'Geen idioten in mijn
krankzinnigengesticht'
Ze hebben gewoon een stok gevonden
Voorgeest - na zeventig jaar voorbij
Boze reacties op dreigende opheffing afdeling aüergologie AZL:
ZATERDAG 23 JANUARI 1982
Leiden
"Jarenlang zijn we naar Lun-
teren naar de speeltuin ge-
weest.Daar was een panne-
koekenhuisje met een man
die dol op deze kinderen was.
Toch was het niet alleen ellen
de wat de klok sloeg. Nu
wordt met weemoed terugge
dacht aan de uitstapjes naar
de kermis op dne oktober en
het weekje Emmen of het
tripje naar de Keukenhof.
LEIDEN - Precies zeventig jaar na opening worden
de twee zwakzinnigenpaviljoens van het Psychia
trisch Ziekenhuis Endegeest morgen .officieel ge
sloten. De ruim honderd zwakzinnigen die de
Voorgeesten nu nog bewonen verhuizen binnen
kort, de meesten naar 'Swetterhage' van de stich
ting Gemiva in Zoeterwoude, een aantal ook naar
gezinsvervangende tehuizn in Leiden en Oegst-
geest. De sluiting van Jongens en Meisjes Voor-
geest was voor Endegeest aanleiding een gedenk
boek samen te stellen: 'Voorheen Voorgeest'.
"Het best was mijns 1
van rijkswegen een centraal
idiotengesticht ergens op de
heide werd opgericht; eene
eenvoudige doelmatige in
richting onder leiding van
een onderwijzer en onder toe
zicht van een plaatselijke ge
neesheer, waar de gemeente
besturen hun idioten tegen
de kostende prijs konden
plaatsen. Deze prijs zou geen
hooge blijken te zijn. In ieder
geval hoop ik in het volgende
verslag te kunnen berichten,
dat geene idioten meer op
Endegeest verpleegd wor
den".
Aldus oordeelde de geneeshee
r-directeur van Endegeest in
1897. Als het aan hem lag
geen idioten meer in zijn
krankzinnigengesticht. Toch
ging er bijna een eeuw voor
bij eer zijn wens bewaarheid
werd: de idioten worden in
middels zwakzinnigen ge
noemd, de krankzinnigen
gaan nu als psychiatrische
patiënten door het leven, en
er is een geschiedenis van
precies zeventig jaar voorbij
gegaan waarin de zwakzinni
gen in twee aparte paviljoens
op het Endegeestterrein
woonden.
Mijlpaal
Het sluiten van Jongens en
Meisjes Voorgeest betekent
een belangrijke mijlpaal in de
geschiedenis van Endegeest.
Aan de ene kant geeft het een
opluchting, er was al jaren
weerstand tegen de huisves
ting, de Voorgeesten takel
den af. Aan de andere kant
gaat het vertrek van de zwak
zinnigen Endegeest ook aan
het hart. Jarenlang maakten
ze deel uit van de Endegees
t-gemeenschap en velen
woonden er al sinds hun pril
le jeugd, kennen nauwelijks
een ander "thuis". In elk ge
val maakte de afbouw van de
Voorgeesten genoeg indruk
om een gedenkboek samen te
stellen waarin het wel en wee
van de paviljoens en hun be
woners nog eens de revue
passeert.
'Voorheen Voorgeest' is een in
drukwekkend werkstuk ge
worden, met enerzijds de ge
schiedschrijving, anderzijds
tal van interviews met be
trokkenen en met een map
foto's die de bewoners en
personeel door de jaren heen
in beeld brengen. Er wordt
verteld van het 'Gesticht voor
Jeugdige Idioten' zoals Voor-
geest van de oprichting in
1912 tot 1930 heette. Een tijd
overigens waarin het beslist
geen lolletje moet zijn ge
weest om in de Voorgeesten
te wonen. Getuigen hiervan
mag een uitspraak van een
oude directeur van Ende
geest: "Bij deze achterlijken
blijven toch de hoogere ge
voelens afwezig: zij houden
van niemand en hechten zich
aan een ieder die hen ver
zorgt. Zijn zulke imbecielen
eenmaal in het gesticht inge
leefd, dan kunnen zij dikwijls
gebruikt worden om grof,
vuil, maar noodzakelijk werk
te verrichten, het schoonhou
den van riolen, ruimen van
tonnen, enz...."
