Raakt de NAVO
haar buik kwijt?
Gromyko zwakt uitspraak af
Klimaat zal beter worden
Schoondochter Sacharov
naar 'verboden' Gorki
Als Griekenland en
Turkije uitvallen
Rusland bereid raketten te verminderen mits....
NAVO in communiqué
'Gaddafi een gevaar
voor de wereldvrede'
ZATERDAG 12 DECEMBER 1981
MOSKOU (GPD) - Om midder
nacht Nederlandse tijd is Liza
Aleksejeva met de trein vanuit
Moskou naar haar schoonouders.
Andrei Sacharov en Jelena Bon
ner in hun verbanningsoord Gor
ki vertrokken. Uit een tweetal te
legrammen dat ze donderdag en
vrijdag ontving, blijkt dat Nobel
prijswinnaar Sacharov zijn hon
gerstaking al op 8 december
heeft opgegeven. Vrijdagmorgen
is haar op het visumkantoor ver
teld dat ze definitief toestem
ming krijgt om de Sowjet-Unie
te verlaten om zich bij haar man
in de Verenigde Staten te voe
gen.
Uit de telegrammen heeft Liza
Aleksejeva duidelijk afgelezen
dat Sacharov en zijn vrouw al
dinsdag hun hongerstaking heb
ben opgegeven. Sacharov
schrijft onder meer aan zijn
schoondochter dat „hij is gestopt
met het drinken van mineraalwa
ter". Volgens Liza is dat een afge
sproken code voor het feit dat hij
zijn hongerstaking heeft opgege-
ven. Hoewel Liza vrijdagavond
nog niet zeker was of ze de acht
uur lange treinreis naar de „ver
boden" stad zonder problemen
zou kunnen afleggen, was ze op
timistisch. In de telegrammen
staat dat Sacharov en zijn vrouw
Liza maandag verwachten.
„Maar de man van de geheime
dienst (KGB) op het visumbu
reau zei dat ik zaterdag al naar
Gorki mocht. Hoe lang ik daar
bij Sacharov kan blijven, weet ik
niet. Dat merk ik wel", aldus Li
za Aleksejeva.
In haar gezellige, overvolle appar
tement met komende en gaande
vrienden, staat Liza de Neder
landsejournalist zenuwachtig, in
gebrekkig Engels te woord. Wan
neer ze de Sowjet-Unie werkelijk
kan verlaten, weet ze eigenlijk in
de verste verten nog niet. Ze zegt
dat ze haar paspoort al vrijdag
had kunnen krijgen, maar ze was
vergeten twee pasfoto's te laten
maken en in te leveren. Naar alle
waarschijnlijkheid denkt ze deze
onnauwkeurigheid maandag
goed te kunnen maken en dan
binnen afzienbare tijd te kunnen
vertrekken. „Maar het is mis
schien de laatste keer dat ik And-
rei en Jelena spreek, dus ik blijf
zolang mogelijk in Gorki".
Hoe de toestand van Sacharov en
zijn vrouw is. kon schoondochter
Liza met vertellen. „Een ding is
zeker: hoewel ze na het begin de
hongerstaking uit hun huis zijn
gehaald en naar twee verschil
lende ziekenhuizen zijn ge
bracht, zijn ze op dit moment
weer samen". Dat kon ze uit de
beide telegrammen concluderen.
Andrei Sacharov en Jelena Bonner
zijn in hongerstaking gegaan om
de Russische autoriteiten te
dwingen schoondochter Liza
Aleksejeva naar het buitenland
te laten vertrekken. Vorig jaar al
werd Sacharov, zonder opgaaf
van redenen, naar de voor wes
terlingen „verboden" stad Gorki
verbannen. Of Sacharov ooit
weer terug zou kunnen keren
naar Moskou, en daarmee min of
meer naar de publiciteit, durfde
Liza niet te voorspellen. „Dat
hangt in grote mate af van de
steun voor Sacharov uit het Wes
ten", aldus Liza.
De Amerikaanse minister van
defensie Weinberger heef! tij
dens zijn bezoek vorige week
aan Ankara de Turkse mach
thebbers op nogal demon
stratieve wijze over de bol ge
aaid. Niets dan lof had hij
over voor de manier waarop
generaal Evren in zijn land
orde op zaken had gesteld.
Hij zei te menen dat Turkije
zeer bewust het pad is inge
slagen dat uiteindelijk zal lei
den tot een democratische re
gering en een nieuwe grond
wet.
