c
Chaos met chaos bestreden
BOEKEN
contactlenzen,
da's pas fijn
De onbereikbare
liefde van een
oude dwaze man
van der
WIEL
Vertelkunst van
Ben Borgart door
de tijd geknauwd
Werkgelegenheid centraal bij debat
3-
Maarten 't Hart en "de" vrouw die niet bestaat
'Overmaat'
literair
vouwblad
bij 'Ramp'
Onderwijs vakbond wijst
inleveringsvoorstel af
Klein budget
grote keuze
ICO ATHIBU
WOENSDAG 10 MAART 1982
Extra
Met zijn boek 'De vrouw be
staat niet' - een bundeling
van deels herziene en aange
vulde artikelen over het femi
nisme, die al eerder waren
verschenen heeft de Leidse
auteur Maarten 't Hart zijn
hoofd in een strop gelegd,
waar pleitbezorgsters van de
vrouwenbeweging alleen nog
maar aan hoeven te trekken.
In rechtstreekse confronta
ties met enkele welbespraak
te feministes had de schrijver
geen verweer tegen hun argu
menten. (Vormde het door
tastende optreden van de da
mes trouwens niet een lijn
rechte tegenspraak met de
beweerde 'onderdrukking en
onmondigheid' van de
vrouw?). Met een rooie kop
liet 't Hart zich in de hoek
drijven. Een afgang, die be
paald niet verrassend was
voor aandachtige lezers van
't Harts opstellen over het fe-
Als kind nam 't Hart in zijn om
geving slechts bazige tantes,
potige buurmeisjes en andere
dominante vrouwen waar.
Als bakkerknecht werd hij
opgesloten tussen de kren
tenbollen op zijn bakfiets
door een ontevreden - uiter
aard vrouwelijke klant
Vrouwen zijn altijd de baas,
constateerde 't ventje, 't Hart
wekt niet de indruk onder de
ze ervaringen geleden te heb
ben. Integendeel, 'veel men
sen vinden het heerlijk gedo
mineerd te worden', schrijft
hij in 'De vrouw bestaat niet'.
Dat geldt in eerste instantie
voor de auteur zelf. Behept
met een - zoals hij het zelf
noemt zwak ego voelt 't -
Hart zich onweerstaanbaar
aangetrokken tot sterke per
soonlijkheden van vrouwelij
ke kunne.
Vrouwen boeien de schrijver
mateloos. Het liefst zou hij
zelf een vrouw willen zijn. 't
Hart komt er graag voor uit
eigenlijk in het verkeerde li
chaam terecht te zijn geko
men. Door in zijn jeugd elke
dag anderhalf uur te fietsen
hoopte hij zijn onmiskenbare
mannelijke geslachtsorganen
tot minimale proporties terug
te brengen. Helaas zonder
blijvend resultaat, zodat de
auteur zwaar gefrustreerd
door het leven gaat. Knarse
tandend van jaloezie, maar
toch ook vanuit een zekere
lotsverbondenheid, volgt 't
Hart gefascineerd de ontwik
keling van de vrouwenbewe
ging.
Ik denk dat maar weinig man
nen zich zo in feministische
literatuur hebben verdiept
als 't Hart. In tal van artikelen
is hij uitgebreid - en kritisch
- ingegaan op de theorieën
van prominente feministes
als Adrienne Rich, Ai\ja Meu-
lenbelt, Andreas Burnier en
Joke Kool. Opstellen die hem
geheel ten onrechte de bij
naam vrouwenhater hebben
bezorgd, want in wezen
draagt de schrijver de vrou
wenbeweging een warm hart
toe. 'Zou ik het feminisme
echt verafschuwen, dan zou
ik er geen moment aan den
ken om het te bestrijden',
schrijft hij. Wat hij meent te
moeten bestrijden zijn de uit
wassen van het feminisme,
'de wartaal, de rancune, het
ouderwets bijgeloof en de pa
ranoia'. Dat 't Hart de doel
stelling van het feminisme -
gelijkheid van man en vrouw
- volledig onderschrijft
wordt door veel feministes
over het hoofd gezien. Wel
begrijpelijk gezien de manier
waarop de auteur de denk
fouten en kromme redenerin
gen van zijn tegenstandsters
probeert aan te pakken.