Oorlog
Verhaald wordt over de school,
een BLO-school die tot de
jaren zestig een centrale
plaats innam in het leven op
de Voorgeesten. Over de cri
sisjaren en het moeilijkste
jaar in de geschiedenis van
de Voorgeesten, 1945: "Vol
gens mij was de gaarkeuken
van Oegstgeest hier op Ende
geest. Het zat hier in de buurt
in ieder geval barstensvol
Duiters. V-l's en wagens
met munitie stonden hier in
de laan opgesteld en er werd
hout gekapt. Er moest een
boom om als er een zieke
warm gehouden moest wor
den". De evacuatie die op het
laatste moment toch niet
doorging. Een ouder: "Ze
zouden worden overgeplaatst
naar Woensel. Naar Woensel!
We wisten ons geen raad. Hoe
konden we die jongen bezoe
ken als hij naar Woensel
ging?" Maar de angst kon
nog groter: "Of we dat nou in
een krantje lazen of over de
radio hoorden, maar in ieder
geval had Hitier gezegd dat
hij deze kinderen een spuitje
wou geven. De maatschappij
heeft er niets aan, ze kosten
alleen maargeld".
In de interviews met ouders
blijkt overduidelijk hoe
moeilijk het is om een kind
naar een inrichting te bren
gen. Omstandigheden noch
weersgesteldheid hielden re
kening met de ongerustheid
van déze ouders die welis
waar jéren geleden een kind
wegbrachten: "Op hetmo-
ment dat we Endegeest bin
nenkomen bérst het onweer
los. Met bliksem en donder
liepen we naar Meisjes Voor
geest en door dat bos kwam
toen een groepje oudere men
sen aanzetten. Allemaal aan
elkaar gebonden, in ge
stichtskleren, losse kreten
slakend. Een filmer zou het
zo waarschijnlijk in elkaar
zetten...". In die tijd waren
ook de bezoeken voor velen
een kwelling: "Vlak tgen el
kaar gedrukt zat je daar alle
maal met je kind op schoot in
dat hok. Hier zaten we met
z'n allen, getroffen door het
zelfde lot, wachtend op de
aankondiging: wil het bezoek
afscheid nemen?"
kapper werd door sommigen
als een uitje gezien: "Je pro
beert eens wat uit met die
koppen en je maakt geintjes
met ze. 'Leen. je bent klaar',
zeggen als je die jongen net
ingezeept hebt. En hij staat
op hoor. ingezeept en wel om
even later met die zeepkop
terug te keren".
Maar toch, de omstandigheden
op de Voorgeesten werden
nooit optimaal. Er was voort
durend geldgebrek, de pavil
joens waren het stiefkindje
van Endegeest. Een broeder:
"Ik wilde kopjes en borden
hebben om die jongens te
kunnen leren eten, maar je
kreeg pas iets nieuws als je
breek had. Dus ik ging 's
avonds in Oegstgeest de vuil
nisbakken langs voor breek.
Ik was bij wijze van spreken
dolblij met een tas vol scher
ven". Het is dezelfde broeder
die nu zegt dat de Voorgees
ten nooit gesloten hadden
mogen worden: mensen die
al tientallen jaren op de Voor
geesten woonden overplaat
sen, daar gebruikte hij het
woord onmenselijk voor. "Al
les is hier zo vertrouwd voor
ze. Zo'n groepje dat in zijn ge
heel naar Gemiva gaat, dat is
nog het meest ideale. Maar de
omgeving - die zullen ze zo
missen, de jongens".
