Economie
Extra
Man moeilijk te vinden
voor een deeltijdbaan
Beursweek
Beurs vlak ondanks
rentedaling
Koeweit denkt
al eeuw vooruit
ZATERDAG 20 MAART 1982
PAGINA 27
Nog maar juist hadden de vak
bonden het gouden kalf van
de algemene arbeidstijdver
korting wegens gebleken on
haalbaarheid voor onbe
paalde tijd in quarantaine
gedaan, toen enkele jaren
geleden een nieuw midde
tot herverdeling van het als
maar schaarser worden aan
tal arbeidsplaatsen zich
aandiende. Deeltijdarbeid.
Nieuw was het eigenlijk niet.
want vóór die tijd heette het
gewoon part-time werk.
Vooral in trek bij gehuwde
vrouwen, die in de jaren van
hoogconjunctuur en een
krappe arbeidsmarkt door tal
van bedrijven en bedrijfjes
met open armen werden ont
vangen teneinde er een aan
tal uren per dag of enkele da
gen in de week te gaan
werken.
Anno 1982 is deeltijdwerk we
zenlijk iets anders. Het lijkt
vooralsnog de enige tastbare
mogelijkheid om het schrik
barend grote werklozenle-
gioen van bijna een half mil
joen op korte termijn te doen
inkrimpen of althans tot
staan te brengen. Door sim
pelweg van één baan twee ba
nen te maken.
Deelnemers
Vandaar ook dat de verschil
lende politieke partijen er in
de verkiezingsstrijd van 1981
wel raad mee wisten. Met
tienduizenden tegelijk wer
den ze op het spreekgestoelte
uit de mouw geschud. Was
Lubbers al in voor een prog
nose van 175.000 deeltijdba
nen gedurende de lopende
kabinetsperiode - als die
tenminste tot 1985 voort
duurt - D'66 waagde in zijn
program zelfs een streefgetal
van 350.000 te noemen. Nog
bonter was het allemaal te le
zen in een boekje van het
CDA-Tweede Kamerlid Steef
Weijers ('Delen van banen,
een hels karwei'), die zelfs het
creëren van een half miloen
deeltijdbanen in vier jaar niet
voor onmogelijk hield.
Voorlopig lijkt het streven van
Den Uyl om dit jaar nog het
getal van 30.000 te halen al
een hele kluif. Vooral omdat
de grootste beperking van
deeltijdarbeid gelegen is in
het aantal mogelijke deelne-
me. Want wil het project als
wonderpil tegen een voort
gaande werkloosheid ooit
kans van slagen hebben, dan
zullen op grote schaal full-ti
me banen moeten worden
opgegeven.
En dat klinkt bijna als een fictie
in een tijd waarin ook nog ge
dwongen moet worden inge
leverd. Zelfs al zou de man in
het emancipatiespoor treden
en de helft van zijn werktijd
afstaan aan de vrouw, dan
nog zal het gezinsinkomen er
in de meeste gevallen aan
zienlijk op achteruit gaan.
Want deeltijdarbeid - en dat
is ook de klacht van vakbon
den en vrouwenbeweging
speelt zich in Nederland nog
altijd voornamelijk af op de
lagere salarisniveau's. En los
nog van een schrale rechtspo
sitie, bieden deeltijdbanen
doorgaans bitter weinig car
rièremogelijkheden.
En intussen tonen de cijfers
aan dat het voornamelijk
vrouwen zijn, die staan te
trappelen om een deeltijd
baan. De animo bij mannen is
nog altijd ver te zoeken.
Pluspunten
Naast het bestrijden van de jeugdwerkloosheid ligt het zwaar
tepunt van Den Uyls werkgelegenheidsplan in eerste instan
tie op de invoering van deeltijdarbeid. Met het splitsen van
volle banen in deeltijdwerk hoopt het kabinet nog dit jaar
30.000 mensen aan werk te helpen.
Of dit zal lukken is nog maar zeer de vraag, omdat die banen in
verreweg de meeste gevallen vrijwillig zullen moeten wor
den afgestaan door mannelijke arbeidskrachten. En tot nu
toe blijkt in die hoek nog maar weinig animo te bestaan om
het inkomen te halveren.
