De verwording van de
econoom prof. Heertje
Eigenaar/bewoner staat nog steeds in de kou
(Mill
DONDERDAG 11 MAART 1982
Meningen
"Een ieder heeft recht op arbeid,
op vrije keuze van beroep, op
rechtvaardige en gunstige ar
beidsvoorwaarden en op be
scherming tegen de werkloos
heid".
De econooom Arnold Heertje en de
ex-hoofdredacteur van Interme
diair Ed van der Wolk maken
zich zorgen over de haalbaarheid
van dat uitgangspunt. Zij beslo
ten via het boek "Werkloosheid,
verwording en verwachting, de
economische crisis en haar
slachtoffers" Nederland te waar
schuwen voor een dreigende, nog
veel ingrijpender crisis en tege
lijk een handreiking te bieden
om daaraan te ontkomen en ge
noemde rechten veilig te stellen.
Hun boek valt in vier onderdelen
uiteen. Het eerste deel bevat een
reeks artikelen van en inter
views met ondernemers, vak
bondsbestuurders en economen
over de identiteit en de toekomst
van de crisis. Deel twee geeft aan
de hand van bijdragen van een
aantal sociaal-wetenschappers
een beeld van de gevolgen van de
crisis voor maatschappij en indi
vidu; deel drie bevat een tweetal
literaire variaties op thema's
van Guus Kuijer en Laurens ten
Cate en in deel vier komen de
schrijvers zelf aan het woord met
26 stellingen om het tij te keren.
Heertje legt zich de laatste jaren
steeds meer toe op popularise
ring van zijn wetenschap. Hij
doet dat met een bewonderens
waardige gretigheid, maar het
resultaat is steeds vaker bedroe
vend. Na zijn rammelende theo
rieën over zwart geld in het "Of
ficieuze circuit" en de volslagen
oninteressante cryptologie van
het dagboek "Hoe erg is het
werkelijk met de economie?" is
dit een nieuw dieptepunt.
In de eerste drie delen van het
boek nauwelijks tot geen nieuws,
behalve dan een pessimisme dat
zijn weerga in dit toch al zo som
bere land nauwelijks kent. Een
in de hoop op een snel succesje
bij elkaar geraapt rommeltje, dat
alleen dient als kapstok om de 26
stellingen van het duo zelf aan op
te hangen. Het mag (o ijdelheid)
gerust verbijsterend worden ge
noemd dat zoveel verstandige
landgenoten zich daarvoor heb
ben geleend en dat een respecta
bele uitgever als Keesing deze ti
tel in zijn fonds heeft opgeno
men.
Maar laten we de reddingsboei
van Heertje en Van der Wolk
even nader bekijken. Interes
sant materiaal, daar niet van.
Wat bijvoorbeeld te denken
van de stelling dat ambtena
ren en politici zich evenzeer
laten leiden door eigenbelang
als het bedrijfsleven? In de
toelichting wordt gezegd dat
dit een veronderstelling is.
Maar evengoed wordt zij als
een keiharde waarheid op ta
fel gelegd. "Zo kan ook wor
den verklaard", zeggen de
twee auteurs, "dat by de
overheid veel werkgelegen
heid m stand wordt gehou
den die niet in de behoeften
van de bevolking voorziet,
zodat derhalve van een ver
spilling sprake is".
Wat opvalt is dat de twee au
teurs (andermaal) hebben
verzuimd aan te geven wat je
onder de behoeften van de
bevolking moet verstaan.
Aan de andere kant appel
leert zo'n stelling natuurlijk
wel aan de vooroordelen die
ongetwijfeld in brede lagen
van de bevolking leven.
Maar er zijn meer stellingen.
Bijvoorbeeld: kostwinners
die in de bijstand komen
moeten allemaal dezelfde uit
kering krijgen Verder de au
tomatische prijscompensatie
moet worden afgeschaft. En:
er moet één loondervingswet
komen voor alle uitkerings
trekkers. Voorts belasting
fraude moet worden bestre
den door een verschuiving
aan te brengen van de directe
(bijv. loonbelasting) naar de
indirecte belastingen (motor
rijtuigen, btw). En tot slot:
het profijtbeginsel (wie van
bepaalde diensten wil profi
teren moet daarvoor betalen)
moet grootschalig en be
scheiden worden ingevoerd.