In opspraak
Het stond echter al jaren als
een paal boven water dat de
Voorgeesten moesten ver
dwijnen. De omstandigheden
waren er te slecht om los te
lopen, zo werd al tijden ge
roepen. Er was sprake van
overbezetting, te weinig per
soneel en te weinig ruimte.
Toch kwam de huisvesting
van de zwakzinnigen pas in
de jaren zeventig goed in op
spraak. "Mensonwaardige
omstandigheden" en "Primi
tieve toestanden" versche
nen als vette koppen in de
krant en actiegroepen ston
den aan de poort van Ende
geest pamfletten uit te delen.
Er zou gerenoveerd moeten
worden en dat gebeurde ook
in 1976, hoewel de afbouw
van de Voorgeesten toen al
vaststond. Vanwege de slech
te omstandigheden wilde het
bestuur de officiële sluiting
echter nietzonder meer af
wachten: er wérd verbouwd
en er wérd extra personeel
aangetrokken.
Personeel dat voor een groot
deel meegaat naar de nieuwe
huisvesting van de patiënten.
In maart zullen ze het hoogte
punt beleven van een ontwik
keling die er al een tijdlang
op gericht is de zwakzinnigen
op zo'n rustig mogelijk ma
nier over te plaatsen. De bei
de paviljoens. Jongens en
Meisjes Voorgeest, blijven
staan. Zij zullen voorlopig
dienst doen als wisselwoning
tijdens de nieuwbouw die
door Endegeest wordt ge
pleegd. De oorspronkelijke
bewoners vertrekken echter
en wat dat betekent drukt
een van de ouders misschien
nog het beste uit: "Het bos,
de plekjes, de wandeling -
de oude vertrouwde gang van
jaren en jaren. Ondanks alle
narigheid en ongerustheid
van die jaren is Voorgeest
toch een vast punt in je leven
geworden. Ik heb mijn sterke
twijfels voor het kind. Is het
een verbetering of niet?"
Het zeventigjarig bestaan én de
sluiting van Voorgeest wor
den morgen gevierd met de
officiële overhandiging van
het gedenkboek door wet
houder Schoute aan de bewo
ners en ouders. Verder is er
een fototentoonstelling inge
richt en is er 's middags feest
met draaiorgelmuziek en ver
schillende artiesten.
CONNY SMITS
In het gedenkboek zegt een van de vroegere directeuren van Endegeest: "Bij deze achterlijken blijven
toch de hoogere gevoelens afwezig: zij houden van niemand
Als we opbelden om te mel
den dat we wilden komen
riep hij door de telefoon: Je
komt maar. Dan donder ik
die andere gasten er gewoon
uit". En zelfs de gang naar de
Een moeder in het gedenkboek: Maar het liefst ga ik met haar wandelen, laat ik haar schommelen. Dat
vindt ze prachtig. Dat is voor mij de zondagmiddag".
(Vervolg van pagina 1)
LEIDEN - "Straks worden wij pa
tiënten gewoon weer in de be
kende gele enveloppen verpakt
en verspreid over diverse afde
lingen", aldus patiënt mevrouw
Wezel-Baart.
Dit vermoeden wordt door het
hoofd van de afdeling allergolo-
gie, P. Widjaja, ondersteund nu
de onderzoekscommissie van de
universiteit in een geheim rap
port heeft gesteld dat de afdeling
allergologie niet meer met ophef
fing wordt bedreigd, maar defini
tief moet worden opgeheven. Sa
men met zijn assistent in oplei
ding mevrouw Nierop, schetst
Widjaja de situatie voor de dui
zenden aüergische patiënten, die
het AZL jaarlijks bezoeken.
"Aüergologie is een algemene aan
doening van het üchaam. Op vele
manieren kan dit zijn uitwerking
hebben. Je hebt patiënten met
astma, hooikoorts, exceem of
een combinatie van deze facto
ren. Dat hangt aüemaal samen
met hun aüergologische gesteld
heid. Nu moeten ze straks voor
een verstopte neus naar de afde
ling keel- neus en oorheelkunde,
voor astmatische aandoeningen
naar longziekten terwijl voor het
exceem toch zeker de dermato
loog er aan te pas moet komen".
