Galeries krijgen
kunsthoofd van
uitleencentra
Verkoopactiviteiten van artotheken zijn
extra belasting voor dalende omzetten
ZATERDAG 12 DECEMBER 1981
PAGINA 15
Menigeen bezuinigt
vandaag de dag. Ook op
de aankoop van kunst.
Niet leuk natuurlijk
voor de galeriehouders.
En sommigen van hen
hadden al zo'n bittere
pil moeten slikken, toen
eind 1978 de
rijksaankoopsubsidie
wegviel. Sedertdien zijn
de verkoopactiviteiten
van sommige
kunstuitleencentra
alleen maar
toegenomen. Het
is daarom niet voor
niets dat de
Amsterdamse
galeriehouders zeer
onlangs de knuppel in
het hoenderhok
wierpen. De
galeriewereld maakt
zich ernstig zorgen.
Bijgaand een overzicht.
Zorgen in de galeriewe
reld. Nu menige Neder
lander zuiniger met zijn
geld omspringt, zijn in
veel galeries de omzet
ten tanende. Op de aan
koop van kunst wordt
beknibbeld en het ge
lag, dat de galeriehou
der ervoor betaalt, is
hard.
Dat gelag is des te har
der, nu hij in toene
mende mate wordt ge
confronteerd met, wat
hij noemt, „concurren
tievervalsing" van
kunstuitleencentra, zo
als bijvoorbeeld de z.g.
SBK's (Stichting Beel
dende Kunst).
Amsterdam bertl 20'n SBK en
al geruime tijd klagen de Am
sterdamse galeriehouders er
steen en been over. Hun grote
verwijt is dat de SBK's, die
oorspronkelijk zijn opgezet
om kunst louter uit te lenen,
ook kunst zijn gaan verko
pen en daarmee een deel van
de toch al gekortwiekte markt
inpikken. En dat, terwijl
SBK's fors worden gesubsi
dieerd en de galeriehouders
niet.
Zeer onlangs bereikte de erger
nis van de Amsterdamse ga
leriehouders haar hoogte
punt, toen bleek dat de
hoofdstedelijke SBK in dolle
haast 650.000 gulden aan
CRM-geld, dat anders naar
het ministerie was terugge
gaan, over de balk had ge
gooid. Sommige kunstenaars
sloegen daar hun slaatje uit
en verkochten hun werk voor
veel te hoge prijzen. De ver
eniging van galeriehouders
en handelaren in hedendaag
se kunst uitte felle protesten
aan het adres van de Amster
damse wethouder van kunst
zaken Polak en sprak nog
maals haar afkeuring uit over
het feit „dat de SBK onge
hoorde winsten maakt over
de ruggen van galeriehou
ders en kunstenaars."
Catastrofaal
„De galeriehouders voelen er
niets voor op die manier het
loodje te moeten leggen",
zegt Ger Fiolet, voorzitter
van de vereniging. Ter illu
stratie noemt hij een schrij
nend voorbeeld: galerie De
Jong-Bergers in Maastricht,
die twee jaar geleden „om
zeep zou zijn geholpen" door
dat schuin er tegenover de
kunstuitleen "Limburg" z'n
deuren opende. „Het was ca
tastrofaal", zegt Fons de
Jong, thans ex-galeriehou
der. „Vanaf het moment dat
de kunstuitleen zich.hier ves
tigde, ging onze omzet holder
de bolder achteruit. Het ge
volg was dat we binnen de
kortste keren konden opdoe
ken en dat terwijl onze gale
rie al meer dan zestig jaar een
begrip was in heel Maas
tricht."
Fons de Jong noemt het „onge
looflijk" dat de kunstuitleen
Limburg ook kunst levert
aan kapitaalkrachtige bedrij
ven, terwijl de kunstuitleen
juist is opgezet en wordt ge
subsidieerd om kunst toe
gankelijk te maken voor „Jan
met de kleine beurs." Vol
gens de Maastrichtenaar zal
dat de kunstuitleen echter
een zorg zijn. „Als het sys
teem maar werkt... Dat de ga
leriehouder zo z'n klanten
verliest, interesseert ze niks."
„Je kunt erover twisten", rea
geert Hans Schreijen, direc
teur van de kunstuitleen
Limburg, op de woorden van
De Jong. „Gedurende vier
jaar hebben wij een heel eind
van De Jong vandaan geze
ten. Dus onze schuld is het
niet, dat zijn galerie ten onder
is gegaan."
