Beursweek
Katterige stemming op beurzen
De kurk waarop de natie drijft
De opkomst
De voorraad
De gevolgen
Het gebruik
De staat
De extra's
ZATERDAG 12 DECEMBER 1981
EXTRA
PAGINA 23
Ergens in Nederland moet het vorige maand gebeurd zijn: ongemerkt stroomde daar een
kubieke meter gas door de kachel, fornuispit of schoorsteen die historie maakte. Geen
verslaggever en geen fotograaf legden dat opzienbarende feit vast. Laat staan een minister
die handenwrijvend of bezorgd een gloedvolle rede hield.
Het ging om die ene speciale kubieke meter aardgas die bekend staat als nummer
1.000.000.000.000. Het is de duizend-miljardste kubieke meter aardgas uit Nederlandse bo
dem die werd geproduceerd. Een haast onuitspreekbaar getal. Om stil van te worden.
Afgezien van de functie van aardgas als 'de kurk waarop we allemaal drijven' is er alle
reden om het fenomeen van het Nederlandse aargas eens nader te belichten. Hoeveel had
den we ooit? Hoeveel hebben we nog? Wat hebben we er uit gehaald? Wat kostte het, wat
kost het en wat gaat het kosten? Wat is het waard en wat zal het nog op kunnen leveren?
Die vragen komen deze week aan de orde in Economie Extra. Het wordt een verhaal met
astronomische bedragen, waarbij niet op een miljoen meer of minder hoeft te worden
gekeken. Het gaat om zoveel geld als nog nooit een regering in dit land bij elkaar heeft
gezien.
„Te dezer plaatse wordt opgemerkt, dat middelen van enige om
vang uit aardgas de eerstkomende jaren niet zijn te verwach
ten". Het is de Miljoenennota van 1965 waarin deze volzin staat
te lezen. Neergepend door de toenmalige schatkistbewaarder,
minister van financiën Witteveen. Boeiende lectuur in 1981 als
het noordelijke aardgas inmiddels tot nationale melkkoe is ver
klaard. De heer Witteveen weet nu wel beter.
Het was de eerste keer dat er over het aardgas werd gesproken in
een Miljoenennota. Aarzelend, want de distributie kwam toen
net op gang. „De aardgasvondsten in Groningen zullen in de
komende tien jaren leiden tot belangrijke wijzigingen in de sa
menstelling van het energieverbruik. Verwacht wordt dat het
aardgas in de jaren zeventig ruim een kwart van de binnenland
se behoefte zal dekken", aldus Witteveen.
Ondanks het aardgas zal op zowel korte al langere termijn een
kolenafzet door de Nederlandse mijnen mogelijk zijn. Er is een
structureel tekort aan goede huisbrandkolen in West-Europa.
De afzet van Nederlandse kolen zal geen wezenlijk probleem
opleveren, voorspelde minister Witteveen nog. Hij verwacht dat
de stijgende energiebehoefte bijna geheel kan worden opgevan
gen door aardolie. „Het aardgas zal in de komende jaren de bo
vengenoemde ontwikkeling die ging in de richting van toene
mende afhankelijkheid van de invoer, veranderen", meende de
regering middenjaren zestig. „De aardgasvondsten zullen naast
een ruimere voorziening van de Nederlandse behoefte ook een
ongeveer gelijke afzet in het buitenland mogelijk maken".
Op 1 januari van dit jaar had
Nederland 2185 miljard ku
bieke meter in bewezen en
nog niet bewezen reserves.
Voornamelijk in de grote
'bel' onder het wereldbe
roemde Slochteren maar ook
steeds meer in kleine velden
in Friesland en Drenthe, de
Waddenzee en het continen
taal plat onder de Noordzee.
Er mag dan flink wat gas ver
stookt of geëxporteerd zijn,
de hoeveelheid gas blijft een
beetje op peil. Dat komt om
dat er door de oliemaatschap
pijen en de Gasunie regelma
tig opnieuw uitgerekend
wordt wat er in de grond zit.