"De ene arts wil straks met bijnier-
schors behandelen, en de ander
wil graag met antibiotica de ont
steking te lijf gaan. Het overzicht
voor de patiënt is zoek. Maar ook
voor de huisarts die zijn patiënt
moet doorverwijzen En dit
wordt kostenbesparend ge
noemd? Ze hebben gewoon een
stok gevonden om de hond te
slaan."
Dat is ook de reden waarom me
vrouw Wezel-Baart handtekenin
gen aan het verzamelen is voor
het voortbestaan van de küniek
Aüergologie. Ze ziet de toestan
den van vroeger weer op zich af
komen. Van de longarts ging ze
naar de KNO-arts en vice versa.
Niemand kon er maar achter ko
men wat er precies met haar aan
de hand was. Totdat ze onder
hoede kwam van de allergologie-
afdeling. Er werd precies uitge
dokterd waar ze allergisch voor
was. "Vanaf die datumging het
veel beter. Uit ervaring weet ik
dat de andere specialisten ge
woon de kennis over aüergieën
missen".
Kritisch
Ook voor de opleidingsplaatsen en
onderwijs kan de opheffing na
delige gevolgen hebben. Widjéga:
"Wie garandeert ons dat het er
kende specialisme aüergologie
nog naar behoeven wordt onder
wezen als iedereen zich er mee
gaat bemoeien? Een longarts
met een beetje kennis van aüer
gologie, zoals men in het rapport
aangeeft is voor ons niet accepta
bel. En ook niet voor de Specia
listen Registratie Commissie
(SRC) van de Koninklijke Neder
landse Maatschappij voor Ge
neeskunde, die bepaalt aan wel
ke voorwaarde een speciaüsten-
opleiding moet voldoen. En dat
weet de commissie heel goed".
In het rapport schrijft de onder
zoekscommissie daarover: "De
specialistenopleiding hebben we
buiten beschouwing gelaten,
omdat deze taak buiten de pri
maire verantwoordelijkheid van
de faculteit en AZL valt". Widja
ja: "Dat is toch heel süm. Nu is
straks gewoon de SRC de boos
doener". Een woordvoerdster
van het SRC verklaart nog niets
van de voorgenomen opheffing
te weten. "Maar natuurlijk bekij
ken wij zo'n zaak uiterst kritisch.
Aüergologie bedrijven terwijl er
geen erkende allergologen zijn
kan natuurlijk niet".
Ook de heer Eijckman van de Lan
delijke Specialisten Vereniging
meent dat de commissie met he
le zware argumenten moet ko
men om zo'n erkende vakgroep
en afdeling om zeep te helpen.
"De afdeling in Leiden is wijd en
zijd bekend. Uit heel Nederland
stromen er patiënten naar toe.
Daarnaast is het ook nog een he
le actieve afdeUng. Wie kent niet
de hooikoorts weerberichten?"
Oude stempel
De problemen voor de afdehng zijn
in feite ontstaan twee jaar gele
den na het vertrek van de met
pensioen gegane prof.dr. R.
Voorhorst. Hij was de man die de
afdeling met zijn onderzoek, on
derwijs en patiënten in binnen-
en buitenland beroemd heeft ge
maakt. Maar hij was tegelijker
tijd ook een prof van de oude
stempel die absoluut geen be
moeienis duldde van andere spe-
ciaüsmen. Faculteitsbestuur en
directie zag hij helemaal niet
staan. Van enige samenwerking
was dan ook geen sprake. Voor
horst had zelfs verzuimd om op
tijd een deskundige tweede man
aan te trekken.
