"We gaan
zeker niet
overhaast
te werk..."
Wet op komst voor totaalweigeraars
"Dumping afval onvermijdelijk"
Staatssecretaris W. Deetman
\nterv\e\N
(CDA) over de middenschool
WOENSDAG 17 FEBRUARI 1982
Varia
PAGINA 17
Door
Ad van Liempt en
Nely van Dam
In plaats van als waakhond naast de voortvarende
minister Van Kemenade op te treden, fungeert hij
meey als trekhond, wordt gezegd over staatsse
cretaris van onderwijs Wim Deetman.
Die zal zijn achterban (bet CDA) nog heel wat uit te
leggen hebben, komt er dan achteraan sinds hij
met de PvdA-bewindsman getekend heeft voor
het plan de middenschool in Nederland in te voe
ren. Deetman vindt dat hij op geen enkele manier
aanleiding heeft gegeven tot dergelijke opmer
kingen.
Waarom niet, legde hij uit in een gesprek met Ad
van Liempt en Nely van Dam.
Dromenarchief
Het beste nieuws van de laatste we
ken is de oprichting van het „dé
partement néerlandais" van de
in Parijs gevestigde Archives In
ternationales des Reves", het In
ternationale Dromenarchief, dat
zich ten doel stelt cultureel waar
devolle dromen te verzamelen, en
de droom als zelfstandige kunst
vorm te propageren.
Beheerder in Nederland (adres:
Postbus 2966, 3000 CZ Rotter
dam, tel. 010-134209) is Pieter
van Oudheusden, die zich voorlo
pig op twee projecten wil toeleg
gen, de dossiers „Nachtvlucht" en
Nachtelijke ontmoetingen",
waarin dromen worden opgeno
men waarin men in staat was te
vliegen, en waarin men ontmoe
tingen had met beroemde perso-
Los van deze specialisatie, wordt
iedereen uitgenodigd zijn droom
die hij mooi of belangrijk vindt
aan bovenstaand adres op te stu
ren. Men blijft copyright-houder
van zijn dromen, mocht er ooit
sprake zijn van een uitgave in
boekvorm, dan zullen uw dromen
daarin pas na uw toestemming
worden opgenomen.
Een hertje
Om vast een eerste bijdrage aan
het Archief te leveren, zal ik hier
een droom navertellen die ik, zo
dra ik wakker werd, meteen heb
opgelikt, zodat ik me alle details
nog herinnerde. Hij dateert al
van enkele jaren geleden:
„Mijn vrouw en ik gingen een cafe
taria binnen, waar ze bezig wa
ren aan een grote schoonmaak,
want je kon alleen bij de toon
bank terecht. De karweitjes, zoals
vloer schrobben en wanden ver
ven, werden door het geünifor
meerde personeel zelf verricht,
zodat er van bediening geen
sprake was.
Ik pakte een flesje gele frisdrank
van de toonbank, schonk wat in
een glas, liet het flesje staan, en
stapte terug naar de muur, om
het heen en weer rennende perso
neel niet in de weg te staan. Ik
nam een slok, en nog een slok, tot
ik in het flesje op de toonbank iets
troebels zag. Ik liep er naartoe,
en zag toen dat er in het gele
vocht, op de manier van een zee
paardje en ook van diezelfde
grootte, een hertje rondwentelde.
Ik bedacht met schrik dat ik al twee
slokken had genomen en sloeg
alarm. Het personeel kwam toe
snellen, en nadere inspectie van
het flesje leerde dat er twee heel
kleine baby's in ronddreven. Ze
staken, goed ondergestopt als in
een bedje, alleen met hun hoofd
jes boven het laken uit, maar leef
den toch heel duidelijk, blijkbaar
zonder last te ondervinden van
het omringende frisdrank. Net
als het hertje, dat inmiddels
spoorloos verdwenen was, leef
den zij als vissen
Iemand zei dat ik het flesje gekocht
had, en dat de baby's nu dus ook
mijn eigendom waren. Ik zei dat
ik in normale omstadigheden
dolblij geweest zou zijn met twee
baby's, maar dat we juist zelf een
baby hadden gekregen, en dat
drie baby's ineens wat te veel van
het goede was. Bovendien: mis
schien waren ze wel van iemand!
