Kerken verkrotten
'Monumentenzorg'
onmachtig om méér te doen
Geestelijk leven J-
ZATERDAG 23 JANUARI 1982
dat jaar werden voltooid.
Alles bij elkaar kostte dat de
rijksdienst zo'n drie en een
half miljoen gulden.
Druppeltjes
Als hoofddirecteur Jessurun
van de rijksdienst verwacht,
dat de financiële positie van
Monumentenzorg toene
mend verval en zelfs verdwij
ning van goed bruikbare mo
numenten tot gevolg zal heb
ben, dan heeft hij daar ge
gronde redenen voor.
Aan de ene kant stapelt het
werk zich op. Aan de andere
kant moet de begroting we
gens bezuiniging met miljoe
nen worden teruggebracht.
Van de na 1 januari 1978 bin
nengekomen subsidieverzoe
ken moesten er op 1 januari
1981 nog 2544 worden afge
werkt, tot een totaal begro
tingsbedrag van ongeveer
f 823 miljoen.
De meeste aanvragen kwamen
uit Zuid-Holland: 431. Noord-
Holland was met 426 een goe
de tweede.
Alleen al in 1980 had de rijks
dienst 2649 verzoeken om
subsidie te verwerken, met
een totale bouwsom van f 600
miljoen. Daar waren 34 orgel
restauraties bij. Terwijl Mo
numentenzorg jaarlijks toch
maar een budget heeft van
zo'n f 100 miljoen. Een groot
deel van deze aanvragen is
dan ook wegens gebrek aan
middelen aangehouden.
Een klein lichtpuntje is, dat ter
bevordering van de werkgele
genheid tot en met 1984 f20
miljoen per jaar extra is uit
getrokken. Maar dat kan de
kwalijke gevolgen van een in
zijn algemeenheid benepen
monumentenbeleid nauwe
lijks intomen. Feit is gewoon,
dat de kraan eerst half dicht
was en dat er nu nog maar
een paar druppeltjes uit ko
men.
Ontslagen
In monumentaal rijke provin
cies, zoals Friesland met zijn
honderden middeleeuwse
kerkgebouwen, komt dat ex
tra hard aan. Niet alleen vreet
de verkrotting van kerken in
steeds sneller tempo door,
ook de bedrijven die bij het
onderhoud van zulke gebou
wen een rol spelen lijden er
schade van.
Een erkend restauratiebedrijf
in Workum had in 1980 nog
50 mensen in dienst. Nu nog
maar 33, terwijl de directeur
op korte termijn voor nóg 15
man ontslag verwacht. Nog
zes werken heeft men in uit
voering, en dan is de order
portefeuille leeg.
In het Friese Beers is een kerk
in restauratie. De eerste fase
is bijna klaar. Het ziet ernaar
uit, dat aan de volgende voor
lopig niet kan worden begon
nen. Onderhandelingen met
Monumentenzorg hebben tot
nu toe niets opgeleverd.
Ook bij een restauratiebedrijf
in het Friese Exmorra zijn de
laatste maanden enkele tien
tallen vaklieden op straat ge
komen. Een timmerfabriek,
die was gespecialiseerd in het
restaureren van antiek meu
bilair, moest om personeel
te behouden - grotendeels
overschakelen op nieuw
bouw.
Een architect in Beetsterzwaag
heeft een tekenaar moeten
ontslaan. Hij had plannen ge
maakt voor een paar kerkres
tauraties, maar er is geen geld
om ze uit te voeren, en nieu
we opdrachten zijn er op dit
ogenblik evenmin.
Directeur Jessurun van Monu
mentenzorg betreurt het zeer,
dat het op deze manier vrij
wel onmogelijk wordt ge
maakt, de traditionele am
bachten nieuw leven in te bla
zen. Ze blijven hard nodig om
de ambachtelijke kwaliteit
van de monumentenzorg op
peil te houden. De verdwij
ning van die ambachten in de
bouw heeft ook te maken met
het terug- en zelfs dichtdraai
en van de subsidiekraan.
Hazerswoude
Ook uit onze eigen omgeving
klinken alarmsignalen.
De uit 1664 daterende dorps
kerk van Hazerswoude die
na de oorlog is gerestaureerd
en met twee vleugels uitge
breid is er zo slecht aan toe,
dat langer uitstel noodlottig
is. Het kerkedak lekt als een
mandje. Als het regent moe
ten kerkgangers gaan verzit
ten om niet nat te worden.