In plaats van een negatief effect
gelooft Schreijen dat de
kunstuitleen veeleer een po
sitieve uitwerking heeft op
de galeries. „Bij ons leren de
mensen kunst kennen en
waarderen. Maar op een ge
geven moment ontgroeien ze
ons en gaan zelf op zoek in de
galeries. Wij maken ze daar
zogezegd rijp voor. En over
het leveren van kunst aan be
drijven kan men zeggen wat
men wil, maar bedrijven
die kunst in hun kantine op
hangen, bereiken er wel Jan
met de kleine beurs mee. En
dat is toch het uitgangspunt,
nietwaar?"
Will Hoogstraatr, Anne Marie
Verbeek en Ger Fiolet (vin r
t>an de Vereniging ixtor Gale
riehouders en Handelaren m
Hedendaagse Kunst Zoals het
momenteel bij de Stichting
Beeldende Kunst toegaat, is het
erwtensoep".
Foto: Luuk Gosewehr
jéY TfèifV IfïgXTfrgfV TfrpVTfMV Tfpf*- 'fyfk ,ifr»fVTfs'^'Tf?^'Tfï>rrV
Leiden
Hoe anders is dan de situatie in
Leiden, waar (nog niet zo
heel lang) wel een kunstuit
leencentrum is, maar waar
van het handjevol Leidse ga
leriehouders nauwelijks iets
te duchten zegt te hebben. De
kunstuitleen Leiden ver
kóópt immers geen kunst.
„En bovendien", zegt galerie
houder Hans van der Vlist,
„komen bij sommige artothe
ken de kneusjes van de kunst
en oud werk terecht." Wel
geeft deze toe de tering naar
de nering te moeten zetten in
een tijd dat mensen op de
aankoop van kunst bezuini
gen. „Hoewel", tekent Van
der Vlist daarbij aan, „in Lei
den, een stad van arbeiders
en studenten, is het natuur
lijk nooit een lucratieve zaak
geweest. Het grote geld voor
kunst heeft in Leiden nooit
gezeten. Niet voor niks heeft
onze galerie jarenlang tot in
de wijde omtrek het alleen
vertoningsrecht gehad."
Ook de eigenaresse van galerie
Denise Stephan aan de Bak-
kersteeg zegt zich zorgen te
maken over de nadelige in
vloed die de economische te
ruggang op de aankoop van
kunst heeft. „Maar wat kun je
er, behalve hard te werken,
aan doen?"
„Een galerie sec biedt vandaag
de dag geen enkele bestaans
mogelijkheid meer", klinkt
het bij galerie De Oude Rijn
aan de Stille Mare. „Om een
galerie te kunnen laten draai
en, moet je er iets bij doen.
Anders red je het absoluut
niet." En Otto van galerie De
Pomp in Warmond „Iets
goeds wordt altijd wel ver
kocht. Maar met het feit dat
er minder kunst wordt ver
kocht, hebben ook wy te
kampen. Gelukkig hoeven
wij er niet van te leven. Het is
puur liefhebberij."
Eerste klap
Voor veel galeriehouders zijn
de druiven zuur geworden. L.
van Dam van de Haagse gale
rie Centre de l'Art zegt dat de
eerste klap al dateert van'
eind 1978, toen de toenmalige
minister van CRM, Garde
niers. de rijksaankoopsubsi
die (ASK) afschafte. Die rege
ling hield in dat iedereen die
bij een galerie een kunstwerk
van minder dan 1200 gulden
kocht, daarvan 20 procent ca
deau kreeg van het Rijk.
Van Dam: „Op zich was de
maatregel van de minister
heel terecht. Die subsidie
was namelijk bedoeld voor
mensen uit de lage inko
mensgroepen, maar een on
derzoek wees uit dat juist de
mensen met de hogere inko
mens van die regeling profi
teerden. Maar met het ver
dwijnen ervan verloren wij
natuurlijk wel die categorie
mensen, die op het nippertje
een kunstwerk konden ko
pen."
(Overigens werd de aankoop
subsidie ook ingetrokken,
omdat galeriehouders werd
verweten ermee te hebben
gesjoemeld).