Het zijn stellingen met een zwa
re politieke lading. Vandaar
waarschijnlijk dat extra-par
lementaire kabinet Want één
ding is wel duidelijk de poli
tiek zal het over dit soort
maatregelen voorlopig niet
eens worden. Op zichzelf zou
dit de vorming van een a-po
litieke ministersploeg kun
nen rechtvaardigen. Ware het
niet dat zo'n kabinet - met dit
soort maatregelen - zonder
twijfel op overwegend maat
schappelijke bezwaren zal
stuiten.
Hun boodschap blijft voorlopig
louter theorie. Een dagdroom
voor in de collegezaal. Maar
wel een bijzonder frisse.
Denk eens in: een a-politieke
ploeg van managers. Dat
maakt de besluitvorming
toch een stuk gemakkelyker
Geen lastig gedram van de
achterban. Geen kromme
compromissen. Nee, gewoon
een deskundig gezelschap.
Keurige heren met een gezag
hebbend notabel aan het
hoofd Misschien iets voor
Heertje?
Het roer moet om. Dat is nu wel
duidelijk. Nadat WD-leider
Wiegel in de verkiezing stoer-
nee het fundament al had ge
legd, roepen nu ook deskundi
gen dat de tijd rijp is. We
kunnen er niet meer omheen.
Volgens Heertje en Van der
Wolk is de totale ontredde
ring nabij. Nederland staat
op zinken. Kijk om je heen:
werkloosheid, criminaliteit,
agressie. Het wordt hoog tijd
om de bakens te verzetten. Sa
men de schouders er onder, de
handen aan de ploeg. Een
krachtige leider, weg met de
politiek. Dat is wat ons land
nodig heeft.
Heertje en Van der Wolk hebben
een kant-en-klaar concept:
een extra-parlementair kabi
net, a-politiek, een a-politieke
leider. Zo'n ploeg kan de
noodzakelijke impopulaire
maatregelen voorbereiden en
treffen. In twee jaar kunnen
ze de Nederlandse economie
dan even gezond maken.
Daarna weer verkiezingen.
En het werk is geklaard.
Want zoals het nu gaat, lukt het
niet. Het huidige kabinet rot
zooit maar wat aan. En er
komt niets uit ("Het huidige
parlementaire kabinet wordt
gekenmerkt door onderlinge
twisten en persoonlijke ve
tes. Op het vitale punt van
het sociaal-economisch be
leid is geen sprake van sa
menwerking en coördinatie
van beleid, maar veeleer van
een welhaast dagelijkse
openbaarmaking van de on
derlinge tegenstellingen").
Kijk naar de ministers van fi
nanciën, van sociale zaken en
werkgelegenheid en van eco
nomische zaken: "Ze gaan
hun eigen gang, geleid door
de behartiging van individue
le oogmerken en onder ver
waarlozing van de werkelijke
noden van de bevolking, spe
ciaal op het punt van de
werkgelegenheid
En dat is, volgens de schrijvers,
nog niet alles. Ook de ambte
naren en overige politici zijn
verdacht. We denken wel dat
het algemeen belang bij de
overheid voorop staat. Maar
dat is maar schijn. De au
teurs: "In werkelijkheid kun
nen de activiteiten, gedragin
gen en beslissingen in de pu
blieke sector (de overheid
red.) ook beter worden ver
klaard uit de hypothese dat
de bureaucraten en politi
ci individuele oogmerken na
streven. Voor een politicus
kan een dergelijk oogmerk
zijn het vergroten van het
aantal stemmen bij volgende
verkiezingen en voor een
ambtenaar het vergrpten van
het budget waarover hij be
schikt".
Overheidsuitgaven
Nu weten we, opnieuw volgens
Heertje en Van der Wolk, ook
hoe het komt dat de over
heidsuitgaven de pan uitrij
zen: "Dit inzicht brengt met
zich mee dat de stijging van
de overheidsuitgaven niet
langer alleen kan worden ver
klaard uit het oogmerk de
welvaart van de bevolking te
verhogen. De groei van de
overheidsuitgaven staat me
de onder invloed van de door
het eigenbelang gevoede ex
pansiedrift van ambtenaren
en politici".