Leien schuiven van het dak
en balken verrotten. De mu
ren staan soms onder stroom.
Kerkvoogd J. Vonk - hij schat
de restauratie op ruim een
miljoen gulden - bestempelt
de toestand als 'onhoudbaar'.
Maar Monumentenzorg kan
door geldgebrek ook hier het
licht niet op groen zetten. En
dus subsidiëren de provincie,
de gemeente Hazerswoude
en nog andere instanties
waar men om geld zou kun
nen aankloppen, ook niet,
want die stemmen hun bij
drage af od wat het riik doet.
De monumentenzorg dreigt slachtoffer te worden
van de wankele economie.
Als het rijk zijn financiële beleid op dit punt niet
herziet, zal dit in de toekomst rampzalige gevolgen
hebben voor het monumentenbezit. De heer J. Jes
surun, hoofddirecteur van de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg, heeft een duidelijke waarschu
wing in die richting laten horen.
Gebruikers van monumenten zijn, gezien de kosten
van onderhoud én de moeite om bij de overheid
geld los te krijgen, niet te benijden. En als er één
groep is die dat jaarlijks, bij het maken van begro
tingen, aan den lijve ondervindt, dan zijn het de
oudere 'kerkgenootschappen' wel. Zij moeten,
veelal met levend geld, een historische erfenis be
heren die hun financiële draagkracht ver te boven
gaat. De trots om eigenaar-gebruiker van het voor
naamste dorps- of stadsmonument te zijn is omge
slagen in een loden last.
Nederland telt 2232 kerkelijke
gebouwen die krachtens arti
kel 9 van de Monumentenwet
als 'beschermd monument'
worden aangemerkt.
Na Friesland met 310 histori
sche kerken en gebouwen,
Limburg met 308 en Gelder
land met 285 neemt Zuid-
Holland op dat lijstje met 277
een vierde plaats in. Drenthe
staat met 46 oude kerken on
deraan.
Van het totale monumentenbe
stand maken de kerkelijke
gebouwen 5,3 procent uit.
Daar komen dan nog de kerken
bij waarvan maar een deel als
'monument' geldt. Dat zijn er
nog 682 (1,6 procent van het
totaal). Ze zijn in de loop der
jaren zo gewijzigd, dat van de
oorspronkelijke toestand nog
maar weinig over is. In die ca
tegorie staat Gelderland bo
venaan met 177. Friesland is
tweede met 88 en Zuid-Hol
land derde met 77.
Na de groep 'gebouwen en
woonhuizen' (69,3 procent)
en de categorie 'agrarische
gebouwen' (12,6 procent) be
zetten de kerkelijke gebou
wen op de officiële monu
mentenlijst met bijna 7 pro
cent de derde plaats.
Orgels
Kerkbesturen waken echter
niet alleen over gebouwen
maar ook over wat daarin
staat. In oude kerken is dat in
de regel meubilair uit de
bouwperiode. Of van latere
datum, maar ook dan in de
meeste gevallen toch echt an
tiek.
Op de kerkelijke inventaris
staat het orgel hoog geno
teerd, vooral als de histori
sche waarde ervan kerkbestu
ren verplicht, het in zo goed
mogelijke staat aan het vol
gende geslacht over te dra
gen. Men kan gerust zeggen:
behalve een lust voor het oor
is dat instrument ook een
bron van voortdurende zorg,
omdat het onderhoud blij
vend is en restauratie altijd
duur. Dit in tegenstelling tot
kansels, lampen, altaren, ge
brandschilderde ramen, ban
ken, doopvonten en ander li-
turgisch gerei.
noodzakelijke restauratie van
het kerkje-aan-de-plas nul op
het rekest.
In de steek
Directeur B. Engbersen van het
rooms-katholieke instituut
voor onderzoek en advies
KASKI heeft het onlangs
kras gezegd.
De rijksadviseur voor kerkor
gels heeft in 1980 een lijst ge
maakt van 'monumentaal or
gelbezit'. Zijn optelling wees
uit, dat ons land op 31 decem
ber van dat jaar 631 orgels
'met monumentale waarde'
rijk was. Daarvan waren er
sinds 1970 iets meer dan 200
met rijkssubsidie gerestau
reerd.