Aan de subsidiepot zal het niet liggen. Die is vele malen groter
dan de portemonnee met tien miljoen gulden waarmee ex-
minister Albeda in 1980 de deeltijdmarkt bestormde. Maar
die hield nog over. Zijn we er nu wel rijp voor?
Toch zijn er voor het kabinet in
zijn streven om deeltijdba
nen te creëren ook enkele
pluspunten waar te nemen.
De weigering van werkne
mers om deeltijdarbeid te
i MiÊÊm mm
r Minister Den Uyl bij de presentatie
zien als een middel om de
werkloosheid te lijf te gaan,
heeft in de afgelopen jaren
plaats gemaakt voor een ze
kere bereidwilligheid. De
eerste tastbare ervaringen
met deeltijdwerk bij een aan
tal Nederlandse bedrijven
hebben niet alléén maar de
nadelen ervan blootgelegd.
De angst voor hogere kosten
op het gebied van werving,
sociale premies, scholing, or
ganisatie en reisvergoedin-
gen is een weinig naar de ach
tergrond verdrongen bii het
constateren van aanzienlijk
minder ziekteverzuim, een
grotere motivatie en 'vollere'
uren. Daarbij komt natuur
lijk het voordeel dat de werk
nemer met een deeltijdbaan
evenredig met het aantal
werkuren ook loon inlevert.
Zo heeft bijvoorbeeld de Ne
derlandse vestiging van het
Zweedse meubelbedrijf Ikea
in Sliedrecht tot nu toe erg
goede ervaringen met deel
tijdwerk. Toen het bedrijf in
1978 zijn poorten opende,
stelde het - analoog aan de
Situatie bij het moederbedrijf
in Zweden - voor zo'n tach
tig (vooral vrouwelijke) werk
nemers een wisseldienst in
die neerkomt op een totale
werktijd op weekbasis van 24
uur. Ook hier betreft het weer
voornamelijk lagere functies
(magazijnen, verkoopafde
ling, restaurant, enz.), maar
opmerkelijk was in elk geval
het feit dat korte tijd na de
van het experiment
i het banenplan aflevering 1982: zijn 30.000 deeltijdbanen haalbaar?
(Foto ANP)
al een wachtlijst van gegadig
den moest worden aange
legd.
Met uitzondering van de zon
dag maakt het deeltijdperso-
neel bij Ikea een werkweek
die duurt van donderdagmid
dag tot donderdagmiddag,
waarna telkens een volle vrije
week volgt. In het eerste uur
van de nieuwe werkweek
wordt het personeel door zyn
directe chef 'bijgepraat' over
bedrijfsnieuwtjes, prijsveran-
deringen en dergelijke, waar
na men 'friser dan ooit weer
aan het werk gaat', zoals di
recteur Blaak trots laat we
ten.
Door
Willem Schrama
Pianisten
Maar het kan ook anders. Toen
DAF Trucks in Eindhoven
zich in 1979 vanwege perso
neelsproblemen gedwongen
zag tot een experiment met
deeltijdarbeid op de monta
ge-afdeling, dienden zich
achteraf gezien nogal wat
mensen aan voor wie deel
tijdwerk niet in de eerste
plaats bedoeld was. Niet de
broodnodige productiearbei
ders trokken bij DAF aan de
bel, maar varkensfokkers en
pianisten. Het project stierf
dan ook een zachte dood.
Waarmee eens te meer duide
lijk wordt dat het succesvol
invoeren van deeltijdbanen
voorlopig slechts in beperkte
arbeidscategorieën mogelijk
zal zijn. De meest voor de
hand liggende zijn voorals
nog de dienstverlenende en
de sociaal-culturele sector,
die al de nodige ervaring heb
ben met de gesplitste baan.