Wie de stellingen van Heertje
en Van der Wolk tegen het
licht houdt, neemt het boek
serieus. Het is de vraag of het
dat waard is? De belangrijk
ste boodschap van beide he
ren is ongetwijfeld dat er een
extra-parlementair kabinet,
een a-politieke regerings
ploeg, moet komen. In het
concept van Heertje en Van
der Wolk zou een dergelijk
kabinet uniek zijn in de par
lementaire geschiedenis van
deze eeuw.
Sinds 1901 zijn er in Nederland
negen (min of meer) extra
parlementaire (of niet-parle-
mentaire) kabinetten ge
weest. In drie van deze kabi
netten vormden niet-parle-
mentariërs de meerderheid.
Maar alle negen hadden ze
een duidelijke binding met
het parlement. Heertje en
Van der Wolk willen een lou
ter a-politieke ploeg. Dus
geen binding met het parle
ment?
Daar komt men niet achter.
Beide auteurs hebben ver
zuimd te beschrijven in wel
ke verhouding hun extra-par
lementaire kabinet moet ko
men te staan tot het parle
ment. Dat is jammer, want
anders zou men misschien
ook weten of het parlement
zo'n kabinet naar huis kan
sturen.
Als er maar een frisse club
komt. Een soort regerings
ploeg van managers die even
stevig de schouders eronder
zet en de economie in twee
jaar tijd gezond maakt.
Er blijven echter vragen on-
1 beantwoord. Volgens Heertje
en Van der Wolk hoeven de
leden van hun extra-parle
mentaire kabinet niet op hun
lichting voor het bedrijfsle
ven (door verlaging van de
overheidsuitgaven). De ander
koppelt daar een gericht
werkgelegenheidsbeleid aan
vast. Maar beide oplossingen
kosten geld. Voor een deel
moet dat geld uit de over
heidssector komen. De lonen
moeten misschien verder
omlaag. Misschien moet er
ook wat van Defensie af.
Maar willen we dat?
In het concept van Heertje en
Van der Wolk hebben we
niks te willen. A-politieke mi
nisters kijken naar de feiten.
Niet naar de politiek. Dus
ook niet naar de volkswil. Zij
constateren slechts dat ken
nelijk niemand voor de crisis
wil betalen. En gaat het niet
goedschiks, dan maar kwaad
schiks.
Vreemd genoeg weten beide
auteurs intussen wel waar
"de werkelijke noden van de
bevolking" uit bestaan. Ter
wijl die zich toch uitsluitend
politiek laten vertalen. Be
strijding van de werkloos
heid vraagt offers. En kiezen
voor offers is politiek. Maar
misschien zien we het niet
breed genoeg. Misschien we
ten a-politieke deskundigen
best wat goed is voor ons
land. Dus misschien moeten
de politiek maar vergeten.
Impopulair
Volgens de twee auteurs kan
hun kabinet de Nederlandse
economie in twee jaar gezond
maken. Je trekt binnens
lands even stevig aan de
touwtjes. En klaar is Kees.
Dat Nederland een open eco
nomie heeft, uiterst gevoelig
is voor internationale ontwik
kelingen, daar gaan de au
teurs gemakshalve aan voor
bij.
Een flink aantal impopulaire
maatregelen en de zaak is ge
zond. De gevolgen moeten
we kennelijk voor lief nemen.
Een vakbeweging die bij de
eerste de beste maatregel het
hele bedrijfsleven plat legt
(wat gaat dat kosten?). Wette
lijke regelingen die na de hei
lige twee jaar onder druk van
de volkswil weer worden te
ruggedraaid. En een totaal
vervreemde politiek die elke
voeling met de redders ïn-
nood heeft gemist. Een leuk
perspectief.