Wat historische orgels betreft
staat Noord-Holland met 100
waaronder zeer grote
(Haarlem, Amsterdam, Alk
maar....) - aan de spits. Daar
op volgen Friesland met 95,
Noord-Brabant met 81 en
Zuid-Holland met 77. Gro
ningen heeft er nog 65, net als
in Friesland tot in de kleinste
dorpen toe. Drenthe staat on
deraan met nog 18 oude or
gels.
Zuid-Holland bewaart nog 5 or
gels uit de periode 1500-1700,
26 uit 1700-1800, 22 uit 1800
tot 1850 en 24 uit 1850-1900.
Groningen heeft met 9 de
meeste orgels uit de periode
1500-1700.
Orgelrestauraties zijn bij Mo
numentenzorg bepaald geen
sluitpost.
In 1980 waren bij 13 orgelma
kers 24 restauraties in uit
voering, waarvan er 17 in
'De overheid laat de kerken
wat dit betreft lelijk in de
steek. Kerkgebouwen worden
een steeds zwaardere last
voor de parochies. Oude ker
ken kunnen niet worden afge
broken, omdat ze op de monu
mentenlijst staan, maar dan
zal de overheid toch meer sub
sidie voor onderhoud en res
tauratie moeten geven om ze
te behouden. En als dat niet
kan, zou het mogelijk moeten
zijn om kerken van die lijst te
schrappen. Dan zouden ze zo
nodig kunnen worden afge
stoten. De jaarlijkse geldwer
vingsactie van de kerken le
vert niet zoveel op, dat je
daarmee ook het grote onder
houd van kerkgebouwen kunt
veilig stellen".
Engbersen had nog wel een
stapje verder kunnen gaan.
De actie 'Kerkbalans' is daar
ook niet in de eerste plaats
voor bedoeld. De kerk is geen
verlengstuk van het ryk om
monumenten te behouden.
Het omgekeerde is veeleer
het geval: men mag blij zijn
dat dankzij kerkelijk gebruik
met alle offers van dien
deze gebouwen nog in stand
blijven. Heel wat plaatselijke
kerken zouden tonnen bespa
ren als ze van die zorg waren
ontslagen en een ander ge
bouw konden gebruiken, dat
bovendien meer voldoet aan
de eisen van deze tijd.
Wel de toren van Hazerswoude in de steigers, maar niét de
kerk. Die lekt zo, dat kerkgangers als het regent soms moeten
gaan verzitten.
Een plaatselijk actiecomité pro
beert nu zelf, het kerkedak
een eenvoudige opknapbeurt
te geven, maar de architect
heeft dat hoe hij die inspan
ningen ook kan waarderen -
'dweilen met de kraan open'
genoemd, wanneer andere vi
tale onderdelen niet tegelijk
worden aangepakt.
Het zou toch te gek zijn, als er
in de Dorpsstraat alleen maar
een toren overbleef, zei de
voorzitter van het Hazers-
woudse actiecomité vorige
week tegenover een verslag-,
gever van deze krant.
De kerktoren, eigendom van de
gemeente Hazerswoude,
staat al wèl in de steigers.
Maar ook hier problemen.
Men dacht het karwei met
f325.000 te kunnen klaren.
Tegenvallers zouden dat be
drag weieens tot het dubbele
kunnen opjagen.
Ook in Nieuwkoop kreeg het
hervormde kerkbestuur in
een poging om subsidie te
krijgen voor een hoogst
Verval van monumenten is een
vorm van kapitaalvernieti
ging.
Naarmate rijkssteun langer op
zich laat wachten, kunnen
minder monumenten worden
aangepakt, omdat uitstel de
kosten alleen maar opdrijft.
Bij ongewijzigd beleid bete
kent dit, dat de 'zwarte' lijst
van onafgewerkte subsidie
verzoeken steeds langer
wordt en de uitholling van tal
van ambachtelijke bedrijven
onbelemmerd doorgaat.
Redenen voldoende voor het
rijk om zich met alle betrok
kenen snel en diep te bera
den.
De hoofddirecteur van Monu
mentenzorg heeft het over
'rampzalige gevolgen'. Het
water is blijkbaar tot aan de
lippen gestegen.
Moge die stem niet zijn als van
een roepende in de woestijn.