Deze gegevens worden gein-
terpreteerd door de overheid
die elk jaar laat weten waarop
we kunnen rekenen. De hele
hoeveelheid wordt herleid
naar de standaard 'Gronin-
gen-kwaliteit' en daarmee
wordt de rol van die provin
cie toch vertaald in een inter
nationale functie.
In 1968 hadden we 2429,6 mil-
jard kubieke meter gas. Alles
zat onder het land, en geteld
zijn bewezen en niet-bewe-
zen reserves. Vier jaar later,
in 1972 hadden we 2352 mil
jard kuub onder land. Het in
teren begon, maar onder het
continentaal plat kwam er
104 miljard kuub bij. Het
weghalen van gas onder het
land ging door tot in 1980.
Toen werd het laagste cijfer
bereikt: 1844 miljard kuub
(volgens de nieuwe stan
daard Groningen-kwaliteit).
Bij een hernieuwd bezien van
de voorraden kwam over
1979 echter 1936 uit de bus.
Dat kon omdat het Groninger
gasveld bij de herwaardering
152 miljard kubieke meter
méér bevatte dan was aange
nomen.
Inmiddels teerden we weer in:
op 1 januari van dit jaar was
er nog 1869,6 miljard kuub
onder het land.
Onder het continentaal plat be
gonnen we met een voorraad
van 104 miljard kuub. In
1974, twee jaar na de start,
bleek de hoeveelheid verdub
beld: 211 miljard kuub. En
weer twee jaar later wisten
we dat het om 340 miljard
kuub ging. Uiteindelijk zat
het Noordzeegas in 1977 op
zijn top-voorraad: 392 miljard
kuub. Langzaam teerden we
de afgelopen vier jaar in op
het Noordzeegas: nu is nog
plusminus 315 miljard kuub
over.
Alles opgeteld beschikt Neder
land nu over 2185 miljard ku
bieke meter aardgas. De pro-
duktie was in de achter ons
liggende jaren pjusminus
1004 miljard kuub. Het op ba
sis van de beschikbare cijfers
te schatten aardgasvoorraad-
je is dus ooit 3189 miljard ku
bieke meter geweest. En dat
houdt in dat we per novem
ber van dit jaar een derde van
alle gas hebben uitgevent en
opgebrand.
Zo werkt het echter niet. In plaats van een leven als mini-gas-sjeik
te voeren, klagen we vrijwel dagelijks over de hoge gaspnjs. Die
schiet naar de 58 cent per kubieke meter. Een modale verbrui
ker van 3200 kubieke meter is zo al gauw een kleine tweedui
zend gulden per jaar aan het gas kwijt
Die modale verbruiker betaalde in 1967 nog slechts 7 cent voor een
meter gas. Er kwam later wat btw bij maar die bedroeg tot 1 april
1978 maar 4 procent. De prijs steeg in de zeventiger jaren via 8
(1971) en 11 (1974) en 16 (1975) en 20 (1976) naar 23 cent in 1977
Twee jaar later betaalde men 25 cent maar met de btw kwam dat
op 30 cent. In 1980 werden alle gastarieven gelijk (eerst kenden
we groot- en kleinverbruiker-consumenten) en werd 29 cent
plus btw betaald. Via 32 cent op 1 juli vorig jaar gingen we begin
dit jaar naar 39.9 cent (zonder btw). hetgeen echter totaal met die
btw meegerekend op 47 cent uitkwam Volgend jaar zal de gas
prijs wellicht 60 cent zijn. We betalen dus bijna tien keer zoveel
voor één meter gas als toen we die eerste kubieke meters kregen
aangeleverd vanuit Slochteren.
De VEGIN, de Vereniging van Gasbedrijven in Nederland heeft
uitgerekend dat we sinds 1974 dubbel zoveel kwijt zijn voor gas
Toen was de gasrekening voor iemand met een minimumloon
die 3200 meter verstookte 3,5 procent van zijn netto-inkomen
Op het ogenblik 8 procent. In 1974 gaf iemand met een modaal
loon 2.9 procent van zijn 'schoon in het handje' uit. nu betaalt
diezelfde modale inkomenstrekker 6.5 procent van zijn netto
inkomen.