In plaats van koel, helder en ra
tioneel de argumenten van de
tegenpartij te ontzenuwen
meent 'tHart dat te moeten
doen door zijn eigen beleve
nissen in het geding te bren
gen. Een voorbeeld: wanneer
vrouwen zich afzetten tegen
ongewilde en sexistische op
merkingen van mannen stelt
de schrijver daar zijn eigen
ervaringen tegenover. Hem is
ooit op straat gevraagd 'of
zijn lui net zo kaal was als zijn
kop'. Zie je wel, zegt 't Hart,
ook mannen worden op
straat brutaal aangesproken,
i moeten niet zo zeu-
Maarten 't Hart.
Door voor het grootste gedeelte
eigen ervaringen als argu
ment en rechtvaardiging van
zijn mening te gebruiken
maakt 't Hart zich schuldig
aan hetzelfde wat hij feminis
tes verwijt: een subjectieve,
intuïtieve, chaotische rede
neertrant.
't Hart - ook niet gek - heeft
dit zelf wel voorzien en zich
bij voorbaat ingedekt. Op de
eerste bladzijden van 'De
vrouw bestaat niet' lezen we:
'aangaande sexen kunnen
geen algemene regels worden
gegeven: op dit gebied be
staan alleen uitzonderingen.
Dat betekent dat men alleen
zichzelf als voorbeeld kan in
zetten, op het gevaar af dat
men daarmee ook alleen
maar iets over zichzelf kan
zeggen'.
Inderdaad, 'de' vrouw bestaat
net zo min als 'de' man of
'het' feminisme. Er bestaan
alleen individuen, die on
geacht sexe, een zwak of een
sterk karakter hebben. Jam
mer dat 't Hart de behartens-
waardige en zinnige kritische
passages over het feminisme,
die het boek óók bevat, ont
kracht door het zo duidelijk
het stempel mee te geven van
een persoonlijke belevenis,
't Hart doopt zijn pen duide
lijk niet in de voor de vrou
wenbeweging dodelijke inkt
van een Gerrit Komnj
MARGOT KLOMPMAKER
Hart, ultf. De Arbeiderspers, 21,50.
'Overmaat' heet de nieuwste
boreling op het gebied van li
teratuurinformatie. Een
vouwblad bedoeld als ex
traatje bij het literaire blad
RAMP. Associatie met 'tot
overmaat van ramp' ligt voor
de hand. De redactie is in ie
der geval vol goede moed.
In 'Overmaat' komen schrijvers
aan bod die op een bepaald
moment sterk in de belang
stelling staan. Daarnaast is er
ruimte voor niet-actuele on
derwerpen. Plannen zijn on
der meer een serie interviews
met uitgevers, waarin deze
aan de tand worden gevoeld
over hun selectiecriteria.
Voorts publiceert 'Overmaat'
proza, poëzie, en recensies,
en dat alles verluchtigd met
illustraties.
In nummer 0 een artikel over
James Joyce en een kritische
analyse van een aantal be
sprekingen van W.F.Her
mans' roman 'Uit talloos veel
miljoenen'. De illustraties
zijn nog wat dun gezaaid,
maar wat dat betreft heeft de
redactie beterschap beloofd.
'Overmaat' verschijnt 5 x per
jaar, is verkrijgbaar bij de 'be
tere' boekhandel en kost
f 1,25. Redaktie-adres: Stich
ting RAMP, Postbus 93478,
2509 AL Den Haag, t.a.v.
Overmaat, tel 070-646248.
