Het intuïtieve
denken wordt
verwaarloosd"
•c
Prof. ir. Alexandre Horowitz,
uitvinder die hoogleraar werd
5?
'ERDAG 20 FEBRUARI 1982
Extra
Hoe vind je de Philishave
-j uit? Prof. ir. Alexandre
Horowitz (77) kijkt als
een ondeugend jongetje
als hij vertelt hoe dat
vlak voor de Tweede We
reldoorlog bij de Eindho-
vense mutinational kon
t gebeuren.
Horowitz is dan mecha
nisch ontwikkelaar. Hij
behoort tot het clubje
van jonge uitvinderige
ingenieurs die zo'n beetje
J hun gang kunnen gaan
bij Philips. „Droog-
scbeerapparaten werden
bij miljoenen tegelijk in
Amerika verkocht. Het
was nieuw, modern. Na
de stofzuiger was de
droogscheerder het
meest verkochte elektri
sche apparaat ln de huis
houding. Eén van onze
mensen had een doos vol
van die dingen uit de Ver
enigde Staten laten ko
men. Ik dacht: dat ia
leuk. Ik heb mij van die
doos meester gemaakt".
„Met al die dingen heb ik
me geschoren. Sommige
waren zo agressief dat
het bloed eruit kwam.
Met één kon je je mense
lijk scheren. Al duurde
het onmenselijk lang
voor je eindelijk je baard
kwijt was. Dat apparaat
bleek bet best verkochte
in Amerika te zijn. Ik
dacht: hoe moet je het
veranderen, zodat je je in
korte tijd glad kunt sche
ren zonder dat bet een
bloedbad wordt".
„Het Amerikaanse appa
raat was een soort geslo
ten tondeuse. Een gootje
met zaagsneedjes waar
achter een raster heen en
weer ging. De baardha
ren staken door de sneed-
jes en werden dan door
het raster afgesneden. Je
moest het apparaat on
der een bepaalde hoek
over je gezicht bewegen
om de haren te kunnen
vangen. Ik moest iets be
denken waarmee je alle
kanten uitkon. Dus
maakte ik het gootje
rond. Geen raster dat
heen en weer gaat, maar
ronddraaiende mesjes".
De Philishave berust nog
steeds op dat principe. Al
heeft het ding wat meer
stroomlijn en wat meer
koppen gekregen In de
loop der tijden.
„Het was een kwestie van
rationeel denken. Een
nieuwe combinatie van
bestaande dingen. Niet
moeilijker te realiseren
of duurder dan het be
staande apparaat. Ik heb
dat toestel trouwens zelf
omgebouwd, stiekem van
een nieuw kopje voor
zien. Philips ls nog steeds
en enigszins vrijgevoch
ten bedrijf. Maar toen
was het een beetje een
wilde bende. Er was een
goed klimaat om op eigen
Initiatief iets te onderne
men. Als je lef had kon je
wat doen. Dan kreeg Je
eerst een uitbrander en
later waardering. Zo
ging dat met de Philisha
ve ook".
..Het grote succes kwam
pas na de oorlog, toen
men de moed had met dat
apparaat de Amerikaan
se markt op te gaan. Ik
was toen al weg bij Phi
lips, maar ik weet dat die
scheerapparaten met
vliegtuigen vol over de
oceaan gingen. Op een be
paald moment bad Phi
lips 60 procent van de
markt In handen. En op
het ogenblik zijn er nog
maar twee merken die
iets te vertellen hebben
en dat zijn Philips en
Braun".
Prof. ir. Alexandre Horowitz: „Uitvinden is mooi.
Maar de meeste uitvinders zijn te ijdel, te verblind.
Je moet ergens naartoe werken, iets tot stand brén
gen. Niet bezeten zijn, niet gefixeerd. Het moet rea
liteit kunnen worden, zowel technisch als econo
misch. Je moet jezelf niet overschatten, niet den
ken dat jij hét gevonden hebt. Nooit denken: dit is
hét en een ander kan niets bedenken dat beter is.
Daarom moet je je eigen concurrentie bedenken.
Zo blijf je bescheiden en creatief'.
„Onlangs heb ik bij Philips een
lezing gehouden voor jonge
academici. De lange commu
nicatielijnen, de machts
structuren en de trage be
sluitvorming zijn grote nade
len voor veel grote onderne
mingen. Ik heb die academici
erop gewezen hoe belangrijk
het is om binnen zulke onder
nemingen kleine groepen ge
motiveerde mensen te vor
men en die de vrije hand te
geven om als een kleine soe
pele organisatie te kunnen
functioneren. Maar er is meer
nodig. Ons intellectuele on
derwijs beperkt zich vrijwel
tot het ontwikkelen en oefe
nen van het systematisch of
redelijk denken. Het ontwik
kelen en oefenen van het in
tuïtieve denken, dat zo be
langrijk is voor industriële
vernieuwing, wordt verwaar
loosd".