S. J. DE GROOT
Hoewel goedlachs, verwacht
hoofddirecteur Jessurun van
Monumentenzorg 'rampzalige
gevolgen' van het tegenwoor
dige beleid van de rijksover
heid.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Van 't Hof, 11.45 oecum. dienst;
Marekerk 10 ds. De Jong, ha, 5 dr. Mey-
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kool
stra. 5 ds. Kramer (themadienst over de
media);
Regenboog (Merenwyk) 9.30 ds. Horten-
sius, 11.15 ds. Hortensius en pastoor v.
Well;
Bethlehemk. (Dnftstr.) 10 ds. Panne-
koek;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 9 dr.
Jongeneel, 10.30 ds. Rietveld, 5 dr. Jon-
geneel en pater Happel (gebedsdienst);
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Kramer;
Petrakerk (Surinamestr.): 10.30 dienst
voor doven, hr. v. Veelen,
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 ds. Ribs
Acad. Ziekenhuis 9 rk dienst, 10.15 ds.
Bovenberg;
Diakonessenhuis 10.30 ds. v. Everdin-
gen;
Endegeest: zie Oegstgeest
Geref. Kerk Zuiderk. (Lammen-
schansw.) 10 hr. Brouwer, Katwyk;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Hanen-
burg, Voorburg, 10.30 dienst voor do
ven, hr v. Veelen;
Oude Vest 10 ds. Bakker, Amstelveen, 5
ds. Koolstra;
Maranathak. (L. Morsw.) zie herv. gem.;
Bevrydingsk. (Montgomerystr.) zie
herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Lo
cher.
Dolerende Geref. Kerk (Lokhorstk.): 9
en 5 ds. v.d. Sluys, Veenendaal
Geref. K. Vryg. (Herengr.): 10 kand.
Bruyn. 5 ds. Zemel.
Chr. Geref. K. (Steenschuur): 10 en 5 ds.
Den Hertog.
Geref. Gem. (N. Ryn): 10 leesd., 7 ds. De
Gier, Den Haag.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.): 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr
10.15 ds. Happee.
Remonstr.-Doopsgez Gem. (Lok
horstk.): 10.30 ds. Kuipers.
Baptistengem. (O. Rijn 3): 10 hr. Pijnac-
ker Hordijk.
Evang. Christengem. (Middelstegr 3):
10 br. Dikkes.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5 hr. De Leeuw.
Evangeliecentrum Zylsmgel 2: zo. 10 hr.
Zylstra, di. 8 ds. v. Twillert, vr. 8 jeugd-
Pinkstergem. (O. Vest 13); 10 hr. Eiker
bout
Leger des Heils (Hooigr 10 en 7.30
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rynd. 24): 9.30
en 4. wo. 8.
Zevendedagadventisten (Lokhorstk.):
elke zat. 9.45 bijbelstudie, 10.45 predik
dienst.
Christian Science (Steensch. 6): 10.30.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl 9.30. 10.30 en 11.20.
Oud-Kath K. (Zoeterw.singel): 10.
Rooms-Kath. K Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45.
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11.
Ryndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo.
9 30 en 11.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30;
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11.
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9,10.30 en
12;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Berg-
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. Verwey, Krimpen a.d. IJssel, ha, 7
zangdienst.
Geref. K.: 10 ds. Stolk, 6.30 ds. Rang, N.-
Vennep.
Chr. Geref. K.: 9.30 dienst, 5 ds. Over-
duin, R.dam.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. v.d. Heiden, 5 ds.
Exalto, Benthuizen; Kruiskerk 10 ds.
De Jonge; Opst.kerk 10 ds. Bogers, 6.30
ds. v.d. Heiden; Nabij 10 jeugdkapel;
G. Herderk. 10.30 ds. Mulder, 6.30 ds.
Verheul; De Bron 9 en 10 30 ds. Verheul,
6.30 ds. Mulder; Ashram (Marsdiep) 9
ds. Mulder; Albanianae (Diamantstr.) 10
ds. Oosthoek; Onderweg (Lysterl.) 10
ds. Oort. Sionskerk (Planetens.) 9.30 ds.
Ouwendyk, 6.30 ds. Langerak, Lopiker-
kapel.
Geref. K.: Mar.kerk 10 ds. Damsma,
Rijnsburg, 6.30 ds. Vree; Salv.kerk 10
ds. Vree, 6.30 ds. Stolk. Zie ook herv.
gem.
Geref. K. Vryg.(Rynstroom): 9.30 ds.