In Japanse geschriften komt
een geestigheid voor, die
krachtig en tegendraads is,
zonder wreed of afgestompt
te worden. Stel u voor dat de
winter in aantocht is met hel
dere vriesnachten en snijden
de wind, en er is zelfs geen
geld om de gescheurde pa
pieren vensters te laten repa
reren. In het tochtige kamer
tje zegt Issa (1763-1827) dan
met het pronkende air van
een grootgrondbezitter die
op zijn park wijst:
Kijk, door de scheuren van
mijn papieren venster beeld
schoon de Melkweg!
De berooide Issa die bij zijn ar
moede even inlijft geen ster,
geen gesternte, nee, de hele
Melkweg! Wie hier alleen
ernst in wil lezen, castreert
het gedicht.
Eenzelfde soort harde humor
zit in "Dagboek van een oude
Dwaas" van Tanizaki. Lezers,
die Bomans en Carmiggelt te
recht bewonderen, moeten
bij dit dagboek aan die hu
mor met reinigende kracht
wennen. Het gaat over de in
1884 geboren Utsugi, 77 jaar
oud (het boek verscheen in
1963), rijk, lijdend aan kwa
len en impotent. Dat laatste
verhindert hem niet redde
loos verliefd te zijn op zijn
schoondochter: zijn macht
als Japans hoofd van de fami
lie weet hij behendig te ge
bruiken.
Het eigenlijke dagboek loopt
van 16 juni tot 17 november
(170 pag.) en vertelt van zijn
toenadering tot Satsuko, zijn
kwalen, herinneringen, uit
stapjes. Daarna volgen 15
bladzijden met fragmenten
uit rapporten van de ver
pleegster, de arts en enkele
aantekeningen van een doch
ter.
De flaptekst en verschillende
beoordelaars spreken over:
Humor met reinigende kracht
pijnlijke onthullingen, mor
bide hoogtepunt, de bejaarde
gereduceerd tot huid en ze
nuwen en niet serieus geno
men, seksuele obsessie in de
nabijheid van de dood. Maar
laat u niets op de mouw spel
den, het boek is daar veel te
hard humoristisch voor; de
oude baas kuiert aan het slot
trouwens aan de hand van
Satsuko door de tuin.
Het thema van de onbereikbare
liefde wordt zonder sentima-
liteit opgebouwd. De relatie
in het boek kent een moment
van sexuele herkenning. Dat
is altijd onprettig. Buiten on
ze strikt persoonlijke voor
waarden stoot sexualiteit af.
In de normale verkering kan
men daaroverheen groeien
en tot een volwaardige lief
desverhouding komen - mits
het wederzijds blijft. Anders
ontstaat de ellende van weer
zin en bewonderende begeer
te. Je kunt beit van iemand
walgen en toch geboeid wor
den door die verering van je
zelf, en dan staat de deur voor
verkapte uitbuiting of prosti
tutie open.
Bekend is hoe Nabokov dat
thema bespeelt. Tanizaki be
licht dit probleem scherp en
met barre humor in de ver
houding bejaarde en schoon
dochter. Utsugi zegt van zich
zelf: "2elfs apen hebben niet
zulke afzichtelijke gezich
ten".
Wat doet Utsugu als Satsuko
bij hem waakt? Hij verwij
dert zijn kunstgebit en opent
en sluit smakkend de mond,
terwijl hij met zijn gele tong
de mond aflikt. Satsuko kijkt
strak naar dit schouwspel. De
tegenstellingen versterken
elkaar: man-vrouw, oud-jong,
lelijk-mooi, tot gezwollen be
nen-ranke enkels toe. Tot de
drie hoogtepunten behoren
de gedeelten, waarin Utsugi
in de badkamer komt, waar
het meisje zich, eenmaal op
hoge hakken, doucht, vooral
de pagina's 52-55 met hun
dialogen zijn zowel komisch
als reëel. Want Tanizaki is
geen lolbroek, hij wendt de
humor aan om de menselijke
verscheurdheid te tekenen.