De landen in Europa zijn daar
entegen helemaal niet te
spreken over de verrichtin
gen van het huidige Turkse
bewind. In oktober is de
Raadgevende Vergadering
(een soort parlement) dan wel
begonnen met de samenstel
ling van de nieuwe grondwet,
maar of dat bijdraagt tot de
herdemocratisering van het
land is nog zeer de vraag.
Want die Raadgevende Verga
dering is voor een groot deel
samengesteld uit leden, die
daartoe door de regering wa
ren aangewezen.
Een van de voorwaarden om
tot die Raadgevende Verga
dering te kunnen toetreden
was, dat men op de dag vóór
de coup (12 september 1980)
geen lid was van welke poli
tieke partij dan ook. Het be
wind schakelde op die ma
nier twee miljoen Turken uit
van een rol als volksvertegen
woordiger.
Toch zag men - ook in sommige
Europese landen - in het sa
menstellen vn ie grondwet
een zekere bereidheid van de
generaals om tot de democra
tie terug te keren.
Dat vertrouwen kreeg echter
meteen een deuk, toen enke
le dagen voor de bijeenkomst
van de Raadgevende Verga
dering alle bestaande politie
ke partijen werden ontbon
den.
Intussen zijn sinds de coup van
vorig jaar zo' dertgduizend
mensen om politieke rede
nen gevangen gezet.
De Europese leiders zijn dan
ook van mening dat Turkije
lng genoeg het voordeel van
de twijfel heeft genoten en
dat er nu maar eens daadwer
kelijk een democratie moet
komen, waarin de mensen
rechten worden geëerbie
digd
Vlak voordat minister
Weinberger zijn bewonde
ring voor Turkije omzette in
toezeggingen voor economi
sche en militaire steun, zette
de EG haar steun voor dat
land juist in de ijskast.
Ook met de Raad van Europa
dreigt Turkije tot een con
frontatie te komen, nu het
heeft geweigerd een commis
sie toe te laten die in het land
moet onderzoeken of de men
senrechten worden nage
leefd. Turkije loopt de kans
als lid van de Raad van Euro
pa te worden geschorst, ook
al omdat een datum voor de
beloofde verkiezingen uit
blijft.
Vermoedelijk zal Turkije op 23
januari in Straatsburg de eer
proberen te redden door zelf
uit de Raad te stappen, zoals
ook Griekenland deed ten tij
de van het kolonelsregime.
De steun van Weinberger ener
zijds en de bevriezing van de
EG-steun anderzijds dreigen
inmiddels een nieuwe wig te
drijven in het toch al danig
gehavende NAVO-bondge-
nootschap. Een dergelkijke
situatie deed zich eveneens
voor tijdens het kolonelsregi
me in Griekenland, toen de
VS dat bewind bleven steu
nen, hetgeen felle kritiek van
de bondgenoten tot gevolg
had.
De situatie rond Turkije lijkt
echter een ernstiger bedrei
ging voor het NAVO-bondge-
nootschap te worden, dan die
rond het Griekse bewind van
destijds.
Dit valt op te maken uit de mo
tieven. die de VS ertoe aan
zetten om het omstreden be
wind in Turkije politiek, eco
nomisch en militair te steu-
dige socialistische bewind in
Griekenland dat er sterk
over denkt zich uit de NAVO
terug te trekken, een reden
tot bezorgdheid vormt voor
de VS en aanleiding is om al
vast naar een 'vervanger' in
dat gebied uit te kijken. Maar
al is Griekenland een belang
rijke steunpilaar voor de NA
VO in het Middelllandse Zee
gebied. dat is niet de enige re
den waarom Weinberger toe
nadering zoekt tot die andere
steunpilaar: Turkije.
Voornaamste reden is de strate
gie die de plannenmakers
hebben uitgedacht om de olie
van de Golfstaten voor het
Westen te waarborgen.
De dreiging van de Sowjet-
Unie in het gebied van de
Perzische Golf ligt zwaar op
de westerse maag. Nu Iran
als bewaker voor de VS van
dat gebied is weggevallen, is
hier een gat ontstaan, waar de
Sowjet-Unie maar al te ge
makkelijk kan inspringen.
Door Turkije in ruil voor enor
me hoeveelheden geldelijke
en militaire steun tot uitkijk
post en basis voor het Westen
te maken, denken de strate
gen de Sowjet-Unie van
drieste stappen m de richting
van de olievelden te kunnen
afhouden. Op die manier zou
de 'schade' beperkt kunnen
blijven tot noord-Iran, waar
de Sowjet-Unie haar invloed
zou kunnen uitoefenen. Te
gelijkertijd zou een operatie
vanaf Turkse bases moeten
worden gevoerd die de zoge
naamde Rapid Development
Force (snel inzetbare strijd
macht) van de VS de kans
zou geven de olievelden te
gen een aanval van de Sow
jet-Unie te beschermen.