Voldoening
Horowitz herinnert zich die dag
in 1936. Als jong ingenieur
bezoekt hij het ontwikke
lingslaboratorium van de Ra
dio Corporation of America
in de Verenigde Staten. De
wandspreuk in de directieka
mer: 'The wise man said it
couldn't be done, but the poor
fool, who din't know this, sim
ply did it'. De wijze man
denkt in hoofdzaak rationeel,
de arme dwaas meestal intuï
tief. Het is zinvol beide eigen
schappen in een en dezelfde
persoon te verenigen. Dat
heb ik later vaak gemerkt.
Net zo vaak als ik heb gezien
hoe ondoelmatig het is
ideeën van de dwaze uitvin
der te laten uitwerken door
de wijze ingenieur".
Als Horowitz later hoogleraar is
aan de Technische Hoge
school in Eindhoven streeft
hij ernaar rationele en intuï
tieve elementen beide tot
hun recht te laten komen. Tot
voldoening van hemzelf, zijn
medewerkers en zijn studen
ten.
Nog even terug naar Philips
„Dat lijkt nu vooral een be
drijf dat mensen ontslaat. Het
is nog steeds méér. Maar wat
er vroeger allemaal kon. Ik
zal je iets grappigs vertellen.
Voor de toenmalite radio's
heb ik de universele golfleng
teschakelaar bedacht. Een
ontzettend goed, klein, goed
koop ding. Geen gekraak
meer, geen gedoe. Maar ik
had er wel veel zilver voor no
dig. Want de contactblokjes
waren van zilver. Er werd
voor 100.000 gulden zilver be
steld. Dat was een boel geld
vóór de oorlog. Staal, ad
junct-directeur voor de in
koop (je had toen bij Philips
maar één echte directeur, dat|
was ir. Otten, een schoon
zoon van Anton Philips) was
laaiend. Vreselijk kwaad was
hij dat ik dat zilver had voor
geschreven. Maar door zilver
in plaats van koper te gebrui
ken was de schakelaar veel
goedkoper. Bovendien kon je
er leuk reclame mee maken.
Want Philips was de enige
die toen zilver in zijn radio's
stopte".
Auto
,Je moet nooit iets verwerpen
zo lang niet zeker is dat het
haalbaar is. Maar je moet wel
erg zuinig zijn met je finan
ciën. Neem nou de hetelucht-
motor. Dat was bij Philips
een zeer serieus project Maar
hij bleek wel vijfmaal zo duur
als de benzinemotor. Alles
wat je begint is natuurlijk
veel te duur, maar die hete-
luchtmotor bleef op zijn aller
best veel te duur".
Op die begrenzingen wees prof.
Horowitz tijdens zijn af
scheidscollege op 25 oktober
1974 aan de TH in Eindho
ven. Waarom wordt het ver
brandingsproces in de auto
motor niet zó veranderd dat
de hoeveelheden schadelijke
afvalproduktie tot een mini
mum worden teruggebracht?
En waarom blijft de motor
ongewijzigd, terwijl onder
druk van een strengere wet
geving afgewerkte gassen in
een afzonderlijke inrichting
worden naverbrand en gezui
verd? Je zou toch zeggen dat
voorkomen beter is dan gene
zen.
Dat komt, zegt Horowitz, door
dat veel mensen vooral een
betrouwbare en betaalbare
auto willen. Die luchtvervui
ling zal de automobilisten
een zorg zijn. „De grote ver
breiding van het automobiel
en zijn praktische onmisbaar
heid beperken hier de keuzen
tussen de beschikbare tech
nische mogelijkheden".
En: „Maatschappelijke en eco
nomische factoren hebben
vooral een begrenzend effect
op creativiteit wanneer het
gaat om verbeteringen en
vernieuwingen die grote risi
co's of investeringen met zich
meebrengen. De massale toe
passing van onze technische
verworvenheden heeft geleid
tot gemechaniseerde en
geautomatiseerde fabricage
methoden en tot gigantische
investeringen. Vooral het
laatste werkt een bepaalde
verstarring in de hand en ver
traagt het invoeren van nieu
we en betere produkten en
processen. Dat is ook een van
de redenen waarom de zo
noodzakelijke vernieuwin
gen van energievoorziening
en milieubeheer slechts lang
zaam tot stand kunnen
komen".