Een typerend fragment komt,
als Utsugi op zijn grafsteen
de voetstappen van Boeddha,
in werkelijkheid de voetstap
pen van Satsuko, wil laten
aanbrengen.
Na mijn dood J zal zij zo nu
en dan denken: die krankzin
nige oude man ligt onder deze
mooie voeten van mij. op dit
ogenblik trap ik op de begra
ven beenderen van de arme
oude vent. Dat zal haar onge
twijfeld in zekere mate een
heerlijk gevoel geven, maar
ik denk wel, dat het gevoel
van afkeer sterker zal zijn.
Zij zal er met makkelijk - en
misschien nooit - in slagen die
walgelijke herinnering uit te
Als zij op het graf zou trappen,
zouden de beenderen ram
melen, grinniken, jammeren,
klagen. Maar al snikkend
zouden ze uitschreewen, dat
het pijn doet, maar dat ze ge
lukkig zijn, veel gelukkiger,
dat ze harder moet trappen.,
Satsuko neemt zonder com
mentaar kennis van zijn idee:
Toen begreep ik. dat Satsu
ko op zijn minst geboeid
werd door mijn plan.
Naast het hoofdthema zijn ook
de verpleegster, de echtgeno
te en de dochters sober maar
trefzeker beschreven. Een
zwak detail is de ring van drie
miljoen yen, waarin een ka
toog zit. Met een katoog kun
nen twee of drie sierstenen
bedoeld zijn, geen daarvan is
duur. Een van de fraaie de
tails is de manier waarop Ut
sugu door het sjirpen van een
krekel terugdenkt aan de
herfstmorgens met krekelge-
sjirp en de geur van zijn ki
mono toen hij kind was en
dan tot de ontdekking komt,
dat het krekelgesjirp zijn ei
gen, piepende ademhaling is.
BOUKE JAGT
zsi"*' Mcu,enhofr Am,Urd"n ,98~
Nog een paar jaar terug mocht Ben Borgart er prat op gaan een
van de meest gelezen, populairste schrijvers te zijn onder de
nogal romantisch uitgevallen, milieubezorgde leerlingen op
middelbaar niveau. De vuilnisroos, een vlotte zwerversroman
uit 1972, is jarenlang een absolute bestseller geweest, terwijl ook
Rooiers met zijn bewuste boerenleven-op-geiteharen-sokken-
thematiek furore maakte. Landelijke romantiek op z'n Roel van
Duyns, en tóch welgemeend en aardig om te lezen.
Het is helaas dubieus of Borgarts tijdgebonden individualisme t
ook in deze vinniger jaren tachtig kan redden Niet alleen de ooit
verknochte lezers zijn ouder, werklozer en kritischer geworden,
ook het jeugdige, overmoedige elan van de auteur fijkt ge
knauwd door de tijd. Borgarts nieuwe verhalenbundel Troost
haalt bij lange niet na het montere, lustige niveau van voorbije
dagen.
Van de 9 verhalen in genoemde bundel zijn er niet meer dan 2.
vooruit 3, die zich niet als onzinnig gewauwel laten lezen. De
overige lijden afschuwelijk onder een volstrekt idiote, onbe
heerste stijl, grotendeels gekenmerkt door een krankzinnig ma
kend gebruik van wanwoordjes als "eh" en "ikke" Borgart be-
dóelt het natuurlijk allemaal goed. maar raakt totaal verstrikt in
zijn privé-jargon en - wat erger is - in een wirwar van thema s
en motieven. Magische Vinkenoog-flauwekul wordt afgewisseld
met onoprechte punkpraat, en lyrische natuurbeschrijvingen
(w.i. de schrijver overigens uitblinkt) zien we verziekt door se-
mi-maatschappijkritische bral. Het wordt tijd voor literaire zelf
kritiek als passages als deze uit de schrijfpen borrelen
"Door in een kritieke evolutiefase om te keren en als een regenboog
forel tégen de tijdstroom m te gaan (vanaf de toekomst, tha het
heden, naar het zogenaamde verledenbegaf je Je niet in een
verarmingsproces maar schudde slechts wat ballast af en loze
franje Zalig de armen van geest' In concreto bleek het niet de
mens te zijn die, met de touwtjes in handen, aan het eind en
voordeligste punt van de iroedselketen staat (zoals chauvinisten
beweren maar de lijkenetende wormen in zijn graf 'Aas zult gij
hun zijn'. Niet het kwetsbare en teerhuidige mensdom had de
beste kans een moderne oorlog te overleven, aldus redeneert hij,
nee veeleer onooglijke bacteriën die van toeten noch blazen loe
ten in het ijs van Antarctica of anders de al even nietige schep
seltjes die zuurstofloos en dicht onder het kookpunt tn onder
grondse geisers schijnen te tieren".
