aanleiding van be
paalde uitspraken te vrezen.
Na verwerking van de gege
vens - waarmee een penode
van twee maanden is ge
moeid - krijgt het bedrijf een
rapport, aan de hand waar
van een 'knelpuntemnventa-
risatie' kan worden opgesteld
en suggesties kunnen wor
den gedaan ter verbetering
van bepaalde (wanHoestan
den.
Communicatie
Uit zijn ervaringen met bedrij
ven en instellingen is Dyk-
stra gebleken dat er een grote
communicatiestoornis be
staat tussen leiding en 'basis'
van een bedrijf. De directie
van een bedrijf vindt het
vaak een enorm probleem
om haar beleid en ideeêen
daaromtrent te verkopen aan
de werkhemers. Niet zo ver
wonderlijk volgens Dijkstra.
'De leiding interesseert zich
nauwelyks voor de mensen
aan de basis van haar bedryf
en heeft geen weet van wat
deze mensen bezig houdt.
Hoe kun je belangstelling
vragen van mensen, voor wie
je zelf geen belangstelling
toont? Juist mensen die op
de afdelingen werken waar
wat mis is. kunnen heel goe
de oplossingen aandragen.
Bij hun chefs, die de opmer
kingen van hun onderge
schikten veel te snel als kri
tiek opvatten, vinden ze geen
gewillig oor. Vandaar dat de
basis zyn mond maar houdt,
omdat er toch niet naar haar
ideeën wordt geluisterd. Een
bedryfsonderzock waarby al
le afdelingen zijn betrokken
kan de onderlinge communi
catie bevorderen, zodat chefs
en ondergeschikten geïnfor
meerd raken over eikaars op
vattingen'.
'Het onderzoek werpt ook een
verhelderend licht op de sa
menhang die binnen een be
drijf bestaat Veel bedrijven
letten uitsluitend op de afde
ling met het hoogste ziekte
percentage. De werknemers
daar krijgen de zwarte piet
toegespeeld. Maar hoog ziek
teverzuim op zichzelf is niets
zeggend. Geen enkele afde
ling binnen een bedryf staat
Seisolcerd en op zichzelf,
loeilykheden op afdeling A
werken door naar afdeling B
Een bedryf dat zich alleen
ncht op die ene afdeling waar
de problemen het meest in
het oog springen voert een
kunstmatig beleid' aldus At
ze Dykstra
Dr. Atze Dijkstra: "wij willen weten hoe werknemers denken over de leiding van hun bedrijf'.