De artotheek aan de Haagse
Denneweg is Van Dam een
doom in het oog. Hy be
schouwt de Haagse artotheek
als een oneerlijke concurrent,
sinds dit uitleencentrum zijn
kunst tevens is gaan verko
pen. Volgens artotheek-di
recteur Michiel Morel „moe
ten we dat zien binnen het to
tale systeem. Als wij kunst
verkopen, doen wij dat niet
om er beter van te worden.
Wij hebben geen enkel winst
oogmerk."
Krenten
Wordt er vandaag de dag min
der kunst gekocht? „Jawel",
zegt B. Barends van de Haag
se galerie Artline. „Maar als
je een zekere reputatie hebt
en kunstenaars als Louis Ca
ne, Alan Green en Giorgio
Griffa naar je zaak toe haalt,
dan merk je daar niet zoveel
van; dan komen de mensen
toch wel."
galerie als Nouvellcs Images
aan het Haagse Westeinde
niet de meeste hinder van de
economische recessie onder
vindt. Heel wat somberder
daarentegen is Eugène Siau
van de gelijknamige galerie
aan de Amsterdamse Kei
zersgracht. Hij spreekt van
een dreigende catastrofe voor
de gehele galeriewereld. En
doelt daarbij niet zozeer op
het wegvallen van de aan
koopsubsidie en de economi
sche teruggang, als wel op de
valse concurrentie van uit
leencentra als de SBK. „Deze
centra worden volledig ge
subsidieerd en hoeven zich
nooit een buil te vallen. Maar
evenzogoed pikken ze wel de
krenten uit de pap."
Dolle haast
De onvrede omtrent de Stich
ting Beeldende Kunst stamt
in feite al vanaf het moment
dat de SBK kunst is gaan ver
kopen. Dat was in 1968.
Twaalf jaar eerder legde Pie-
ter Kooistra, beeldend kun
stenaar te Amsterdam, de
kiem voor de SBK. Hij was
op het idee gekomen om zijn
werk en dat van collega's te
verhuren aan mensen, die
geen geld hadden om een
echt kunstwerk te kopen.
Kooistra's initiatief bleek een
schot in de roos. Zo onstond
de SBK en was 's lands eerste
uitleencentrum van kunst
werken een feit.
Alras bleek dat nogal wat men
sen aan het geleende kunst
werk gingen hechten en het
wilden kopen Op dat mo
ment besloot de SBK. die
door de gemeente wordt ge
subsidieerd. haar kunst ook
te gaan verkopen en ze ont
wierp daarvoor een aantrek
kelijke spaarregeling. Een
deel van het geld dat men be
taalt als abonnee van de SBK
wordt op een spaarrekening
gezet. Daarmee kan men op
elk gewenst moment een
kunststuk uit de SBK-col-
lectie kopen. Dat spaargeld
van de SBK in Amsterdam
bedraagt inmiddels twee mil
joen gulden. Van de rente er
van wordt een deel van de
kosten van de SBK betaald.
De opkomst van de SBK ging
intussen niet aan de ogen van
de galeriehouders voorbij. Al
te vrolijk gestemd was men
niet. De rijksaankoopsubsi
die was net weggevallen en
daarvoor in de plaats was
CRM met de tijdelijke
Rijksregeling Kunstuitleen
op de proppen gekomen. Een
regeling die de kas van 's
lands gemeenten en dus de
SBK's met vier miljoen gul
den spekte.
Een deel van dat geld speelde
zeer onlangs de hoofdrol in
een bencht, dat de voorpagi
na van menig dagblad haal
de Het zijn de beruchte
650 000 gulden die de Am
sterdamse SBK voor 1 de
cember aan aankopen moest
spenderen, omdat anders het
geld terugging naar CRM
Pas medio november hoorde
men dat. Vandaar dat men m
allerijl met de geldbuidel be
gon te zwaaien en in dolle
haast kunstwerken aankocht.