Natuurwetten
„Om dergelijke beperkingen te
doorbreken lijkt het de moei
te waard ons creatief vermo
gen te richten op de ontdek
king van nog onbekende na
tuurwetten die aan onze tech
niek nieuwe impulsen zou
den kunnen geven. In de we
tenschappelijke wereld
heerst echter de opvatting
dat alle belangrijke natuur
wetten al bekend zijn en dat
de techniek het ook in de toe
komst hiermee zal moeten
doen".
„Onze gevestigde wetenschap
Ujkt al te gemakkelijk te be
rusten in de ervaring dat vele
merkwaardige natuurver
schijnselen niet zyn te ver
klaren. Zoals de aura die alle
levende materie en dus ook
de mens omgeeft en waarvan
de aard en intensiteit in ver
band staan met fysiologische
en psychologische omstan
digheden. Het is opvallend
hoe weinig wetenschapsmen
sen in dergeijke psycho-ener-
Prof dr. Alexander Horowitz
getische verschijnselen zijn
geïnteresseerd
„Naar mijn mening komt dat
door de beperktheid van het
bevattingsvermogen van de
mens, waardoor deze geneigd
is zich tegen alles te verzetten
wat zijn eenmaal gevestigde
wereldbeeld dreigt te versto
ren. De technische en weten
schappelijke creativiteit van
de mens kan ook door zijn ei
gen bevattingsvermogen
worden begrensdaldus Ho
rowitz in zijn afscheidscolle
ge aan de TH in Eindhoven
Nu zegt hij: „Het is natuurlijk
goed dat er niet te veel uitvin
dingen worden gerealiseerd.
In de natuur krijgen ontwik
kelingen ook hun tijd. Er is
niet elk jaar een nieuwe
soort. Af en toe is er een suc
cesvolle mutatie".
Dat merkte Horowitz toen hij
na al die jaren by Philips een
idee verwezenlijkte waarop
hij al in de oorlog broedde
een fabriek van prefab staal
constructies voor huizen en
gebouwen, een soort mecano
in het groot. Maar te duur,
nog. „Het was een reuze
avontuur met vreemd geld
dat voor mij misliep".
Op straat
„In 1953 stond ik op straat, zon
der een gouden handdruk.
De pioniers worden eruit ge-
gpoid en dat is normaal Ik
kon wel by Philips terugko
men. maar dat lag mij niet.
Om in leven te blijven en wat
ervaring op te doen heb ik
een ingenieursbureautje ge
had. Een ontzettend moeilij
ke tijd. Toch hebben wij een
paar leuke dingen gemaakt
een spitmachine, akoestische
plafonds. Goed. dat was een
intermezzo. In 1958 was ik
berooid. Aan de innovatie bij
na ten onder gegaan. Een
goed ingenieur, maar je moet
hem geen geld toevertrou
wen. zeiden ze. Aan de TH
ben ik opnieuw
begonnen"
„Uit mijn ervaring, uit mijn
kennis heb ik nieuwe dingen
gedoceerd. De meeste hoog
leraren doen dat niet Die
houden zich aan de boekjes.
Mijn studenten heb ik ook
steeds voorgehouden hoe be
langrijk het is het voorstel
lingsvermogen te ontwikke
len, te oefenen. Een creatieve
werktuigbouwkundig ont
werper moet zijn construc
ties ook zonder tekeningen of
andere hulpmiddelen in ge
dachten kunnen zien en
beoordelen. Zo zal hy ook
buiten de eigenlijke werksi
tuatie over zijn problemen
moeten blijven nadenken.
Vooral het mijmeren tussen
wakker zijn en slapen kan op
lossingen brengen".
„Maar vooral is het heel zinvol
bepaalde problemen in een
kleine groep van sterk geïnte
resseerde en gemotiveerde,
elkaar volkomen vertrou
wende mensen te bespreken.
Er kan dan een wisselwer
king ontstaan die vooral het
intuïtieve denken sterk
bevordert. Dan geldt niet de
som maar de vermenigvuldi
ging"-
„Toen ik op de TH zat werd ik
al gauw van alle kanten bena
derd door de industrie. Ont
zettend veel adviseurschap
pen. Het werd een winkel,
een zaak voor me. Ik ben erg
een team-man. Dus ik betrok
mijn medewerkers aan de TH
in die adviseurschappen. En
wel in die zin dat ik hoopte
dat ze het beter zouden doen
dan ik zelf; een idee zoals je
dat als vader ook van je kin
deren hebt."