We hebben het gezien: de mij
nen gingen kort daarop dicht
en binnen enkele jaren was
Nederland de grootste 'gas-
boer' van de wereld gewor
den. Slochteren kon niet op
en bovendien: het geld kwam
in bakken binnen. Nu nóg
wel, maar er is een verschil
met 1965. Witteveen maakt
melding van het absolute mi
nimum aantal werklozen: on
geveer 30.000 mensen. Er zijn
nu twaalf keer, misschien al
wel dertien keer zoveel. En
tegenover die 30.000 werklo
zen stonden ruim 15 jaar gele
den liefst 129.000 vacatures.
Theoretisch voor elke werk
loze vier banen...
De mijnen werden in dat ver
band niet voor niets door een
minister van financiën opge
voerd. De omzet lag in die ja
ren op een miljard gulden,
een fikse bedrijfstak zoals ze
in Limburg nog weten. In het
begin van de jaren '60 ont
ving de overheid ook al geld
uit gas: er was een Staatsgas-
bedrijf dat werd geliquideerd
bij de komst van het aardgas
in 1965.
De staat inde toen de eerste vol
le mep aardgasgeld: 167 mil
joen gulden voor een voor
raad die aan de NAM werd
overgedaan. De jaarlijkse in
komsten uit de jaren 1958 tot
1967 varieerden van 30 tot 44
miljoen per jaar. Nauwelijks
de moeite waard, deels kwam
dat geld van staatsgasbedrijf
en de staatsmijnen.
In 1968 begonnen de gouden
tijden: 47 miljoen direct en
173 miljoen via de vennoot
schapsbelasting uit het gas.
In dat jaar. moest Witteveen
die weer minister van finan
ciën was, wél 90.000 werklo
zen tellen. Evenwel in per
centages uitgedrukt viel het
mee, tenminste in de Rand
stad. Daar lag de werkloos
heid op 1,1 procent, terwijl
die in de noordelijke provin
cies een veelvoud was: 5 in
Groningen, 3,9 in Friesland
en 4,3 in Drenthe.
De aardgasbaten voor de over
heid komen zwijgend bin
nen. In de miljoenennota's
van de late zestiger en de
vroege zeven^ger jaren wor
den er nauwelijks woorden
aan gerept. De directe op
brengsten voor de staat uit
Slochteren lopen met hon
derden miljoenen per jaar op.
De produktie van gas is enerzijds heel gemakkelijk: gewoon de
kraan van Slochteren openhouden of -draaien. Zo ging het ook
in het laatst van de zestiger jaren en in de zeventiger jaren. In
1978 zorgde Slochteren nog voor 84 procent van alle gas. In 1979
leverden andere noordelijke kleine velden en de Noordzee meer
zodat het Groningse aandeel daalde naar 75 procent Vorig jaar
was het nog 72 procent Groningen-gas en het is de bedoeling om
1984 voor de produktie 66 procent van het gas uit Slochteren en
omgeving te pompen.
Aardgas is een duidelijk noordelijke zaak De NAM haalt Slochte
ren leeg. de Amoco haalt een paar miljard per jaar uit Bergen in
Noord-Holland, de Chevron is in 'Akkrum' goed voor rond een
half miljard per jaar en Petroland haalt een miljard uit de con
cessie Leeuwarden. Aanvankelijk zorgden die maatschappijen
voor ongeveer 100 miljard kubieke meter per jaar. Van de ruim
96 miljard kuub in 1977 nam de NAM bijna 90 miljard voor zyn
rekening.
In 1978 werd 88 miljard kuub gehaald waarvan 80 door de NAM, in
1979 was de totale produktie 93 miljard waarvan 78 miljard uit
Groningen en 11,6 miljard uit de zeebodem. In het vonge jaar
was de produktie plusminus 90 miljard, waarvan 74 miljard uit
NAM-putten kwam en 12 miljard uit de zeebodem.