Men ried mij aan mij zo snel moge
lijk door een dokter te laten on
derzoeken, of ik geen schadelijke
gevolgen had overgehouden aan
de paar slokken die ik had geno-
Met mijn vrouw ging ik naar een
dokter op de Admiraal de Ruy-
terweg in Amsterdam, hopend
dat dit dokter Oltmans zou zijn,
die ons allebei, zij het met een tus
senpoos van 15 jaar, ter wereld
had geholpen. „Maar die moet nu
toch allang dood zijn", zei ik.
De dokter bleek heel gebrekkig Ne
derlands, en verder alleen Frans
te spreken. Hij kwam uit Vene
zuela. Zouden er eigenlijk nog
wel Nederlandse dokters zijn?,
flitste het door mij heen.
Ik vroeg of ik eerst even naar de
WC mocht. Hij aarzelde, de WC
was stuk, maar ik mocht wel
naar de kelder. Daar stond een
luik, met de klep omlaag, half
open, ik plaste in het gat en om
dat ik geen trekker zag hangen
trok ik aan een der touwen waar
aan het luik was opgehangen.
Het luik zwiepte omhoog, waar
door allerlei Unfugin het half
duister door de kelder werd ge
slingerd.
Weer boven moest ik van de doktér
in een ligstoel gaan liggen en
„peristaltische bewegingen" ma
ken. „Bent u lenig?", vroeg hij.
„Wel geweest", zei ik. Ik draaide
wat met mijn bekken, en omdat
ik niet misselijk werd zei de dok
ter dat die twee slokken onscha
delijk waren geweest.
„Map ik dan mijn moeder even bel
len?", vroeg ik opgelucht. Staan
de bij het raam, op driehoog, bel
de ik haar, terwijl ik beneden in
de straat zag hoe burgers, onder
het toeziend oog van tientallen
agenten, achter elkaar lopend be
zig waren manshoge, dobbel
steenachtige kluiten zwarte aar
de voort te rollen. Ik vertelde dat
aan mijn moeder, en zei haar dat
ik veel van die burgers herkende
als vroegere schoolvriendjes van
de lagere school en de HBS
Tot zover deze droom, tot in alle de
tails geheel naar waarheid opge
tekend. Er wordt niet in gevlo
gen, ik ontmoet er geen beroemde
persoonlijkheden in, maar als be
ginnetje vind ik hem mooi genoeg
voor het Rotterdamse Dromenar
chief.
DEN HAAG „Ik zou te
snel gaan? Kom nou,
het vorige kabinet had
al met zo'n nota moeten
komen, zoals wij die nu
hebben uitgebracht.
Laten we wel wezen,
het huidige voortgezet
onderwijs vertoont tal
van knelpunten. Voor
het oplossen daarvan is
de bestaande wetge
ving te knellend, dat
jasje past niet meer en
dus zullen we op een
andere wet moeten aan
koersen.
Op het moment is het zo, dat
een leerling in een bepaald
straatje terechtkomt en dat
moet dan uitgelopen worden.
Als 't een mavo-straatje is,
moet de leerling eerst daar
een diploma zien te halen
voor hij verder kan. De hele
doorstroming laat toch zien
dat leerlingen hoofdzakelijk
van boven naar beneden
doorstromen, 't omgekeerde
is in veel mindere mate het
geval".
Uitstel van studie- en beroeps
keuze is een van de bélang-
rijkste doelstellingen van de
middenschool. Twaalf jaar
zou te jonè zijn om werkelijk
goed te kunnen kiezen tussen
verschillende vormen van
voortgezet onderwijs.
Deetman: „Een enorm voor
deel van uitstel van studie- en
beroepskeuze is ook, dat leer
lingen veel meer dan nu het
geval is zelf kunnen meebe-
palen wat zij verder willen
gaan doen. Niet alleen omdat
ze dan ouder zijn, maar ook
omdat wij oriëntatie op toe
komstig beroep en toekom
stige studie een nadrukkelijk
onderdeel van de basisvor
ming willen maken".