In haar streven om zelf het
voorbeeld te geven, heeft de
overheid tot nu toe een paar
redelijke resultaten met deel
tijdarbeid behaald. Experi
menten met deeltijdarbeid
bij een aantal grote gemeen
ten worden tot nu toe in elk
geval gunstig beoordeeld. Zo
stelde de gemeente Enschede
zijn selectienormen voor
part-time werk gelijk met die
voor full-time banen op elk
willekeurig niveau. De uit
komst van dit experiment is
tot nu toe nog wat magertjes,
maar na een schuchter begin
melden zich langzamerhand
eindelijk eens wat mannen
op de deeltijdmarkt.
De gemeente Rotterdam is be
zig zijn bestand aan deeltijd
werkers te doen groeien van
5 naar 15 procent (4200 men
sen) van het totale personeel
in 1990. Maar ook hier leren
de ervaringen weer dat de
man maar moeizaam aan een
halve baan is te krijgen. Het
aantal mannen in deeltijd
werk steeg in de afgelopen
vijf jaren met 13 procent, het
aantal vrouwen maar liefst
met 80 procent. En ook hier
blijkt overduidelijk dat het
voornamelijk de beter betaal
de banen zijn, die iemand de
luxe veroorloven om 'vrije
tijd te kopen'.
Verborgen
En daarmee is de hamvraag
aangesneden. Namelijk of in
voering van deeltijdarbeid op
grote schaal wel echt soelaas
zal bieden in de strijd tegen
de werkloosheid. Het is nog
te vroeg om die vraag met
een definitief nee te beant
woorden, maar wel is de ver
onderstelling gerechtvaar
digd dat zich op de deeltijd
markt een flink stuk verbor
gen werkloosheid zal aandie
nen.
De combinatie van recessie en
het creëren van meer deel
tijdbanen zal er stellig toe lei
den dat nog meer (gehuwde)
vrouwen part-time werk zul
len gaan verrichten. Voor
schoolverlaters met een lager
financieel verwachtingspa
troon kan deeltijdwerk in
eerste instantie ook een op
lossing zijn, maar alles wijst
erop dat ook zij zich na ver
loop van een aantal jaren
weer massaal zullen schik
ken naar het traditionele ge
zinspatroon waarin alleen al
het juk van een forse hypo
theek een zo hoog mogelijk
inkomen noodzakelijk
maakt
En dan rest nog de vraag wat de
werkgevers zullen doen. Zo
als gezegd, de afkeer van
deeltijdwerk heeft plaats ge
maakt voor een matige be
reidwilligheid om eraan mee
te werken. Maar in dit ver
band mag niet licht worden
vergeten dat de ex-minister
van sociale zaken, Albeda,
nog maar ruim een jaar gele
den sipjes terugkeerde van
zijn kruistocht om de werk
gevers op te tasten met ge
splitste banen. Met een subsi
diepot van tien miljoen gul
den op zak, zag hij slechts
kans om 255 werknemers
over te halen om één of meer
banen op te splitsen. Aan 166
werknemers deelde hij een
overbruggingssubsidie uit
om aan de inkomensdaling te
wennen. De subsidie ging
niet op.
Ook ditmaal heeft het kabinet
weer een lokkertje achter de
hand. De werkgever krijgt
een subsidie van 4000 gulden
voor elke volletijdbaan die
wordt opgesplitst in deeltijd
banen van tenminste 8 en ten
hoogste 32 uur. Ditmaal is er
57 miljoen gulden beschik
baar. In januari weten we wat
ervan over is.
Koeweiti's zijn een volk van zeer praktisch ingestelde kooplieden
met veel begrip voor de inwisselbaarheid van principes ter wille
van het gewin. Zo levert de oorlog tussen het nabunge Iran en
Irak voor Koeweit nogal wat op, omdat met name Irak nu voor
een groot deel bevoorraad wordt via de Koeweitse haven.
Om de Iraanse wraak te ontlopen hoopt Koeweit nu wel dat Irak
die oorlog ook wint. Temeer omdat een verdere verbreiding van
de islamitische dictatuur van Chomeiny bedreigend is voor een
commercieel land als Koeweit, waar de wet van de markt zeer
hoog staat aangeschreven Zn verbiedt de Koran bii voorhuid
het trekken van rente Maar de meeste Koeweit! concentreren
zich liever op passages uit het heilige boek. die minder geld
kosten.