Tot en met vorig jaar was de totale opgetelde produktie van ons
aardgas 968.508 miljoen kuub. Omdat we niet op een miljoen
meer of minder kijken in deze materie van het onzichtbare goud,
houden we het op 968 miljard kuub. Over 1981 kan gerekend
worden met maandcijfers van het CPB tot en met juni. De uit
komst is dan plusminus 982,8 miljard kubieke meter. Als we juli,
augustus september en oktober schatten op plusminus 4. 4, 6 en
8 miljard per maand dan komen we uit op 1.004.871.700.000 ku
bieke meters aardgas. Die duizend-keer-een-miljardste meter
gas is dus halverwege oktober zonder feestje van de Gasunie, de
NAM of Economische Zaken door de meterkast gevlogen.
Dat een feest er best af had gekund bestrijdt niemand. In de loop
van de afgelopen 20 tot 25 jaar hebben we zoveel aan het gas
verdiend dat we zelf niet willen geloven hoeveel wel.
kent voor de belastingen die
u en ik behoren te betalen?
Stel dat er geen gas was? Dan
betaalden we zoveel duizen
den guldens meer per jaar dat
de emigratiekantoren uit hun
voegen barstten.
De loonbelasting bijvoorbeeld
moet in 1982 ongeveer 34 mil
jard opbrengen. Ruw geschat
evenveel als de bijdrage die
het aardgas ons oplevert. Met
andere woorden de gemid
delde Nederlander zou zijn
belastingaanslag verdubbeld
zien als Vader Staat geen gas-
winst toucheerde. Een ieder
kan nagaan wat dit voor zijn
gezin of situatie betekent
Het doorprikken van de Sloch-
terense gasbel zou dan ook
desastreuze gevolgen hebben
voor het land. Nederland zou
in feite zo failliet zijn als maar
kan. Echter de gasbel is er en
wie weet beschikken we nog
over een tweede die even
groot is. Met die ene Slochte-
renbel zitten we heel goed
Hij is zoveel waard dat het
bijna niet te geloven is. Eind
november bedroegen onbe
wezen en bewezen voorraden
samen 2120 miljard kuub
Directe opbrengst voor de staat
is 200 miljoen gulden per 1
miljard kuub. Maar door de
indirecte effecten erbij te re
kenen (minder dure olie el
ders kopen) is het niet gek
voor een miljard kubieke me
ter aardgas 300 miljoen gul
den te rekenen. De rekensom
is heel simpel: één kubieke
meter gas levert de staat 33
centen op. Als je dan nog
2120 miljard kuub hebt. zit er
voor 699600000000 in de
grond, ofte wel 699,6 miljard
gulden. Laten we het voor
het gemak op 700 miljard gul
den houden.
Een formidabel bedrag maar
dit is de waarde op dit mo
ment nog maar. De pnjsstij
gingen voor het gemak op 10
procent per jaar berekend,
zal de uiteindelijke waarde
een veelvoud zijn van wat we
nu in prijzen van 1981-1982
bezitten.
Voor elke gulden die de staat
der Nederlanden volgend
jaar denkt te gaan uitgeven,
zal ongeveer 18 cent door het
aardgas aangeleverd worden.
De regering verwacht name
lijk dat 18 procent van de ont
vangsten van de staat uit het
aardgas komt. En daarvan
komt dan weer ongeveer 70
procent uit het Slochteren-
gas, dus kan men stellen.
Slochteren zorgt zacht sui
zend voor 12,6 cent van elke
gulden die de staat vangt.
Nog tekenender is de histori
sche omslag die volgend jaar
gaat plaatshebben: het aard
gas zal evenveel of meer op
brengen dan de helft van in
komstenbelasting, loonbelas
ting en vermogensbelasting
etc. Die zal volgend jaar to
taal 55 miljard inbrengen, ter
wijl aardgas gerekend als to
tale bijdrage aan het land tus
sen de 24 en 42 miljard zal
gaan leveren. Wat dit bete-
Wim Duisenberg, onze toekom
stige baas van de Nederland-
sche Bank kon er dan in zijn
begroting 1975 als minister
van financiën ook niet om
heen: „Bij de opstelling van
de meerjarenramingen bleek
dat in het bijzonder in 1975
op ruime extra ontvangsten
uit het aardgas kan worden
gerekend. Deze dragen er in
belangrijke mate toe bij de
door de regering gewenste
uitbreiding van collectieve
voorzieningen mogelijk te
maken".