Dit gezamenlijk optreden van
de VS en Turkije zou een nog
grotere tweespalt in het bon
genootschap kunnen veroor
zaken.
Anderzijds zouden door de lig
ging van Turkije (als 'buik'
van de NAVO) de Europese
landen van het bondgenoot
schap direct bij de situatie
kunnen worden betrokken.
Wanneer de Sowjet-Unie de
luchtmachtbases van (NA-
VO-bondgenoot) Turkije zou
aanvallen, zou dit in dat geval
een daad van agressie tegen
de NAVO zijn
Dit risico, aldus de Amerikaan
se strategen, zal de Sowjet-
Unie niet graag lopen. Een di
recte confrontatie met de
NAVO kan namelijk per defi-
niUe het begin van de Derde
Wereldoorlog inhouden.
Om dat risico te vermijden zal
de Sowjet-Unie dus. terugre
denerend, geen capriolen in
het Golfgebied beginnen.
Het plan is prachtig, maar de
werkelijkheid is vermoede
lijk anders.
Want om dit te realiseren moe
ten de overige bondgenoten
er wel achter staan. Voorlo
pig lijkt het stuk te lopen op
de kritiek die binnen Europa
heerst op bondgenoot Tur
kije. Wanneer dit tot gevolg
heeft dat Turkije uit de NA
VO wordt gestoten, of - de eer
aan zichzelf houdend - er zelf
uittreedt, dan raakt de NAVO
naast Griekenland alweer
een .t kwijt V.in
de zo mooi door de Ameri
kaanse strategen bedachte
plannetjes om de olie te be
schermen komt dan niets te
recht. Sterker nog: het bond
genootschap raakt zijn buik
kwijl
ANNEMIEK RUYGROK.
AU Griekenland en Turkije uit het NAVO bondgenootschap
gaan, valt aan de zuidflank een grote leegte
MOSKOU - De Sowjet-Unie is bereid om het aantal SS-4
en SS-5 raketten met enkele honderden te verminderen
als de Verenigde Staten bereid zijn om in te gaan op het
Sowjet-aanbod tot het instellen van een moratorium voor
middellange afstandswapens. Het is niet uitgesloten dat
de Sowjet-Unie ook bereid is tot het verminderen van
SS-20 raketten, maar dat zou pas kunnen gebeuren als de
onderhandelingen in Genève voorspoedig verlopen.
Dit heeft de Russische minister
van buitenlandse zaken Gromy
ko gisteren tegen de Nederland
se parlementaire delegatie ge
zegd. Hij heeft hiermee de toe
zegging van de Prawda-hoofdre-
dacteur donderdag tegenover de
delegatie, dat de Sowjet-Unie en
kele honderden SS-20 raketten
zou willen vernietigen, nogal af
gezwakt.
De Nederlandse parlementariërs,
buitenlandspecialisten en de
fractievoorzitters van de rege
ringspartijen, hebben gistermid
dag ruim twee uur met Gromyko
gesproken, hoewel voor het ge
sprek aanvankelijk maar een half
uur was uitgetrokken.
Delegatieleider Scholten (CDA)
sprak in dit verband van een
unieke ontvangst, niet alleen
door het lange gesprek met Gro
myko maar ook door het niveau
van de andere gesprekspartners
van de delegatie. Het gesprek
met Gromyko vond volgens
Scholten in een zeer vriendelijke
sfeer plaats. Wel had hij de in
druk dat het beeld dat men in de
Sowjet-Unie van Nederland
heeft enigszins is bijgesteld, in
die zin dat de Russen duidelijk is
gemaakt dat in Nederland ook
grote bezorgdheid heerst over de
bewapening aan Sowjet-zijde.
De delegatie kwam naar Moskou
om daar te praten over de proble
matiek van de wapenbeheersing
en de conferentie van Madrid
waarbij de mensenrechten een
grote rol spelen. Over dit laatste
was de delegatie in het algemeen
nogal somber na de gesprekken
met de Russen.
PvdA-fractievoorzittr Meijer heeft
de overtuiging gekregen dat de
Sowjet-Unie in Genève een grote
inzet aan de dag wil leggen om
tot goede resultaten te komen.