(uit: Troost, p. 161).
Enzovoorts. Je snópt 't wel na drie keer lezen, maar het ijzingwek
kende effect dat de passage sorteert, betreft niet de inhoud, wèl
't gebezigde blabla-taaltjc. Jammer, want Borgart heeft wel de
gelijk boodschap aan èn voor de lezer
Zo is de veelvuldig gepresenteerde liefde voor de natuur bu de
schrijver absoluut oprecht en authentiek, en meestal in fraaie
omschrijvingen getooid. Borgart is dan op z'n best. wanneer hij
zonder barok geleuter zijn milieuzorg onder woorden brengt.
Zoals in hetzelfde titelverhaal: Zowat alle slootwater is tegen
woordig giftig, kikkers en salamanders temet uitgeroeid, maar
de reigers zijn er nog. Doodleuk. S-halzig bewegen die blauwe
vogels te ver om hun kuif te kunnen onderscheidenzich op enige
afstand van elkaar maar in dezelfde richting, met kalme deinen
de wiekslagen polderwaarts". (p 160) Dét zi ik tenminste voor
Afraden wil ik deze nieuwe, (hopelijk overgangsbundel toch niet,
al is 't maar om aperte kwaliteitsverhalen als Cherokee (Bies-
bosch-tocht per kano) en vooral om 't prachtige oerhollandse
Een naam op de valreep. Hierin schaatst een bejaarde Volen-
dammer - die zoals 't hoort Klaas Schilder heet en De Blauwe
genoemd wordt - over het IJsselmeer om zijn oude geliefde in
Marken te bezoeken. Tijdens de barre terugtocht weet hy nog
maar net een andere, Vreselijke Schaatser voor te bleven.
Al met al een ongelijkwaardige bundel verhalen waarvan er toch
beslist enkele juweeltjes van puur-Hollandse vertelkunst zyn.
Reden genoeg voor hoop en troost.
ROB VOOREN
Ben Borf art. Tromt. Verhalen l'ltf De Be*l(e BIJ. A
l i
Onderwijsbegroting in de Tweede Kamer
DEN HAAG (GPD) - De werkge
legenheid in het onderwijs en de
salarissen van de onderwijsge
venden stonden centraal op de
eerste dag van de behandeling
van de onderwijsbegroting in de
Tweede Kamer.
De toenemende werkloosheid in
het onderwijs stimuleerde de ka
merleden tot het aandragen van
een aantal suggesties om de erg
ste pijn van dat probleem weg te
nemen.
Naast de bekende varianten, zoals
het onlangs bekend gemaakte
plan van Martin Konings om in
het onderwijs een arbeidstijdver
korting van tien procent door te
kwamen ook een paar
voorstellen op tafel. Me
vrouw Janmaat-Abee (CDA)
deed de suggestie om studenten
die van de pedagogische acade
mie komen en werkloos zijn, als
„onderwijsassistent" op te ne
men in een schoolteam. Afhan
kelijk van het aantal vaste leer
krachten op een basisschool, zou
dan voor een aantal uren een on
derwijsassistent aangetrokken
kunnen worden.