Spijker, 3 ds. Gratz.
Ned. Geref. K. (school Willemstr): 9.30
ds. Waagmeester, 3 ds. Louwerse, Lan-
Chr. Geref. K.: 9.30 dienst, 2.30 ds. De
Romph.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240): 9.30 en
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1): 10 evang.
Harland, 6.30 ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62): 10 hr. Post.
Volle-evang.gem. (aula techn. school
Bosparkweg 4): 10 hr. v.d. Hoorn.
Pinkstergem (school De Wegwijzer, Ba-
tenstein 16): 10.
Leger des H. (Corn, de Vlamingstr.): 10
en 6 30.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36): 10 ds. Sipkema.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7. zo. 9.30 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem 9.30 ds.
Exalto, 6 kand. Visser, Katwijk.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Vogelaar.
BODEGRAVEN; Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Wieman. 2.30 ds. De Vreugd,
afscheid.
Salv kerk 10 ds. Richter, evang.dienst;
Bethl.kerk 10 ds. De Vreugd. 6 30 ds.
Richter.
Geref K.: 10 ds. v.d. Berg. 6.30 ds. Wel
bedacht, H.woude.
Geref. K. Vryg.: 9.30 kand. Verwey, 4.30
ds. Smelik.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Stelwagen. 6.30 ds. Vlasblom, ha;
De Stek 9.30 ds. Omta.
Geref. K.: 9.30 en 5 ds. Van 't Hoff, ha.
Chr. Geref. K.: 9.30 en 5 ds. v. Langevel-
de.
Rk Kerk: zat. 5.30 (De Stek) en 7, zo. 9.30
en 11.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Boer, Katwijk, 6.30 ds. De Graaf.
Geref. K.: 10 ds. Welbedacht, 5 ds. v.d.
Berg. Bodegraven.
Rk Kerk dorp zat. 7. zo. 9.30 en 11;
Anker zat 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zo. 10.
HILLEGOM: Herv Gem. 8.45 ds. v.d.
Wal. 10.15 ds. Knspyn en ds. Rothfusz. 5
pastoor Harding en ds. v.d. Wal, oecum.
gebedsdienst; Parkwijk 7 ds. Krispijn.
Geref. K.: zie herv. gem
Chr. Geref. K.: 10 en 5 ds. Biesma.
Rk Kerk Mart zat. 7, zo. 8.30, 10 en
11.30;
Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 kand
mevr. Boeiïnga, Berkenwoude.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Kolkman.
Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv
Gem. Dorpsk. 10 dr. v.d. Bank, Ede, 6
ds. Gebraad.
Ontm.kerk 10 ds. Gebraad, 6.30 dr. v.d.
Bank.
wijkgeb. De Wiek 10 opendeurdienst,
ds. Vrolijk en pastoor Van Mastwyk.
Geref. K 10 ds. Snoey, 5 ds. v.d. Horst
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Vink, 6 ds. v. Sliedregt,
O. Kerk 10 ds. Visser. 6 ds. v. Roon;
Ichthusk. 10 ds. Vroegindewey, 5 ds.
Driebergen;
Pnièlk. 9.30 ds. v. Roon. 6 ds. Visser;
Gr. v. Pr.school 10 ds. v. Sliedregt;
Overduin 2.15 ds. Baas.
Geref. K.: Vr.kerk 10 ds Kersten, 3 zie
verder onder Katwijk aan Zee;
Triumfatork. 10 ds. v.d. Horst, 5 ds.
Kersten.
In Vredesk. (Voorstraat): 3 dienst met
verstandelijk gehandicapten, ds. Vro
lijk, mmv The Revival Singers'.
Geref. K. Vrijg.: 10.15 en 3.30 ds. Heida.
Ned. Geref. K.: 8.45 en 7 ds. Janse.
Chr. Geref. K.: 10 en 5 ds. Slagboom.
Vrye Chr. Geref. Gem. (Unizaal): 10 en 5
ds. v.d. Belt.
Geref. Gem. (Remisestr.): 10 en 5.
Volle-evang.gem. (Voorstr. 100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Groenendijk, Schevenin-
gen. 5 ds. Oort, Alphen. opendeurdienst
in geref. kerk. mmv herv. kerkkoor.
Geref. K.: 10 ds. De Raadt, Valkenburg,
5 zie herv. gem.
LEIDERDORP: Herv Gem. en Geref.