Hij had de indruk gekregen dat
er in het westen mogelijk wat te
vaak negatief gedacht wordt
over de opstelling van de Rus-
Wat afstandelijker in zijn oordeel
was D'66-fractievoorzitter Brink
horst. Brinkhorst zei uit de ge
sprekken met de Russen geleerd
te hebben dat het nodig is om
tussen de Europese landen tot
een betere organisatie te komen
om op die Wijze bij de gesprek
ken in Genève betrokken te wor
den.
CDA-fractievoorzitter Lubbers
heeft Gromyko in de besprekin
gen voorgehouden dat de opstel
ling van Nederland in de NAVO
niet als zwakte mag worden uit
gelegd.
Waltmans (PPR) had waardering
voor de positieve wil van de Rus
sen om in Genève tot resultaten
te komen. Na wat hij over de be-
wapeningsproblematiek in Mos
kou heeft gehoord, bestaat bij
Waltmans de indruk dat er met
goede wil aan beide kanten uit te
komen moet zijn.
De WD-buitenlandspecialist Van
Eekelen was erover te spreken
dat de delegatie in Moskou een
daadwerkelijke discussie met de
Sowjet-autoriteiten heeft kun-
Gromyko zei het onbegrijpelijk te
vinden dat de Verenigde Staten
de kernwapens van Engeland en
Frankrijk buiten beschouwing
laten. Het Russische voorstel
houdt dan ook in dat er zowel in
kwantitatief als in kwalitatief op
zicht een bevriezing aan beide
kanten plaatsvindt, wat betreft
de middellange-afstandswapens.
De Nederlandse parlementariërs
hebben in Moskou aangedron
gen op integrale uitvoering van
de akkoorden van Helsinki, met
name waar het gaat om de af
spraken betreffende de mensen
rechten. Over de resultaten van
deze gesprekken was men nogal
somber. De vragen over de slech
te omstandigheden van de men
senrechten vielen, aldus Lub
bers, "in vrij droge aarde".
Doodvonnissen
in Turkije
ANKARA - De militaire aanklager
in de Oostturkse stad Erzurum
heeft tegen 109 leden van de
linkse organisatie Dev-Yol de
doodstraf geëist. Tegen de ande
re beschuldigden in dit proces
waarbij in totaal 682 mensen te
recht staan, heeft hij gevangenis
straffen van 5 tot 15 jaar geëist.
De verdachten worden ervan be
schuldigd verscheidene moor
den te hebben begaan in de
Zwarte-Zee-provincie Artvin.
Voorts zouden zij gewapende
aanvallen en bomaanslagen op
hun geweten hebben.
LONDEN - Onder Arctische omstandigheden in heel Engeland heeft zich bij Londen in een sneeuwstorm een
personentrein achter in een lege, stilstaande, trein geboord.
Er vielen vier doden. Twaalf passagiers raakten gewond. Zeker zeven mensen zaten in eerste instantie bekneld
de wrakstukken,
De trein was op weg 1
i wie twee in de cabine i
an de Britse hoofdstad r
BRUSSEL (GPD) - De NAVO
heeft gisteren een duidelijk sig
naal aan de Sowjet-Unie gegeven
dat zij werkelijk serieus wil on
derhandelen over wapenbeper
king. Tegelijktertijd benadrukt
de NAVO dat het systeem van
collectieve verdediging onder
tussen overeind gehouden zal
worden. Dit is volgens minister
Van der Stoel de boodschap die
de NAVO-ministers van buiten
landse zaken nadrukkelijk naar
Moskou hebben willen doorge
ven via hun communiqué aan
het eind van de tweedaagse NA-
VO-raad in Brussel.
Opvallend was de voorzichtig posi
tieve toon waarop de NAVO-mi
nisters en NAVO-secretaris-ge-
neraal Luns zich gisteren, na ja
ren van pessimisme, uitlieten
over de internationale situatie.
Volgens Luns is de situatie in de
wereld „niet gevaarlijker dan een
hoe je maag gevuld
zal worden.
Solidaridad steunt groepen
kleine boeren en krottenbewoners
in heel Latijns Amerika
die vechten voor voedsel.
Met hun vakbonden, koöperaties
en basisgroepen vechten zij voor
een rechtvaardige verdeling van
voedsel en grond,
verdienen onze steun.
jaar geleden, maar meer stabiel
geworden". De Amerikaanse mi
nister van buitenlandse zaken
Haig wees erop dat de Sowjet-
Unie het afgelopen jaar niet zul
ke overduidelijke (agressieve)
acties heeft uitgevoerd als in de
jaren daarvoor. „Er is", aldus
Haig, „des te meer reden voor
enig optimisme nu de dialoog
met het Oostblok weer is begon
nen en geintensiveerd zal wor
den".