In het gezelschap van de olieproducerende landen (OPEC) be
hoort Koeweit tot de gematigde vleugel. Maar het Sheratonhotel
ter plaatse was wel de plek waar in 1973 de vermaarde olieboy
cot werd afgekondigd. Zit zoiets er in de toekomst nog weer
De heer Msyed Bader Jamal Al-Din laat na deze vraag eerst nog
maar weer eens nieuwe thee komen. Hij is adviseur van de Koe
weitse kamer van koophandel, waar alle ondernemers lid van
zyn.
„Ik denk dat zoiets zich niet zal herhalen. Behalve als uw land
Israël op heel extreme wijze zou gaan steunen".
Nuttiger
„De markt", legt hij uit, „is momenteel gunstig voor uw soort
consumptielanden. Amerika en Europa hebben grote voorraden
olie opgebouwd en zyn nu minder kwetsbaar dan tien jaar gele
den. En daarnaast is uw behoefte aan olie minder geworden,
door andere vormen van energie en door de teruglopende eco
nomie Maar op zichzelf zyn we daar niet rouwig om. het is heel
goed dat het Westen verstandiger omspringt met obe. Want olie
kan veel nuttiger gebruikt worden als grondstof voor industriële
produkten dan als brandstof'.
Maar door de hoge verkopen van de laatste jaren is de welvaart
van Koeweit enorm gestegen.
„Ach nee", zegt hij mild lachend, „we kregen steeds meer geld dan
we konden uitgeven. En met al die inflatie is obe in de grond
veel meer waard dan de prijs die we ervoor kunnen maken. Maar
een feit is: een boycot kan uw land nog wel schaden, maar veel
minder dan een paar jaar geleden".
De okepolitiek van een land als Koeweit is snel aan het verande
ren. In het nationale oliemuseum geven fraaie statistieken, die
totaan het plafond reiken, de snel stygende olie-exportcyfers
aan. Maar in de praktijk is de produktie nu gezakt tot 600.000
vaten per dag, terwijl de capaciteit bgt op een mihoen vaten.
Ik ben in Koeweit niemand tegengekomen die daarover in zak en
as zit, want het land is bezig een eigen industrie op te zetten die
de olie in kunststoffen en isolatiemateriaal kan verwerken. Dat
levert niet alleen veel meer op, het kost ook minder obe en het
geeft wat meer zekerheid voor de toekomst, plus werkgelegen
heid.
Honderd jaar
Die economische onafhankelijkheid in de toekomst speelt in het
hele Koeweitse denken een belangrijke rol. Want van obe kun je
zeer ryk worden, maar het raakt een keer op. Niet tot de laatste
drup. waarna de emir weer officieel de kraan dichtdraait zoals
hy hem vijftig jaar geleden opende, maar het wordt een keer
minder. Koeweit zelf houdt het op honderd jaar.
Daarom willen ze het land snel af hebben: een modern wegennet,
goede huizen voor de eigen inwoners, een zeer modern commu
nicatiesysteem, goede sociale voorzieningen, minder buitenlan
ders. En een kleine moderne industrie die alleen dingen maakt
die makkelijk en goedkoop te vervoeren zijn (isolatiemateriaal
bijvoorbeeld) en waarmee op de wereldmarkt te concurreren
valt. Want in eigen land zal, vooral als het aantal gastarbeiders
wordt teruggebracht, de verkoop nooit veel voorstellen.
Koeweiti's willen op een klein aantal gebieden de specialisten in
de wereld worden. Dat zyn ze nu al op het gebied van het ontzil-
ten van zeewater. Het Koeweitse zeewater is na een behandeling
in grote ontziltingsfabneken uitstekend te drinken. Dat is, ge
heel in de stijl van het land. allemaal zo snel gegaan dat er nog
maar nauwelyks een waterleidingnet is. De meeste huizen wor
den per tankauto bevoorraad, die het naar twee tanks op het dak
pompt, zodat er ook nog wat druk op de kraan zit
Ook met zonne-energie wil Koeweit het in de toekomst ver bren
gen. In tegenstelling tot de obe, die geheel van de staat is, zijn
nieuwe technieken typisch het terrein van de in Koeweit zo ge
waardeerde vrije ondernemers. Die, als ze buitenlanders zyn,
maximaal 49 procent van hun eigen zaak mogen bezitten. De
rest moet van een echte Koeweiti's zyn.