K. Dorpsk. 10 en 6.30 ds. Knorth;
Hoofdstraatk. 10 ds. v.d Bom;
Scheppingskerk 9 en 10.30 ds. v. Loe-
nen, ha;
Leythenrode 10 mevr. ds. Jacobi.
Elis.ziekenhuis 9.30 rector Vijftigschild.
Bapt.gem. (wijkgeb.Zijlkw.): 10 br. De
Vries.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9. 10.30 en 12.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schalk, ha, 7 ds. Molenaar.
Geref K 9.30 ds. Los. 7 ds. Bol. Vijfhui-
Rk Kerk: zat. 7. zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. 't
Hooft,
Pauluskerk 10 ds. De Gelder;
Mariakerk 7 nam. gebedsdienst voor de
eenheid, pastoor Bruggeman en ds.
Boswijk.
Geref. K. 10 ds. Boswijk, 7 zie herv.
gem.
Geref. K. Vrijg.: 10.30 ds. De Putter. 3
ds. Kamphuis.
Ned. Geref. K. (Salvaton): 9 ds. Schuur
man, 4.30 ds. Schuurman, in chr. geref
k.
Chr. Geref K.: 10 ds. v. Dijken, 4.30 ds.
Schuurman.
Geref. Gem.: 10 en 4 ds. Hakkenberg.
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 8.30,10 en 11.45, zie
ook herv. gem.;
Engelbew. zat. 7, zo. 8, 9.30,11 en 5.45.
NIEUWKOOP. Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. Bronsgeest.
Geref. K.: 9.30 en 6.30 ds. Nooteboom,
ha.
Chr. Geref K.: 9.30 dienst, 7 ds. Beek
huis, R.dam.
Remonstr. Gem.: 10 mevr. ds. Pool.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv Gem. 9.30 ds. Mo
lenaar, 6.30 ds. Schalk.
Geref. K.: 9.30 ds. Ferwerda, S.heim, 7
ds. Bezemer, A.dam.
Rk Kerk: zat 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds..
Goverts, 7 ds. Bergsma.
Geref. K.: 9.30 en 4.30 ds. Rang
Chr. Geref. K.: 9.30 en 3 ds. Visser.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Zou
tendijk, 7 ds. Wassinkmaat, Westbroek.
Geref. K.(W. Verlaat): 10 hr. Doddema, 7
ds. Schaafsma, Utrecht.
Rk Kerk: zat 7, zo. 9 en 10.30.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Voorstr-
Binnen) 10 ds. v.d. Meer, 5 hr. Visser, 7
ds. Keurung;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Keuning; Buurt
kerk 5 ds. Baas, Sassenheim,
De Rank (Golfbaan) 10 hr. Visser. Sole
Mio 9 ds. Keuning.
Geref. K Hoofdstr. (Zee) 10 ds. v. Ar-
kei, Bloemendaal, 5 ds. Baas;
Vinkenl. (Binnen) 9.30 ds. Elgersma, 5
hr. v. Duin;
Stichtingskerk 11 ds. Elgersma.
Rk Kerk: Zee zat. 7. zo. 9.30 en 11;
Binnen zat. 7, zo. 8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
Kalkman.
Rk Kerk: Victork. zat 7. zo. 10.30;
Jozelk- zat. 7, zo. 10.
OEGSTGEEST: Herv.Gem. Groene of
Will.kerk 11 ds. Ter Linden;
Pauluskerk 9.30 ds. Ter Linden;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds. v.
Rossum, Voorburg, 7 ds. Vegter.
Geref. K.: 10 ds. Heemskerk, 7 zie herv.
gem.
Geref. K. Vrijg.: 8.45 ds. De Putter, 5 ds.
Kamphuis, Voorburg.
Ned. Geref. K. (Gem.centrum): 8.45 ds.
Schuurman, 4 ds. De Lange, ha.
Van Wijckerslooth: 4 ds. Sierat.
Endegeest: 23 jan. 7 pater Boshouwers.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum): 4.
Rk Kerk: Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Bonaventurakapel zat. 6.30, zo. 9 en 11.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. Klein Kranenburg,
ha.
Geref K.: 9.30 ds. Jaspers Focks, 5 ds.
Bijleveld, Woerden.
Remonstr Gem.: 10 ds. Bloemendaal,
Delft.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. De Graaf, H.woude, 7 ds. Kielder.