De nu gekozen procedure over
ziend zegt de staatssecretaris
nogmaals: „Nee, ik kan wa
rempel niet zeggen dat we
overhaast te werk gaan. Er
komt eerst een heel jaar dis
cussie met het veld, dat loopt
dus tot februari 1983. Dan
gaan we uit die discussie pas
conclusies trekken en een
wetsontwerp voorbereiden.
Vervolgens gaat het parle
ment een beslissing nemen.
Als die positief voor de mid
denschool uitvalt, zal de wet
alleen nog maar gelden voor
scholen die willen en nu zit ik
al te praten over de tweede
helft van de jaren tachtig.
Voor de middenschool, of het
voortgezet basisonderwijs,
zoals wij het noemen, echt
over de hele breedte is inge
voerd zou het wel eens 2000
kunnen zijn. Het enige dat je
nog snel kan noemen, is dat
het kabinet zo snel na het
aantreden met een dergelijke
nota komt. Maar dat is nood
zaak als je zoveel tijd uittrekt
voor overleg. Een kabinets
periode van vier jaar is erg
kort om werkelijk iets tot
stand te brengen, dus je zult
alle beschikbare tijd moeten
benutten en niet pas over een
jaar of twee met zo'n nota be
ginnen".
Hobbel
Staatssecretaris Wim Deetman
kwam vier jaar geleden in de
Tweede Kamer voor het
CDA. Daarvoor werkte hij bij
de Besturenraad PCO (Pro
testants-Christelijk Onder-
DEN HAAG (GPD) - Staatssecre
taris Lambers-Hacquebard van
milieuhygiëne heeft de Tweede
Kamer er gisteren met moeite
van kunnen overtuigen dat dum
ping van het radio-actief afval in
de Atlantische Oceaan dit jaar
onvermijdelijk is. Zij zei het
evenals de Kamer te betreuren
dat het technisch onmogelijk is
om de dumpingsoperatie te voor
komen. De bewindsvrouwe zeg
de toe alles in het werk te zullen
stellen om in 1983 op het land
een tijdelijke opslagplaats voor
het gevaarlijke spul te realiseren.
De staatssecretaris vertelde in het
mondeling overleg met de Vaste
wijs). De afgelopen zomer,
terwijl Van Kemenade een
niet te nemen hobbel in de
formatie leek, kwam Deet
man met de socialistische
kandidaat voor onderwijs tot
overeenstemming.
De verwachting was toen, dat
de staatssecretaris tot belang
rijkste taak zou hebben Van
Kemenade af te remmen bij
zijn poging een midden
school voor alle leerlingen na
de lagere school in te voeren.
Het CDA als partner van de
WD in het vorige kabinet
voelde daar niet zo veel voor.
Maar al uit de regeringsverkla
ring bleek, dat dit kabinet
wel op opheffen van de be
staande schoolsoorten in het
voortgezet onderwijs afste
vende. Bovendien bleek wat
later dat „waakhond" Deet
man in het openbaar bijna
nog harder dan zijn te bewa
ken minister pleitte voor een
school voor alle twaalfjari
gen. Toen dook de typering
van trekhond op. Tegelijker
tijd werd het de vraag hoe
Deetman toch zo van mening
veranderd kon zijn.
,Ik begrijp werkelijk niet hoe
iedereen erbij komt, dat ik
een ommezwaai gemaakt heb
of dat ik een bekering zou
hebben doorgemaakt. Vanaf
januari 1978, toen ik in de Ka
mer kwam, heb ik verschei
dene keren uiterst positieve
dingen over de midden
schoolexperimenten gezegd.
Kamercommissies voor milieu-
hygiene en voor kernenergie dat
het zelfs niet mogelijk is om voor
dit jaar een noodvoorziening te
treffen. Het afval, dat eind augus
tus in zee wordt gestort, is voor
het merendeel afkomstig van de
kerncentrales in Borssele en Do-
dewaard De rest wordt geleverd
door ziekenhuizen, laboratoria
en industrie en door de Kema in
Arnhem die dit voorjaar de ra-
We hebben ook gepleit voor
uitbreiding van het aantal ex
perimenten.