Beter
„Daar doe ik bewust mijn best
voor: mij in te leven in het
idee van een ander, dat eer
der op te waarderen en het
zeker met te onderschatten
Ik weet dat een heleboel crea
tieve technici dat te weinig of
niet doen: rekening houden
met het feit dat het idee van
een ander beter kan zijn".
„Met een aantal medewerkers
heb ik in 1969 het Centrum
voor Constructie en Mechani
satie, de BV Ontwikkelings
maatschappij CCM. opge
richt. Ik had het eigcnlyk
Centrum voor Innovatie wil
len noemen, maar dat vond ik
te protserig. Wat wy doen is
gewoon construeren en me
chaniseren. Het byzondere is
dat we een eigen werkplaats
en een eigen laboratorium
hebben. Want ideeén moet je
uitproberen, toetsen Er zyn
wonderen gebeurd op grond
van die formule En doordat
we een directeur hebben die
goed op de centen let, zyn we
er niet aan ten gronde ge
gaan".
Het met part-timers begonnen
ingenieursbureau in het by
Eindhoven gelegen dorpje
Nuenen heeft nu 30 man in
dienst, maakt winst en heeft
volgens de bank een goede
vermogenspositie Binnen
kort wordt uitgebreid. „Onze
kracht is dat wy geen geld
vragen van economische za
ken", zegt Horowitz.
Alexandre Horowitz, een klei
ne parel op de revers. Ere-lid
van de American Society of
Mechanical Engineers. Een
hoge onderscheiding, zeker
voor een niet-Amerikaan. „Ik
ben door mijn collega's voor
gedragen. Dat vind ik leuk.
Ze erkennen dat ik een bui
tenbeentje ben En het is het
bewys dat ik met niemand
echt ruzie heb".
Durf
De directiekamer kijkt uit op
een krappe parkeerplaats.
Daar heeft veertig maal ver
kleind een kraaneiland voor
Heerema in een zwembad ge
dreven. Het bijzondere van
het 100 meter hoge. twee
voetbalvelden grote eiland is
dat het onder alle omstandig
heden horizontaal blyft. ..We
hebben dat zo maar aange
durfd", zegt Horowitz. „Geen
geld, maar wel onze reputatie
hebben we geriskeerd. Hee
rema heeft ze aan de hand
van ons model voor 200 mil
joen gulden per stuk in Japan
laten bouwen. Drie maanden
na de levenng waren ze volle
dig operationeel. Dat is bij
zonder: in dne maanden alle
kinderziekten eruit. Door
gaans gaat daar veel langer
mee heen. Soms een jaar. En
soms lukt het nooit".
„On geheim is dat we niet al
leen theoretisch te werk
gaan. Ten onrechte wordt in
toenemende mate gezegd: je
rekent het uit en dan moet
het werken. Maar je kan niet
alles voorzien; je moet het in
de paktyk proberen. Er is wel
eens gezegd: 'Die Horowitz is
een tovenaar'. Dat is onzin
Er is geen mystiek. Het heeft
niets met toverkunst te ma
ken"
Het heeft wel te maken met wat
Horowitz van computers
vindt „Sommige mensen
spelen met de gedachte dat
een toekomstige volmaakte
computer het menselijk den
ken zou kunnen vervangen.
Deze opvatting is volkomen
onjuist, omdat zelfs het
meest uitgebreide rekentuig
uitsluitend tot logische pro
cessen in staat is. De onmis
bare creativiteit blyft dus een
typisch menselijke eigen
schap".
Trots
In de werkplaats van CCM is,
achter gesloten deuren en
uitsluitend toegankclyk voor
medewerkers en leken, de
continu variabele transmissie
te zien, een belangrijk ele
ment voor de automatische
versnellingsbak van auto's.
Dat moet de trots van het be
drijf worden, een be wys dat
de juiste combinatie van vi
sie, kennis en creativiteit, ge
paard met zelfvertrouwen t n
doorzettingsvermogen, inte
ressante resultaten kan ople
veren.
De revolutionaire banden-
bouwmachine is mooi. De au
tomatische wattenstokjesma-
chine mag er ook wezen. Het
ontwikkelen van een nieuwe
broodrooster is ook niet niks.
En op het wegwerken van
een naar stukje produktielyn
van een koekfabrikant wordt
ook met neergekeken Maar
de trots is toch de continu va
riabele transmissie.
Als Allxandre Horowitz in zyn
oude verkleurde Citroén
stapt citeert hy Anton Phi
lips: „IJdel zyn is stom, kop
pig zyn is stom, maar trots
mag je zyn".