Minister Van der Stoel benadrukte
gisteren na afloop van het NA-
VO-beraad het accent dat de ver
schillende besprekingen met het
Oostblok over wapenbeperking
en verbetering van de wederzijd
se relaties in het NAVO-commu-
niqué heeft gekregen. „Daar ligt
nu veel meer nadruk op en dat
vind ik na een periode van Ame
rikaanse aarzelingen ten aanzien
van deze besprekingen zeer be
langrijk", aldus Van der Stoel.
Oost en West zullen de komende
tijd proberen de onderlinge be
trekkingen te verbeteren en de
wederzijdse bewapening terug te
schroeven. De Verenigde Staten
en de Sovjet Unie beginnen
waarschijnlijk in maart 1982 hun
onderhandelingen over beper
king van de grote strategische
atoomwapens. De Amerikaanse
onderhandelaar in Geneve. Paul
Nitze heeft bij de NAVO-minis-
ters deze week een nogal positie
ve indruk achtergelaten van de
start van deze besprekingen. Het
gaat vlotter dan men had ver
wacht. De NAVO-ministers be
nadrukken in hun slotverklaring
dat succesvolle onderhandelin
gen met de Sowjet-Unie alleen
mogelijk zijn als beide kanten
van het NAVO-besluit van 1979
over de invoering van 572 nieu
we atoomraketten en tegelijker
tijd de onderhandelingen ter be
perking van deze wapens over
eind worden gehouden. „De uit
voering van het moderniserings
programma gaat door en kan al
leen worden gewijzigd door een
redelijk en doelmatig akkoord
over wapenbeperking, aldus het
communiqué.
Luns benadrukte dat alle NAVO-
partners het dubbelbesluit van
1979 „herbevestigd"hebben. Met
dat woord raakte hij een gevoeli
ge Nederlandse snaar omdat het
nieuwe kabinet-van Agt het NA
VO-besluit wegens de politieke
onenigheid hierover niet heeft
willen herbevestigen, maar
slechts als voldongen feit heeft
aanvaard.Het NAVO-communi-
qué besteedt voor het eerst spe
ciale aandacht aan de vredesbe
weging in West Europa Het wijst
er weliswaar op dat de Sowjet-
Unie de zorgen die in West-Euro
pa over de kernwapens leven,
misbruikt voor eigen doelein
den. maar, zo zei minister Van
der Stoel, „algemeen wordt er
kend dat die zorgen oprecht zijn
en dat de vredesbeweging niet
domweg een instrument van
Moskou is"
Amerikaanse president:
WASHINGTON - De Amerikaan
se president Reagan, die er bij
zijn landgenoten in Libië op
heeft aangedrongen in verband
met "dreigend gevaar" dat land
te verlaten, heeft de woorden
campagne gisteren voortgezet
met de verklaring dat hij de Libi
sche leider Gaddafi beschouwt
als een "ernstig gevaar voor de
wereldvrede".
De president zei te hopen dat de
naar schatting 1500 Amerikanen
in Libië "zo snel mogelijk zullen
vertrekken". Reagan sprak korte
tijd met journalisten in de ovale
kamer van het Witte Huis tijdens
een bijeenkomst met een van
zijn voorgangers. Gerald Ford,
die een bezoek bracht aan Was
hington.
Ford zei het besluit van Reagan het
Amerikaanse paspoort voor Li
bië ongeldig te verklaren en
Amerikanen daar naar huis te
roepen te kunnen billijken.
Het officiële Libische persbureau
heeft gemeld dat de in Libië
woonachtige Amerikaanse
staatsburgers "in vrede en veilig
heid" leven. Volgens het bericht
is de "situatie" waarin de Ameri
kanen in Libië verkeren "beter
dan wat zij op dit moment in de
Verenigde Staten kunnen ver
wachten".
"Als de president van de Verenig
de Staten het heeft over terroris
me. moet hij met bewijzen ko
men". Zulke bewijzen bestaan
volgens het persbureau niet en
dat zou het duidelijk maken dat
"Reagan een leugenaar en een
lafaard is en dat hij zijn eigen
waardigheid boven elke andere
afweging stelt
Libië heeft aan de olie exporteren
de landen (OPEC) gevraagd ge
zamenlijk actie te ondernemen
tegen Amerikaanse oliemaat
schappijen die zich uit dat Afri
kaanse land terugtrekken
De commissie voor buitenlandse
zaken van de OPEC heeft het Li
bische verzoek in beraad.