Hoogstens kan je zeggen, dat ik
de haast bij de toenmalige
oppositie - PvdA en D'66 -
te groot vond. En ik vind nog
steeds dat de grootste fout
die we kunnen maken is te
zeggen: hier ligt een nota op
"tafel en over vijfjaar moeten
alle scholen daaraan voldoen.
Men zegt wel eens, onder
wijsvernieuwingen duren 25
jaar"
Eindpunt
„Ik denk, dat dat w£ar is. Zo is
het met de samenvoeging
van kleuter- en lageronder-
wijs ook gegaan. Al vanaf het
begin van de jaren zestig
wordt daaraan gewerkt en
pas in 1985 wordt de basis
school algeheel ingevoerd.
De een vindt dat nog te snel
en de ander te langzaam, dat
zul je altijd wel houden".
Deetman zegt het belangrijk te
vinden dat nu voor een reeks
van jaren duidelijk is voor de
scholen wat het eindpunt van
de ontwikkelingen moet zyi*
,Je kunt bijvoorbeeld niet blij
ven steken bij het uitspreken
van de wens dat studie- en
beroepskeuze uitgesteld
moeten worden. Daar moetje
een invulling bij geven. Die
wens is trouwens noch in het
veld noch in het parlement
is om onder de dienstplicht uit te
komen", aldus Van Houwelin-
gen.
De ontkenning van Elfrink dat hij
ooit militair gekeurd zou zijn (in
interviews en voor het TV-pro-
gramma Sonja op Maandag)
moet volgens de staatssecretaris
worden verklaard in het feit dat
hij niet wil prijsgeven dat hij
heeft toegestemd in een keuring,
waartegen hij zich eerder steeds
verzette. Elfrink zelf meent dat
defensie de keuring heeft ver
zonnen „als truc om hun gezicht
te redden".
Van Hou welingen verklaarde dat
dio-actief besmette grond af
graaft.
De staatssecretaris weerlegde de
mogelijkheden voor de nood
voorziening diede milieu-organi
satie Greenpeace maandag in
een brief had gegeven. Volgens
haar is opslag by de kerncentra
les in Borssele en Dodewaard
uitgesloten vanwege de capaci
teit en de vergunningen. Het
omstreden. Daarom is het
voor de scholen van belang te
weten wat het toekomstper
spectief is.
Wij zullen proberen daarvoor
zoveel mogelijk steun te ver
werven, zodat het perspectief
ook te realiseren valt. Als je
geen lange-termijnvisie geeft,
loop je het risico van een zig-
zagkoers. Dan weten de scho
len niet waar ze aan toe zijn.
Je moet ook niet bij elke wis
seling van de politieke wacht
met nieuwe ideëen komen.
Wel een middenschool, geen
middenschool, dat is funest.
Laat ik een ander voorbeeld ge
ven: het vorige kabinet be
gon gelukkig het belang van
de mo-opleidingen (leraren -
red.) te benadrukken, terwijl
daarvoor jarenlang gezegd
was, dat de mo-opleidingen
zouden verdwijnen. Als je el
ke vier jaar iets anders uit
Den Haag hoort, weet zo'n
opleiding niet waar zij zich
aan te houden heeft. Daarom
ben ik ook erg gelukkig, dat
wy die lijn van het vorige ka
binet met de mo voortzetten'
Wet
Desalniettemin bestaat er geen
garantie dat volgende kabi
netten de lijn voor wat betreft
de middenschool zullen
voortzetten. Deetman vindt
wel dat er in de procedure al
les aan gedaan is om te berei-
Elfrink hem persoonlijk - tijdens
een bezoek in de gevangenis, af
gelopen vrijdag - om een keuring
heeft verzocht. „Hij dacht zelf
dat hij op medische gronden wel
ongeschikt zou zijn voor de mili
taire dienst". De staatssecretaris
heeft toen duidelijk gemaakt dat
er alleen sprake kon zijn van een
officiële militaire keuring.
Na een klein etmaal bedenktijd liet
Elfrink (volgens de lezing van
Van Houwelingen) zaterdagoch
tend aan de gevangenisdokter
weten dat hij akkoord ging met
een militaire keuring. „Nu het er
Energie-onderzoek Centrum Ne
derland (ECN) in Petten heeft
niet meer opslagruimte dan voor
ëën jaar. En het kernenergiecen
trum in het Belgische Mol is ui
terst terughoudend in het accep
teren van Nederlands afval. Al
leen Dodewaaid heeft nog capa
citeit voor opslag van vloeibaar
afval.