Fonds
Met dezelfde Koeweitse zakelijkheid is er een fonds voor toekom
stige generaties (van echte Koeweiti's) opgencht, waarin de
staat gul stort. Het fonds investeert in uiteenlopende zaken als
de Mercedes Benz-fabneken en een nog stil eiland voor de Ame
rikaanse westkust dat een toeristisch oord moet worden.
Koeweit ligt in een kwetsbaar stukje wereld, boven aan de Perzi
sche Gold bij roerige landen als Irak en Iran. Ook voor de voed
selvoorziening wil het nu onafhankelijk worden. In het woes
tijnzand worden boerderijen met loopstallen gebouwd, waarin
de koeien fabneksvoer krijgen, want veel gras groeit er niet. Om
landbouw mogelijk te maken wordt (als experiment) vruchtbare
grond uit Irak aangevoerd voor heuse akkers in de dorre woes
tijn, die keurig bevloeid'worden. Als er maar geld ïsjcan alles.
Het agrarisch centrum wil nu proberen om terwille van de melk
en vleesproduktie de traditionele kameel weer populair te ma
ken. Een niet gering karwei. Fnese stamboekkoeien, dat is van
deze tijd. Kamelen, dat was vroeger en ouderwets zyn, dat is
toch zo ongeveer wel het allerergste dat je in Koeweit kan over
komen.
TONY VAN DER MEULEN
Ook deze week lag het beurs-
wezen voor het effectenver
keer zwaar. Wall Street leed
nog steeds aan rente- en be
grotingsproblemen en Am
sterdam kreeg slechte be
drijfsresultaten te verwerken
die het moreel ondergroeven.
Alleen de donderdag doorge
voerde discontoverlaging
van de Nederlandsche Bank
bracht enig soelaas en zette
de tot rust gekomen obliga-
tiemarkt weer in beweging.
Achteraf bleek in Amerika op
welk drijfzand het grapje van
president Reagan dat topman
Volcker van het centrale
bankwezen hem onder vier
ogen gezegd zou hebben nog
voor de zomer 3 tot 4 procent
lagere rente te verwachten,
rustte. Want, nauwelijks was
vorige week het besluit van
de banken doorgevoerd om
de rente van 16,5 procent op
16 procent te verlagen, of de
ze week vond het omgekeer
de plaats en kwam de rente
opnieuw op 16,5 procent.
Geen wonder overigens, want
de maanden maart en april
zijn traditiegetrouw altijd de
maanden van grote krediet-
vraag en snel in omloop toe
nemend geld. Dit als gevolg
van het na de winter weer in
beweging komen van typi
sche zomerbedrijven als de
land- en woningbouw. Het
bedrijfskapitaal zwelt dan
sterk en zet de geldmarkt on
der spanning. Voorlopig lijkt
de kans op rentedaling in
Amerika dan ook wel uitge
sloten. Bovendien blijkt de
Amerikaanse president kop
pig te volharden in zijn wei
gering de defensie-inspan
ning te verlagen en de belas
tingen te verhogen.
Vorige week bestond ih beurs-
kringen enige hoop dat de
president zou trachten de
rammelende begroting te re
pareren en de enorme tekor
ten voor de eerstkomende
paar jaar enige mate in te per
ken. Niets van dit alles. Rea
gan wenst ongestoord zijn
stokpaardjes verder te berij
den en allerlei vervelende bij
verschijnselen als hoge rente
en daardoor veel te traag op
tredend economisch herstel
als tol voor zijn politieke be
loftes te beschouwen.