Mieke Andela-Bauer, de onder-
ADVERTENTIE
maar dan wel van een
ANVC-contactlensspecialist
Nieuwe Rijn 62
Leiden 071-124108
wijsspecialiste van de CDA-frac-
tie in de Tweede Kamer, vroeg
minister Van Kemenade of het
mogelijk was om met de onder
wijsorganisaties voor de eerst
volgende onderwijsbegroting
het overleg over de nieuwe sala
risstructuur in het onderwijs af
gerond te hebben.
Met de door minister Van Kemena
de voorgestelde rechtspositione
le bezuinigingen had het CDA
weinig moeite. Evenals de WD
had de CD A-fractie nog de groot
ste problemen met de voorge
stelde afschaffing van de taaku-
ren voor schoolpracticumdocen
ten. Beide partijen stelden een
amendement in het vooruitzicht
om die maatregel,
arbeidsplaatsen verloren gaan en
5 miljoen gulden verdiend wordt
in 1982 tot 12 miljoen gulden in
1986, ongedaan te maken.
Middenschool
De manier waarop de regering de
middenschool heeft opgeworpen
als de enige onderwijssoort na de
basisschool vindt de WD
„schandelijk". Volgens Nel Gin
jaar heeft de Tweede Kamer in
1974 afgesproken dat eerst de
uitkomst van de experimenten
afgewacht zou worden en dat er
vervolgens in het midden van de
jaren tachtig definitieve beslis
singen genomen zouden worden
DEN HAAG (AiNfj De Nederlandse Federatie van Onderwijsvakorga
nisaties (NFO) acht de voorstellen van het Tweede-Kamerlid Martin
Konings (PvdA) om onderwijsgevenden 10 procent van het werk en
van het salaris in te laten leveren voor banen voor werklozen volkomen
onaanvaardbaar. De ideeën van Konings heeft de grootste organistie
van onderwijsgevenden in ons land gisteren in een reactie "zeer onge
nuanceerd" genoemd.
Konings kwam met zijn plan in een radioprogramma De NFO deelt diens
zorg om de werkgelegenheid in het onderwijs. Zelf lanceerde ze al een
sociaal plan. waarover binnenkort de onderhandelingen met minister
Van Kemenade van onderwijs en wetenschappen beginnen.
DEN HAAG (GPD) - De Tweede
Kamer heeft gisteren met alge
mene stemmen de huurverho
gingen voor dit jaar van 6 en 4
procent aanvaard
In grote fijnen komt het er op neer
dat per 1 juli de huren van gesub
sidieerde woningen met zes pro
cent kunnen stijgen tenzij de wo
ningen na 1972 zijn gebouwd.
4 en 6 procent
huurverhoging
Voor die nieuwere woningen
mag de huurverhoging 4 procent
zijn.
Deze percentages gelden niet voor
woningen waarvan de huidige
huurprijs over het minimaal re
delijke bedrag liggen
Wat minimaal redelijk is, hangt af
van de kwaliteit en ouderdom
van de woning en wordt bere
kend aan de hand van een pun
tensysteem van het departement
van volkshuisvesting
ADVERTENTIE'.
Ico Athibu bewijst u graag dat
de keuken van uw keuze niet duurder
hoeft te zijn dan uw beurs toelaat
In onze showrooms staat de
keuken die niet alleen past in uw
nteneur, maar vooral ook in uw budget
Smaakvolle en funktionele keukens
overzichtelijk opgesteld.
Kompleet met inbouwapparatuur
en tegels voor vloer en wand.
Ixxipt u vrijblijvend binnen en
kijkt u rustig rond, onze adviseurs
staan u graag ter zijde.
Showrooms geopend:
dinsdag t/m vnjdag 9 5 uur.
donderdagavond 7 9 uur.
zaterdag 9.30 1.30 uur of na
afspraak ook 's avonds
Hoge Rijndijk 25, 2313 KG Leiden
Tel. 071-141741 i