De realisatie van een tijdelijke op-
ken dat er geen breuk in de
ontwikkelingen komt: „Daar
is eerst het overlegjaar enige
waarborg voor. We streven er
naar in het veld zoveel moge
lijk overeenstemming te krij
gen, zodat onze keuze gedra
gen wordt. En daarna
koersen we op de wet aan.
Dat is een uitspraak van het
parlement en daar zal ieder
een zich dan aan te houden
hebben. Met de voorberei
ding van die beslissing doen
wij het maximaal haalbare
om continuïteit te waarbor
gen".
Verrassenderwijs kwam de
WD, erkend tegenstander
van de middenschool, dit
maal met een soepeler stand
punt, waarmee de politieke
haalbaarheid een stuk groter
is geworden.
Deetman: „Ja, ik las zelfs dat
ex-minister Pais niet afwij
zend. maar zelfs lovend ten
opzichte van de nota staat. Ik
had wel verwacht dat de
WD zich welwillender zou
gaan opstellen ten opzichte
van de middenschoolexperi
menten. De ontwikkelingen
in die partij gaan kennelyk
heel snel".
Behalve de politiek kunnen
ook de scholen en in nog klei
ner verband de leerkrachten
een stokje steken voor de tot
standkoming van de midden
school. Bijvoorbeeld door te
weigeren de lesmethode aan
te passen.
toch van moet komen, dan maar
zo snel mogelijk", zou hij hebben
gezegd. Om tien uur zaterdag
ochtend begon de arts Van Or-
mondt de gebrtiikelijke medi
sche dienstplichtkeuring, na nog
eens te hebben gevraagd of El
frink daarmee instemde.
Alle onderzoeken zijn daarby ver
richt (alleen de kieurenstest ont
brak) en de arts heeft ongeveer
dne kwartier met Elfrink gespro
ken. Na afloop van het onder
zoek, dat tot tien over elf duurde,
concludeerde de dokter dat El
frink ongeschikt was, „omdat h^
geestelyk niet zou kunnen func-
slagplaats voor de duur van tien
jaar in 1983 is het uitgangspunt
van het beleid van staatssecreta
ris Lambers. De Kamercommis
sies hebben twyfel of dat wel zal
lukken, omdat zy daarby de nor
male procedures wil volgen, die
leiden tot een wyziging van een
bestemmingsplan Ze gaf toe dat
het wat tijd betreft krap is beme
ten. Als het niet lukt, moet er vol
gend jaar weer worden gedumpt,
Deetman ..Daar wil ik niet op
voorhand rekening mee hou
den. We hopen met een pro
gramma van nascholing de
onderwijsgevenden voldoen
de toe te rusten voor hun
nieuwe taak. We komen met
zo'n programma".
Sabotage
De staatssecretaris weigert
eveneens in te gaan op moge-
lyke sabotage van scholen,
die wel hun naam van mavo
in middenschool veranderen,
maar verder alles by het oude
laten. Byvoorbeeld door de
leerlingen uitsluitend door te
sturen naar de eigen eraan
gekoppelde havo, die dan
weliswaar niet meer officieel
een school met de vroegere
mavo mag vormen
„Op dergelyke mogelijkheden
misschien willen ze via een
achterdeur toch weer bij de
bestaande situatie uitkomen
kun je geen beleid baseren.
Ik heb niet de neiging daar
voooraf rekening mee te hou
den".
Vnj beslist wijst hij de moge-
lykheid af om naast de mid
denschool nog een ander
schooltype, bijvoorbeeld het
gymnasium, te laterv bestaan.