De aap was uit de mouw: het
aardgas kon onze ziekte,
werkloosheid, het onderwijs
stelsel, het opbouwwerk, cul
turele centra etc. financieren.
Er was wel een oliecrisis, maar
Duisenberg zei toen ook.
„Het zou echter onjuist zijn
voorbij te gaan aan de posi
tieve aspecten van het be
staan van de Nederlandse
aardgasvoorraden". Er hoef
de minder olie geimporteerd
te worden. De staat verhoog
de dan ook zijn aandeel in de
gaswinsten. De auto die in
die jaren al£ heilige koe kon
fungeren,k werd verdrongen
door het beeld van een gas-
pompstation.
In 1976 weet ook Duisenberg
het niet meer: „De vraag wat
de invloed is van aardgas op
de externe positie is moeilijk
te beantwoorden. De econo
mische en financiële gevol
gen van het aardgas zijn daar
voor inmiddels te sterk in de
gehele Nederlandse econo
mie doorgewerkt", aldus de
socialistische minister toen.
Hij vreest teruglopende ba
ten „over enkele jaren". We
zullen zien.
Duisenberg in zijn zwanen
zang, de laatste begroting van
het kabinet-Den Uyl in 1977-
„Er is een twee-sectoren-eco
nomie ontstaan: een aardgas
sector en een niet-aardgas-
sector".
In elk geval van die teruglopen
de baten die Duisenberg ver
wachtte, klopte niets. De op
brengsten: in 1976 totaal 7,4
miljard gulden voor de staat,
inclusief de vennootschaps
belasting die oliemaatschap
pijen betaalden. In 1977 werd
8,6 miljard ontvangen, in
1978 ging het om 8,8 miljard
voor de staat, in 1979 open
den Van Agt en Wiegel de
beurs voor 9,3 miljard. Vorig
jaar is naar schatting 12 mil
jard binnengehaald. Over
1981 kan de opbrengst totaal
op 18 miljard geschat wor
den, volgend jaar mogelijk 20
tot 23 miljard.
Eigenlijk zijn de voordelen nóg
groter. Volgend jaar vangt de
staat naar schatting 19 mil
jard van die 24,5 miljard tota
le opbrengsten uit aardgas
door de export Maar er moet
bijgeteld worden de 23 mil
jard gulden die we anders
kwijt zouden zijn geweest
aan invoer van energie. De
staat schat volgend jaar de di
recte bijdrage aan de lopende
rekening van de betalingsba
lans op f 42 miljard gulden.
Ook deze week bleven vele ef
fectenbeurzen onzeker door
de onduidelijke rente-ont
wikkeling in de Verenigde
Staten en slecht plaatselijk
bedrijfsnieuws. Wall Street
fluctueerde scherp van de
ene dag op de andere met
sprongen van vijf tot zes pun
ten en ook Amsterdam wist
eigenlijk geen houding aan te
nemen. Hier begon de week
met een flinke koersstijging,
die in de twee daarop volgen
de dagen grotendeels werd
weggewerkt. Daarna bleef de
beurs verdeeld.
Renteberichten en slecht eco
nomisch nieuws bleven ook
nu weer de belangrijkste
beursbepalende factoren.
Door een discontoverlaging
van 12 procent op 11 procent
vorige week vrijdag in de
Verenigde Staten zag het er
even naar uit dat de sfeer van
apathie en stagnatie in de
richting van een lagere rente
stand was doorbroken.
Zowel de obligatié- als de aan
delenmarkt schoten flink
omhoog. En dat niet alleen in
Wall Street, maar bijvoor
beeld ook in Amsterdam. De
ze week maandag echter
werd die stemming door de
Newyorkse effectenbeurs
niet overgenomen. Beide
beurssectoren lieten het
hoofd hangen en gaven alle
koersstijgingen weer prijs.
Daarom was ook in Amster
dam het feest dinsdag weer
afgelopen en liepen zowel de
obligatie- als de aandelen
markt in koers terug.