Wel veerde deze week even de
hoop op een wat sneller her
stel op toen bekend werd dat
in februari de industriële pro
duktie in de Verenigde Sta
ten met 1,6 procent was ge
stegen. De eerste stijging na
juli vorig jaar. In januari was
er nog een daling van 2,5 pro
cent opgetreden, maar econo
men wezen erop aat net le-
bruari-herstel te gering was
om er conjuncturele conse
quenties uit te trekken. En zo
bleef Wall Street dobberen
rond de 800 dat velen steeds
meer gaan zien als een voor
lopig rustpunt waar de beurs
de verdere ontwikkeling wil
aanzien.
Een belangrijke gebeurtenis zal
het dit weekeinde te houden
OPEC-beraad worden. Na
veel geharrewar en uitstel is
dit eens zo machtige oliekar
tel nu toch bij elkaar geko
men om de voor zijn doen
sombere perspectieven te be
spreken. Zoals gebruikelijk
is de groep innerlijk sterk
verdeeld waarbij korte-ter-
mijnvisies steeds diametraal
tegenover de meer op lang
zicht ingestelde visies staan.
Maar de eventueel te nemen
besluiten zouden van invloed
kunnen zijn op de oliewaarde
in Wall Street en daarmede
op de rest van deze en andere
beurzen.
Op onze beurs is het aandeel in
de Koninklijke Petroleum
nog altijd een dominerende
factor. Het was dan ook zeer
belangrijk voor het algemene
koerspeil in Amsterdam dat
aandelen Koninklijke de
zware koersdalingen van de
Amerikaanse olieaandelen
van de afgelopen weken vrij
wel niet overnamen. Amster
dam gedroeg zich daarom
vaak beter en positiever dan
zijn Newyorkse zuster. Maar
deze week begon men bij ons
toch met een forse koersda
ling, die dinsdag weer enige
mate werd weggewerkt toen
bleek dat Wall Street maan
dag weer even boven de 800
door
C. Wagenaar
was getreden. Nadien werd
het evenals in New York hier
ter beurze een kwestie van
trage en kleurloze koersvor-
ming.
Er was overwegend slecht be
drijfsnieuws te verwerker\ en
de sociale onrust met stakin
gen her en der maakten ko
pers kopschuw. Bovendien
verscheen het ministerie van
financiën weer met de beken
de tegenvallers voor het voet
licht, wat direct de neiging
tot rentedaling afremde.
Weinig vreugde dus en weinig
reden om de toekomst erg
hoopvol tegemoet te treden.
De koersstijging op de obli-
gatiemarkt die in de eerst
helft van maart flinke vor
men had aangenomen, kwam
deze week dan ook tot stil
stand en werd pas weer enige
mate hervat toen donderdag
de geld taneven van onze cen
trale bank met een half pro
cent werden verlaagd. Maar
de aandelenmarkt werd er
niet door opgepept. Daarvoor
was er teveel slecht nieuws
binnengekomen. Vooral de
zware verliezen van de Bijen
korf (KBB) als van de West-
land Utrecht Hypotheek
bank zaaiden schrik en ver
derf. KBB kwam erdoor op
nieuwe laagtcpunten ooit
door het aandeel aangesla
gen. En Westland-Utrecht
zakte per saldo zo'n f 10 tot
rond f 65.
vorig jaar een zwaar verlies
maar kon tenminste nog ver
melden dat 1982 een krachtig
herstel zal laten ien. Iets wat
Byenkort en Westland-
Utrecht helaas niet vermoch
ten. De koers kon hier dan
ook iets aantrekken. Flinke
klappen tot f 5 ontvingen Au-
del, door de stakingen by een
van zyn bladen. Fnesch-Gro-
ningsche Hypotheekbank
door eveneens een slechter
jaarresultaat en Bos-Kalis
door orderproblemen in de
baggersector. Alleen de Ne
derlandsche Middenstands
Bank kon na de zware verlie
zen van voorgaande weken
nu zo'n f 10 in herstel treden.
En Nutricia kwam voor het
eerst sedert jaren met een
styging van f 5 boven de f 60.