„De Kamer zal daar een uit
spraak over moeten doen,
maar ik heb de overtuiging
dat we tot een eensporig be
leid moeten komen, zo staat
dat ook in het regeerakkoord,
en dan kun je niet een deel
van het oude systeem naast
het nieuwe handhaven In de
overgangsperiode zullen bei
de naast elkaar bestaan, dat
wel, maar uiteindelyk zal er
alleen het nieuwe systeem
moeten overblyven. Nee. ik
houd die mogelykheid niet
als wisselgeld achter de
hand", besluit hij als wy op
peren dat het voortbestaan
van het gymnasium wellicht
voor de middenschooltegen
standers als een ruilmiddel
wordt gezien om hun toe
stemming niet aan de mid
denschool te onthouden.
Het benodigde geld zou ook
nog roet in het eten kunnen
gooien. Maar Van Kemenade
en Deetman zijn ervan over
tuigd, dat de middenschool
er kan komen zonder hoge
extra kosten. „Als je op korte
termijn een en ander zou wil
len, ja, dan zou het te duur
worden. Maar als je over een
lange periode al je uitgaven
op het voortgezet basisonder
wijs richt, moet het niet meer
hoeven te kosten dan het nu
kost".
Keuze
Als de middenschool eenmaal
helemaal ingevoerd is, blyft
er voor de twaalfjarigen en
hun ouders toch nog keuze
bestaan tussen soorten mid
denscholen: autoritaire en
vrije, kleine en grote, in oude
•stadswijken en in nante villa
dorpen. protestantse of open
bare. goede en slechte?
Deetman „Ja, uat blijf je ge
lukkig houden. De overheid
kan een structuur in het on-
derwys aanbrengen of die
wijzigen. En de overheid kap
de voorwaarden aangeven,
waaraan een school moet vol
doen ter bewaking van de
deugdelykhcid, maar diezelf
de overheid is eraan gehou
den de individuele school
een heel groot stuk vryheid
te laten Dat geldt voor by-
zondere scholen, maar ook
voor openbare".
tioneren in de krijgsmacht", al
dus staatssecretaris Van Houwe
lingen.
In de Eerste Kamer vroeg de
WD'cr Hrijm- M.ikkrcl ,)ms
dag om totaalweigcraars voor
taan niet meer in voorarrest te
nemen in de militaire gevangenis
te Nieuwersluis. Ze kunnen be
ter aan de gewone rechter wor
den overgelaten, zei hy. Opslui
ten in Nicuwersluis betekent vol
gens de WD'er dat de overheid
zich onaangenaamheden op de
hals haalt: ze belast de bewakers
te zwaar, lokt demonstraties uit
en kweekt martelaren.
aldus de bewindsvrouwe
Da hl m Braams (WD) geloofde
niet dat de bevolking van welke
gemeente dan ook akkoord zal
gaan met de bouw van opslagge
bouw van radio actief afval. Als
enige pleitte hy voor voortzet
ting van de dumpingsoperaties
die naar zyn mening alleen ogen-
schynlyk onveilig is.
De ministers Van Thijn (binnen
landse zaken) en De Ruiter (justi
tie) hebben tegenover de Kamer
met nadruk verklaard dat de be
trokken autoriteiten met van te
voren op de hoogte waren van de
spuitbusjes.
DEN HAAG (GPD) - Nog dit jaar
komt staatssecretaris Van Hou
welingen (defensie) met een
wetsontwerp voor de behande
ling van zogenaamde totaalwei
geraars (mensen die niet alleen
dienst weigeren, maar ook geen
beroep willen doen op de wet ge
wetensbezwaren). Op grond
daarvan zal de rechter een weige
raar vervangende dienstplicht
kunnen opleggen in plaats van
de nu gebruikelijke celstraf.
Tegenover journalisten verklaarde
Van Houwelingen gisteren dat
de Zevenaarse totaalweigeraar
Bas Elfrink zaterdag in de Sche-
veningse gevangenis wel dege
lijk aan een militaire keuring is
onderworpen. Hij was daarvan
zonder enige twijfel op de hoog
te, want het is hem tot drie maal
toe duidelijk gemaakt, aldus de
bewindsman.
Met klem ontkende Van Houwelin
gen de herhaalde bewering Van
Elfrink, dat hij niet op geschikt
heid voor militaire dienst zou
zijn gekeurd, doch alleen zou zijn
vrijgelaten vanwege zijn honger
staking. „Anderen moeten niet
de indruk krijgen dat hongersta
king een gemakkelijk weggetje