Chr. Geref. K.: 9.30 dienst, 2.15 ds.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laur.kerk
9.30 ds. Aarents, Katwijk, 5 ds. Romein;
Bethelkerk 9.30 ds. Romein.
Geref. K.: Petrak. 9.30 ds. Baayen, 5 dr.
v Oeveren;
Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Damsma, 5 ds.
Snel;
Mar.kerk 9.30 ds. Snel, 5 ds. Wilschut,
Dordrecht, jeugddienst.
Geref. K. Vryg.: 10 ds. Zomer, 5.15 ds.
De Putter,
Chr. Geref. K.: 9.30 dienst, 6.30 ds. Wal
let.
Evang. Christengem. (aula mavo): 10 ds.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zat. 7, zo.
7.30, 9 en 11.30.
SASSENHEIM: Herv Gem. 9 en 10.30
ds. v. Achterberg, 7 ds. Ferwerda, gez.
dienst.
Geref. K.: 10 ds. Baas, 7 zie herv. gem.
Chr. Geref. K.: 10 en 5 ds. v. Dijk, Bosch
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Vlas
blom, Boskoop, 6.30 ds. Klein Kranen
burg.
Geref. K.: 10 en 6.30 ds. Femhout
Rk Kerk: Aardam zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG. Herv. Gem. 10 en 6.30
ds. Vermeulen.
Geref. K.: 9.30 dr. Bade, Koudekerk,
6.30 kand. Aalders, A.dam.
Geref. K. Vrijg.: 9.30 leesd., 5 ds. Heida.
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. Bro
kerhof.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9, 10.30 en 11.45.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. v.d. Schoot, ha; De Ontmoe
ting 10 ds. De Zwart, ha, 5 ds. De Zwart,
vesper;
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds. Ver-
Aulagemeenschap Noordhofland: geen
dienst ivm rk gastdienst in De Ontmoe
ting.
Geref. K.: 10 ds. De Zeeuw, zie ook herv.
gem.
Geref. K. Vryg.: 10.15 en 3.30 ds. Box
man, Ede.
Rk Kerk: Laur.kerk zat. 7, zo. 10 en
11.30;
M. Godskerk zat. 7, zo. 8.30 en 10.30.
WADDINXVEEN: Herv.Gem. Brugk.
9.30 en 5 ds. Maasland;
Hoeksteen 9.30 en 6.30 ds. Roetman;
Bethelk. 9.30 en 5 ds. Verboom;
Imm.kerk 10 ds. Hulst, 5 dr. Haitsma.
2eref Kerk: Kruisk. 10 ds. De Moor, 5
Is. Omta;
Ontm.kerk 10 ds. v.d. Berg.
Rk Kerk: Victork. zo. 10;
Ontm.kerk zo. 8.45 en 11.45.
WARMOND: Herv.Gem. 10 ds. Den
Tonkelaar.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR. Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 ds. Gysbertsen, Gou
da, 7 oecum. dienst in Zijllaankerk;
Kievietk 10 ds. v. Bruggen;
Messiask 10 ds. v. Waasbergen;
Dorpscentrum 9.30 ds. Wolters.
Geref. K.: Zijllaan 10 ds. v.d. Meulen, 7
ds. v.d. Kamp en pastoor Somerwil, oe
cum. dienst;
Zuid 10 ds. v.d. Kamp.
Ned. Prot Bond (Kerkdam): 10.30 ds.
Werner.
Rk Kerk: Will. zat. 7, zo. 10 en 11.30;
Jozefk. zat. 7, zo. 9.30 en 11;
G. Herderk. zat. 5, zo. 9 en 11.30.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. Koelewijn, ha.
Geref K.: 9.30 ds. Hemmes, 6.30 ds. Jas
pers Focks.
Rk Kerk: zat. 7. zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Kielder.
Geref. K.: 9.30 ds. Den Heeten, Hoofd
dorp, 7 dr. Bade, Koudekerk.
Rk Kerk: zat. 7, zo. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE: Herv.Gem. 10 ds.
Wolthaus.
Rk Kerk: St. Jan zo. 9.30;
Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10;
H. Rijndijk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM: Herv.Gem. 10 ds.
Haakman, 6.30 ds. De Jonge.
Geref. K.: 10 en 6.30 drs. Scheps, Heer
len.
Remonstr. Gem.: 10 dr. Meijering,
O. geest.