Heertje
rechts)
Van der
Wolk:
moet 077}
politieke toekomst (stem
menwinst red.) te letten. Zij
zijn (derhalve) geschikt om
de "noodzakelijke impopu
laire maatregelen voor te be
reiden en te treffen". In te
genstelling tot het huidige
kabinet - als we de auteurs
moeten geloven - zullen zij de
"werkelijke noden van de be
volking, speciaal op het punt
van de werkgelegenheid"
dus niet verwaarlozen. Maar
wat zijn de werkelijke noden
van de bevolking?
De werkloosheid moet terug.
De psychische en sociale ge
volgen ervan zijn zorgwek
kend. Daarover is ie
deren het - met de auteurs -
eens. De één probeert de
werkloosheid terug te drin
gen via een forse lastenver
Dit is ons derde en laatste stuk
je over de Leidse regeling
woonruimteverdeling 1982,
die zojuist door de gemeente
raad is vastgesteld. In de bei
de voorgaande stukjes van
vorige week en de week daar
voor ging het om het recht op
registratie van economisch
gebondenen uit de omgeving
van Leiden resp. van men
sen, die niet (meer) duurzaam
aan het arbeidsproces deel
nemen. Behalve voor deze
beide punten hadden we de
aandacht van de gemeente
raad ook gevraagd voor een
zeker niet minder belangrijk
onderwerp, nl. de positie van
de eigenaren/bewoners op de
Leidse woningmarkt.
Verslechterd
Tot 1 mei 1978 hadden de men-
sen, die een eigen huis in Lei
den bewonen, dezelfde rech
ten op registratie en een
woonvergunning als bewo
ners van huurwoningen. Heel
onverwacht en praktisch zon
der discussie is de positie van
eigenaren/bewoners toen
echter aanzienlijk verslech
terd. Ook de regeling woon
ruimteverdeling 1982 heeft
daarin nauwelijks verbete
ring gebracht. Bewoners van
een eigen woning in Leiden
kunnen binnen Leiden alleen
verhuizen door opnieuw een
woning te kopen of door een
duurdere woning van een
particuliere eigenaar (met
een huurprijs van tenminste
350,- per maand) te huren.
(Ze kunnen overigens ook
woningruil proberen, want
dan wordt een woonvergun
ning steeds verleend.)
Voor een huis van een woning
bouwvereniging of van de
LWS komen ze niet in aan
merking. Zij kunnen nl. niet
als woningzoekende worden
geregistreerd en dat is, zoals
u weet, de enige manier om
zo'n woning toegewezen te
krijgen. Ook voor een woning
van een particuliere eigenaar
met een huur van minder dan
350,- komen ze niet in aan
merking.
Hypotheek
Het is dus duidelijk, dat-vooral
problemen ontstaan bij de
bewoners van een eigen huis,
die noodzakelijk moeten ver
huizen, terwijl ze zich niet op
nieuw een (geschiktere) ei
gen woning kunnen permit
teren en evenmin kans heb
ben op een duurdere particu
liere huurwoning. Wat dat
laatste betreft: de "grotere"
particuliere eigenaren (bijv.
verzekeringsmaatschappijen
en pensioenfondsen) stellen
via hun beheerders nl. vaak
inkomenseisen.
Om wie gaat het hier nu?
We moeten in de eerste plaats
denken aan de groeiende
groep eigenaren, die de hypo
theek niet meer kunnen beta
len. Het is ons opgevallen,
dat vooral jonge gezinnen
met kleine kinderen èn de
vaak grote gezinnen van bui
tenlandse werknemers er het
slachtoffer van worden. Men
sen vaak, die hun huis koch
ten, omdat ze het lange wach
ten op toewijzing van een
huurwoning beu waren;
mensen ook veelal, met lage
re inkomens, voor wie een ei
gen huis, zeker in deze tijd,
eigenlijk veel te duur is. De
gevolgen kunnen zeer triest
zijn: het huis wordt verkocht,
door de bank of door de be
woners zelf om erger te voor
komen. Het gezin staat op
straat en heeft vaak boven
dien nog een fikse schuld
overgehouden.