Voor orde op zaken stellen was het
inmiddels te laat. "Of ze op de
loer hadden gelegen", vertelt het
personeel. Onmiddellijk na het
vertrek van Voorhorst greep het
faculteitsbestuur in. Waarom
kon deze toch altijd als "tweede
rangs" beschouwde specialisatie
niet gewoon worden opgesplitst
en ondergebracht bij de reeds
bestaande afdelingen? Opge
merkt zij dat de directie van het
AZL zich toen nog achter de af
deling aüergologie schaarde. In
aüe haast werd op kosten van het
ziekenhuis een nieuwe aüergo-
loog benoemd: drs. P. Widjaja.
De patiënten bleven namelijk
komen. Waarmee voor de vak
groep gelijk het bewijs was gele
verd dat Voorhorst niet zaligma
kend was. zoals het faculteitsbe
stuur wel beweerde. Met de
komst van Widjaja veranderde
het een en ander.
Zwak
Widjaja "In het rapport is totaal
voorbij gegaan aan de huidige
opzet van aüergologie. De com
missieleden teren nog op de
ideeën van Voorhorst. (Ik wil wel
duidelijk stellen dat Voorhorst
een groot man voor zijn vak is ge
weest). De argumenten die ze
aanvoeren zijn voor ons gevoel
heel zwak. In het rapport staat
bijvoorbeeld dat te verwachten
is dat de aldaar werkzame artsen
de zeer persoonUjke inzet op dit
gebied van het voormalige hoofd
van de afdeling en zijn echtgeno
te niet zuüen continueren. An
derzijds stellen ze: "Het is overi
gens de vraag of anno 1981 dit
strikt persoonsgebonden, auto
nome en soütaire werk binnen
het Nederlandse bestel wel zo ge
wenst is"
Ze verwijten ons dat we ons te veel
opstellen als maatschappelijk
werker. Dat hebben we in de be
ginfase noodgedwongen moeten
doen omdat Voorhorst niets had
geregeld op dit gebied. Dat is nu
anders. We werken nu alleen nog
maar met professionele hulpver
leners. De commissie pleit er zelf
ook voor dat binnen het zieken
huis in ruime mate meer maat
schappelijke zorg beschikbaar
komt voor patiënten met allergi
sche aandoeningen. Daarmee er
kennen ze het probleem." Me
vrouw Nierop "Het is toch heel
vreemd dat ze Voorhorst al die
tijd maar zijn gang hebben laten
gaan en de problemen die toen
zijn ontstaan nu op ons willen
verhalen. In een tegenrapport
hebben we onze hele situatie uit
gelegd en aüe argumenten die zu
hadden tegen de afdeUng weer
legd. Daar is het rapport van de
commissie niet eens op inge
gaan".
Steekspel
De voorzitter van de landelijke ver
eniging van allergologen, prof
K. de Vries vindt de argumenten
die de commissie aanvoert ook
ronduit zwak. Van deze zijde zijn
heilige protesten gerezen tegen
de argumenten in het rapport
"Het allerergste vind ik nog dat
ik door de onderzoekscommissie
ben gevraagd om als adviseur op
te treden, maar mijn adviezen
zijn op geen enkele manier terug
te vinden in het rapport Daar
ben ik vreselijk kwaad over. Ze
hebben mij bijvoorbeeld ge
vraagd of ik goede opvolgers
voor de plaats van Voorhorst
wist, want daaraan werd getwij
feld. Ik heb positief geantwoord
Dat ze het er niet mee eens zijn
akkoord, maar ze moeten het wel
opnemen.
Dat het opheffen van de afdeling
kostenbesparend wordt ge
noemd is erg overtrokken. In de
nieuwe gang van zaken moeten
extra mensen worden aangetrok
ken, verbouwingen worden ge
pleegd en voor een deel van de
patiënten zal gelden dat ze meer
dere specialisten moeten gaan
bezoeken. Reken maar uit!. Ik
kom er langzamerhand achter
dat het gewoon een juridisch
steekspel aan het worden is waar
heel moeilijk tegen te vechten
De directie van het AZL wil nu
het rapport van de onderzoeks
commissie officieel nog geheim
is - geen commentaar geven.
SASKIA STOELING A
ADVERTENTIE