Tot overmaat van ramp is er
ook geen zicht meer op een
spoedig sluitende begroting,
want het financieel bureau
van de Amerikaanse presi
dent heeft toegegeven op een
jaarlijks tekort te rekenen
van rond 100 miljard dollar in
de eerstkomende paar jaar.
Op zich behoeft dat nog geen
ramp te zijn, want in recessie
tijden overtreffen meestal de
macro-economische bespa
ringen de investeringen op
duidelijke wijze. Een omge
keerde ontwikkeling van de
overheidshuishouding kan
dit beeld weer rechttrekken
en verhinderen dat de natio
nale economie te veel de re
cessiekant opgaat.
Maar deze uitwerking van de
beroemde keynesiaanse leer,
die de eerste 25 na-oorlogse
jaren door vrijwel alle rijke
landen werd toegepast, is nu
vergeten. De hiervoor in de
plaats getreden monetaristi-
sche leer staart zich blind op
een aantal praktische gege
vens en het verminderen of
laag houden van de over
heidstekorten is daar één
van. Daarom werkt het hoge
tekort op president Reagan's
begroting thans sterk rem
mend op de rentedaling en
voorspellen belangrijke fi
nanciers dat de bankrente,
die nog even boven de 15 pro
cent ligt, volgend jaar weer
fors kan gaan stijgen.
Nog bedenkelijker is dat ook
de monetaire autoriteiten
zich door het spookbeeld van
tegenvallende begrotingste
korten laten leiden en de kre
dietteugels daarom te strak
houden. De desondanks vori
ge week toch doorgevoerde
discontoverlaging in Amen-
ka wordt nu achteraf dan ook
in hoofdzaak als een aanpas
sing op de dalende bankrente
gezien, maar zeker niet als
een voorbeeld van nieuwe
rentedaling, wat velen buiten
de Verenigde Staten, zoals op
de Amsterdamse effecten
beurs dachten. Daarom was
ook op onze beurs de vreug
de over hét lagere Ameri
kaanse disconto snel be
koeld, hoewel vele instellin
gen wel de afgifteprijzen van
hun bank- of spaarbrieven
verhoogden, terwijl de hypo
theekbanken hetzelfde met
hun pandbrieven deden
Ook de couponrente van 11,5
q C. Wagenaar
procent op een nieuwe staats
lening waarop volgende
week kan worden ingeschre
ven en die 1,25 procent lager
ligt dan de laatste lening van
de staat, wijst op het feit dat
er toch enige beweging zit in
de rentedaling m ons land.
Maar het is hier in feite pre
cies zoals in de Verenigde
Staten, de rente ligt in ver
houding tot de slechte con
junctuur veel te hoog
Deze week was het vooral het
Bijenkorf-concern dat aan de
bel trok, nadat kort geleden
de beurs met het benarde ke-
telbouw- en transformatoren
probleem werd geconfron
teerd. En ook in ons land
wordt ondergronds een ge
vecht geleverd tussen voor
standers van bezuiniging en
terugdringing van het begro
tingstekort en anderzijds het
aanvaarden daarvan en het
dekken van deze tekorten
buiten de kapitaalmarkt, ten
einde op die manier een te
hoge rentestand te vermij
den. Want, zo wordt gerede
neerd, een recessie kan niet
bestreden worden met hoge
re belastingen en arbeidsbe
sparende bezuinigingen.
Hoewel de katterige bcurs-
stemming later in de week
vele eerder behaalde koers
winsten deed afbrokkelen,
hield een aantal prominente
aandelen toch een hoger
weeksaldo over
Het meest was Océ-Van der
Grinten m herstel, met een
staging van ruim f 10 Ook
Borsumy herstelde zich met
f 10. Enkele guldens winst
hielden Nationale Nederlan
den, ACF en Macintosh over.
Daarentegen verloren Gist-
Brocades, ABN. NMB, En-
ma. Audet en Wegener f3 tot
f5 KBB Bijenkorf moest
weliswaar terug, maar wist
het koersverlies toch tot en
kele gulden beperkt te hou
den en nog juist boven een
kort geleden al behaald diep
tepunt van f22 te blijven.
Alarmerend was de enorme
koersdaling van Houthandel
Pont van f 50 op f 30.