Gezinsuitbreiding
Daarnaast gaat het om eigena
ren/bewoners, die moeten
verhuizen, omdat hun huis
bijv. veel te klein is geworden
t.o.v. de grootte van hun ge
zin of omdat voor de verhui
zing een medische reden
geldt. Denkt u maar aan de
eigenaar, die een ten dele ver
huurde woning heeft gekocht
in de veronderstelling, dat de
huurder bij uitbreiding van
zijn gezin wel zo gewillig zou
zijn op te stappen; en aan de
eigenaar van een vochtige
woning, wiens zoontje aan
bronchitis lijdt.
Hebben mensen in deze situa
tie niet de mogelijkheid een
voor hen betere woning te
kopen of te huren, dan strij
ken B en W nog wel eens de
hand over het hart Met hulp
van de zg. hardheidsclausule
worden ze dan toch geregi
streerd.
Zo niet echter de eigenaren/be
woners, die moeten verhui
zen, omdat ze de lasten van
de woning niet meer kunnen
opbrengen. Registratie wordt
in deze gevallen steevast ge
weigerd. Pas als het huis ver
kocht is en het gezin op z'n
best ergens bij familie onder
dak is gebracht, vindt regi
stratie plaats. En dat bete
kent dan nog niet meer dan
dat het een plaatsje heeft ver
overd (onderaan) de wacht
lijst.
Normen
Al sinds 1978 hebben we keer
op keer bij huisvesting, bij B
en W en bij de gemeenteraad
aangedrongen op herinvoe
ring van de mogelijkheid van
registratie voor eigenaren/be
woners. Er zijn immers eige
naren, die die registratie net
zo hard of harder nodig heb
ben dan huurders, dat mag
toch zo langzamerhand wel
duidelijk heten.
Voor het recht op registratie
van die eigenaren, die hun
hypotheek niet meer kunnen
opbrengen, zullen normen
ontwikkeld moeten worden.
Je kunt je bijv. voorstellen
dat eigenaren kunnen wor
den geregistreerd, als hun hy
potheek een zeker percenta
ge van hun inkomen over
treft.
Het is duidelijk, dat er gauw
iets moet gebeuren, want de
nood is hoog. Daarom zijn we
niet tevreden met het voorne
men van B en W by de eerst
volgende regeling woonruim
teverdeling (vermoedelijk
dus ingaande januari 1983)
dergelijke normen vast te leg
gen. Dat betekent nl. dat het
huidige onrechtvaardige be
leid nog minstens een jaar
voortduurt en dat mag o.i.
niet.
Onverbindend
Ook juridisch lijkt dit beleid
bepaald niet waterdicht. Dat
blijkt uit een recente uit
spraak van de Raad van Sta
te. De gemeente Loosdrecht
had een inwoonster van die
plaats registratie als woning
zoekende geweigerd. De
vrouw bewoonde een woon
boot, die haar eigendom was
Ze wilde verhuizen, omdat de
boot erg vochtig was en zo
doende voor haar als astma-
patiénte ongeschikt. De ver
ordening op de verdeling van
woonruimte in Loosdrecht
sloot eigenaren/bewoners
van het recht op registratie
uit. En zonder registratie was
het volgens het Loosdrechtse
systeem van woonruimtever
deling weer niet mogelyk een
2311 EK Leiden
woonvergunning te krygen
voor een met subsidie ge
bouwde woning, een zeer
omvangrijke categorie wo
ningen dus.
Om die consequentie vond de
Raad van State de uitsluiting
van eigenaren/bewoners in
strijd met "een doelmatige
verdeling van de woonruim
te" Aan deze eis moet eÜN
gemeentelijke verordening
op de verdeling van woon
ruimte voldoen. Anders is de
verordening in strijd met de
wet Om die reden was de
Loosdrechtse verordening op
dit punt in stryd met de wet,
dus "onverbindend". De ge
meente moest alsnog bezien
of mevrouw op grond van
haar slechte woonomstandig
heden kon worden geregi
streerd
Eigenaren/bewoners in Leiden
rest dus voorlopig geen ande
re mogelijkheid dan de wei
gering van hun verzoek om
registratie in beroep aan de
Raad van State voor te leg
gen. Best kans dat ze gelijk
knjgen De Loosdrechtse
verordening heeft op dit punt
veel weg van de Leidse'..