Schande
De galeriehouders, verenigd in
de vereniging van galerie
houders en handelaren in he
dendaagse kunst, spreken er
schande van Met dne van
hen voorzitter Ger Fiolet,
Will Hoogstraate en Anne
Mane Verbeek praten we er
over. Fiolet: „Toen dat geld
ijlings moest worden opge-
maakt, zijn er dingen ge
beurd die het daglicht niet
kunnen verdragen." En ver
volgens vertelt Hoogstraate
over een kunstenaar (diens
naam noemt hij per se niet),
die uit de noodsituatie profijt
trok door enkele gouaches,
met een waarde van hooguit
een paar honderd gulden per
stuk, voor woekerprijzen van
4000 gulden per stuk aan de
SBK te verkopen
Dergelijke praktyken doen de
galeriehouders de schellen
van de ogen vallen. Mede
daarom heeft men bij CRM
een plan ingediend, dat de
verkoop van kunst moet be
vorderen. Ger Fiolet: „Het
komt erop neer, dat de koper
de mogelijkheid moet krijgen
om bij de kunsthandel een
kunstwerk op afbetaling te
kopen. De rentekosten, die
daarmee zijn gemoeid, zou
den voor rekening van CRM
kunrtfen komen Als je het nu
via de postgiro laat lopen,
staat alles onder controle en
komt de subsidie recht
streeks terecht waar die te
recht moet komen, by de ko
per."
„CRM heeft echter nog niks la
ten horen", vult Anne Mane
Verbeek aan, „maar dat komt
omdat die tijdelijke Rijksre
geling Kunstuitleen de ko
mende dne jaar nog van
kracht is. Voorlopig moeten
we dus geduld hebben
„We vinden wel", zegt Fiolet,
„dat die spaartegoeden on
middellijk moeten worden
geactiveerd. Dat geld moet
men niet oppotten, maar er
kunst voor kopen Dat geld
moet bij de galeries of de
kunstenaars worden be
steed." En Hoogstraate „Zo
als het nu by de SBK toegaat.
is het erwtensoep
Perspectief
De besnorde Amsterdammer
doelt daarmee tevens op en
kele ruzies, die zich binnen
het SBK-bcstuur hebben af
gespeeld. Oprichter Pieter
Kooistra staat intussen als
beleidsmaker by de SBK op
non-actief Onlangs heeft hij
het initiatief genomen tot do
stichting Perspectief, die tot
doel heeft in de kunstsector
meer arbeidsplaatsen te
scheppen, zonder dat daar
voor een beroep hoeft te wor
den gedaan op belastinggel
den. De stichting wil dat
doen door meer beeldende
kunstenaars, die nu nog vaak
geheel of gedeeltelyk afban
kelyk zyn van overheid s
Volgend jaar maart hoopt 'Per
spectief haar werkzaamhe
den te kunnen beginnen. Het
is de bedoeling dat via de
stichting ook de galenehou
ders extra verkoopkansen
zullen worden geboden 'Per
spectief wil jaarlyks onge
veer honderd kunstenaars
gratis expositieruimte bie
den. Gestreefd wordt de
kunst betaalbaar te houden,
enerzijds door gencht het
licht te laten schynen op kun
stenaars en hun werk en an-
derzyds door een afbetalings
regeling zonder rente- en op
slagkosten.
Zo'n regeling was tot 1 april
van dit jaar van kracht in de
gemeente Groningen. Daar
heette het 'Kunst op afbeta
ling' Het hield in dat men
kunst op afbetaling kon ko
pen en de rente en andere
kosten voor rekening van de
gemeente kon laten komen.
Maar aangezien de kosten
van deze regeling, onder
meer vanwege een rentesty-
ging, de pan uit rezen, be
sloot de gemeenteraad de af
betalingsregeling in te trek
ken.
Pijnlijk
Weliswaar is die regeling ver
vangen door een „aetivitei-
tensubsidic" van enkele dui
zenden guldens per ptaftt
per jaar, maar toch zyn de ge
volgen voor de galeries in de
stad Groningen pijnlijk
merkbaar. De omzetten zyn
er gedaald met veertig tot ze
ventig procent.
Volgens mr Joop Gerntsen
van de Groningse galene Het
Soephuis is in zyn stad de
particuliere markt volledig
ingestort Hy schat het om
zetverlies by verkoop aan
particulieren op vyflig pro
cent Voor hem had omzetda
ling tot gevolg, dat hy zyn
woonhuis moest verkopen en
nu boven.de galene woont.
Daartoe moest een boven Het
Soephuis gelegen keramie-
k-galene aanzicnlyk worden
ingekrompen
Typerend is misschien wel het
geen Otto van de Warmondse
galerie De Pomp terloops
vertelt „Toevallig heeft van
ochtend een mevrouw haar
prentbriefkaarten opgehaald,
die ze hier had tentoonge
steld Ze zei dat de mensen
wel iets anders aan het hoofd
hadden, dan haar werkjes te
kopen En zo is het wel na
tuurlyk."
